مقاله بایسته های مذهبی در مفهوم سلسله مراتب مساجد صفوی (امام اصفهان، جامع مهاباد)

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

  مقاله بایسته های مذهبی در مفهوم سلسله مراتب مساجد صفوی (امام اصفهان، جامع مهاباد) دارای ۲۱ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله بایسته های مذهبی در مفهوم سلسله مراتب مساجد صفوی (امام اصفهان، جامع مهاباد)  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی مقاله بایسته های مذهبی در مفهوم سلسله مراتب مساجد صفوی (امام اصفهان، جامع مهاباد)،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن مقاله بایسته های مذهبی در مفهوم سلسله مراتب مساجد صفوی (امام اصفهان، جامع مهاباد) :

مقدمه

طریقت ساحت درونی و باطنی اسلام است که طی مراتب برای رسیدن به حضور الاهی تأکید میورزد و بر الگوی معراج

پیامبر و گذار او از افلاک متحدالمرکز مبتنی استٌ. این دیدگاه گرچه هم در جهان تشیعّو هم در جهان تسننّ موجود است، اما

به دلیل تفسیر باطنیتر تشیّع از وحی اسلامی، بیشتر در زمینه تشیعّ بروز یافت(همان، .(۱۷۰ در معماری نیز برای تداعی مفهوم گذار از دنیای خاکی به ماوراء، گاه به زبان تذکار و گاه در یک فرایند ادراکی، شخص را به گذار از یک مرحله به مرحلهای دیگر فرا خواندهاند.

سلسله مراتب در معماری، نمودی از این تلاش برای بیان مفهوم گذار و جنبه تدریجی فرآیند ادراک است. این اصل به عنوان یکی از اصول بنیادی در هنرهای سنتی شناخته شده است و با سلسله مراتب وجودی که بالاتر از مرتبه مادی مربوط به آن قرار دارد نیز منطبق و هماهنگ است( نصر، ۱۳۸۰،.(۲۱۰ این اصل در ترتیب رسیدن به یک فضا مانند اتاق الگوی بنیادی اتصال، انتقال و وصول را پیشنهاد میکند، که بیان کننده جنبه استدراجیٍ وصول به فضاست و به صورت سلسله مراتب

دسترسی از بیرون به درون ظهور مییابد. بارزترین جایگاه برای بروز این اصل که به جنبههای ادراکی فضا مرتبط باشد، مسجد

است. در این مقاله به بررسی بایستههای مذهبی در تعبیر نظام فضایی و مراتب ورود به مسجد تا رسیدن به محراب بین مسجد امام اصفهان(شیعه) و مسجد جامع مهاباد(سنی) مورد مطالعه قرار گرفته است.

-۱عصر صفوی

تاریخچه: پس از فروپاشی حکومت ایلخانی، قلمرو ایرانی ایشان در اختیارو تسلّط حکومتهای محلی مستقل قرار گرفت. زمانی که شاه اسماعیل بنیا نگذار سلسله صفویهَ برای کسب قدرت بهپاخاست، چنین قدرت متکثرّی در ایران پراکنده و حاکم بود(نوایی و غفاری فرد، ۱۳۸۱ ، .(۳۱

۱نزدیک به مضمون از: (نصر، سیدحسین ۱۳۸۴، آرما نها و واقعیتهای اسلام، ترجمه انشااالله رحمتی، چاپ دوم، جامی، تهران، صفحه .( ۱۸۰ ۲واژه به نقل از محمدرضا اولیا.

۳تاسیس سلسله صفوی در سال( ۹۰۷ ه.ق ۱۵۰۲ م).

۲

بررسی اوضاع اعتقادی-سیاسی: بدون شک، شکل گیری حکومت صفویه در ایران در قالب یک دولت شیعه اثنی عشری

را، باید یکی از مهمترین فصول تاریخ ایران و اسلام به شمار آورد(مزاوی، ۱۳۶۸ ، .(۲۸ یکی از مهمترین عواملی که زمینه را

برای فراگیر شدن تشیّع فراهمساخت، تصّوف بود. بعضیا از طریقتهای تصّوف با گرایشهای باطنی شیعی، ایران را از یک

سرزمین سنیّ مذهب به یکمملکت کاملاً شیعی مذهب تبدیل کردند(استیرلن، ۱۳۷۷ ، .(۳۳۶

معماری و هنر: در این دوره، معماری از یک امر ارگانیک، کهصرفاً براساس نیازهای طبیعی شکل میگرفت؛ به معماری خردگرا بدل شد که واجد ارزشهای فلسفی، هنری و فنی است(طبسی، ۱۳۸۶،.(۲۱۸ در دوران شاه عباس اول – نقطه اوج
سلسله صفوی -بازخوانیمجّدد حکمت ایران و جهت دهی به باورهای مذهبی، بار دیگر به معماری ایران هویت وتشخّص بخشید. معماری این دوران، نمایا نگر عالیترین شکل وحدت فرهنگ دینی اسلام با فرهنگ ایران است( خاتمی،

۱۳۹۰،.(۲۱۲ آن چنان که از بررسی آرا و نظرات در تحلیل این دوره تاریخی بر میآید، معماری آن برآیندی از سه مقولهی

تشیعّ، اشراق( بر پایه حکمت ایران ) و عرفان است؛ که به صورت یک کل واحد و منسجم در قالب نمادها و نمودها ظهور می-

یابد. در معماری اسلامی ایران همواره حدی از سلسله مراتب مطرح بوده است.

-۲ بررسی جایگاه سلسله مراتب در اندیشه شیعی، عرفانی، اشراقی

در جهت بازشناسی مقام سلسله مراتب در بستر فکری این دوره، به کنکاش در اصول سلسله مراتبی حاکم بر سه جریان

فکری تأثیرگذار میپردازیم. گرچه به دلیل در هم تنیدگی مفاهیم، در واقع در جهت دستیابی به تفسیر آشکارتری از مفاهیم، آنها

را در سر فصل های زیر دسته بندی می کنیم:

۲-۱جایگاه سلسله مراتب در تفکر شیعی

طبق تعریف سلسله مراتب در تفکر شیعه، درک حقیقت سلسله مراتبی است و همهی مخلوقات با توجه به شدّت و

ضعف دریافتشان، در درجات مختلفی از نظام هستی واقع می شوند (انصاری،۱۳۸۷،.(۱۶۸

علامّه طباطبایی در ذیل آیه ۲۸ سوره بقره، مراحل استکمال وجود آدمی را این گونه تشریح میکند: در اینجا خداوند وضع وجودی انسان را تشریح کرده که آن وجودمتحرک، و متکامل است که تدریجاً از یک مرحله به مرحله دیگر سیر میکند و مراتب کمالات را میپیماید، چه اینکه قبل از زندگی دنیا مرده بود و خداوند او را حیات بخشید، باز هم میمیرد و زنده می-

شود ومراحل دیگری را طی میکند (طباطبایی،۱۳۷۰،.(۱۴۳

۲-۲جایگاه سلسله مراتب در تفکر عرفانی

طریقت که معمولاً با نام تصّوف شناخته شده است، همان ساحت درونی و باطنی اسلام است که تاکید بر تهذیب نفس و

قدم نهادن در یک طریق معنویدارد که در جهان تشیعّ و تسننّ با توجه به محیطی که در آن به شکوفایی رسیده متناسب شده

استاما. در تشیعّ،در تمامیتّ آن، تفسیر باطنیتری از وحی اسلامی شده است تا تسننّ ظاهر(نصر۱۷۰،۱۳۸۴و۱۷۱،).

۳

عطّار در مصیبت نامه پنج مرتبه ادراکی پیاپی را معرفی میکند. این پنج مرتبت عبارتند از: حس، خیال، عقل، دل و جان (فلامکی،۱۳۸۷،.(۷۴ هر یک از این سطوح در مسیر رسیدن به دریافتی از کمال موثر هستند. از دیدگاه عطار این مراتب با هم

دارای پیوستگی هستند تا انسان را به سوی کمال نهایی راهبر شوند .

-۲-۳ جایگاه سلسله مراتب در تفکر اشراقی

حکمت اشراق که مبدع آن سهروردی است از طریق میرداماد در دوران صفوی دوباره احیا گشت و به کمال در هنر این

دوران تجلی یافت.

شیخ اشراق معتقد به مراتب وجودی در پرتو نور است و از نظر او، هر یک از موجودات، بنابر قابلیت و درجه قرب خود

در یک مرتبه مشخّص قرار دارند که برای نزدیک شدن به حضرت حق باید این مراتب را طی کرد و به مبداء نور نزدیکتر شد.

سلسله نظام وجودی عالم در نزد شیخ اشراق پیچیده و مفصل است. مخلوقات جهان که منبعث از نورالانوارند از زوایای مختلف

تحلیل می شوند. مراحل مختلف سلسله مراتب موجودات با یکدیگر اختلاف پیدا می کنند، در نتیجه ملاک برای تفاوت درجه موجودات نوری است که هر یک دارد و این نور همان معرفت و آگاهی است(بلخاری قهی،۱۳۸۸،.(۱۲۶

-۳بررسی جایگاه سلسله مراتب معمار

در نظر انسان سنتی، کل جهان به هم پیوسته و منشعب از یک نیرو بوده است. در نظام فکری او اندیشهها نه در یک بعد که در همه ابعاد نمود مییافتند. بدین ترتیب تفکرات حاکم بر جامعه در هنر و معماری زمان، فرصت تجسم مییافت. در معماری سنتی ایران، بروز سلسله مراتب در معماری در حریم عرضی با هندسه خطوط مستقیم، منحنی و زاویهدار و با اشکال دوبعدی و احجام سهبعدی، و در سلسله طولی با فضاهای تهی بیشکل که در میان فضاهای هندسی شکل میگیرند و به خیال

فرصت فراشت و تعالی میدهند، رخ می دهد(خاتمی،۱۳۹۰،.(۲۰۵

بدین ترتیب بروز اصل سلسله مراتب در معماری را میتوان در دو وجه شکلی: مرتبط با عناصر معماری و فضایی-مرتبط با فضای معماری مشاهده نمود.

-۳-۱ وجه شکلی اصل سلسله مراتب

در معماری ایران برای تبدیل یک فرم به فرمی دیگر، از نوعی سلسله مراتب بصری استفاده میگردد تا این تبدیل و تغییر را در دید مخاطب آسان گرداند. به عنوان مثال، در اتصال ستون به سقف به وسیله سرستون و یا تبدیل مربع پلان به فرم دایره

زیر گنبد، به جنبه تدریجی در تبدیل فرم توجه شده است. در بسیاری از بناها در ایران، مقرنس برای ایجاد سلسله مراتبی جهت

تسهیل بصری تبدیل سطوح عمودی دیوارها به سقف استفاده شده است.

-۳-۲ وجه فضایی اصل سلسله مراتب

تداوم فضایی را باید حامل معنایی دانست که به همراه برآوردن نیازهای عملکردی و فضایی، به توالی و تسلسل حالات و احساسات خواهد انجامید و مخاطب را از مکانی به مکان دیگر و از ادراکی به ادراک دیگر منتقل میکند. علاوه بر این، ایجاد

۴

فضای انتقالی از جنبه روانشناختی حائز اهمیت است. سلسله مراتب به دو امر مهم پاسخگوست: یکی کسب تدریجی شایستگیها و بایستگیها و دیگر اینکه شرایط باید به گونهای باشد که انسان یکه نخورده و ضربه نامطلوب روانی و روحی بر

او وارد نشود(نقی زاده،۱۳۷۸،.(۲۸

-۴بررسی جایگاه سلسله مراتب درمعماری مکتب اصفهان

معماری دوره صفوی، پر از نوآوریهایی است که به فضای درون خود و فضای بیرون از خود معنویتی میدهند که از

حدود ادراک ظاهری فراتر میرود، تنها به احساس درون و باطن، یعنی احساسی به هم آمیخته از دریافت شیعی، فرهنگ عرفانی

و حکمت اشراقی ایرانی، به ادراک در میآید(خاتمی،۱۳۹۰،.(۲۱۲ در مساجد مکتب اصفهان که تحت یک قدرت سیاسی واحد شکل گرفتند و دارای طرح از پیش تعیین شده بودند. لذا معماری مسجد، به دلیل موضوعیت خاص معنوی و روحانیاش،

از روح و ماهیت تشیع سرشار است؛ به طوری که در هر دو بعد کالبدی(ایوان، حیاط مرکزی، حوض، ارتباطات فضایی و نحوه-

ی حرکت و;) وحسی ـ معنوی(نور، رنگ، تزیینات، رقوم مقدس و;) مساجد اثرگذار بوده است.

-۵مقایسه ارتباطات فضایی دو مسجد شیعه و سنی در دوره صفوی:

معماری مسجد، به دلیل موضوعیت خاص معنوی و روحانیاش، از روح و ماهیت تشیع سرشار است؛ به طوری که در هر دو بعد کالبدی وحسی معنوی مساجد اثرگذار بوده است، که در این مقاله، جهت محدود کردن پژوهش و گرفتن نتیجهای مطلوبتر، چگونگی ارتباطات فضایی و نحوهی حرکت در مساجد از بعد کالبدی بررسی میگردد. مساجد بررسی شده با توجه به دو موقعیت مختلف اقلیمی(سرد و گرم وخشک)، سازه ای، زمانی و مکانی در ایران انتخاب گشتهاند. ولی در این مقاله

مسجد انتخابی سنی در غرب کشور در مهاباد و مسجد شیعه در اصفهان، در دوره صفویه هستند و جهت بررسی دقیقتر و

مقایسه دو مسجد، ارتباطات فضایی این مساجد نیز بررسی گشته است. نحوه حرکت آدمی از لحظه ورود به مساجد شیعی، بیانگر جهان بینی خاص مذهب تشیع است و نشان دهندهی همبستگی روح معماران شیعی، با مبانی اعتقادی این مذهب است.

-۵-۱اساس امامت در ارتباطات فضایی مساجد شیعه و سنی:

امامت یکی از ارکان شیعیان اثنی عشری در بعد سیاسی مذهبی است. در نظر امامیه، امامت از اصول مذهب تشیع (مفید،۱۴۱۳ ق، ص (۳۲ و برپایه نظریه اهل سنت از فروغ دین است(غزالی، ۱۳۹۳ق، ص.(۲۳۶ مفهوم امامت از هنگامی که

آدمی به مسجد قدم میگذارد تا رسیدن به محل محراب و گنبدخانه، نمایان است(انصاری،۱۳۸۷،.(۱۶۸ در مساجد برای رسیدن به محل اقامه نماز فرد باید یک سیرکولاسیون(پروسه حرکتی) را طی نماید که این مسیر در مساجد شیعه و سنی با
تفاوتها و شباهتهایی همراه هست که در ذیل به مقایسه مساجد امام اصفهان(شیعه) و جامع مهاباد(سنی) در دوره صفوی می-

پردازیم.

-۵-۱-۱سلسله مراتب حرکتی در مساجد ورودی: در مساجد مسیر حرکتی شما ابتدا از ورودی شروع میشود که شامل:

۵

-۵-۱-۱-۱جلوخان، -۵-۱-۱-۲فضای پیش طاق، -۵-۱-۱-۳درگاه، هشتی -۵-۱-۱-۴دالان یا راهرو میباشد.

ورودی در مساجد امام اصفهان(شیعه) و مسجد جامع مهاباد(سنی)

-۵-۱-۱جلوخان: جلوی مسجد را میگویند.

تصویر۱ از راست به چپ: جلوخان مسجد امام اصفهان، دعوت کنندگی، اصل امامت – جلوخان مسجد جامع مهاباد، اصل امامت مآخذ از راست به چپ: – http://negahrnrdia.ir – http://bargozideha.com – http://arianica.com گنجنامه، مساجد جامع

-۵-۱-۲فضای پیش طاق: فضای ایوان مانند جلو آمده را در سردر مسجد میگویند.

مسجد جامع مهاباد فاقد فضای پیش طاق می باشد.

×تصویر:۲ پیش طاق مسجد امام اصفهان، اصل امامت

× مآخذ از راست به چپ: http://bargozideha.com – http://abdollahabad.blogfa.com

-۵-۱-۳درگاه: در کاملا باز را در خود جای میدهد.

تصویر ۳ از راست به چپ: درگاه مسجد امام اصفهان، اصل امامت – درگاه مسجد جامع مهاباد، اصل امامت

۶

مآخذ از راست به چپ: – http://negahrnrdia.ir – http://bargozideha.com – http://tebyan.net گنجنامه، مساجد جامع

-۵-۱-۴هشتی: فضای تقسیم را گویند.

مسجد جامع مهاباد فاقد هشتی می باشد.