دانش رسان |
مرکز علم و دانش کشور مقاله بررسى برخى پیامدهاى رویکرد نوین دو حوزه سینوى ـ صدرایى در معرفت شناسى قوه خیال
در حال بارگذاری
توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد
مقاله بررسى برخى پیامدهاى رویکرد نوین دو حوزه سینوى ـ صدرایى در معرفت شناسى قوه خیال دارای ۲۷ صفحه می باشد و دارای تنظیمات و فهرست کامل در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است
فایل ورد مقاله بررسى برخى پیامدهاى رویکرد نوین دو حوزه سینوى ـ صدرایى در معرفت شناسى قوه خیال کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه و مراکز دولتی می باشد.
توجه : توضیحات زیر بخشی از متن اصلی می باشد که بدون قالب و فرمت بندی کپی شده است
بخشی از فهرست مطالب پروژه مقاله بررسى برخى پیامدهاى رویکرد نوین دو حوزه سینوى ـ صدرایى در معرفت شناسى قوه خیال
چکیده
مقدّمه
تحلیل خیال
نگاه تاریخى
قوه خیال در قلمرو معرفتى حکمت سینوى
تجرّد قوه خیال در حکمت سینوى
اذعان به پویایى نفس
اذعان به پویایى وجودشناختى نفس
اذعان به پویایى معرفت شناختى نفس
قوه خیال در حوزه معرفتى حکمت متعالیه
تبیین معاد جسمانى
تبیین مسئله ابطال تناسخ
نتیجهگیرى
منابع
بخشی از منابع و مراجع پروژه مقاله بررسى برخى پیامدهاى رویکرد نوین دو حوزه سینوى ـ صدرایى در معرفت شناسى قوه خیال
ـ آشتیانى، سید جلالالدین، شرح بر زادالمسافر ملّاصدرا، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران، ۱۳۵۹
ـ ابنسینا، حسینبن عبداللّه، الالهیات من کتاب الشفا، تحقیق حسن حسنزاده آملى، قم، بوستان کتاب، ۱۳۷۶
ـ ـــــ ، الاشارات و التنبیهات، با شرح خواجه نصیرالدین طوسى، تحقیق کریم فیضى، قم، مطبوعات دینى، ۱۳۸۳
ـ ـــــ ، التعلیقات، تحقیق عبدالرحمن بدوى، قم، مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامى، ۱۴۰۴ق
ـ ـــــ ، المبدأ و المعاد، به اهتمام عبداللّه نورانى، تهران، مؤسسه مطالعات اسلامى دانشگاه مکگیل، ۱۳۶۳
ـ ـــــ ، النجات من الغرق فى بحر الضلالات، ترجمه سیدیحیى یثربى، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۵
ـ ـــــ ، النفس من کتاب الشفا، تحقیق حسن حسنزاده آملى، قم، بوستان کتاب، ۱۳۷۵
ـ ـــــ ، حدود یا تعاریف، ترجمه محمد فولادوند، تهران، انجمن فلسفه ایران، ۱۳۵۸
ـ ـــــ ، دانشنامه علایى، تصحیح محمد مشکوه، تهران، انجمن آثار ملى، ۱۳۳۱
ـ ارسطو، درباره نفس، ترجمه علىمراد داوودى، تهران، حکمت، ۱۳۷۸
ـ بعلبکى، منیر، الموسوعه المورد العربیه، بیروت، دارالعلم، ۱۹۹۰م
ـ بهشتى، احمد، غایات و مبادى، شرح نمط ششم از کتاب الاشارات و التنبیهات، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۲
ـ پاپکین، ریچارد و آوروم استرول، کلیات فلسفه، ترجمه جلالالدین مجتبوى، تهران، حکمت، ۱۳۷۴
ـ تهانوى، محمدعلى، کشاف اصطلاحات الفنون، تهران، خیام، ۱۹۶۷م
ـ حسنزاده آملى، حسن، عیون مسائل النفس، قم، بوستان کتاب، ۱۳۷۸
ـ دهخدا، علىاکبر، لغتنامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۳۴
ـ راداکریشنان، سروپالى، تاریخ فلسفه شرق، ترجمه خسرو جهاندارى، تهران، علمى فرهنگى، ۱۳۸۲
ـ رازى، فخرالدین، المباحث المشرقیه فى العلم الهیات و طبیعیات، قم، ذوىالقربى، ۱۴۲۹ق
ـ رازى، محمدبن زکریا، رسائل فلسفیه، قاهره، پل کراوس، ۱۹۳۹م
ـ سبحانى فخر، قاسم، «تجرّد خیال در فلسفه اسلامى»، مقالات و بررسىها، ش ۶۹، تابستان ۱۳۸۰، ص ۲۵۷ـ۲۶۷
ـ سهروردى، شهابالدین، مجموعه مصنّفات، تصحیح و مقدّمه هانرى کربن و دیگران، تهران، پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى، ۱۳۸۰
ـ صلیبا، جمیل، فرهنگ فلسفى، ترجمه منوچهر صانعى درهبیدى، تهران، حکمت، ۱۳۸۱
ـ طوسى، نصیرالدین، کشف المراد فى شرح تجرید الاعتقاد، قم، شکورى، ۱۳۷۲
ـ فاخورى، حنا و خلیل الجر، تاریخ فلسفه در جهان اسلام، ترجمه عبدالمحمد آیتى، تهران، علمى فرهنگى، ۱۳۷۳
ـ فارابى، ابونصر، التنبیه على سبیل السعاده، تحقیق جعفر آلیاسین، تهران، حکمت، ۱۳۷۱
ـ فروغى، محمدعلى، سیر حکمت در اروپا، تهران، زوار، ۱۳۱۷
ـ کاپلستون، فردریک، تاریخ فلسفه، ترجمه جلالالدین مجتبوى، تهران، علمى فرهنگى، ۱۳۸۵
ـ کاکایى، قاسم، وحدت وجود به روایت ابنعربى و مایستر اکهارت، تهران، هرمس، ۱۳۸۱
ـ مطهّرى، مرتضى، حرکت و زمان در فلسفه اسلامى، تهران، صدرا، ۱۳۸۴
ـ ملّاصدرا (صدرالدین محمدبن ابراهیم شیرازى)، الشواهد الربوبیه فى المناهج السلوکیه، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۲
ـ ـــــ ، اسرار آلایات، تصحیح محمد خواجوى، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران، ۱۳۶۰
ـ ـــــ ، الحکمه المتعالیه فى الاسفار العقلیه الاربعه، قم، طلیعهالنور، ۱۴۲۹ق
ـ ـــــ ، المظاهر الالهیه، تصحیح و تحقیق سیدمحمد خامنهاى، تهران، صدرا، ۱۳۷۸
ـ ناس، جان بى، تاریخ جامع ادیان، ترجمه على اصغر حکمت، تهران، علمى و فرهنگى، ۱۳۷۳
ـ نصر، سیدحسین، سه حکیم مسلمان، ترجمه احمد آرام، تهران، کتابهاى جیبى، ۱۳۷۱
چکیده
در نمط دهم کتاب اشارات، گفتمان فلسفى ابنسینا در باب قوه خیال و حس مشترک صورتى نو به خود گرفته است. وى در ذیل کارکردهاى این دو قوه، ادراک و حفظ صورى را لحاظ مىکند که به لحاظ وجودشناختى، متعالى از ماده بوده، در عالم غیب و ملکوت حضور دارند و به گونه مشاهده و از طریقى غیرحصولى براى نفس به دست مىآیند. لحاظ این رویکرد به نتایجى چند در قلمرو معرفتى حکمت سینوى مىانجامد. از جمله این پیامدها مىتوان به حلّ معماى تجرّد یا مادّیت خیال نزد ابنسینا، اذعان ضمنى وى به نظریه حرکت جوهرى و لحاظ فاعلیت و پویایى نفس در فرایند ادراک اشاره کرد. در حوزه صدرایى، ملّاصدرا حسّ مشترک و خیال را قوهاى واحد لحاظ مىکند. وى یکى از علل دشوارى پذیرش معاد جسمانى را در نحوه نگرش جمهور به این قوه و لحاظ مادى آن مىداند و دماغ را مظهر خیال به شمار مىآورد، نه محل آن. او به جهت جنبه عرفانى فلسفه خویش، قوه خیال را داراى سه ویژگى تجرّد مثالى، خلاقیت و جامعیت اضداد مىداند. از جهت دینشناختى، به واسطه این سه ویژگى، مسئله معاد جسمانى و وقوع تناسخ ملکى به گونهاى اتم تبیین مىشود
کلیدواژهها: خیال، تجرّد، پویایى نفس، خلّاقیت، معاد جسمانى، تناسخ
مقدّمه
بىتوجهى به قلمرو معرفتشناختى فیلسوفان مسلمان، یکى از مهمترین کاستىهاى تحقیقات درباره مباحث این قلمرو به شمار مىآید. در حوزه فلسفه اسلامى، قوه خیال از حیث کارکرد معرفتشناختىاش کمتر کانون توجه بوده است. واکاوى مداقههایى که فیلسوفان بزرگ اسلام در قلمرو نفسشناسى خویش در باب این قوه داشتهاند، مىتواند تحقیقى درخور اهمیت باشد. اهتمام این نوشتار، معطوف به بررسى جنبه معرفتى دو قلمرو سینوى و صدرایى در بحث قوه خیال است. بدیهى است که بررسى این رویکردها پیامدهایى بدیع را در دو قلمرو رقم مىزند. در قلمرو سینوى، ابنسینا برخلاف فلسفه مشّایى خویش، در باب کارکرد دو قوه حس مشترک و خیال رویکردى نوین در پیش مىگیرد که در این نوشتار آن را با عنوان رویکرد مشرقى مطرح کردهایم. در حوزه صدرایى، قواى خیال و حس مشترک به مثابه قوهاى واحد لحاظ شدهاند. ملّاصدرا به واسطه جنبه عرفانى فلسفه خویش، خیال را قوهاى داراى تجرّد مثالى، خلّاق و جامع اضداد معرفى مىکند. اهمّ مسائلى که در این نوشتار بررسى شده، از این قرار است
۱ رویکرد معرفتشناختى قوه خیال در قلمرو حکمت سینوى، چه نتایجى را به همراه دارد؟
۲ رویکرد معرفتشناختى قوه خیال در قلمرو حکمت صدرایى چه پیامدهایى دارد؟
تحلیل خیال
تنها کاربرد واژه خیال در قرآن، در آیه ۶۶ سوره «طه» است: «قَالَ بَلْ أَلْقُوا فَإِذَا حِبَالُهُمْ وَعِصِیُّهُمْ یُخَیَّلُ إِلَیْهِ مِن سِحْرِهِمْ أَنَّهَا تَسْعَى»؛ پس موسى علیهالسلام گفت: شما بیفکنید. آنگاه که ساحران ریسمانها و عصاهایشان را افکندند، موسى۷ به سبب سحر ایشان خیال کرد که ریسمانها و عصاها حرکت مىکنند. مفهوم خیال در این آیه، عبارت از نوعى تصور ذهنى است. در علوم، خیال عبارت است از: صورت باقىمانده در نفس، پس از غیبت شىء محسوس. گاه نیز خیال به معناى صورت شخص یا طیف و صورتهاى اشتباهى است که در خوابویا بیدارىتحصیل مىشود. البته این واژه به معناى ظن و وهم نیز آمده است.۱ در عرفان، خیال عبارت از ارائه معرفتى کامل از حضرت حق است که واجد کمال جنبه تنزیهى و تشبیهى است. این مربوط به قوه خیال است که مستقل از خیال منفصل است
نگاه تاریخى
در نظام فلسفى یونان، افلاطون خیال را در مرتبتى پست و همردیف احساس و زیبایىِ بىدوام لحاظ مىکرد.۳ ارسطو خیال را یکى از قواى نفس (با عنوان فنطاسیا)۴ مىدانست که قادر به حفظ و ضبط صور است.۵ ورود بحثهاى نفسشناسى در عالم اسلام نتایجى را در حوزههاى وجودشناختى، معرفتشناختى و دینشناسى به بار آورده است. فارابى نگرشى کارکردگرا به قوه خیال دارد. از نظر وى مهمترین کارکرد این قوه در تبیین گزارههاى وحیانى است. وى تفکیکى میان قوه خیال و متخیله قایل نیست و از یک قوه نام مىبرد که فعالیتهاى هر دو را انجام مىدهد. وى اغلب آن را قوه متخیله و گاهى قوه خیالیه مىنامد.۶ ابنسینا با وضع تفکیک بین متخیله و قوه خیال و جعل قوهاى جدید به نام وهم، رویکردى تفصیلىتر نسبت به سایر فلاسفه به بحث نفس و قواى آن دارد.۷ خیال از این دیدگاه، حافظ مدرکات حسى است. ابنسینا پیرو بحث فارابى در باب نقش قوه خیال در تبیین وحى الهى، تخیل را مربوط به دریافت وحى مىداند، و قوه متخیله را ناظر بر بخش دیگر نبوت مىشمارد. از دید وى، خیال نبى معقولات را اخذ و در حس مشترک تصویر مىکند.۸ شیخ اشراق معتقد بود که خیال و تخیل، ظرف دیگرى غیر از انسان دارد و آن جهانى میانه (برزخى) بین جهان حس و ماده و جهان عقول است. وى این جهان را، عالم مثال یا خیال منفصل مىنامد.۹ ملّاصدرا نیز به عوالم ثلاثه معتقد است. او درباره وجود عالم معقولات با مشّائین و فیلسوفان دیگر، و درباره وجود عالم خیال یا مثال با سهروردى و ابنعربى موافقت دارد و در کتب خود از خیال به منزله یکى از ادراکات درونى انسان نیز نام مىبرد.۱۰ ملّاصدرا خیال را مانند قوه عاقله، جدا از اندامهاى انسان و داراى ویژگىهاى مجردات مىداند
قوه خیال در قلمرو معرفتى حکمت سینوى
امروزه شاید یکى از انتقادات جدى به فیلسوفان مسلمان، معطوف به اهمال ایشان در بحثهاى معرفتشناختى و اهتمام حداکثرى ایشان به بحثهاى وجودشناسى است. به همین دلیل ضرورت واکاوى معرفتشناختى آراى مهجور فیلسوفان بزرگ مسلمان، ضرور مىنماید. یکى از مهمترین مسائلى که در حکمت سینوى مىتواند دربردارنده نکات معرفتشناختى بدیعى باشد، نگاه نوین ابنسینا در نمط آخر اشارات به قوه خیال است. مسائلى که در ذیل مطرح و بررسى خواهند شد. در واقع نتایج همین نگرش ابنسینا است
تجرّد قوه خیال در حکمت سینوى
یکى از مسائلى که هنوز در فلسفه ابنسینا مبهم باقى مانده، معماى تجرّد یا مادیت قوه خیال و ادراکات خیالى است. ظاهرا ابنسینا نخستین فیلسوف مسلمانى است که پس از اثبات وجه استقلالى براى این قوه، با ادلّهاى چند به مادیت آن قایل شده است.۱۲ با اینهمه، برخى محققان اعتقاد دارند که ابنسینا در کتاب مباحثات، از مادیت خیال دست کشیده و به تجرّد این قوه قایل شده است.۱۳ البته برخى تحقیقات، وجود چنین رویکردى را در این کتاب منتفى ساخته است.۱۴ غایت این بخش از مقاله، در حقیقت تبیین تجرّد قوه خیال از دیدگاه حکمت سینوى، فارغ از همه مناقشات و بحثهاى مربوط است. تحصیل این غایت، مستلزم واکاوى ادراکات خیالى از دیدگاه ابنسیناست
بحث ابنسینا در باب کیفیت حصول صور خیالى در ذهن، داراى چند جنبه گوناگون است. از جنبه اول، ادراکات خیالى صورىاند که از عالم محسوس خارجى به واسطه حواس ظاهرى اخذ، توسط حس مشترکْ ادراک، و در خزانه خیال حفظ مىشوند. این صور مشروط بر جزئیت و وجدان بعد هیئت مادىاند.۱۵ از نظر ابنسینا، گاهى ادراکات خیالى مىتوانند ناشى از تصرفات قوه متصرفه در صور و ادراکات باشند. اینگونه ادراکات در صقع خودِ نفس قرار دارند و نسبت به ادراکات خیالى قسم اول از تعالى بیشترى برخوردارند؛ با اینهمه، نمىتوانند به تجرّد متصف شوند.۱۶ آنچه بر تجرّد قوه خیال و ادراکات آن در حکمت سینوى دلالت تام دارد بحث وى درباره گونه سوم صور خیالى است. از این دیدگاه، قوه خیال به منزله قوهاى مطرح مىشود که صورى را که حس مشترک از عالم غیب و ملکوت بر سبیل مشاهده و حضور ادراک کرده است، در خود نگاه مىدارد. ابنسینا معتقد است که حس مشترک هنگام ازاله موانع و مشاغل حسى و ظاهرى مىتواند به قدر ظرفیت خویش از عالم قدس و ملکوت واجد ادراکاتى جزئى شود و این ادراکات را در خزانه خویش، یعنى خیال ذخیره سازد.۱۷ از نظر ابنسینا مهمترین کارکرد قوه خیال، حفظ ادراکات شریفهاى است که حس مشترک از عالم قدس به وقت ذهول مشاغل از آن تحصیل کرده است.۱۸ طبیعى است وجدان چنین نگرشى در قلمرو معرفتشناسى قوه خیال، مستلزم تجرّد و تعالى آن از ماده خواهد بود
محمل دیگرى که مىتواند بر اذعان ابنسینا به تجرّد خیال صحه بگذارد، رویکرد وى در مسئله نبوت و دریافت وحى است. ویژگى بارز حوزه سینوى در باب مسئله نبوت، ارائه آن در یک قالب معرفتى منسجم است. مؤلفههاى معرفتى حکمت سینوى در تبیین مفهوم نبوت عبارتاند از: عقل فعال، عقل قدسى، قوه حدس، حس مشترک و قوه خیال.۱۹ از دید ابنسینا، معقولات و مفاهیم کلى وحیانى به واسطه مؤلفههاى عقل فعال، قوه حدس و عقل قدسى تحصیل مىشوند. از نظر وى، نبى به واسطه قوه حدس شریف (عقل قدسى) همه یا اکثر معقولات را از عقل فعال اکتساب مىکند.۲۰ آنچه در این باب از فلسفه نبوى ابنسینا مطمحنظر این نوشتار است، نقشى است که ابنسینا براى قوه خیال در تبیین جزئیات وحى نبوى لحاظ کرده است. محتمل است شریفترین کارکردى که ابنسینا براى حس مشترک و قوه خیال در نظر گرفته، مشاهده صور شهودى وحیانى از عالم قدس و ملکوت و حفظ آن در گنجینه متعالى، یعنى خیال باشد.۲۱ ظاهرا استبعادى ندارد که معتقد شویم یکى از مهمترین علل مفهومسازى این دو قوه از نظر ابنسینا، کارکرد آنها در جهت تبیین وحى از جنبه امور جزئى و غیرمعقول آن است. آیات و اخبارى که درباره جزئیات عالم معقول و بهشت و دوزخ و فرشتگان و مانند آنها سخن مىگویند یا براى نمونه سخن پیامبر در باب دیدار ایشان از صور ملائکه و یا شنیدن سخن ملائکه، از نظر ابنسینا به واسطه کارکرد این دو قوه تبیینپذیرند. از نظر ابنسینا پیامبر شخصى است که به واسطه عقل قدسىاى که ویژه پیامبران است، مفاهیم وحیانى را دریافت مىکند.۲۲ در حوزه حکمت سینوى، قوه خیال قوهاى دانسته مىشود که همزمان مىتواند مخزن صور مدرکه حسى، صور ترکیبى یا تفصیلى قوه متخیله و صور و ادراکات جزئى وحیانى باشد؛ با این تفاوت که ادراکات بهحقى که انبیا و انسانهاى کامل به واسطه مشاهده عوالم متعالى در قوه خیال تحصیل مىکنند، مىتواند ناشى از تکامل نفس و قواى آن در مرتبه مستفاد باشد و سایر نفوس به جهت نقص و فقدان چنین استکمالى، نمىتوانند چنین ادراکاتى داشته باشند یا به این وضوح و تطابق در ادراکات دست یابند، ادراکاتى که به واسطه فقدان نقص وجودى، از اتمِ مطابقت با محاکى خارجى خود برخوردار باشند.۲۳ چه بسا وجدان چنین کارکرد شریفى براى قوه خیال، صرفنظر از دیگر کارکردهاى منتسب به آن، مستلزم اعتقاد ابنسینا به تجرّد این قوه باشد
اذعان به پویایى نفس
- در صورتی که به هر دلیلی موفق به دانلود فایل مورد نظر نشدید با ما تماس بگیرید.
