مقاله حدیث پژوهی آیه تطهیر

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

  مقاله حدیث پژوهی آیه تطهیر دارای ۱۰ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله حدیث پژوهی آیه تطهیر  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی مقاله حدیث پژوهی آیه تطهیر،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن مقاله حدیث پژوهی آیه تطهیر :

مقدمه

عصمت اهلبیت پیامبر با ادله عقلی و نقلـی بسـیارى پشـتیبانی مـیشـود کـه از آن جملـه، آیـه تطهیر است. خداوند در ضمن آیه ۳۳ سوره احـزاب مـیفرمایـإِنمـاد:» دُیرذهِبَیـاللّـهلِ عَـنْکُمُیـ الرجْسهْلَطَهرَکُمْأالْبَتِیوَی تَطْهیرا«؛ خداوند میخواهد آلـودگی را از شـما خانـدان ]پیـامبر[ دور

کند و شما را به نیکی، پاک گرداند.

مفسران و محققـان از گذشـته تـا کنـون گفتوگوهـای بسـیاری دربـاره مـراد ایـن آیـه کردهانـد و احتمالهای گوناگون و چهبسا شاذی را مطرح ساختهاند. پژوهشگران شیعه معتقدند که ایـن آیـه شـریفه در شأن پنج تن آل کسا نازل شده است و برای اثبات ایـن ادعـا و نقـد دیـدگاههای مخـالف، از دیربـاز کتابها و مقالات پرشماری نگاشتهاند. از جمله این آثار میتوان بـه کتابهـایی ماننـد اهلبیـت در آیـه تطهیر، نوشته سیدجعفر مرتضی عاملی، آیه التطهیر، رویه مبتکره به قلم آیـتاالله فاضـل لنکرانـی و کتـاب مفصل و گسترده پژوهشی جدید درباره آیه تطهیـر، نوشـته عبـدالرحمان بـاقرزاده و نیـز مقـالاتی چـون »تفسیر تطبیقی آیه تطهیر از دیدگاه مذهب اهلبیت و اهلسنت با تأکید بر پاسخگویی بـه شـبهات قـدیم و جدید«، نوشته ایلقار اسماعیلزاده، مقاله »اهلبیت در آیه تطهیـر«، نوشـته اسـماعیل تـاجبخش و مقالـه »اهلبیت در آیه تطهیر کیاناند؟«، نوشته محمدابراهیم جناتی اشاره کرد. اینها نمونهای از صـدها پـژوهش در زمینه آیه تطهیر است؛ اما تمایز این نوشته با دیگر آثـار، تکیـه بـر روایـات بـرای بازشـناخت مفهـوم اهلبیت در این آیه است. این پژوهش با شیوه کتابخانهایـ اسنادی روایات از منـابع اصـلی، و سـپس بـا روش توصیفیـ تحلیلی و استفاده از ابزارهای نقد حدیث، درصدد تبیین مصداق آیه تطهیر است.

در این گفتار، پس از اشاره به مهمترین دیدگاهها درباره شأن نزول آیـه تطهیـر، روایـات شـأن نـزول این جمله گزارش میشود. پس از آن، ضمن ارزیابی گزارشهای تعمیم آیه تطهیـر نسـبت بـه همسـران پیامبر، اشکالهای آن مطرح میگردد. در پایان نیز مهمترین روایت در زمینـه تخصـیص ایـن جملـه بـه همسران پیامبر (روایت عکرمه از ابنعباس) نقد و ارزیابی میشود.

۱. دیدگاههای مطرح درباره شأن نزول آیه تطهیر

دانشمندان و مفسران فریقین درباره شأن نزول آیه تطهیر و کیستی اهلبیت، دیـدگاههایی گونـاگون مطرح کردهاند؛ از جمله آل کسا، همسران پیامبر و بنیهاشم (شوکانی، بیتـا، ج۴، ص.(۲۸۰ – ۲۷۸ با صرفنظر از نظرات شاذ، سه نظر دربـاره کیسـتی اهلبیـت در آیـه، بیشـترین طـرفدار را دارد: .۱ تنها پنج تن آل کسا؛ .۲ تنها همسران پیامبر؛ .۳ همسران پیامبر و آل کسا.

حدیثپژوهی آیه تطهیر ۷۶

یکی از بهترین طرق راهیابی به حقیقت در این زمینه، بازخوانی روایات مرتبط با ایـن آیـه است. نظر به اینکه آیات قرآن در مناسبتهاى مختلف و متناسب با مقتضیات گوناگون نـازل شدهاند، بازگشت به گزارشهاى تاریخی و بازخوانی روایتهاى مـرتبط بـه آیـات، از جملـه راههاى دستیابی به مراد الهی از آیات قرآن است؛ بهویژه آیاتی که ناظر بـه افـراد یـا جریـانی ویژهاند. بنابراین بررسی گزارشهاى روایی و بحـثهـاى تـاریخی ایـن آیـه در عصـر نـزول میتواند قرینهاى بر شناخت شأن نزول آن باشد.

۲. روایات مربوط به شأن نزول آیه تطهیر

از میان سه احتمال یادشده، بیشترین روایات ناظر به احتمال اولاند. افزون بر پیامبر و امیر مؤمنـان ، از

ابنعباس، ابوسعید خدرى، انسبن مالک، سعدبن ابیوقاص، ام سـلمه، عایشـه، زینـب بنـت جحـش و

جمعی دیگر از صحابه، روایت شده که این آیه در شأن پنج تن آل عبا (پیـامبر، علـی، فاطمـه، حسـن و حسین( نازل شده است (طبری، ۱۴۱۲، ج۲۲، ص۷ – ۵؛ ثعلبـی نیشـابوری، ۱۴۲۲، ج۸، ص۴۲ و ۴۳؛ حسکانی، ۱۴۱۱، ج۲، ص۱۴۰ – ۱۸؛ سیوطی، ۱۴۰۴، ج۵، ص۱۹۸ و.(۱۹۹ راونِیا این شأن نـزول را تـا ۴۹ تن از صحابی و همسران پیامبر برشمردهاند (سبحانی، بیتا، ج۱۰، ص.(۱۵۴ بـرای نمونـه ابـوجعفر طبرى از اعمش، و او از عطیه، و او از ابوسعید خدرى، و او از پیامبر چنین نقل میکند: »این آیـه درباره پنج نفر نازل شده است: من، علی، حسن، حسین و فاطمه« (طبری، ۱۴۱۲، ج۲۲، ص.(۵

آیه تطهیر محور »حدیث کسا« قرار گرفته است. این حدیث از پرسندترین روایات است که بـه حـد تواتر میرسد. این حدیث در کتابهای معتبر روایی اهل سنت و شیعه گزارش شده اسـت کـه در ایـن زمینه میتوان به صحاح و مسانید اهل سنت و صحاح شیعه و نیز تفسیرهای معتبر شـیعه و اهـل سـنت اشاره کرد (برای نمونه، ر.ک: نیشابوری، بیتا، ج۲، ص۱۳۰ و۱۳۱؛ ترمذی، ۱۴۰۳، ج۷، ص۳۰ـ۳۱ و۳۲۹؛ ابنحنبل، بیتا، ج۱، ص۳۳۱؛ ج۴، ص۱۰۷ و ج۶، ص۲۹۲؛ ثعلبـی نیشـابوری، ۱۴۲۲، ج۸، ص۴۲ــ ۴۳؛ قمی، ۱۳۶۷، ج۲، ص۱۹۳؛ کلینی، ۱۴۰۷، ج۱، ص.(۲۸۷

ابوسعید خدرى، انسبنمالک، سعدبن ابیوقاص، عایشه، ام سلمه و بسیارى از صحابه تـراز نخسـت این حدیث را گزارش کردهاند. براى نمونه طبرى آن را به شانزده طریق، از ده صحابی بزرگ نقـل کـرده است (طبری، ۱۴۱۲، ج۲۲، ص.(۷-۵

همسران پیامبر نیز جریان این حدیث و نزول آیه تطهیر در شأن پنج تن آل کسا را گزارش کردهاند. از جمله عایشه میگوید:

۸۶ ، سال هفتم، شماره اول، پیاپی ۳۱، بهار و تابستان ۳۹۳۱

در صبحگاهی، رسولاللّه درحالیکه بر دوش او عبایی مشکی بود، خارج شد. حسن آمـد. پـس او را

داخل آورد. سپس حسین آمد و با او داخل شد. سپس فاطمه آمد؛ او را داخل آورد. سپس علی آمد، او را داخل آورد. آنگاه گفت:ذهِبَإنما»دُعَنْکُمُیریاللّهلِی الرجْسهْلطَهرَکُمْالْبأتِیوَی تَطْهیرا« (احـزاب: (۳۳ (ابنحنبل، ۱۴۲۵، ص۱۸۳؛ ابنبطریق، ۱۴۰۷، ص.(۳۴
در روایتی دیگر، گزارش شده است که از عایشه درباره امیر مؤمنان پرسیدند. وى گفت:

درباره محبوبترین شخص نزد پیغمبر از من میپرسی؟ و از همسر محبوبترین شخص نزد پیغمبر از من میپرسی؟ من دیدم رسولاللّه علی، فاطمه، حسن و حسین را زیر یک پارچه جمـع کـرد، سـپس گفـت: پروردگارا اینان خاندان و نزدیکان خاص من هستند. پس آلودگی را از آنها دور گردان و آنان را به نیکی، پاک گردان (ثعلبی نیشابوری، ۱۴۲۲، ج۸، ص۴۲ـ .(۴۳

نمونه دیگر روایات این باب، روایت زینب بنت جحش اسـت. اسـماعیلبنعبدااللهبنجعفر طیـار از پدرش نقل میکند:

هنگامی که پیامبر دریافت که رحمت از آسمان در حال ریزش است، گفت: »کیست که بخواند کسانی را که من میخواهم آنها اینجا باشند؟« و این جمله را دو بار تکرار کرد. زینب گفت: »ای رسول خدا، من ]آنها را فرا میخوانم.«[ پیامبر گفت: »علی، فاطمه، حسن و حسین را نزد من بیاور.« حسن را در سـمت راسـت،
حسین را در سمت چپ و علی و فاطمه را جلویش نشاند؛ سپس پوششی از پارچه خیبری روی آنها کشید و فرمود:اللّهم» لکلّ نبی أهل، وهؤلاء أهلی«؛ پروردگارا، هر پیامبری اهلی دارد و اینان اهل من هستند. آنگاه خداوند چنین نازلذهِبَکرد:إنما»دُعَنْکُمُیریاللّهلِی الرجْسهْلطَهرَکُمْالْبأتِیوَی تَطْهیرا.« زینب پرسید: »ای پیامبر، آیا من همراه شما داخل نشوم؟« پیامبر فرمود: »همانجا بایست که همانا اگر خدا بخواهـد در خیـر هستی« (ثعلبی نیشابوری، ۱۴۲۲، ج۸، ص۴۳؛ حسکانی، ۱۴۱۱، ج۲، ص.(۵۴

این دسته روایات به قدرى فراوانانـد کـه گـاه واژه »کثیـر« (حسـکانی، ۱۴۱۱، ج۲، ص(۱۸، گـاه »کثیـر بیشمار« (حسینی استرآبادی، ۱۴۰۹، ص(۴۴۹ و گاه »متواتر« (معرفـت، ۱۳۸۸، ص(۱۱۰ برایشـان بـهکار رفته است. طبری و سیوطی، دو مفسر معتبر اهل تسنن، روایات مربوط به نزول آیـه در شـأن آل کسـا را بـا طـرق گونـاگون از صـحابه بـزرگ و همســران پیـامبر نقـل کردهانـد؛ از جملـه از ابوسـعید خــدری،

وائلهبناسقع، سعدبن ابیوقاص، ابوحمراء (هلالبنحارث)، ابـوهریره الدوسـی، انسبنمالـک، عایشـه و ام سلمه (طبری، ۱۴۱۲، ج۲۲، ص۷-۵؛ سیوطی، ۱۴۰۴، ج۵، ص۱۹۸ـ.(۱۹۹

همچنین ترمذی درباره آیه تطهیر و تطبیق آن بر آل کسا از ام سـلمه و انسبنمالـک و عمـربن ابیسلمه ( ترمذی، ۱۴۰۳، ج۴، ص۳۰ـ۳۱؛ ج۵، ص(۳۲۸ و در زمینه معرفی اهلبیت از نظر پیـامبر، از سعدبن ابیوقاص (همان، ص(۲۹۳ روایت کرده اسـت . مسـلم نیـز در ایـن زمینـه از صـحابه و همسران پیامبر روایت دارد (نیشابوری، بیتا، ج۷، ص۱۲۳ و.(۱۳۰

حدیثپژوهی آیه تطهیر ۹۶

سند این روایات نیز نزد بزرگان اهل تسنن صحیح و معتبر است. برای نمونـه، ترمـذی روایتـی را از امسلمه نقل میکند که پیامبر حسن و حسین و فاطمه و علی را زیر کسا برد و آنان را اهلبیت خود خواند و اجازه ورود به ام سلمه را نداد. ترمذی پس از نقل این روایت مینویسد: »این حدیثی حسن و صـحیح است و برترین روایتی است که در این باب نقل شده است. در این بـاب از انـس و عمـربن ابیسـلمه و ابوحمرا نیز روایت وجود دارد« (ترمذی، ۱۴۰۳، ج۵، ص.(۳۶۱

محدثان و مفسران شیعه نیز این شأن نزول را از طریق معتبر و صحیح نقل کردهاند؛ از جمله کلینی بـا صحیح متصـل و مسـند از علیبنابـراهیم از محمدبنعیسـی از یـونس و علیبنمحمـد از سـهلبنزیاد ابیسعید از محمدبنعیسی از یونس از ابنمسکان از ابوبصیر از امام صادق روایت کرده است خداوند در کتابش فرمود:ذْهِبَإِنمادُ»رِاللهُیعَنْکُمُیلِی الرجْسهْلَ أالْبطَهرتِیوَیکُمْتَطْهِیرا«؛ و پیامبر علی و حسن و حسین و فاطمه را زیر کسا برد و گفت: خدایا، »هر پیامبر را اهل و ثقلی است و اینان اهلبیت من و ثقل من هستند.« ام سلمه پرسید: »آیا من از اهل تو نیستم؟« پیامبر فرمود: »تو بر خیر هستی ولکن اینان اهل و ثقل من هستند« (کلینی، ۱۴۰۷، ج۱، ص۲۸۶ـ .(۲۸۷

مجلسی نیز ۳۴ روایت درباره تخصیص آیه تطهیر به آل کسا، از طرق معتبر شیعه و چهار طریق معتبر نزد اهل تسنن نقل میکند و میگوید: اینها افزون بر یازده طریق معتبر دیگر نزد اهل تسنن است (مجلسی، ۱۴۰۳، ج۳۵، ص۲۰۶ـ.(۲۲۷ وی در ادامه در رد ادعای نزول آیه در شأن همسران پیامبر به بیش از بیست روایت اشاره میکند (همان، ص۲۲۸ـ.(۲۳۰
افزون بر اینها، دانشمندان بزرگ اهل تسنن براساس روایات یادشده، معتقد به نزول آیه تطهیر در شأن آل کسا شدهاند یا بدان اعتراف کردهاند. ابنحجر هیثمی میگوید: »اکثر مفسران بر آناند که آیه تطهیـر در شأن آل کسا نازل شده است« (هیثمی، ۱۹۶۵م، ص.(۱۴۳ ابنکثیر و فخر رازی نیـز خطـاب آیـه تطهیـر نسبت به خصـوص همسـران پیـامبر را رد کردهانـد (ابنکثیـر، ۱۴۱۹، ج۶، ص۳۶۵؛ رازی، ۱۴۲۰، ج۲۵، ص.(۱۶۸ همچنین طبری در تفسیر روایی خود از ابوسعید خدری، انسبن مالک، ابوالحمراء ابواسـحاق، وائلهبن اسقع، ابوهریره، عمربن ابیسلمه، علیبنحسین ، عایشه و ام سلمه روایت میکند کـه منظـور از اهلبیت در آیه تطهیر، خصوص پنج تن هستند و چینش این روایات در تفسیر طبری، خود قرینـهای بـر دیدگاه وی در این زمینه است (طبری، ۱۴۱۲، ج۲۲، ص.(۷-۵

در مقابل این کثرت و تضافر روایات، گزارشهاى معدودى درباره شمول آیه تطهیر نسبت به همسران پیامبر یا نزول آن در خصوص همسران پیامبر نقل شده است. طبرى در تفسیرش، پـس از آنکـه چنـدین صفحه متوالی را به روایات نزول آیه در خصوص آل کسا اختصاص میدهد، به تکگزارشی اشاره میکند

۰۷ ، سال هفتم، شماره اول، پیاپی ۳۱، بهار و تابستان ۳۹۳۱

و از آن میگذرد. وى از اصبغبننباته نقل میکند که عکرمه در بازار ندا سر مـیداد کـه ایـن آیـه دربـاره همسران پیامبر است و اگر کسی بخواهد، براى او این مطلب را اثبات میکنم (همان، ص.(۷

۳. نقد گزارشهای تعمیم یا تخصیص آیه نسبت به همسران پیامبر

گزارشهایی درباره تعمیم آیه تطهیر نسبت به همسران پیامبر نقل شده که با چند مشکل روبهرویند:

۱ـ۳. قرار گرفتن در برابر کثرت روایات مخالف

در برابر روایات متضافر یا متواتر یادشده، گزارشهاى مربوط به تطبیق آیه تطهیر بر همسران پیامبر بـه ده روایت نیز نمیرسند که از نظر اعتبار، توانایی رویارویی با روایات دیگر را ندارند. این حقیقت به حـدى آشکار است که طرفداران نظریه همسران پیامبر را نیز ناچار به نقل روایات مربوط به آل کسا کرده است. براى نمونه سیوطی در تفسیر روایی خود (که آن را با هدف گردآورى روایـات تفسـیرى تـدوین کـرده) معتقد است که آیه تطهیر ناظر به همسران پیامبر است. او در اینباره به سه گزارش استناد میکند، اما خود وى بیش از چهار برابر این تعداد، درباره نزول آیه تطهریدر حق خصوصِ خانواده امیـر مؤمنـان روایـت میکند (سیوطی، ۱۴۰۴، ج۵، ص۱۹۸ـ.(۱۹۹
این مسئله درباره خود راویان این گزارشها نیز روی داده است؛ چراکـه در گزارشـی بـه ابـنعبـاس نسبت داده شده است که آیه تطهیر درباره همسران پیامبر است؛ حال آنکه خود وى روایت کرده که ایـن جمله در شأن آل کسا نازل شده است (همان، ص۱۹۹؛ حسکانی، ۱۴۱۱، ج۲، ص۵۰ـ.(۵۱ همین تناقض، در انتساب گزارش مربوط به همسران پیـامبر، دربـاره روایـت کلبـی وجـود دارد (شـوکانی، بیتـا، ج۴، ص۲۷۸ـ.(۲۷۹ این نشان میدهد که امثال ابنعباس و کلبی از این سخنان مبـرا هسـتند و دسـت ناپـاک جاعلان در این روایات ساختگی هویداست؛ آنان که چنین گزارشهایی را ساخته و بـه بزرگـانی چـون ابنعباس نسبت دادهاند.

همین مسئله سبب بیتوجهی مفسران به اینگونه گزارشها شده است. همانگونه که اشاره شد، مفسر بزرگ جهان اسلام، طبرى، در برابر شمار بسیارى از روایات مربوط به آل کسا، بـه تـکگزارشـی اشـاره میکند و میگذرد. اینها، همه، قراین و شواهدى بر سستی و ضعف این دست روایتنماها هستند.

۲ـ۳. روایات بیانگر مفهوم »اهلالبیت«

واژه »اهلالبیت« به معناى »اهل و ساکنان خانه« است (ابنمنظور، ۱۴۱۴، ج۱۱، ص(۲۸ و تا زمان نزول آیه تطهیر، در معناى ویژهعَلَمای نشده بود. گزارشهاى حدیثی فراوانی در کتب تفسیرى و روایی اهل تسنن

حدیثپژوهی آیه تطهیر ۱۷

و شیعه درباره مفهوم »اهلالبیت« نقل شدهاند که نشان میدهند مراد از اهلبیت، خصـوص خـانواده امیـر مؤمنان است. بر اساس این روایات، پیامبر ماهها، هنگام گذر از کنار خانه حضرت فاطمه آنها را بـا واژه اهلالبیت خطاب میکرد. ابوحمراء میگوید:

در زمان پیامبر، به مدت شش ماه نگهبان شهر بودم و در این مدت میدیدم کهامبرپی هنگام طلوع فجر، درِ خانه علی و فاطمه میآمد و میفرمود: »الصلوه الصلوهرحمکمذْهِبَیاالله،إِنمادُعَنْکُمُاللهُرِییلِی الرجْسَهْلَأ

طَهرَکُمْالْبَتِیوَتَطْهِیراًی، شما را به نماز سفارش میکنم؛ خداوند شما را در سایه رحمت خویش قرار دهد؛ همانا خداوند میخواهد آلودگی را از شما اهلبیت دور کند و شما را به نیکی، پـاک گردانـد (طحـاوی، ۱۳۳۳، ج۱، ص۳۳۸ـ۳۳۹؛ طبری، ۱۴۱۲، ج۵، ص.(۱۹۸

بیتردید پیامبر هرگز این رفتار ویژه را بیهوده انجام نمیداد، بلکه در پی شناسـاندن اهلبیـت خـود بـود. بنابراین اهلبیت، خصوص همین مخاطبان پیامبر (اهل خانه حضرت علی و فاطمه( بود و نه دیگـران؛ چراکه پیامبر نفرمود که اینان جزو اهلبیت هستند، بلکه آنان را همان اهلبیت خود معرفی کرد. همچنـین براساس گزارشهاى روایی بسیارى، حضرت رسول بر تکتک نامهای اهلبیت خود تصریح کرده است. براى نمونه در جریان مباهله، حضرت رسول علی و فاطمه و حسن و حسین را بـا نـام فـرا خوانـد و فرمود: »اینان اهل من هستند« (نیشـابوری، بیتـا، ج۷، ص۱۲۱؛ ابنحنبـل، بیتـا، ج۱، ص۱۸۵؛ ترمـذی، ۱۴۰۳، ج۴، ص۲۹۴؛ ج۵، ص۳۰۲؛ حاکم نیشابوری، بیتا، ج۳، ص۱۵۰؛ بیهقی، بیتا، ج۷، ص.(۶۳ ایـن روایت نیز با بیانی که گذشت بر حصر اهلبیت در خانواده حضرت فاطمه دلالت دارد.
این اهتمام ویژه پیامبر در معرفی اهلبیت خود، دغدغه ایشـان بـراى ثبـوت و تأکیـد و رسـوخ ایـن اصطلاح در میان مسلمانان را میرساند. حضرت رسول با پیگیرى مستمر این شیوه، قصد ابهـامزدایـی از این مسئله را داشت تا مسلمانان در اینباره دچار تردید نشوند. امام صادق میفرماید:

اگر رسولاللّه سکوت میکرد و اهل خود را مشخص نمیساخت، آلعباس و آلعقیل و بسـیاری دیگـر آن را

ادعا میکردند. لیک خداوند در کتابش جملإِنماه»دُیریاللّهذهِبیعَنْکم;« را نازل کرد و علی، حسـن، حسـین و فاطمه مرجع این آیه بودند. ازاینرو رسول خدا در خانه ام سلمه، دست آنان را گرفـت و زیـر کسـا بـرد و
گفت: پروردگارا، هر نبی را ثقل و اهلی است و اینان ثقل و اهل من هستند (کوفی، ۱۴۱۰، ص۱۱۰ـ.(۱۱۱

این روایت در تفسیر فرات کوفی گزارش شده که سند آن، به صـورت معـنعن از امـام صـادق روایـت شده است؛ اما در این سند، راویان به صورت تکتک ذکر نشدهاند که این خللـی بـه سـند ایـن روایـت وارد نمیسازد. توضیح آنکه در بخش آغازین تفسیر فرات کوفی، سلسله سند روایات به صورت متصـل آمده، اما در ادامه و از حدیث چهل به بعد، برای اختصار، سلسله سند حذف شده و بـه عبـارت »معنعنـا عن;« بسنده شده است. این نشان میدهد که نخسـت فـرات کـوفی سلسـله سـند ایـن روایـات را بـه

۲۷ ، سال هفتم، شماره اول، پیاپی ۳۱، بهار و تابستان ۳۹۳۱

صورت متصل آورده بوده است؛ اما بعدها نسخهبرداران برای اختصار، سلسـله را حـذف و تنهـا عبـارت معنعن را نقل کردهاند تا نشان دهند که این روایت سندی متصل و مسـند داشـته اسـت. شـاهد بـر ایـن اعتبار روایات این کتاب، اعتماد و استناد روایت بسیاری از قدما از این کتاب اسـت؛ از جملـه صـدوقین (پدر و پسر)، حاکم حسکانی (صاحب شواهد التنزیل) و علامـه مجلسـی در بحـار الانـوار (آقـا بـزرگ تهرانی، ۱۴۰۳، ج۴، ص.(۲۹۹