مقاله بررسی تطبیقی جایگاه مادر در فرهنگ جاهلی و اسلامی

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

  مقاله بررسی تطبیقی جایگاه مادر در فرهنگ جاهلی و اسلامی دارای ۲۶ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله بررسی تطبیقی جایگاه مادر در فرهنگ جاهلی و اسلامی  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی مقاله بررسی تطبیقی جایگاه مادر در فرهنگ جاهلی و اسلامی،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن مقاله بررسی تطبیقی جایگاه مادر در فرهنگ جاهلی و اسلامی :

مقدمه

غالباً چنین تصور میشود که در عصر جاهلی، دیدگاه عرب به زنان بهطور کلی منفی بـوده اسـت؛ ولـی این به آن معنا نیست که تمام فرهنگ، عقاید و باورهای عـرب پـیش از اسـلام دربـاره زنـان را افکـار و عقاید منفی تشکیل داده است. مطالعه ابعاد دیگر زندگی زنان جـاهلی، چـون جایگـاه مـادران، کـه از آن غفلت شده است، عنصری اساسی در تبیین جایگاه آنها میباشد. با بررسی دوران جاهلیت مـیتـوان بـه عناصر مثبتی دست یافت که در اسلام نیز تأیید شدهاند؛ همچـون بخشـی از مناسـک حـج یـا برخـی از سنتهای اجتماعی، مثل مهماننوازی و پایداری به عهد و پیمان. جایگاه مادر نیز از دیگر ارزشهـای آن جامعه است که اسلام آن را ـ در مواردی که با مبانی ارزشی و الهی منطبق باشد ـ تأییـد و امضـا کـرده است. در ادامه، ابتدا به بررسی جایگاه مادر در جاهلیت میپردازیم؛ سپس دیـدگاه اسـلام را در ایـنبـاره بیان میکنیم.

جایگاه مادر در جاهلیت

مادر، واژه محبوب در همه زمانها و مکانهاست. انسانی صبور، سـلیم و فـداکار کـه بـدون طمـع هـیچ پاداشی، همه مصائب را پذیرا میگردد و ای بسا که بهخاطر سلامت و سعادت فرزنـد خـویش، حتـی از حیات خود نیز دست میشوید. مادر، اساس هـر خـانواده اسـت کـه نـزد عـرب نیـز از جایگـاهی والا برخوردار بود. اگر زنی فرزندی به دنیا میآورد، جایگاه ویژهای را کسب میکرد. در وصف مـردم عصـر جاهلی آمده است: » لا یعزّون المرأه الا اَنوناُمتکاً« (اندلسی، بـیتـا، ج۲، ص (۲۶۴؛ مـردم عـرب بـه زنی احترام نمیگذاشتند، مگر اینکه مادر باشد. در ادامه، به نمونـههـایی اشـاره خواهـد شـد کـه بیـانگر وضعیت و جایگاه مادران عصر جاهلی است.

الف) افتخار به مادر ۱. افتخار به مادر آزاد

آنها برده بودن مادرانشان را برای خود عار میشـمردند و در سـرودههایشـان، ضـمن افتخـار بـه مـادران آزادشان، خود را از اینکه زاده مادری کنیز باشند، مبرا میکردندقَتال. کلابی چنین سروده است:

أنــا ابــن اســماء اعمــامی لهــا و أبــی إذا ترامــی بنــــــو الإمــوان بالعــــار
أمــا الإمــاء فــلا یــــدعوننی ولــدا إذا تُحــدث عــن نقضــی و إمــراری
لا أرضــع الــدهر إلا ثــدی واضــحه لواضــح الخـــد یحمــی حــوزه الجــار

یعنی: من پسر اسماء هستم که عموها و پدرم از اویند؛ آنگاه که کنیززادگـان بـه خفـت و ننـگ خوانـده شوند. زمانی که سخن از حسب و نسب من، شود کنیزان مرا فرزند خویش نمـیخواننـد. تنهـا از سـینه

بررسی تطبیقی جایگاه مادر در فرهنگ جاهلی و اسلامی ۱۰۱

زنی با اصل و نسب شیرخوردهام که رویش سفید است (سیاه و کنیز نیست) و همسر سـفیدرویی اسـت که از همسایهاش حمایت میکند (ابنمنظور، ۱۴۰۸ق، ج ۱۸، ص .(۴۷

و در بیتی دیگر چنین سروده است:

لقـــد ولــدتنـــــی حــــرّهٌ ربمنعیــاللاءه لم یحضرن فـی القـیظ دنْـدنا

»مرا آزاده زنی از قبیله ربیعه زاییده است؛ از آن زنانی که در شدت گرمای تابستان برای گـردآوری هیـزم حضور نمییابند.« (اصفهانی، بیتا، ج۲۴، ص .(۴۶۹

شنفری شاعرـ عیار ـ نیز به مادر آزاده خویش مینازد و میگوید:

انــانابــخیــار الحجــر بیتــاً و منســباً و أمــی ابنــه الأحــرار لــو تعرفینهــا

»من از نظر خاندان و نسب، فرزند صاحبان دامنهای نیک هستم؛ و اگر مادرم را بشناسید، او نیـز دختـر آزادگان است« (همان، ج۲۱، ص (۲۰۵

مقدامبن زید ـ بزرگ بنی حیبن خولان ـ نیز افتخار به مادرش را با افتخار به پـدرش در سـرودهاش جمع کرده، میگوید:

نمتنــا الــی عمــرو عــروقٌ کریمــه و خــولان معقـــود المکــارم و الحمــد
و أمـــی ذات الخیـــر بنـــت ربیعـــه ــریه مــن عــیصِ الســماحه المجــد

»رگ و ریشههای ارجمندی، ما را به عمرو میرساند و به داییهایی که حمـد و سـتایش بـر آنهـا بسـته شده است. و مادرم که نیک است دختر قبیله ربیعه است که از عنصر مجد و بزرگواری است« (حمـوی، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص .(۴۳۲

گاهی در جاهلیت از زنان آزاد با عنوانم» هیرات« تعبیر میکردند، زیرا مهریه فقط به زنـان آزاد تعلـق

میگرفتخَنْساء. در سوگواری برادرشصخْر میگوید:
یــــابن القــــروم ذوی الحجــــا وابـــــن الحضـــــارمه المرافـــــد
وابــــــن المهــــــائر للمهــــــا ـــر زانهــــا الشْــــیم المواجــــد

»ای پسر بزرگان خردمند و کریمانی که عطایشان قطع نمیشود، ای پسر زنان آزاده که اخلاق و سرشـت بزرگوارانه آنان را زیور بخشیده است« (خنسا، ۱۳۸۸، ص .(۶۲

۲. افتخار به مادران عفیف

شعرای جاهلیاکثراً در سرودههایشان به کرم، شرف و عفت مادرانشان نیز افتخار مـیکردنـد. ربیعـهبـن عبد درباره مادرشقلابه، ملقبذَیبه به میگوید:

۲۰۱ سال نهم، شماره دوم، پیاپی سیوسه، پاییز و زمستان ۱۹۳۱

انـــی لمـــن أنکرنـــی ابـــن الذیبـــه کـــــریمه عفیفـــــــــه منسوبــــه

»به کسانی که مرا نمیشناسند، میگویم که من فرزند بانو ذیبه هستم که بزرگـوار و پاکـدامن و صـاحب نسب است« (ابنحبیب، ۱۴۱۰ق، ص .(۵۷

افزون بر شعرا، برخی پادشاهان نیز به اسـم مادرشـان شـهره بودنـد؛ عـارق طـایی در مقابـل تهدیـد عمروبن هند (پادشاه حیره) میگوید:

مــن مبلــغٌ عمــروبــن هنــد رســاله إذا استحقبتهالعیسا تُنضی مـن البعـد
أیوعـــدنی والرمــــل بینـــی وبینـــه رویـداً مـــــــا أمامـهُ مـن هنـد

»چه کسی نامه مرا به عمرو فرزند هند میرساند؟ زمانی که شتران سرخموی آن نامـه را در کیسـه حمـل کردند، از طولانی بودن راه فرسوده و لاغر میشوند. آیا مرا تهدید میکند، درحالیکه شنزار بین مـن و او حایل است؟ با دقت تأمل کن؛ مادر من امامه کجا و هند کجا؟« (حموی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص .(۱۱۵

۳. افتخار به مادران منجِبه

در جاهلیت به مادرانی که حداقل سه پسر صاحبنام و شریف داشتندم،نجِبه«» گفته مـیشـد (بغـدادی، ۱۳۶۱، ص .(۴۵۵ در میان آنها نیز مادران منجبه چون ستارهای میدرخشیدند و فرزندانشان نیز به وجـود چنین مادرانی بر خودبالیدندمی. زنان منجِبه از رتبهای عالی و برجسته در میان اعراب برخوردار بودند.

لُبید در افتخار به جدهاش امالبنین چنین سروده است:

نحـــن بنـــو ام البنیـــــن الأربعـــه ومــن خیــار عامـــــربــن صعصــعه
المطعمــــون الجفنــــه المدعدعــــه والضــاربون الهــام تحــت الخیضــعه

»ما پسران مادر چهار پسریم و از نیکان خاندان عامربن صعصعه هسـتیم؛ کسـانی کـه مـردم را در ظـرف بزرگ اطعام میکنند (سخاوتمندند) و سر هماوردان را در میدان نبرد از زیر کـلاه مـیزننـد« (اصـفهانی، بیتا، ج ۱۶، ص .(۲۲

به دلیل مقام برجستهای که زنان منجبه از آن برخوردار بودند، بعضـی از آنهـا ضـربالمثـل گشـته و شهره زمانه خود شده بودندم؛ثَلهایی چون: انجب من مأویه؛ انجـب مـن امالبنـین؛ انجـب مـن عاتکـه؛ انجب من خبیئه؛ انجب من فاطمه بنت الخرشب (میدانی، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص (۱۶۴ به نمونههـایی از ایـن دست زنان دلالت دارد که از ارزش و مقام بالایی در آن جامعه برخوردار بودند.

ب) نقش مادر در تربیت فرزند

مادر، این انسان والا و باعظمت، موجودی است که فرزند را در کنار قلب خود و بـا شـیره جـانش

بررسی تطبیقی جایگاه مادر در فرهنگ جاهلی و اسلامی ۳۰۱

میپروراند و در تربیت جسمی و روحی او تأثیر بسزایی دارد. عرب جاهلی نیـز بـه چنـین نقشـی واقف بود و به آن اهمیت میداد. آنها برای تربیت جنین قبـل از ولادت نیـز اهمیـت قائـل بودنـد. بعضی از آنان بر این باور بودند که حاملگی بعـد و قبـل از حـیض، موجـب تولـد بچـهای نـاقص میشود. ابوکبیر هذلی در وصف پسرخواندهاشتأبط، شّرا – که مادرش در شرایط مساعد حاملگی به او حامله شده بود – میگوید:

و مبـــرّا مـــن کـــل غُبـــر حیضـــهوفســـــاد مرْضـــــعهٍ وداء مغیـــــل ــت بـــه فـــی لیلـــهٍ مـــزؤده قـــد نطاقهـــا لـــم یحلّـــل

»و دور است (بارداری او) از هر پس عادتی؛ و از هر شر ناخوشـایندی در حـال شـیردادن زن! و از هـر درد غولآسایی. مادرش در شبی که طولانی بود، ناخواسته به او باردار شد؛ درحـالیکـه بنـد کمربنـدش هنوز باز نشده بود« (ابنقتیبه، ۱۴۱۴ق، ص .(۴۴۹

آنان همچنین بر این باور بودند که بسته شدن نطفه در اول ماه، موجب تولد فرزندی قوی میشود. شاعر در وصف فرزندی که با رعایت همه شرایط با صحت و سلامت متولد شده است، میگوید:

لقحت فـی الهـلال عـن قبـل الطـه ــــر و قـــد لاح للصـــباح بشـــیر

»در شب اول ماه و در اوایل پاک شدن از حیض باردار شد؛ درحالیکه بشارتدهنـده صـبح درخشـیدن گرفت« (جاحظ، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص .(۲۲