مقاله محیط زیست و بحران آن؛ رویکردی قرآنی

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

  مقاله محیط زیست و بحران آن؛ رویکردی قرآنی دارای ۲۵ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله محیط زیست و بحران آن؛ رویکردی قرآنی  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی مقاله محیط زیست و بحران آن؛ رویکردی قرآنی،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن مقاله محیط زیست و بحران آن؛ رویکردی قرآنی :

۱. بحران محیط زیست

در تخریب و تباهی محیط زیست مرثیه بسیار سرودهایم و اغلب بیثمـر. انفجـار جمعیـت، مهاجرت بیرویه به شهرها و گسترش بـیضـابطه شهرنشـینی، بیابـانی شـدن جنگـلهـا و سبزهزارها، کاهش تنوع زیستی و نابودی گونه های گیاهی و جانوری، فرسایش خـاک هـای حاصلخیز، مصرف بیش از حد سموم و مواد شیمیایی، آلودگی رودها و آب های ساحلی به وسیله فاضلاب های صنعتی و شهری، آلودگی نفتی دریاها، صید بیرویـه و کـاهش ذخـایر صید، افت شدید سطح آب های زیرزمینی در برخی از مناطق، گازهای گلخانهای، باران های اسیدی، آلودگی هوا، گـرم شـدن هـوای کـره زمـین و تخریـب لایـه ازن، بخشـی از ایـن نابسامانی زیست محیطی است. بر پایه مطالعات:
۱ چنانچه تا اواسط قرن ۲۱ میلادی درجه حرارت زمین سه درجه سانتیگراد افزایش یابـد، سطح دریاها تا یک متر بالا خواهد آمـد و تـا پایـان همـین قـرن (بـر اثـر ذوب شـدن توده های یخ و کوه های یخ) این میـزان بـه دو متـر خواهـد رسـید و آنگـاه بسـیاری از شهرهای ساحلی و حتی برخی از کشورها به زیر آب خواهند رفت؛۱

۲ به سبب صید بیرویه، هر روز ۱۴۰ گونه و هر سال ۵۰۰۰ گونه حیاتی نابود میشوند؛۲

۳ ســالانه ۱۷ میلیــون هکتــار، منطقــهای بــه وســعت دو برابــر کشــور اتــریش، از وســعت جنگلهای کره زمین کاسته میشود؛۳
۴ وضع وخیم مهد انسان به جایی رسیده است که ساکنان آن، با تأسیس حزبهـا، صـدور بیانیهها، و شیوه های گونهگون دیگر نسبت به این بحران جهانگیر و جهـانسـوز بانـگ هشدار برآوردهاند. آمارها نشان می دهند کـه در بـین سـال هـای ۱۹۸۵ تـا ۱۹۹۴، ۴۸/۵ درصد تظاهرات مردم کشورهای اتحادیه اروپا مربوط به محیط زیست بوده است.۴ ایـن در حالی است که ایالات متحده تنها با داشـتن ۵ درصـد از جمعیـت جهـان، از حـدود یکسوم منابع طبیعی جهان را استفاده، و دسـت کـم یـکسـوم آلـودگی دنیـا را تولیـد میکند.۵ توجه به آمارهـای سـازمان ملـل نیـز نشـان مـیدهـد کـه حـدود ۹۸ درصـد دیاکسیدکربن و سایر گازهای مضر جو، مربوط به کشورهای صنعتی، و فقط ۲ درصـد سهم کشورهای جهان سوم است.۶

محیط زیست و بحران آن؛ رویکردی قرآنی ۵۶

۲. عوامل و راهکارهای بحران زیستمحیطی

دربــاره عوامــل و راهکارهــای بحــران زیســتمحیطــی رویکردهــای گونــاگونی از ســوی دانشمندان ارائه شده است. در اینجا نخست بهاجمال دیـدگاه اندیشـمندان جدیـد و سـپس دریافت خود از قرآن را بررسی میکنیم. برخی از زیستشناسان مانند گـارت هـاردین۷ بـر این باورند که مسئله آلودگی، اثر مستقیم فزونی بیش از حد جمعیت ساکن است. ۸ عـده ای دیگر علت را در فراوانی محصولات مصرفی میدانند. به گفته والتر هوارد (زیستشـناس)، جامعه ای که در آن محصولات مصرفی فراوان باشد، به زبالهدان مبـدل مـیشـود؛ چنـانکـه ایالات متحده، که تنها ۶ درصد از جمعیت جهان را داراست، بیش از ۷۰ درصد زباله را بـه جهان تحمیل میکند.۹

برخی از سیاستمداران، فناوری افسار گسـیخته را مقصـر مـیداننـد. انیشـتین در کتـاب جهانی که من میشناسم می نویسد: »پیشرفتهای صنعتی با ماشینهای غـولپیکـر خـود بـه جای اشیا و مواد ضروری، گیوتینی برای قطع ریشه انسانیت می سازند۱۰« بـاری کومـونر۱۱ نیز عقیده دارد که علت اصلی تولید آلودگی در میان ملل صنعتی و ثروتمند، ظهور فنـاوری زیانمند برای محیط زیست پس از جنگ جهانی دوم است. گروه دیگـری مسـبب ایـن بحـران را کاپیتالیسم میدانند؛ چه با تولید بیشازحد، از منابع زیستی بهرهجویی غیرعادلانه انجام مـیگیـرد و با ایجاد جوامع پرشمار مصرفکننده، این منابع به زبالهدانهایی بزرگ تبدیل میشوند.۱۲

بسته به دیدگاه های گوناگون، چاره های مختلفی از سوی دانشمندان برای بحران محـیط زیست ارائه شده است . به اعتقاد میلر باید هم از »خوشبینی تکنولوژی« برحذر بـود و هـم از دام »روزهای خوش گذشته«؛ ایده خیالیای که بازگشت به گذشته و زنـدگی سـاده تـر را سفارش میکند؛۱۳ چراکه امروزه امید به زندگی و برخی دیگر از شاخص های زندگی بهبود یافتهاند . پس باید فناوری زیانآور را کنترل کرد و متکی به فناوری متناسب بود. مردمی کـه خود را مجهز به کیسه خواب میکننـد، غـذای خشـک منجمدشـده را در یخچـال کـاروان مجهز خود نگاه میدارند و با آن بـه سـوی جنگـلهـا مـیرونـد، در حقیقـت بـه طبیعـت بازنگشتهاند؛ بلکه اینان در پوشش فناوری خود را از سختیها و واقعیتهای طبیعت حفـظ میکنند. برخی دیگر برپایه دیدگاه خود در باب علل این بحران، کنتـرل جمیعـت را منجـی منابع طبیعی میدانند و برخی دیگر کنترل محصولات مصرفی را.

۶۶ ، سال دوم، شماره سوم، تابستان ۰۹۳۱

بیان علل و چاره های بحران زیستمحیطی از دیدگاه دانشـمندان تجربـهگـرا، پژوهشـی دیگر میطلبد که در این نوشتار بر آن نیستیم؛ ولی میتوان مدعی شد که هرچند هر یک از دیدگاه های اشارهشده بهره ای از حقیقت دارند و به جنبههایی از مجموعـه عوامـل یـا یـک عامل کلی اشارههایی سودمند کردهاند، باید دلیل اصلی بحران و چاره آن را جـای دیگـری جست و به گونهای دیگر نگریست.

با اندیشیدن در کلام وحی و تحلیل آن میتوان به دست آورد که نگرش نادرست انسان جدید به جهان و طبیعت (جهانبینی جدید) است که موجب چنین رفتاری با طبیعت شـده است. خالق این تراژدی، انسان امروزی و چاره آن تغییر نـوع نگـرش بـه طبیعـت و منـابع طبیعی است. انسان مدرن ارزش های افزوده بسیاری را از طبیعت بهرهکشی کرده است، کـه باید آنها را بازپس دهد. انسان مدرن، مولـود اندیشـه مـدرن ـ مدرنیسـم یـا تجـددگرایی ـ است. شاخص های پرشماری برای تجددگرایی ارائـه شـده کـه از جملـه آنهـا، فردگرایـی، عاطفهگرایی، تأکید بر تغییر بیرون به جای درون، اندیشه پیشرفت، برابریگرایـی انسـانهـا، استدلالگرایی، اومانیسم، تجربه گرایی افراطی و تعبدستیزی هستند،۱۴ تأکید نگارنده از بـین این شاخصها بر »تغییر بیرون«، و »اومانیسم« است.

انسان سنتی همانند رواقیان، دلمشـغول دگرگـونی درون اسـت. او آنچـه را نمـیبینـد، میطلبد، و آنچه را میبیند نمیطلبد؛ یا بیرون را باید دگرگون و مطابق خواسـتهاش سـازد، یا درون را تا خواستهاش برابر بیرون باشد. هسته اصلی جهانبینی مدرنیسم و انسان جدیـد این است که طالب تغییر در بیرون است و این ندای درونش که »چرخ بر هـم زنـم ار غیـر مرادم باشد.۱۵« بدینجهت چاره بحران محیط زیست آغاز از خود است. بـه تعبیـر وبلـیس هارمون »ما باید در این زمینه فرایند تغییر و تحول را با خودمان آغاز کنیم.۱۶«

اگر این ویژگی مدرنیسم در کنار ویژگی دیگرش، اومانیسم یا انسانگرایی، تصور شود، به مطلوب خود نزدیکتر خواهیم شد. اومانیسم دستکم دو معنای اصلی دارد و هـر معنـا بــرای انســان متجــدد امــروزین دارای اهمیــت اســت. معنــای اول امانیســم، نظــری و معرفت شناختی است. برابر با این معنا، اومانیسم یعنی هر گونه ای از معرفت، معرفت بـرای انسان است و دستکم برای انسان نسبیت و وابستگی دارد. اومانیسم در معنای دوم، بعـدی

محیط زیست و بحران آن؛ رویکردی قرآنی ۷۶

عملگرایانه دارد که در نوشتار پیش رو این معنا مورد تأکید است. اومانیسـم در مقـام عمـل بدین معناست که هیچ موجـودی ارزش، اهمیـت یـا شـرافت وجـودیاش بـیش از انسـان نیست؛ به گونه ای که ارزش داشته باشد انسان فدای او شود. بهدیگر سخن در مقام عمـل و در مقام دخل و تصرف در جهان هستی باید این عمل و دخـل و تصـرف چنـان باشـد کـه پیوسته قدر اول بودن انسان در جهان هستی باقی بماند. برپایه این دیدگاه حتی انسان نبایـد فدای مقدسی بالاتر از خود شود و همه چیز حتیطبیعت کاملاً در اختیار و دخل و تصرف انسان است.۱۷

چنین انسانی که تأکیدش، همـه بـر تغییـر بیـرون اسـت؛ همـه چیـز را بـرای خـویش میخواهد؛ برای هیچ چیز جز خود و انسان ارزشی بالاتر از انسان قایل نیسـت و از سـویی تعبدگریز و جاهل یا منکر وحی و ماورای طبیعت است، پیداسـت کـه چگونـه بـا طبیعـت رفتار خواهد کرد و تلقی او از طبیعت چه تفاوتی با تلقی سـنتی و قرآنـی خواهـد داشـت؛ رویکردی که از سویی انسان را جانشین خدا و نقش او را در زیستگاهش، آباد سـاختن آن، و از سویی دیگر طبیعت را ذیشعور، آموزگـار انسـان، مایـه عبـرت و دارای ویژگـیهـای بسیار میداند. بدینسبب گروهی را عقیده بر این است که تا وقتی انقلاب فکـری در تفکـر بشر جدید و اندیشههای سکولاریستی کشورهای صنعتی، پیشـرفته و روبـهتوسـعه حاصـل نشود، زخم طبیعت التیامی نخواهد یافت.

حال جایگاه محیط زیست و علل بحران آن را با کاوشـی در کتـاب قدسـی اسـلام، بـه منزله کاملترین متون مقدس بررسی و آنگاه اصول و سفارشهای عملی آن را بـهاختصـار بازگو میکنیم. پر واضح است که نجاتبخش بودن آموزه های دیگر کتاب های آسـمانی بـه هیچ روی مورد نفی و انکار نیست؛ چه به عقیده بسیاری » نگرش به طبیعت به منزله مربـی اخلاقی انسان، جهانشمول است و در منابع هندو، بودایی و نیز منابع یهودی و مسیحی نیز وجود دارد.۱۸«

۳. محیط زیست و بحران آن از چشم انداز قرآنی

شرایط امروز مسلمانان شاید اینگونه به نظر آورد که نگرش اسلامی به طبیعـت نسـبت بـه نگرش غرب متجدد که نخستین بار بشر را به بحران محیط زیست مبتلا کرده است، تفاوت

۸۶ ، سال دوم، شماره سوم، تابستان ۰۹۳۱

چندانی ندارد؛ اما تأملی ژرفتر آشکار میسـازد کـه نگـرش اسـلامی و قرآنـی بـه محـیط زیست، با آنچه در چند سده اخیر در غرب شایع بوده، بسـیار متفـاوت اسـت.۱۹ آثـار ایـن نگرش را میتوان در استنکاف جامعه اسلامی از تسلیم کامل در برابر فرمانهـای ماشـین و همچنین فریاد بلند گفتارهای وحیانی اسلام درباره ارزش متعالی و لزوم حفاظت از محـیط زیست بهوضوح مشاهده کرد.

پیشنیاز فهم آموزه های قرآنی درباره طبیعت و محیط، پرداختن به برداشت قـرآن از دو مفهوم کلیدی انسان و طبیعت است. برای طبیعت میتوان جایگاهی قدسی در قرآن یافـت. قرآن طبیعت را در نهایت یک تجلی الاهی بر انسان میدانـد کـه خداونـد را هـم محبـوب میدارد و هم مکشوف میسازد. شکلهای طبیعت نقابهای بسیاریاند کـه صـفات متنـوع خدایی را میپوشانند؛ درعینحال برای آنان که چشـم باطنشـان کـور نشـده اسـت، همـان صفات را مکشوف میسازند. حتی به معنایی ژرف تر می توان ادعا کـرد کـه بنـا بـر دیـدگاه قرآنی، خداوند محیط فرجامین است که محیط بر انسان و دربرگیرنده اوسـت . خداونـد در قرآن محیط علی الاطلاق خوانده شده است؛ مانند این آیه که »آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است از آن خداوند است و خداوند بر همه چیز محـیط اسـت« (نسـاء: .(۱۲۶ اینکـه واژه محیط به معنای محیط پیرامون هم هست، از اهمیت بسیاری برخـوردار اسـت . انسـان درحقیقت در محیط الهی غوطهور است و تنها به سبب نسیان و غفلـتش کـه گنـاه اساسـی نفس است، و تنها با ذکر میتوان بر آن چیرگی یافت، از آن بیخبر شده است. ذکر خداوند یعنی دیدن او در همه جا و تجربه کردن واقعیت او به منزله محیط.۲۰

بر این پایه میتوان مدعی شد که در نگرش توحیدی، یک نظام »محـیط و محـاطی« در عرصه محیط زیست برقرار است که خالق طبیعت و ماورای آن به مثابه محیط و غیـر او، از جمله زیستمندان زمینی، محاط شمرده میشوند. از این نکته می توان استفاده کرد که انسـان که خود آیه ای از آیات الهی است، میتواند نشـان، بـل حضـور خداونـد را در جـایجـای محیط زیست درک کند. حضور خداوند همواره در طبیعت و هستی، جاری و ساری اسـت و اوست که همه عناصر محیط زیست را هدایت تکوینی میکنـد. بـه گفتـه قـرآن از زبـان حضرت موسی» پروردگار ما همان کسی است که به هر موجودی آنچه را لازمه آفرینش او بوده است، داده، سپس او را در مراحل هستی هدایت کرده است.« (طه: (۵۰