مقاله تحلیلی بر بنای مصلّای شهر رشت

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

  مقاله تحلیلی بر بنای مصلّای شهر رشت دارای ۲۲ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله تحلیلی بر بنای مصلّای شهر رشت  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی مقاله تحلیلی بر بنای مصلّای شهر رشت،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن مقاله تحلیلی بر بنای مصلّای شهر رشت :

مقدمه

همه مردم در مواجهه و برخورد روزانه با آثار معماری تحت تأثیر قـرار مـی گیرنـد. ایـن تأثیرگـذاری بـا توجه به قدرت درک و فهم مخاطبان، منجر بـه نقـد و حتـی انتخـاب در اثـر معمـاری مـیگـردد. نقـد بـه منظورهای مختلف صورت میگیرد؛ اما همانگونه که از معنای نقد مستفاد میشود، مهـمتـرین هـدف آن تمییز دادن سره از ناسره و درست از نادرست است. میتوان ادعا کرد که نقد اثر معماری، بـه تـشخیص وجوه مختلف آن بهمنظور قضاوت کمک میکند. آنگونه که میدانیم، قـضاوت در اثـر هنـری همـواره از مهمترین دغدغههای مخاطبان هنر بوده است.

بیشتر مردم دستکم یکبار در انتخاب مسکن خود اثر معماری را به نقـد کـشیده انـد و ایـن درحـالی است که این انتخابها گاه به تکرار در بنا میانجامد و گاه به دخل و تصرف در آن. به بیانی دیگر، در هر زمان که استفادهکنندگان معماری دست به گزینش بنایی بزنند، در حقیقـت بـه نـوعی نقـد معمـاری را در ذهن میپرورانند و براساس تفسیری که از اثر دارند، انتخاب میکنند. بهعبـارتی مـیتـوان گفـت کـه نقـد معماری در زندگی تمامی افراد وجود دارد.

اما نقد اثر معماری فقط در برخورد با بناهایی که ما آنان را مخاطب نیاز خود قرار میدهیم، خلاصـه نمیشود. همهروزه در زندگیهای اجتماعی شهری و روستایی، بناهایی ذهـن مـا را مـورد خطـاب قـرار میدهد و در چالشی ما را مجبور به فرایند تحلیل و نقد اثر میسازد. پرسش مهم در این زمینـه آن اسـت که: آیا نقد آثار معماری معاصر میتواند با تحلیلهای خود در ارتقای طرح های معماری تأثیر نهد؟

نقد بنای معماری به شیوه مکتوب آن در جامعه کنونی سابقه چندانی ندارد و آنچه که بیشتر مـانع از نقد اثر میگردد، نگرش خالقان اثر معماری، مبنی بر چالشی منفیگرا در کار نقد است. در این میانعمدتاً آثار معماری شاخص کشورهای دیگر به نقد کشیده شـده اسـت کـه مقـالات آن را مـیتـوان در مجـلات متعددی مشاهده کرد. هدف این مقاله، که به بررسی و نقد تفسیری بنای مصلای شهر رشت مـیپـردازد، برشمردن وجوه مختلف بنا به لحاظ فهم اثر و درک پذیرش اذهان مخاطبان از آن است.

لزوم نقد اثر معماری

درک و فهم اثر ـ یا همان دریافت ـ فرایندی پویا و تغییرپذیر است و در واقع فرهنگ دریافت از نـسلی بـه نسل دیگر تغییر میکند. اثر هنری هنگامی مورد استقبال قرار میگیرد که بتواند پاسخی همراه با خوشـی و لذت به مخاطب خود منتقل سازد. یکی از دسـتاوردهای نقـد صـحیح، تقویـت و حمایـت از شـیوههـای مناسب طراحیهای معاصر است. این گونه نقد فقط برای تمییز خوب از بد نیـست بلکـه واکنـشی هدفمنـد بهمنظور نگرش به سوی آینده است. نقد اصولی با سرند کردن وجوه مختلف اثر، به بـازخوانی طـرحهـا میپردازد و به بسط شیوههای معماری مطلوب می انجامد. از دیگر اهداف نقد هنر ـ و به طور اخـص نقـد معماری ـ نقد به قصد فهم اثر و بهنیت درک طراحی معمار است. هنراصولاً بدین منظور خلـق مـیشـود که حسی خوشایند به مخاطب خود بخشد و معماریمشخصاً باید توانایی برقـراری ارتبـاط مناسـب بـا افراد ذینفع را داشته باشد. چنانچه اثر معماری نتواند با مخاطبان خود رابطـه ذهنـی و مفهـومی برقـرار سازد، از اهمیت هنری آن کاسته میشود و در نتیجه به درجاتی پایین از طراحیهای موفق افول میکنـد.

نقد بنا در این زمینه به درک فضای طراحی شده و بهینهسازی بهرهوری از فضای معماری کمک میکنـد. »با اینکه ما میدانیم رابطه هنر با جامعه موضوع ساده ای نیست و اینکه جامعه ما با مجموعهای از قوانین محافظهکار و مطلقگرا مواجه است، این وظیفه ماست که در جایگاه هنرمند، به سوی آزادی گام برداریم«
(دیبا، ۱۳۸۴، .(۳

همچنین در معماری، نقد میتواند به دنبال هدفی ویژه باشد که در سـایر وجـوه هنـری کمتـر بـه آن پرداخته شده است و آن، نقد بهمنظور اصلاح و بهسازی است. در معماری، نقد میتواند جنبـه آموزشـی داشته باشد و ذهن طراحان معماری را به سمت ارائه طرحهای موفق هدایت کند؛ آن گونه که با به چـالش کـشیدن طـرحهـای موجـود و نقـد و بررسـی وجـوه مثبـت و منفـی اثـر، راهکارهـای طراحـی در ذهـن خلقکنندگان اثرهای بعد، دارای کیفیت بهتری است و طرح فضایمعماریِ مطلوبتـر در واقـع دسـتاورد این گونه نقد بهشمار میآید.
در پی بررسی اهداف نهایی نقد معماری، فهم موضوع از مهمترین عوامل پرداختن به نقد است. بـدین سبب میتوان نقدهای معماری را رسیدن به درکی از فضای معماری دانست که سـودمندی آن راموجـه کند. بهعلاوه، نقد معماری قادر است با بیان خود از گذشته و حال برای رسیدن بـه تولیـد آثـار بهتـر در آینده استفاده کند. این نوع نقادی که آیندهنگر است، از نقد به مثابه ابزاری برای پیشرفت کیفیـت فـضایی بهره میجوید. بنابراین نقد معماری وجه منفی خود را از دست میدهد و صورت تهدیـدی آن نیـز حـذف میگردد.

اهمیت زبان در علم تفسیرکاملاً مشخص است. در هرمنوتیک (در فرایند هرمـسی) سـه وجـه وجـود دارد: نخست مرتبه گفتن یا اظهار و بیان؛۲ دوم شرح و توضیح دادن (انتقال از معنایی به معانی دیگر)؛۳ و
سوم ترجمه کردن.» ۴بیتردید هر نوع تفسیری برای رسیدن به حداکثر اثبات پذیری تـلاش مـیکنـد؛ ولـی حتی اثباتپذیرترین تفسیرها نیز نمیتوانندمدعیِ داشتن ماهیت معتبر از حیثعلّی باشند. بنابراین تفسیر مذکور فقط به صورت فرضیهای باقی خواهد ماند که به طور خاصموجه و پذیرفتنی است« (وبر، ۱۳۸۵، ۴۲ و .(۴۳ بر این اساس، میتوان ادعا کرد که برخلاف بسیاری از نقدها، نقد تفسیری قطعیت ندارد، زیـرا نه تنها به طور یقین نمیتوان به انگیزههای خالق اثر پی برد، بلکه در بسیاری از موارد حتی نمیتـوان بـه یقین به تفسیر خود مطمئن بود.

در نقد تفسیری، برخلاف نقد معیاری، تطابق اثر طراحی شـده بـا مـلاکهـای از پـیش تعیـین شـده و اصول و احکام، اهمیت چندانی ندارد بلکه درک و فهم اثر از طریق مخاطب از دیدگاهی ویژه مدنظر اسـت.

در این نوع از نقد، هدف از تفسیر و تأویل همانا درک معنای اشکال و صورت هایی است کـه در ذهـن مـا متبلور میشوند و فهم ما را مخاطب قرار میدهند. »تفسیر، فعالیتی اسـت کـه هـدف آن رسـیدن بـه فهـم است. فهم نیز عبارت از درک ذهنیت و روان فرد دیگر است« (آیتاللهی، ۱۳۸۷، .(۵۴

نقد جانبدارانه گونهای از نقد تفسیری است کـه در آن حمایـت و طرفـداری از صـاحب اثـر بـه جـای داوری قرار میگیرد و نکات مثبت اثر دوچندان جلوه میکند.۵ تمسک جستن به خود اثر و یافتن شواهدی از درون موضوع معماری مورد نقد، برای اثبات دیدگاههای منتقد، از دیگر راهکارهای مـورد اسـتفاده در نقد جانبدارانه است. در نقد جانبدارانه کمک به تغییر نوع نگاه مردم اهمیت زیادی مییابـد. ایـن در حـالی است که این گونه نقد به دلیل قابلیت وسیع در درک و فهم اثر، ارزیابی و حتی قـضاوت بیـشتر از سـایر انواع نقد در آثار هنری و معماری مورد بهرهبرداری قرار میگیرد. برای شناخت بهتر بنای مسجد جـامع شهر رشت، که نزد عموم مردم شهر با نام مصلای رشت شناخته میشود، از نقد تفسیری استفاده شـده است.

مساجد جمعه مصلّیو

مسجد عبادتگاه ویژه مسلمانان است که در کتاب مقدس قرآن بر اهمیت آن تأکید گردیده و اصولی بر آن مترتب شده است. مساجد و مکانهای نیایش، از مهمترین اجزای کالبدی مجموعههای زیستی ایـران پـس

رشت شهر مصلّایبنای بر تحلیلی

شهرسازی و معماری نامه

۲۷

شهرسازی و معماری نامه ۸۹ تابستان و بهار | چهار شماره | هنر دانشگاه دوفصلنامه

از اسلام بودهاند؛ زیرا یکی از وجوه تمایز اسلام با سایر ادیان، توجه به نیایش و خلوص ارتبـاط کلامـی مخلوق و خالق است. براساس توصیههای مکرر در اسلام، تعالی ایـن ارتبـاط، در مـساجد و مکـانهـای اجرای نماز جماعت صورت میپذیرد؛ و انجام فریضه هم منوط به ابعاد شخصی است و هم توجه ویـژه به ابعاد اجتماعی، سیاسی و فرهنگی. در پی این هدف بزرگ اسلام، در فضای زندگی اجتماعی مسلمانان، مساجد جامع و مصلیها که تجمع عده کثیری را پاسخگو باشند، شـکل گرفتنـد و اهمیـت یافتنـد. مـسجد برای مسلمانان دارای کاربردهای متعددی بوده است. »در صدر اسلام، مسجد علاوه بر اینکه محل انجام فرایض و اقامه نماز بود، نهادی سیاسی و اجتماعی و اداری نیز به شمار میرفت. مسجد تالار اجتماعات مسلمانان، خانه مستمندان، اقامتگاه مسافران و کاروانیان، پناهگاه مظلومـان، مکـانی بـرای درس و بحـث طلاب و محل ایراد خطابه، ابلاغ فرامین سلاطین، اعلام (اعلان) جنگ و بسیج و گرفتن مالیات بود و نقـش مهمی در زندگی روزمره مسلمانان داشت« (کیانی، ۱۳۷۴، .(۳۹ بـا توجـه بـه گـستردگی کـارکرد مـسجد، خاص بودن جایگاه آن در حیات اجتماعی مردم مسلمان امری بدیهی است.

یکی از مهمترین وجوه تمایز مسجد از دیگر بناها و همچنین از عبادتگـاههـای غیراسـلامی، سـمت یـا جهت آن و توجه به قبله است. بورکهارت در مورد مسجد چنین بیان میدارد: »تالار عبادت (شبستان) در عالم اسلام، برخلاف کلیسا یا معبد، دارای هیچ مرکزی که عبادت به آن سمت و سـو یابـد نیـست. تجمـع مؤمنان در اطراف یک مرکز، آن گونه که خصلت جوامع مسیحی است، در عالم اسلامصرفاً میتوانـد بـا زیارتمکّه و عبادت جمعی پیرامون خانه کعبه مقایسه گردد. در هر مکان دیگری مؤمنان در عبادتشـان

۸۲ بــه ســوی یــک مرکــز دور و بیــرون از دیوارهــای مــسجد گــرایش دارنــد« (بورکهــارت، ۱۳۸۶، .(۱۷۵ مکان استقرار مسجد ـ بهویژه مسجد جامع ـ نیز اهمیت خاصـی داشـته اسـت. »قـرار گـرفتن مـسجد در مجموعهها(ی شهری) و همجواری منطقی عملکردها در فضا، تنوع کـاربری آن را افـزایش داده و امکـان توقف برای منظورهای جنبی و مکمل را برای مردم شهر فراهم کرده است« (پرونـد، ۱۳۷۶، .(۳۶ مـساجد مهم شهر و مسجد جامع، در قطب شهر یا جایی که هویت مکانی ویژهای دارد ساخته می شده است.

ویژگی مسجد جامع در قیاس با سایر مساجد، اجازه وعظ و وجود منبر در مسجد است، که این خود اهمیت آن را نشان میدهد. در مسجد جامع که گاه به آن مسجد جمعه نیز اطلاق مـیگـردد، ایـراد خطبـه نماز جمعه، با اجازه امام عصر و نمایندگی از طرف بالاترین مرجـع رهبـری مـسلمانان کـشور، صـورت میپذیرد. اولین مسجد که همانا خانه پیامبر (ص) بود، وظایف متعددی را در جامعه مـسلمانان بـر عهـده داشت و کارهایی مانند تدریس، تدفیق، مراقبت از بیماران، اعلان اخبـار عمـومی، رسـیدگی بـه دعـاوی و نظایر اینها نیز در آن انجام میشد.

این گونه بود که »مساجد به نـشانی از اقتـدار سیاسـی و اجتمـاعی تبـدیل شـدند و دیگـر تنهـا نمـاد روحانی نبودند، بلکه امور مادی را نیز در بر میگرفتند و این خود از مفهوم واقعی زندگی در اسلام ـ که حیات دنیوی و اخروی در امتداد یکدیگر هستند ـ جدا نیست« (ارجح، ۱۳۷۹، .(۲۴ مساجد جـامع بـا همـین ویژگیها در شهرهای مختلف شکل گرفتند. در حقیقت جامع، نماد جمع بودن است؛ یعنـی نـه تنهـا تعـداد کثیری از مردم در آن جمع میشوند، بلکه این فضا در زندگی مسلمانان جزو مهمترین فضاهای جمعی و عمومی است و فعالیتهای گسترده ای به آن اختصاص می یابد. از این رو، ارتبـاط تنگاتنـگ عناصـر مهـم شهری و مسجد و تقارن استقرار آنها از نکات مهم در جایابی مسجد جامع شهر به شمار میآید. »ارتباط منطقی و نظم مسجد و بهویژه مسجد جامع شهر (به عنوان مرکز مذهبی و عبادی) بـا دارالامـاره (مرکـز حکومت و قضا)، مدارس (مراکز آموزش) و بازار (مرکز دادوستد شهر) مورد توجه و اذعان محققـان در

ویژگیهای مجتمعهای مسلمانان بوده است. در مقیاس کوچکتر نیز مـساجد محلـههـا در مرکـز آنهـا و

همجوار و مرتبط با بازارچه، تکیه و حسینیه، حمـام، آبانبـار و آنچـه کـه مـورد نیـاز مـردم محلـه بـود استقرار مییافتند«، (نقیزاده، ۱۳۷۶، .(۱۳۷ در ایـن مراکـز مـسجد قلـب تپنـده شـهر محـسوب مـیشـد و قرارگیری کاربریهای مهم شهری در جوار آن انتظار میرفت.

پس از طی سدههای اولیه اسلام، و گرایش خیل مردم به دین، ایجاد مکانی غیر از مـسجد کـه بتوانـد برخی از فعالیتهای مسلمانان را سامان دهد، لازم مینمود. مصلیها محل اجتماع عمـومی مـسلمانان در شهرهای بزرگ هستند که برای انجام برخی از فرایض و اطلاعرسانیهایی در ادوار مختلف در کنار ایـن گونه شهرها متولد شدند، در دورههایی مورد استفاده قرار گرفتند و در زمانهایی هم متروک میماندنـد.

مصلی میتوانست محصور یا فاقد حصار فیزیکی باشد و بهعلاوه، قیود آداب رفتاری در مـساجد را نیـز نداشته است.۶ بدین سبب در برخی از شهرها مصلیها در مقطعـی از زمـان شـکل مـیگرفتنـد و پـس از گذشت مدتی از بیاستفاده ماندن آنها، به کاربری دیگری بدل میگشتند، به گونهای که امـروز دیگـر جـز نامی از آنها بر جای نیست. »مـساجد جمعـه وخـصوصاً مـساجدی کـه بـرای شـهرهای بـزرگ سـاخته میشدند، کمتر اتفاق میافتاد که گنجایش تمام مؤمنان ـ یعنی مردان مسلمان بـالغ آزاد ـ را کـه مقیـد بـه نماز جماعت بودند، داشته باشند؛ و به طریق اولی ممکن نبود که تمام افراد مسلمان در ایـام عیـد فطـر و عید قربان، یا به هنگام دعاهای دستهجمعی عمومی که در موقع شیوع وبـا و طـاعون و خشکـسالیهـای بسیار طولانی گزارده میشد در آن جمع شوند. در این گونه مواقـع، مراسـم نمـاز و دعـا در زمـینهـای وسیع و آزادی به نام مصلی کعموماًه در کنار شهر بود برگزار میشد« (گدار،۱۳۶۶، .(۲۹۸ بـه عبـارتی، مساجد جمعه و مصلیها در ایام گذشـته، مـیتوانـستند نمازخانـهای در هـوای آزاد باشـند کـه در کنـار شهرهای بزرگ بهمنظورهایی که نیازمند فراخوان عمومی مسلمانان بودند، شکل میگرفتند؛ چنـانکـه در بسیاری از شهرها فقدان مکان مناسب و وسیع عامل وجود مصلی در شهر بود.

وجود نداشتن ساختمانی با الگویی ثابت برای مصلی موجب شد تا ایـن مکـان در زمـره بناهـای مهم اسلامی قرار نگیرد و سـبک و سـیاق خـاص خود را نیابد. اما در ممالک مـسلماننـشین کـه در انجام فرایض دینیمصرّ بوده اند،عمومـاً مـصلی دارای در، دیوارهای جانبی و با تعبیه محرابـی در دیوار آن بودهاند.۷ مصلی گاه رواق و منبر و حتی شبستان نیز داشتهاند و گاه مـصلی از رواقهـا و شبستانهایی فاقد دیوار و در تشکیل میشد.
با توجه به شواهد، مـصلیهـا دارای ترکیبـات
شکل .۱ نمای حیاط درونی مصلّای رشت
مختلفی بودهاند؛ اما نکته مهـم و مـشترک در همـه
منبع: نگارندگان

آنها، آزادی و امکان تجمع کثیـری از مـردم شـهر است. بعد از انقلاب اسلامی، همین نکته خود موجب شکلگیریمصلّی در بـسیاری از شـهرهای فاقـد آن

شد. در شهر رشت نیز چنین عاملی لزوم ساخت مصلی را نمایان کرد (شکل .(۱

بنای مسجد جامع مصلّایو شهر رشت

این بنا در یکی از مهمترین و پرترددترین میدانهای شهر قرار گرفته است؛ میدانی که تا چنـد دهـه پـیش نقطه انتهایی شهر محسوب میشد و در زمان حاضر نیز هر ساله میلیونها نفر از مـردم کـشورمان، بـه

رشت شهر مصلّایبنای بر تحلیلی

شهرسازی و معماری نامه

۲۹

شهرسازی و معماری نامه ۸۹ تابستان و بهار | چهار شماره | هنر دانشگاه دوفصلنامه

۳۰

عنوان مسافر از آن گذر میکنند. میدان توشیبای این شهر امروزه تقاطع دو خیابان مهم را سامان میدهد و بنای مصلی بیانفصال در ضلع شرقی میدان واقع است (شکل .(۲

شکل .۲ تصویر هوایی از مصلای رشت

منبع: کلاصطهکه کئ؟پپ؟، ۸۸/۹/۲

این بنا همچنین در حد واسط این میدان و یکی از دو رودخانه شهر ـ به نام زرجوب رود ـ قرار دارد. وجـود این رودخانه در جوار مـصلی هـم بـه منزلـه پتانـسیلی برای تقویت بناست و هم خـود نـوعی تهدیـد محـسوب میگردد؛ زیرا امکـان ایجـاد گـذرهای پیـاده در اطـراف رودخانه و استقرار کاربریهای تفریحی کهمعمـولاً در کنار آبها شکل میگیرند، مخاطبان بیشتری را بـه ایـن
محدوده از شهر دعوت میکند، اما از طـرف دیگـر، بـه
شکل .۳ حریم بصریمصلّای رشت
دلیل آلودگی بیش از حد رودخانه۸ و پیشبینـی نـشدن منبع: نگارندگان

تمهیـدات لازم، فـضاهای مجـاور آن از نظـر فرهنگـی توسعه مناسبی نیافته و به مکان تجمع بزهکاران تبدیل شدهاند. البته این رودخانه موجب شـده اسـت کـه
بناهای اطراف مصلی، تراکم و ارتفاع چندانی نداشته باشند و حریم بـصری مـصلی را تحـت فـشار قـرار ندهند. بهعـلاوه، پوشـش گیـاهی غنـی مجـاور رود، پـسزمینـه مناسـب و مطلـوبی از نظـر دیـداری بـه ساختمانهای اطراف و از جمله مصلی داده است. با این وصف، ساختمانمصلّی با تأثیرگـذاری بـصری قوی، بنایی است قابلرؤیت (شکل .(۳

تاریخچه طرح و ساخت

این طرح در سالهای اولیه پس از انقلاب، یعنی در سال ۱۳۶۲ شروع شد. طراحیمقدماتیِ آن، بـهدسـتِ یکی ازمعمارانِمشهورِ کشور به دلایل ایرادهای وارد شده و مطابقت نداشتن با شرایط اقلیمی گـیلان از سوی کارفرما ـ یعنی نماینده ولی فقیه در استان ـ مورد پذیرش قـرار نگرفـت. سـپس امـام جمعـه وقـت

(آیتاالله احسانبخش) طرح اولیهمصلّی را با عدهای از صاحبنظران ساختوساز در گـیلان بـه مـشورت گذاشت و با مسجل شدن اینکه برخی از نکات مهم و تعیینکننده معمـاری بـومی در طـرح رعایـت نـشده است، وی طراح جدیدی را برای مصلی در نظر گرفت. این گونه بود که مهندس رییس سمیعی۹ بـه عنـوان

منبع: نگارندگان

شکل .۴ رواقهای احاطهکننده بنا

طراح مصلی انتخاب گشت. او با قبول این طرح به مدت دو سال به تحقیـق در خـصوص معمـاری بـومی مساجد شمال کشور و بهویژه بقاع »بیه پیش۱۰« و مساجد قـدیم شـهر رشـت پرداخـت. هـدف وی ارائـه طرحی بود که نه تنها رنگ و بوی معماری گیلان را داشته باشـد، بلکـه از مـساجد اسـتان نیـز در جهـت احیای سنت هنری بهرهبرداری کند و نکات مثبت معماری مساجد استان را دستمایهای برای طرح مـذکور قرار دهد.

البته ناگفته نماند که فضای سیاسی و اجتماعی سالهای اولیـه پـس از انقـلاب بـر سیـستم فکـری و نگرش ایدئولوژیک طراحی مؤثر بوده است. رییس سمیعی در این زمینه اذعـان مـیدارد کـه خواسـته او، ارائه طرحی بوده است حاوی روح زمانه و شیفتگی مردم به انقلاب و رهبر بزرگ آن؛ زرا بـه اعتقـاد وی هر معماریای نماینده و بیانگر عصر خود است. خود وی در خصوص این طرح مدعی اسـت کـه مـصلی بیانگر اوضاع اجتماعی نیمه اول دهه اول انقلاب است. او این بنا را با شرایط جنگ ایران و عـراق متنـاظر نمیداند، چرا که به اعتقاد وی در آن زمان کسی گمان بر طولانی بودن جنگ نداشت و به نظر نمیرسـید که فضای کشور در سالهای بعد نیز آن گونه تحت تأثیر جنگ قرار گیرد. تنها شـیفتگی مـردم بـه رهبـر انقلاب موجب شد تا او در ایده کلی، بنایی ماندگار را که دربردارنـده خـاطراتتـاریخیِ معمـاری مـذهبی سنتی بومی باشد، در ذهن بپروراند. وی به بیان خود تلاش داشته است تـا ویژگـیهـای مثبـت معمـاری سنتی را در قالبی جدید ارائه کند و انگاره یا مفهوم (کانسپت) کلـی طـرح را ترکیبـی از معمـاریمـساجدِ درونگرای فلات ایران با صحن مرکزی و رواق داخلی) و معمـاری مـساجد شـمال کـشور (بـرونگـرا و چهار ایوانی) در نظر گرفته است. ویژگیِ مساجد برونگرا و چهار ایوانی شمال کـشور در ایـن طـرح کـه چهار طرف بنا با حیاطهای پیرامون احاطه شده و حد واسط فضای بسته و باز، رواق هایی سرپوشیده و

نیمهبستهاند، به چشم میخورد (شکل .(۴

ایدههای اولیه طرح

یکی از ویژگیهای مصلی، همانگونـه کـه بیـان شـد، وجـود رواقهـای پیرامـونی بناسـت. ایـن رواقها به لحاظ اقلیمی کارکردی مناسب دارنـد و از نفوذ کج بارانها به جـدارههـای سـاختمان جلـوگیری مـیکننـد. همچنـین در اقلـیم معتـدل گیلان، بـا بـاز کـردن پنجـرههـای عمـودی ایـن رواقها، رطوبت هـوای درون سـاختمان تعـدیل میشـود و افـزایش سـطوح داخلـی صـحن نیـز میسر میگردد. عناصر نمادین طـرح، تلفیقـی از معمـاری سـنتی فـلات ایـران و معمـاری بـومی گیلاناند.

در طــرح هــای مقــدماتی و اجرایــی طــراح،

مصالح آجر قرمز با بندکشی سفید در نظر گرفته شده و پوشـش سـفال »نـیم کـوزه« بـرای سـقفهـای

چهارشیبه بنا بر روی »کله شیری«های مرسوم در معماری گیلانمد نظر بـوده اسـت. البتـه ایـن تفـاوت وجود دارد که این کله شیریها به جای مصالح چوبی همچون اسـکلت کلـی بنـا، از بـتن طـرح شـدهانـد.

متأسفانه در زمان اجرا، آجر قرمز مناسب در گـیلان و اسـتانهـای همجـوار موجـود نبـود و بـه ناچـار

رشت شهر مصلّایبنای بر تحلیلی

شهرسازی و معماری نامه

۳۱

شهرسازی و معماری نامه ۸۹ تابستان و بهار | چهار شماره | هنر دانشگاه دوفصلنامه

۳۲

مصالح دیوار به آجرتوپر سفید با بندکشی طوسی تغییر یافـت. ایـن تغییـر از نظـر معمـاری مـصلی، از ایرادهای مهم اجراست، که آسیب جدی بر شاکله آن وارد کرده است. پوشش سقف برای سفالهـای نـیم کوزه مطابق روشهای ساخت سنتی با شیب ۲۳ درصد طرح و محاسبه شده بـود، کـه بـه دلیـل تعجیـل کارفرما و مخالفت برای احداث کارگاه مناسب، آردواز (ایرانیت) به رنگ سفال، جانشین سفال نـیم کـوزه سنتی گشت.