بررسی معماری گنبد سلطانیه در گذرگاه هنر

مقدمه :

مزار سلطان محمد خدابنده ( ۱۷- ۱۲۰۴ میلادی ) در سلطانیه , بنایی با گنبد عظیم و محوطه ای کوچک برای مزار . این بنا دارای پوشش دو لایه است ولی خاصیت عینی گنبد آن طور است که ارتفاع گنبد خیلی کمتر از آنچه که هست به نظر می رسد .
ساختمان اصلی به صورت هشت گوش بوده در زاویه ها مناره برج مانند زیبائی بنا شده است . د رمورد ساختمانهای متفرقه این دوره می توان از نوشته های جهانگردانی چون مارکوپولو یلهم و روبروک و ابن بطوطه کمک گرفت .
   در نوشته این جهانگردان بناهائی با عظمت و افسانه وار وصف شده است که هنرمندان غرب توانسته اند با تجسم آن زیباترین آثار نقاشی و ادبی را بیافرینند .
( هنر اسلامی نوشته کارل , جی . دوری ترجمه رضا بصیری ص . ۱۷۲ . )
  مقبره اولجاتیو در سالطانیه متعلق به ۷۰۵-۷۱۳ هجری قمری را می توان نمونه کاملی از ساختمان با گنبد ترکیم دانست. این بنا فقط در مدت ۹ سال ساخته شده و دارای میفیت و خصوصیات تحسین آمیزی است . این بنا از یک هشت وجهی که قطر داخلی آن قریب ۲۶ متر و فاصله دو وجه خارجی ۴۲متر تکیل شده است. بر روی این هشت وجهی در بالا ,گنبدی به شکل چمانه بر روی مقطع دایره ای شکل که قطر آن تقریبا همان ۲۶ متر است قرار گرفته , نوک گنبد تا کف زمین ۵۰ متر ارتفاع دارد این گنبد بر روی ساقه ای مرتفع با ابهت خاص برافراشته شده است .
در بنای گنبد سلطانیه یک روش ساختمانی سرا پا آجری که در نتیجه از نظر ایستایی بافت روشن و مشخص را تشکیل میدهد اجرا شده است. نقشه داخلی گنبد نیز یک هشت وجهی منتظم است, بر روی هر وجه یک ایوان قرار گرفته این ایوانها در بالا دارای یک طبقه دیگر هستند که به فضای داخل مشرف می باشند . بین هر ایوان و ایوان دیگر جرز بزرگی قرار دارد و بدین ترتیب بنا از ۸ جزر قطور تشکیل شده که از کف زمین تا ارتفاع زیر گنبد امتداد دارد و در آنجا به وسیله قوسهایی به هم متصل می گردند .
   در بالای این قوس ها ساقه گنبد قرار دارد که از دو بخش تشکیل شده . بخش اول قسمت ۸ وجهی و تکیه گاه مدور است و شامل کاربندی های در سه ردیف می باشد . منحنی گنبد در پوسته خارجی با خیز بسیار تند و خیز منحنی گنبد داخلی کمی بیشتر از داخل است .
    گنبد تا ارتفاع ۴ متر از پاکار به صورت یک پوسته است و ضخامتی در حدود ۵۰/۱ دارد . از ارتفاع ۴ متر به بعد به ۲ پوسته تبدیل می شود , ضخامت پوسته داخلی در حدود ۶۰ سانتی متر و ضخامت پوسته خارجی در حدود ۴۰ سانتی متر و هر دو ضخامت تا تیزه گنبد متغیر می باشند .

منابع ومآخذ»

۱- پروژه مرمت آرامگاه اولجاتیو                            سن پائولزی
۲- آمارنامه استان زنجان                                   دفتر برنامه وبودجه زنجان
۳-جامع التواریخ رشیدی                          خواجه رشیدالدین فضل الله همدان
۴-نفایس الفنون فی عراس العیون                      شمس الدین محمدبن محمودآملی
۵- فرهنگ نامه زنجان                                                    رضا روحانی
۶- نزهه القلوب                                                          حمدالله مستوفی
۷- جغرافیای سیاسی کیهان                                               دکتر کیهان
۸- تاریخ مغول                                                         عباس اقبال آشیانی
۹- گزارش پژوهش سلطانیه                       هوشنگ ثبوتی ، سازمان میراث فرهنگ
۱۰- تاریخ گزیده                                                         حمدالله مستوفی
۱۱- سفرنامه فریرز                                                         جیمز فریزر
۱۲- معماری گنبد سلطانیه                                               هوشنگ ثبوتی
۱۳- ابهر (گذری ونظری)                                              محمد آقامحمدی
۱۴- تاریخ ابهر                                                             آقا جان فخیمی
۱۵- هزاسلامی                                    کارل ، جی .دوری – ترجمه رضا بصیری
۱۶- تاریخ زنجان                                                          هوشنگ ثبوتی
۱۷- راهنمای اثار بناهای تاریخی سلطانیه                             کرامت الله افسر
۱۸- نیارش سازه های طاقی درمعماری ایران                    غلام حسین معماریان
۱۹- معماری اسلامی             پروفسور رابرت هیلن براند- ترجمه دکتر ایرج اعتصام