بررسی راه های بهره گیری از ادبیات و هنر در آموزش دینی و قرآن

آموزش دین فرایندی فراگیر از ژرفا و آرام است که این سه ویژگی گاهاً مورد غفلت واقع شده ، اساساً دین مفهومی فرا گیر دارد و شاید به دلایلی دین را کنار ریاست ، اقتصاد ، فرهنگ و غیره قرار دهند ، لکن دین از نظر خود دین و دین باوران چیزی در کنار بقیه چیزها نیست بلکه بالاتر از آن ، نوعی تلقی از همه چیز است پس همه شاخه های زندگی را در بر می گیرد
در قران کریم می خوانیم :
” قل ان صلواتی و نسکی و محیا ومعاتی لله رب العالمین ”
همچنان که زندگی ، از ابتدای تولد تا مرگ را در بر می گیرد .
به این ترتیب دین یکی از بار گرایی که برزندگی کودک تحمیل می شود و او را در طی این راه یکه می زند نیست که در چنین دین یقیناً مزاحم زندگی اوست . در حالی که دین یک نوع زندگی کردن است یعنی راهی برای زندگی و یک نوع تلقی از زندگی است لذا دین در زندگی بچه ها متل حلول یک روح پاک در جسم باید در بازی ، کار همه دروس و همه چیز کودک دمیده شود .
دیم ، جایی خاص فرضاً مانند ساعت سوم روز شنبه در برنامه هفتگی مذکوره دین بیش از تاکید بر ساعتی خاص ،‌ باید در برنامه ها حضور داشته باشد بلکه بیش از آن دین در فضای جامعه و زندگی و اندیشه و احساس باید تجلی کند .قطعاً فراگیری دین چشم انداز فراض در یافتن مدخلی برای آموزش دین پیش چشم ، قرار می دهد این مدخل هیچ مانعی تدارد که بازی کودکان باشد . آن هم نه بصورت تحمیل مثلاً در ورزش باستانی و خودی ما در زورخانه ورزش پهلوانه ، فرهنگ دین نفوذ اساسی دارد .
حتی در مذاهب دیگر نیز بهره گیری از هنر و ادبیات نیز مدخلی است برای آموزش و ایجاد علاقمندی به دین بگونه ای که آقای ” عادل توفیق عطاری ” در کتاب ” القربیه الهیویه فی الفلسطسن المنحله والدیا سپورا ” نوشته
” قهرما نان توراتی مثل قصه حضرت داود ، طالوت و جالوت ، مدخلی برای آموزش دین است یا جشن زیبایی بابا نوئیل دوست داشتنی ، یک مدخل برای ایجاد علاقمندی به دین است همچنان که سرودهای کودکانه ، این نقش را در مسیحیت بازی می کند .”
پس با مقدمه ای که ذکر کردم امروزه بهره گیری از ابزارهای خلاق و جذاب در کیفیت بخشی به آموزش دینی و قران در مقاطع مختلف تحصیلی ما ضروری به نظر می رسد و قطعاً مربان و معلمان با تجربه و آگاه و علاقمند با بهره گیری از ابزارها و شیوه های خلاق و نو و متناسب با نیاز و رغبت فرا گیران خود می توانند در دستیابی به اهداف آموزش دینی در دوره های مختلف به فراگیران موفق عمل نمایند . ” پاورقی”
در این قسمت و در ادامه تعدادی از شیوه های هنری که می تواند بصورت کاربردی در آموزش دینی و قران مورد استفاده قرار  گیرد را ارائه می نمایم البته لذوم بذکر است که بنده مرز بندی بین بهره گیری از آموزش زبان هنری و ادبی در درس دینی و قران ایجاد نمی نمائیم چرا که معتقد یم که بهره گیر ی از ادبیات و هنر همه نبوغی نشان دهند هنر و خلاقیت و ابتکار معلم و فراگیران است .
در این راستا فعالیتهای خلاقی نظیر
قصه گویی                       story telling
بازیهای نمایشی             symbolic playe
نمایش خلاق              creative damatic
نمایش عروسکی        puppeteatre         
ایفای نقش                  دکمه              
پرده خوانی               شعر خوانی
پانتومیم                 و ………..
تائتر           شیوه های کار بردی هستند که هر کدام از آنها نیز خود داری
خط            گسترده وسیعی می باشند که به مدد خلاقیت و ابتکار معلمین و 
نقاشی         دانش آموزان می تواند مورد استفاده قرار گیرد
بازی
شاید بتوان ابزارهای یاد شده را بعنوان اصلی ترین واسطه های ایجاد ارتباط بین معلم و متعلم در کلاس درس قلمداد کرد چرا که این ابزارها در قالب ” ادبیات ” و ” هنر ” گنجانده می شوند و بدلیل رغبت و تمایل عاطفی و روحی روانه فراگیران به آنها قابلیت ایجاد ارتباط و اثر بخشی گسترده دارند .
که در ادامه شیوه های مختلف را بطور مختصر و ارائه می نمایم
قصه و قصه گویی
     یکی از فعالیتهای خلاق و جذاب برای بچه ها در گروههای  سنی مختلف و در دوره های تحصیلی است که به عنوان ابزارهای موثر و ارزان قیمت و در قالبهای مختلف می تواند در خدمت اموزش دینی و قران قرار گیرد که این قالبها عبارتند از :
قصه گویی ساده
قصه گویی همرا با تقلید صدا و حرکات
قصه گویی با استفاده از تصاویر ثابت و متحرک
قصه گویی همراه با پرده خوانی
قصه گویی همراه با نمابش عروسکس
قصه گویی همراه با چهره آرایی
قصه گویی همراه با ایفای نقش
قصه گویی فردی و گروهی
و  ……
پس همان گونه که ذکر آن گذشت معلمان آگاه و با تجربه و علاقمند می تواننداز طریق قصه و قصه گویی و تنوع بخشی به آن در امر آموزش آمیزه و ارزشهای والای انشایی و دینی موفق عمل نمایند که بطور مثال می توان به انتخاب ( قصص قران ) متناسب با اهداف درسی و آموزش آنرا به شیوه های که ذکر آن گذشت به فراگیران خود ارائه نمایند .
در همین راستا طراحی و اجرای برنامه های خلاق قصه گویی نظیر قصه سازی توسط فراگیران یا طرح داستان های ناقص یا ارائه موضوعات یا محورهایی برای پرورش استعدادهای ادبی آنها به علاوه همراه نمودن قصه ، نقاشی ، و خاطره گویی و بیان مشاهدات بصورت شفاهی و خلاق از جمله برنامه های متنوع و جذابی است که در مسیر آموزش دینی و قرآن می توان از آ ن بهره های زیادی برد .
۲- نمایش خلاق
یکی دیگر از روشها ی نو در  آموزش و پرورش خصوصاً در دوره دبستان است که هم در برنامه زبان آموزی هم آموزش دینی و قرآن می واند مورد استفاده قرار گیرد این فعالیت خلاق ترکیبی از « قصه » « بازی » و نمایش است که بصورت سازمان یافته و بوسیله معلم با مربی و یا فراگیران در کلاس درس اجراء می شود علاوه بر کلاس درس این فعالیت در « مراکز فرهنگی » « کتابخانه های کودکان » « اردوگاهها و فضاهای تفریهی » نیز قابل استفاده است .

۳- تئاتر
یکی از فعالیتهای متنوع و خلاق است که میتواند توسط معلم یا مربیان پرورشی و با ارائه موضوعات تفریهی و مرتبط با اهداف آموزشی دروس دینی توسط فراگیران نیز برنامه ریزی و اجراء گردد .
۴- پانتو میم .
یکی دیگر از فعالیتهای هنری جذاب و مورد علاقه بچه ها و بمنظور ایجاد انگیزه برانگیختن حس کنجکاوی بچه ها در آموزش مهارتها و یکسری فعالیتها ی تربیتی می تواند مورد استفاده قرار گیرد .
۵- نمایش عروسکی
این فعالیت را میتوان در قالب قصه گویی عروسکی و یا بازی های عروسکی و نمایش درخدمت ارائه برنامه های آموزشی دینی قرا داد .
۶- بازی
بچه های دهه هشتاد در دنیایی رشد می کنند که ویژگی اصلی آن تأکید بر موفق شدن در همه حوزه ها است بنابراین بچه های امروزی نسبت به بچه های نسل گذشته وقت و فرصت کمتری برای بازی کردن دارند در حالی که دهها سال پژوهش ثابت کرده است که بازی نقش اصلی در سلامت رشد بچه ها از نوزادی تا بزرگسالی دارد حتی بازی از چنان اهمیتی برخوردار است که می گویند بچه ها در بازی زندگی می کنند و زندگی بچه ها عین بازی است .
« انجمن جهانی تعلیم و تربیت دوران کودکی ( ACEI ) نیز نیاز بچه ها ی همه گروههای سنی را برای بازی به رسمیت می شناسد و قاطعانه اظهار می دارد که بازی نقش اساسی در سلامت و رشد کودکان ایفاء می کند »
پس با توجه به اهمیت بازی در رشد و سلامت جسمانی ، روحی روانی  و اجتماعی و اخلاقی بچه ها ضرورت دارد در امر آموزش ×× و کسب مهارتهای بدنی در انجام وظایف دینی از بازی بهره گرفت معلمین ما می توانند با استفاده از تمایل بچه ها به بازی خیلی از موضوعات دینی و درسهای دینی را به بچه ها آموزش دهند .
برای استفاده از بازی در آموزش دینی لازم می دانم به انواع بازیهایی که می تواند در این زمینه مورد استفاده قرار گیرد اشاره نمایم .

منابع و ماخذ :
کتاب مجموعه مقالات سمپوزیوم جایگاه تربیت در آموزش و پرورش ، انتشارات تربیت تهران         1371
زندی بهمن ، روش تدریس فارسی در دوره ابتدایی ، انتشارات صحت ، تهران    1378
بهرامپور ابوالحسن ، نقدی برنا آوری آموزش و پرورش در ایران ، انتشارات زرد ، تهران ۱۳۸۲
احدیان ، محمد ، مقدمات تکنولوژی آموزشی ، انتشارات بشری ، تهران      1368       
راتنیگ جی ، مقاله های با عنوان رشد و تکامل عقلی کودکان ، ترجمه حسن پاشا شریفی
سید محمد حسینی دقیق ( مقاله ای با عنوان شیوه های گوناگون شعر خوانی ) کتاب زبان آموزی ، انتشارات نشر تمرین
–    مجتبی صبوری ( مقاله ای با عنوان دین فرایندی فراگیر ، از ژرفا و آرام )
–    حمید احمد زرهانی ( مقاله ای با عنوان بررسی جایگاه تربیت در نظام آموزش و پرورش ایران )
–    مصطفی رحمان دوست ( مقایسه ای تحلیلی بر وضعیت تربیت بدنی معاصر ایران )
–    مرتضی حاجی بابایی ( مقایسه ای با عنوان جایگاه هنر در نظام آموزش و پرورش دوره ابتدایی )
–   محمد مهدی هراتی ( مقاله ای با عنوان  جایگاه فراموش شده هنر در دوره ابتدایی )