مقاله سازماندهی مرزهای ملی با رویکرد تحول در نظام شهری (نمونه موردی: استان خراسان رضوی)

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

  مقاله سازماندهی مرزهای ملی با رویکرد تحول در نظام شهری (نمونه موردی: استان خراسان رضوی) دارای ۲۱ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله سازماندهی مرزهای ملی با رویکرد تحول در نظام شهری (نمونه موردی: استان خراسان رضوی)  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی مقاله سازماندهی مرزهای ملی با رویکرد تحول در نظام شهری (نمونه موردی: استان خراسان رضوی)،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن مقاله سازماندهی مرزهای ملی با رویکرد تحول در نظام شهری (نمونه موردی: استان خراسان رضوی) :

چکیده

کنترل خطوط مرزی یکی از دغدغههای اساسی جمهوری اسلامی ایران در چند دهه اخیر بوده است. یک نظام شهری تمرکزگرا در جهت تخلیه جمعیت از مناطق مرزی حرکت میکند و به صورت ناخودآگاه زمینههای ناامنی در این مناطق را فراهم می سازد. مقاله حاضر جهت ساماندهی مرزی، تحول در نظام شهری را مورد توجه قرار داده است. منطقه مورد مطالعه در این پژوهش استان خراسان رضوی است. جهت رسیدن به اهداف مورد نظر، ابتدا استراتژی و مدل مدیریت مرزی ج.ا. ایران مشخص شده و سپس در قالب روش تحقیق توصیفی-تحلیلی، با استفاده از مدلهای نخست شهری، عدم تمرکز و توزیع متعادل، شبکه شهری استان خراسان رضوی مورد بررسی قرار گرفته و ارتباط بین نظام شهری استان و ساماندهی مناطق مرزی تبیین شده است. سپس نابرابریهای فضایی شهرها از لحاظ میزان توسعه با استفاده از تحلیل عاملی و تاکسونومی عددی بررسی شده و ارتباط آن با امنیت مناطق مرزی در استان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج نشان میدهد که استراتژی و مدل فعلی مدیریت مرز و توجه صرف به مرز به مثابه یک خط و کنترل آن ناموفق بوده است و ارتباط زیادی بین نظام شهری و مدیریت مرز در استان وجود داشته است. از سویی کمتر توسعه یافتگی شهرهای مرزی یکی از مهمترین دلایل عدم توفیق مدیریت مرز در استان بوده است. جهت مدیریت مطلوب مناطق مرزی استان در بلند مدت، لازم است نظام شهری به سمت تقویت شهرهای میانی و مرزی حرکت کرده و تعادل سطح توسعه بین شهرهای مرزی و مرکزی استان برقرار گردد.

واژگان کلیدی: مدیریت مرز، مناطق مرزی، نظام شهری، نخست شهری، خراسان رضوی

مقدمه

اصلیترین دلیل ایجاد مرز حفظ امنیت است. امروزه ریشه عمدهای از مشکلاتی را که در داخل کشورها بروز میکند، باید در مرزها جستجو نمود؛ استراتژیهای مختلفی در ارتباط با حفظ امنیت مرزها وجود دارد. در ایران استراتژی غالب، نگاهی تهدید محور به مرزها داشته و به تبع آن نوع مدیریت نظامی – انتظامی را سر لوحه کار قرار داده است که بیشتر به مسدود کردن فیزیکی توجه داشته و مرز را به عنوان یک خط میپندارد که در صورت مراقبت کامل، امنیت را به ارمغان خواهد آورد. از این رو بیشتر برنامهها و راهکارها که با هزینههای مالی و انسانی فراوان در جهت مقابله با تهدیدهای مرزی طراحی میشود به علت عدم نگرش همه جانبه و بخشی بودن، به طور مقطعی تغییراتی در سطح محدود ایجاد نموده و به مرور در جهت عکس عمل میکند. تجربه ایجاد امنیت در بیشتر مرزهای کشور نشان داده که توجه صرف به خط مرزی و عدم توجه به مناطق پیرامون مرز، نمیتواند در بلند مدت راهگشا باشد. یک منطقه مرزی توسعه نیافته، علاوه بر اینکه مهمترین عامل ناامنی میباشد، روند

۲۷۷

ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
۳۰ و ۳۱ فروردین – ۱۳۹۱ دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012

تخلیه جمعیت و تمرکز آن در مرکز منطقه را به همراه خواهد داشت و تمرکز بدون برنامه، در بلند مدت امنیت کل منطقه را با چالش مواجه میسازد. به عبارتی میتوان گفت یک ارتباط مستقیم بین مناطق مرزی و مرکزی کشور وجود دارد. بنابراین باید نوع استراتژی حاکم بر امنیت مرزی تغییر یافته و مناطق مرزی مورد توجه قرار گیرند. از طرفی نظام شهری موجود در کشور و مناطق آن (استان خراسان رضوی)، در جهت خلاف روند توسعه مناطق مرزی عمل میکنند. ایران همانند اکثر کشورهای جهان سوم، از یک نظام شهری معقول برخوردار نبوده و تمرکز گرایی علاوه بر اینکه کلیت این نظامها را در زمان بحران با مشکل مواجه میسازد، روز به روز بر تخلیه حاشیه و تمرکز مناطق مرکزی کمک میکند. این تمرکزگرایی با روح و مفهوم آمایش سرزمین و پدافند غیر عامل که عبارت است از مجموعه اقدامات غیرمسلحانه که موجب افزایش بازدارندگی، کاهش آسیبپذیری، تداوم فعالیتهای ضروری، ارتقای پایداری ملی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدات و اقدامات نظامی دشمن میگردد، (حسینی، (۳۶ :۱۳۸۹ مغایرت دارد. دلیل اصلی اثبات این موضوع، توزیع فضایی و مکانی جمعیت و مراکز زیستی در نظام شهری ایران می باشد که بین شهرهای بزرگ و کوچک، از نظر کمی، کیفی، عملکردی، حوزه نفوذ و کارکردهای منطقه ای، تفاوت بسیار وجود دارد. این وضعیت نامطلوب در سطح استان مورد مطالعه (خراسان رضوی) با شدت

بیشتری قابل رویت است جدول .(۱)
جدول :۱ جدول طبقات جمعیتی استان خراسان رضوی در سال ۱۳۸۵
سطوح میزان جمعیت جمعیت درصد تراکمی جمعیت تعداد درصد تراکمی تعداد
اول یک میلیون و بیشتر ۲۴۱۰۸۰۰ ۶۴,۲۲ ۱ ۱,۵۱
دوم ۲۵۰ – ۱۰۰ هزار نفر ۵۳۳۴۵۹ ۷۸/۴۴ ۳ ۶,۰۵
سوم ۱۰۰ – ۵۰هزار نفر ۲۶۲۰۳۸ ۸۵/۴۲ ۳ ۱۰,۵۹
چهارم ۵۰ – ۲۵ هزار نفر ۲۲۳۰۱۲ ۹۱/۳۶ ۶ ۱۹,۶۸
پنجم کمتر از ۲۵ هزار نفر ۳۲۴۱۵۸ ۹۹,۹۹ ۵۳ ۹۹,۹۸

جمع ۳۷۵۳۴۷۶ ۱۰۰ ۶۶ ۱۰۰
منبع: مرکز آمار ایران و محاسبات نگارندگان

چنین سلسله مراتب شهری در استان خراسان رضوی، که شهر مشهد به تنهایی بیش از ۶۴ درصد جمعیت آن را در خود جای داده و در هر سال بیش از سی میلیون زائر وارد این شهر میشوند، علاوه بر مشکلات فراوانی که در زمینه های مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و خدمات رسانی با آنها مواجه است، به علت عدم توزیع متوازن جمعیت در سطح استان، به عنوان یک عامل منفی ژئوپلیتیکی و پدافند غیر عاملی در شرق و شمال شرق کشور به شمار آمده و با توسعه مناطق مرزی در تضاد قرار دارد. یکی از راهکارها که تأثیر به سزای در توانمند سازی استان خراسان رضوی و بویژه شهر مشهد داشته و از سویی امنیت و توسعه مناطق مرزی را به همراه خواهد داشت، نگاهی مجدد به نظام شهری این استان و تقویت شهرهای میانی و مرزی و پراکنده سازی جمعیت و فعالیت از نخست شهر مشهد میباشد. به دنبال تمرکزگرایی در سطح استان، مناطق مرزی روز به روز منفعلتر شده و نهادهای ذی ربط راه حل مسائل مربوط به مرز شرقی استان را با استراتژی تهدید محور دنبال کرده و اولویت را به پدافند عامل دادهاند که با توجه به استراتژی تلفیقی و رویکرد پدافند غیر عامل، ضروریست باز توزیع مجدد جمعیت و فعالیت مورد توجه قرار گیرد و مرز تهدید از حاشیه کلانشهر مشهد به پشت مرزهای ملی منتقل گردد.

تحقیق پیش رو با توجه با راهکارهای مختلف توزیع متناسب جمعیت در سطح استان، رویکرد آمایش سرزمینی و توجه به شهرهای میانی و کوچک را هدف خود قرار داده است. یکی از بهترین و عملی ترین راهکارها برای ساماندهی منطقهای و رسیدن به اهداف مهم ژئوپلیتیکی و پدافند غیرعاملی در این منطقه از کشور که شاهراه ارتباطی ایران با کشورهای همسایه در

۲۷۸

ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
۳۰ و ۳۱ فروردین – ۱۳۹۱ دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012

آسیای مرکزی و خاور دور می باشد، توسعه و برنامه ریزی جهت پایدار کردن نظام شهری است. از این رو تحقیق حاضر به دنبال پاسخگویی به سه سؤال اساسی زیر میباشد:
۱ استراتژی غالب و مدل مدیریت مرزی جمهوری اسلامی ایران در مرزهای شرقی چیست؟

۲ چه ارتباطی بین نظام شهری و مناطق مرزی استان خراسان رضوی وجود دارد؟

۳ چگونه تحولی در نظام شهری استان میتواند امنیت و پایداری را در مناطق مرزی به همراه داشته باشد؟

روش تحقیق

این مطالعه، به لحاظ روش تحقیق توصیفی – تحلیلی بوده و از نوع تحقیقات کاربردی و بنیادی محسوب میشود. در این تحقیق از روشهای مختلف کتابخانهای، میدانی، مشاهدهای، آماری، ترسیمی و نرم افزاری استفاده شده است. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات و بررسی نظام شهری استان خراسان رضوی از مدلهای نخست شهری، دو شهر، چهار شهر مهتا، هرفیندال و موما الوصابی و از مدلهای آنتروپی و عدم تمرکز هندرسون جهت بررسی عدم تمرکز در استان استفاده شده است. همچنین جهت بررسی میزان توسعه یافتگی شهرهای استان از مدلهای تحلیل عاملی و تاکسنومی عددی و به منظور تهیه جداول، نمودارها و نقشه ها از نرم افزارهای مختلفی مانند Arc GIS 9.2, SPSS و Excel استفاده گردیده است.

ادبیات نظری تحقیق

مرزها و سرحدات، تعیین کننده حریم مالکیت و حاکمیت دولتها بوده و همواره مورد توجه حکومتها قرار گرفته است و حفاظت و حراست از حدود مرزی و پیشگیری از تجاوز و رخنه غیر قانونی عوامل دولتی و غیر دولتی به آنها، دغدغه همیشگی حکومتهاست. (حافظ نیا، (۳۰۰ : ۱۳۸۱ غایت و هدف نهایی یک حکومت، تأمین امنیت کشور است. (سجادپور، .(۲۳ :۱۳۸۳

امروزه امنیت مرزی یکی از مهمترین دغدغههای دولتمردان میباشد. از این رو مدیریت و کنترل مرز برای کشورهای که دارای تعدد همسایگان و تنوع مرز بوده و از اشتراکات قومی – فرهنگی با کشورهای همسایه برخوردار میباشند، مسأله بسیار حیاتی و استراتژیک محسوب میشود. سه استراتژی موجود در ارتباط با مسائل مرزی عبارتند از:

الف) استراتژی تهدید محور: این استراتژی بر تهدید زا بودن مرزها و مناطق مرزی استوار است.

ب) استراتژی فرصت محور: بر عکس راهبرد تهدید، وزن سنگینی به فرصت سازی و فرصت زایی مرزها میدهد.

ج) استراتژی تلفیقی (سنتزی): این راهبرد جنبههای تهدید و فرصت را بطور همه جانبه در نظر دارد.

از سویی مدلهای مدیریت مرزی عبارت هستند از:

الف) مدل مدیریت نظامی- انتظامی؛ ب) مدل مدیریت کارکردی و توسعه گرا؛ ج) مدل مدیریت همه جانبه گرا و ترکیبی

(اخباری و نامی،(۴۵ -۴۶ :۱۳۸۰؛ که هر کدام از این مدلها در چارچوب یکی از استراتژیهای ذکر شده قابل پیادهسازی است. از طرفی یک ارتباط تنگاتنگ بین نظام شهری و مدیریت مناطق مرزی وجود دارد. نظام شهری عبارت از مجموعه ای از شهرهای وابسته به همدیگر است که ساختار نظام سکونتگاه های شهری در یک ناحیه، منطقه، کشور و جهان را پدید می آورند (عظیمی،.(۵۳ :۱۳۸۱ حال اگر این نظام شهری از یک ارتباط عملکردی معقول برخوردار نبوده و گرفتار تمرکزگرایی باشد در بلند مدت پدیده نخست شهری۱ یعنی شهری که بواسطه اندازه و عملکردهای خود به عنوان شهر برتر در یک کشور یا یک منطقه شناخته می شود و اولین بار در اواخر دهه ۱۹۳۰، با واژه Urban Primacy، مطرح گردید ( Robinson, (K; 1983: 7 بر آن مستولی خواهد شد؛ و تمام جریانها و ارتباطات متوجه این شهر خواهد بود. در نتیجه پدیده پدیده کلانسری در نظام شهری پدید آمده و این عامل در جهت تضعیف نواحی پیرامونی عمل خواهد کرد. تضعیف نواحی نواحی پیرامونی مخصوصاً در مناطقی که هم مرز با کشورهای همجوار میباشند بر مدیریت مناطق مرزی تأصیر گذاشته و امنیت ملی

۱ Primate City

۲۷۹

ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
۳۰ و ۳۱ فروردین – ۱۳۹۱ دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012

کشور را با چالش مواجه میسازد. از این رو یک نظام شهری پویا به عنوان یک زیربنای اساسی در جهت مدیریت مناطق مرزی عمل خواهد کرد.
یافتهها

استراتژی و مدل مدیریت مرزی جمهوری اسلامی ایران

تامین نیازهای اقتصادی و اجتماعی با امنیت رابطه متقابل دارد؛ امروزه تأثیر متقابل فزاینده توسعه و امنیت مورد توجه اندیشمندان و صاحب نظران قرار گرفته است؛ به گونه ای که مفاهیم »توسعه و امنیت« و »عقب ماندگی و ناامنی« را دو سر یک پیوستار ترسیم می کنند و درجه ناامنی و عقب ماندگی و توسعه و امنیت را توأمان در نظر می گیرند (ربیعی، :۱۳۸۳ .(۲۳۹ جمهوری اسلامی ایران در طی سالیان اخیر رویکردهای خاصی به مناطق مرزی داشته است. اما در این مدت مرز ایران و افغانستان، بحرانی ترین مرز کشور بوده و هزینه ها و آسیب های فراوانی را به ایران وارد کرده است که ۲/۵ میلیون آواره و ۴

میلیون معتاد (آمار رسمی)۱، یکی از ابعاد هزینه های آن است. فعالیتهای جمهوری اسلامی ایران در راستای کنترل مناطق مرزی و مبارزه با پدیده قاچاق طی سالهای ۵۷ – ۷۹ به صورت مختصر در جدول (۲) نمایش داده شده است.

جدول :(۲) هزینه های مستقیم پرداختی جهت مبارزه با مواد مخدر طی سال های۱۳۵۷ – ۷۹

توضیحات ارزش ریالی ارزش دلاری
ساخت برج دیدبانی، سیم خاردار، حفر کانال، جاده سازی، استقرار نیرو ۱۲۱۵ ۳۵
حقوق و دستمزد، پوشاک، محل استقرار ۲۲۹۲ ۶۵
استهلاک، از دست دادن خودرو، ادوات نظامی ۲۱۵۳ ۶۱
پرداخت به خانواده های ۳۰۰۰ شهید و ۵۰۰ معلول ۳۹۷ ۱۷۳
مجموع هزینه های ناشی از مبارزه فیزیکی ۶۰۵۷ ۱۷۳
هزینه های درمانی، بازپروری و نگهداری معتادان و هزینه های دستگیری،دادگاه، ۳۸۵۸ ۱۱۰
بازداشت
هزینه های پیشگیری و سوء مصرف ۱۱۵۲ ۳۳
کل هزینه های مستقیم ۱۱۰۶۷ ۳۱۶
مأخذ: ستاد مبارزه با مواد مخدر، ۱۳۸۰ *هر دلار معادل ۳۵۰۰ ریال در نظر گرفته شده است (واحد ریالی: میلیارد ریال – واحد دلاری: میلیون دلار)

نتایج جدول (۳) و سایر موارد نشان میدهد که مرز در انجام وظیفه کنترلی خود بدلیل اقدامات یک طرف و نیز مشکلات ساختاری، توفیق لازم را به دست نیاورده است.