بررسی پولمولوژی یا جنگ شناسی با جامعه شناسی جنگ

    
فهرست
فصل اول    2
مقدمه و کلیات    2
کلیات و مقررات    6
جنگ ایران و عراق    6
طرح مسئله    10
اهمیت و ضرورت مطالعه    18
فصل دوم    22
چهار چوب نظری تحقیق    76
فرضیات تحقیق    96
روش تحقیق    100
نمونه مورد مطالعه    100
نحوه جمع آوری اطلاعات    102
واحد مطالعه    103
سطح تحلیل    103
آزمونهای آماری    104
تعریف متغیر ها و مفاهیم بنیادی( عملیاتی)    107
روش تعیین اعتبار و پایایی    110
استخراج و تجریه و تجلیل آماری    111
فصل چهارم    113
تجزیه و تحلیل داده ها    113
محاسبه نمرات سازگاری    114
تحلیل رگرسیون    134
محاسب? تکنیک تحلیل رگرسیون چند متغیری    136
تحلیل رگرسیون به روش جبری    137
معادل? رگرسیون:    140
فصل پنجم    147
خلاصه و نتیجه گیری    147
خلاصه و نتیجه گیری    148
الف- هدف و اهمیت تحقیق    148
جداول تقاطعی    150
جمع بندی و نتیجه گیری نهایی    170
کتابنامه    173
منابع فارسی    173

فصل اول
مقدمه و کلیات
جنگ شناسی یا پولمولوژی با جامعه شناسی جنگ – یعنی شناخت تأثیر جنگ بر جامعه و متقابلاً تأثیر جامعه بر جنگ – متفاوت است. همچنین باید آن را از علم جنگ به مفهومی که در مراکز نظامی تعلیم می دهند و متخصصان نظامی، فرماندهان و افسران را تربیت می کنند. (ادیبی سده، ۱۳۷۹:۸)
پولمولوژی، ترکیبی از واژه های یونانی polemos به معنای «جنگ» و logos به معنای «بررسی و شناسایی» است و در شکل کلی می توان ان را «علم جنگ» نامید. پولمولوژی به مطالعه شکل ها، علت ها، نتیجه ها و عملکردهای جنگ به عنوان یک پدیده اجتماعی می پردازد. (بوتول، ۱:۱۳۶۸)
جنگ، بی تردید، شگفت انگیزترین پدیده اجتماعی است. اگر بنا به گفته دورکیم جامعه شناسی بیان تاریخ به صورتی دیگر باشد، می توان گفت که جنگ آفریننده تاریخ است. در واقع، تاریخ صرفاً با توصیف کردن کشمکش های مسلحانه آغاز شده است و بعید می نماید زمانی برسد که این پدیده کاملاً از بین برود، زیرا جنگ ها مشخص ترین مبادی تاریخ، و در عین حال، مرزهایی هستند که مراحل مهم حوادث را از یکدیگر متمایز می کنند. تقریباً نمامی تمدن های معروف بر اثر جنگ از بین رفته اند. همه تمدن های جدید نیز با رخ دادن جنگ پا به عرصه وجود نهاده اند. سیادت هایی که هر از چندگاه، نوعی جامعه خاص را در صدر جوامع بشری می نشانند، زاده جنگ هستند و مشروعیت خود را از آن ئیم گیرند.
به علاوه، جنگ یکی از عوامل اصلی تقلید جمعی است که در تغییرات اجتماعی نقش بسیار مهمی ایفا می کنند. جنگ بسته ترین جوامع را وا می دارد تا دیر یا زود دروازه های خود را بگشایند؛ مانند چین، ژاپن یا مراکش در طول قرن اخیر. جنگ احتمالاً نیرومندترین شکل تماس تمدن ها با یکدیگر است. جنگ انزوای روانی را به زور از بین می برد و حتی در نوع پوشش نیز تأثیر می گذارد. از روی برش لباس نظامیان می توان فاتح حقیقی جنگی را که سال ها پیش درگرفته است تشخیص داد؛ بعد از حکومت ناپلئون، از لباس های نظامی فرانسوی تقلید می کردند، پس از سال ۱۹۱۸ از لباس های نظامی انگلیسی، و امروز از لباس های نظامی امریکایی و روسی تقلید می کنند.
مختصر اینکه جنگ از تمامی شکل های تحولات حیات اجتماعی مهم تر است. جنگ نوعی «تحول شتابان» است. بنابراین، شاید تعجب آور باشد که چرا تا کنون علمی واقعی به نام «جنگشناسی» یا «پولمولوژی» به وجود نیامده است. به راستی، چرا کمتر محققی به مطالعه عینی ویژگی ها و جنبه های عملکردی جنگ، که مهم ترین پدیده اجتماعی است، رغبت نیافته است؟ از نیم قرن پیش تا کنون شاهد افزایش آزمایشگاه هایی هستیم که به مطالعه تخصصی برروی بیماری های مهلک مانند سرطان، سل، طاعون و تب زرد می پردازد.
تعداد این آزمایشگاه ها مدام در حال افزایش است و باید چنین باشد. اما چرا برای مطالعه جنگ که به تنهایی بیش از همه بلایا و آفات قربانی گرفته و مصیبت وبه بار آورده است، جتی یک مؤسسه تحقیقاتی تأسیس نشده است؟
ارسطو می گوید که علم، زاده حیرت است. می توان گفت نخستین چیزی که مانع مطالعه علمی موقله جنگ می شود این است که این پدیده در عین حیرت انگیز بودن، برای ما به قدری عادی است که به سختی می توانیم از آن شگفت زده شویم. پرودن ، نظریه پرداز سوسیالیست فرانسوی می گوید: (هیچ خواننده ای نیاز ندارد به او بگویند که جنگ از لحاظ فیزیکی یا تجربی چگونه چیزی است. هر کس تصویری از جنگ دارد؛ بعضی به سبب آنکه خود شاهد جنگ بوده اند، جمعی به علت ارتباطات عدیده ای که با جنگ داشته اند و بسیاری به علت آنکه خود مستقیماً جنگیده اند. بنابراین، ابتدا باید با اسن بداهت کاذب جنگ مبارزه کرد. در این مورد، بداهت ناشی از عادتی روانی است دکه از بچگی در ما به جا مانده است. تمام پسربچه ها دوست دارند از سربازان تقلید و جنگ بازی کنند.»
دومین مانع بر سر راه مطالعه علمی جنگ، این است که جنگ ظاهراً به طور کامل به اراده ما بستگی دارد. جنگ آغاز و پایانی دارد و در لحظه ای مشخص با همه تشریفات سیاسی و مذهبی خاص خود شروع می شود. برای جنگ دلایلی برمی شمارند که از مدت ها پیش از طریق بحث و مشورت تدارک دیده شده اند. به نظر ما، اگر هر جنگی مستقلاً در نظر گرفته شود، ارادی، قابل اجتناب و صرفاً معلول تصمیمی که از دیرباز سنجیده و پخته شده است، به نظر خواهد رسید.
بی شک این اعتقاد که جنگها کاملاً ارادی و آگاهانه اند، از مانعی اصلی سرچشمه می گیرد که بر سر راه مطالعه علمی جنگها قرار دارد. در اینجا سخن از یک «مغالطه حقوقی» به میان می اید. با وجود تکذیب مکرر تاریخ، حقوقدانان هنوز جنگ را از مقوله نزاع میان افراد، مشاجره، دوئل یا کشمکش توأم با فحاشی می دانند. گاهی با نیز به تقلید از قراردادهای حقوقی خصوصی یا قانون جزا، برای پیمان ها، دادگاه ها یا قوانین بین المللی طرح هایی تهیه می کنند. عده ای می خواهند با نوعی آئین، مطابق الگوی قواعد جنگ تن به تن یا مقررات بوکس و فوتبال، برای جنگ مقرراتی تدوین کنند. طرح های حاکمیت نیز تا کنون حاصلی جز بازنویسی حقوق خصوصی، یا حداکثر حقوق خانخانی با تعبیر خاص آن از حکمیت تیولداران در منازعات، مانند دادگاه بارون ها، حاصلی نداشته است.
اگرچه این همه، مسکن هایی آنی هستند و راه حل های موقت اند، هرچه قدر مشروع و قابل درک باشند، مانع اصلی بر سر راه مطالعه علمی جنگ ها به حساب خواهند آمد (بوتول، ۱۳۶۸: ۴-۲). بدین ترتیب، می توان گفت و صاحبنظران علوم اجتماعی، توجه نسبتاً ناچیزی به مطالعه در باره جنگ نشان داده اند. (باتومور، ۱۳۵۷: ۲۴۹)

کلیات و مقررات
جنگ ایران و عراق
پس از یک رشته تنش های سیاسی و برخوردهای مرزی که چند صباحی بعد از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ بین دو کشور ایران و عراق پدیدار شد، سرانجام در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹، دولت عراق یک جنگ خانمانسوز را علیه ایران آغاز کرد که هشت سال ادامه داشت.
فصلنامه فرهنگی – اجتماعی گفتگو در شماره ۲۳ خود در این باره می نویسد: «اشاره به زمینه تاریخی این رویارویی گذشته از اختلافات مرزی دیرینه ایران و عراق که از سابقه ای چند صد ساله  برخوردار بود، یکی از ریشه های اصلی این تنش را در شکل گیری نوعی ناسیونالیسم رادیکال در جهان عرب باید جستجو کرد که در سال ۱۹۵۸ با پیروزی کودتای عبدالکریم قاسم، تحولات عراق را نیز تحت الشعاع خود قرار داد. از این مرحله به بعد بود که جهان بینی حاکم بر بغداد به نحوی روزافزون با فزون طلبی های عربی توأم شد. سیاستی که مطامع ارضی نسبت به ایران یکی از ارکان اصلی آن را تشکیل می داد.
با پیروزی انقلاب و تبدیل ایران به کشوری که تحولات آن می توانست جنبش های اسلامی جاری در کشورهای منطقه و به ویژه حرکت های اسلامی شیعیان عراق را نیز تحت الشعاع قرار دهد. ابعاد جدیدی بر تنش های پیشین افزوده شد. انقلاب سال ۱۳۵۷ در عین افزودن این بعد جدید به مناسبات منطقه ای. با آشفتگی های اجتناب ناپذیری که بالاخص در عرصه آمادگی های دفاعی کشور به دنبال آورد، عراق را بر آن داشت که خط مشی ای تهاجمی اتخاذ کند. عراق در این رویکرد جدید، از حمایت و پشتیبانی بسیاری از کشورهای عرب منطقه. و همراهی قدرت هایی چون ایالات متحده و اتحاد شوروی – هر یک به دلایل خاص خویش – نیز برخوردار بود… پس از دوره ای از برخوردهای حاد مرزی که بعدها روشن شد که هدف عراق از طرح آن ها برآورد توان دفاعی ایران بوده است. با بمباران تعدادی از فرودگاه های عمده کشور توسط نیروی هوایی عراق در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ جنگ آغاز شد. نقشه زیر نقاطی که حملات عراق از آنجا آغاز شده است را نشان می دهد. (مجله گفتگو، ۱۳۷۸: ۹-۷)
شکل ۱-۱: نقاط مورد تهاجم عراق
هجوم گسترده و وسیع ارتش عراق از زمین و هوا علاوه بر وارد کردن خسارتهای بزرگ مادی و انسانی، منجر به آوارگی و مهاجرت عظیم و توده وار هزاران نفر از ساکنان درگیر جنگ به نقاط مختلف کشور، از جمله استان فارس شد. بر اساس آمار شهریور ماه سال ۱۳۶۴، تعداد کل مهاجران در سطح شهرهای مختلف ۱۰۱۳۰۵۹ نفر برآورد شده است. این در حالی است که بر طبق آمار منتشره از سوی بنیاد امور مهاجرین جنگ تحمیلی مرکز استان فارس در سال ۱۳۶۵، وضعیت آماری مهاجران جنگی در این استان به شر ح زیر بوده است. (نوذری و میلدن، ۱۳۶۷: ۲۶۶)
جدول ۱-۱: وضعیت مهاجران جنگی مقیم استان فارس در سال ۱۳۶۵
وضعیت    تعداد خانوار    نفر    مرد    زن
تحت پوشش    8650    37094    –    –
درصد    50    44    –    –
نیمه خودکفا    1623    8457    –    –
درصد    38/9    30/10    –    –
جمع    17299    84298    41936    42362
درصد    100    100    74/49    26/50
قابل توجه است که در حدود ۵۸/۷۵ درصد از این افراد از شهر آبادان، ۵۴/۲۳ درصد از شهر خرمشهر و ۸۸ درصد از سایر شهرستانهای استان خوزستان به استان فارس مهاجرت کرده اند، ضمن اینکه، درصد پراکندگی مهاجران جنگی خوزستان، در شهرستانهای استان فارس به ترتیب زیر بوده است. (همان، ۲۲۷-۲۲۶):
جدول ۱-۲ آمار پراکندگی مهاجران جنگی در شهرهای استان فارس در سال ۱۳۶۵
شهر    تعدا خانوار    نفر    درصد
شیراز    11936    58176    69
کازرون    1384    6744    8
فسا    692    3372    4
مرودشت    692    3372    4
جهرم    519    2529    3
سایر    3076    10105    12
جمع    17299    84298    100
پس از پایان جنگ و پذیرش قطعنامه شماره ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل از طرف ایران و عراق و در پی آن متارکه جنگ در تیرماه ۱۳۶۷، بازسازی مناطق آسیب دیده به سرعت پا گرفت. به تدریج با آماده شدن شرایط، بازگشت مهاجران نیز آغاز شد. بر اساس اظهارات مدیرکل اداره «بازگشت و اشتغال ستاد مرکزی بازسازی مناطق جنگی» با بازسازی بخش بزرگی از واحدهای آسیب دیده در مناطق جنگ زده از آغاز ۱۳۶۹ تا سال ۱۳۷۵، بیش از یک میلیون نفر از مهاجران جنگ تحمیلی به شهرها و روستاهای خود بازگشتند و. در ۱۶ شهر و بیش از ۲۰۰۰ روستا ساکن شدند (روزنامه اطلاعات، ۱۳۷۵: ۱۳۱)

کتابنامه
منابع فارسی
آزاد ارمکی، تقی؛ مهدی بهار. ۱۳۷۷. بررسی مسایل اجتماعی. تهران: مؤسسه نشر جهاد.
آقاجانیان، اکبر؛ مجید پایدار، ۱۳۶۳، پژوهشی در مشکل اجتماعی حاشیه نشینی، شیراز: بخش جامعه شناسی و برنامه ریزی شهری دانشگاه شیراز.
ا. گ برون، و. اف؛ ام. اف. نیم کوف،۱۳۵۳. زمین? جامعه شناسی، ترجمه و اقتباس: امیر حسین آریان پور. چلپ هفتم، تهران: انتشارات جیبی و دهخدا.
امین صارمی، نوذر.تابستان ۱۳۷۷. جنگ، مهاجرت تحمیلی و سامان فرهنگی، فصلنام? نام? پژوهش، شمار? ۹، مرکز پژوهشهای بنیادی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. تهران.
انصاری، عبد المعبود، ۱۳۶۹، ایرانیان مهاجر در ایلات متحده، ترجم? ابوالقاسم، سری تهران، آگاه.
ایمان، محمد تقی ۱۳۶۷. بررسی درج? انطباق و سازگاری مهاجران افغانی در سطح شهرستان زاهدان. پایان نامه مارشناسی ارشد جامعه شناسی، دانشگاه شیراز.
بیتس، دانیل؛ فرد پلاگ. ۱۳۷۵، انسان شناسی فرهنگی، ترجم? محسن ثلاثی، تهران: انتشارات علمی.
بیرو، آلن؛ ۱۳۶۶. فرهنگ علوم اجتماعی، ترجم? باقر ساروخانی، تهران، سازمان انتشارات موسسه کیهان.
بیکر، ترزا. ال. نحوه انجام تحقیقات اجتماعی. ترجم? هوشنگ نایبی. تهران: انتشارات روش.
بوتول، گاستون؛ ۱۳۶۸.جامعه شناسی جنگ. ترجم? هوشنگ فرخجسته. تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
پور نجف، جیران؛ ۱۳۷۷. بررسی میزان سازگاری فرهنگی مهاجرین( معاودین) زن عراقی در شهرستان ایلام. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جامعه شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان.
جگر گوشه شیرین، شهرزاد. ۱۳۷۰. حاشیه نشینی د راردبیل: بررسی تفاوت روستاییان و عشایر منطقه سلمان آباد از نظر شهری شدن. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس تهران.
چلبی، مسعود؛ ۱۳۵۷. جامعه شناسی نظم. تهران.
چیتامبار، جی. بی؛ ۱۳۷۳. مقدمه ای بر جامعه شناسی. ترجم? تحمد حجاران و مصطفی ازکیا، تهران.
دواس، دی. ای. ۱۳۷۶. پیمایش در تحقیقات اجتماعی. ترجم? هوشنگ نایبی. تهران.
رستگار، محمد. ۱۳۷۶. بررسی دلایل ماندگاری مهاجران در مشهد. پایان نام? کارشناسی ارشد رشت? جامعه شناسی، دانشگاه مشهد.
رفیع پور، فرامز، ۱۳۷۲. سنجش گرایش روستاییان نسبت به جهاد سازندگی. تهران: مرکز تحقیقات و بررسی مسائل روستایی.
روشه، گی؛ ۱۳۷۶. جامعه شناسی تالکوت پارسونز، ترجم? عبد الحسین نیک گهر، تهران: تبیان.
روزنامه صبح امروز، روشنبه، ۱۸ مرداد ۱۳۷۸ تهران.
روزنامه اطلاعات، شمار? ۲۰۸۰۸ سال ۱۳۷۵ تهران: مؤسس? اطلاعات.
ریترز، جورج؛؛ ۱۳۷۴. نظریه های جامعه شناسی در دوران معاصر، ترجم? محسن ثلاثی. تهران.
زارع، بیژن ۱۳۶۷. بررسی فرآیند سازگاری مهاجرین جنگی: مطلعه موردی مهاجرین جنگی خوزستانی در شیراز. پیایان نام? کارشناسی ارشد رشت? جامعه شناسی. دانشگاه شیراز.
زایتلن، ام، ا.؛ ۱۳۷۳. و دیگران. آیند? بنیانگذاران جامعه شناسی. ترجم، غلامعباس توسلی. تهران: قدس.
ساعی, علی؛ ۱۳۷۷. آمار در علوم اجتماعی با کاربرد نرم افزار +SPSS/PC  در پژوهشهای اجتماعی، تهران: مؤسسه نشر جهاد.
سرایی، حسن، ۱۳۷۲. مقدمه ای برنمونه گیری در تحقیق. تهران: سمت.
ساروخانی، باقر و همکاران. ۱۳۵۰. ایرانیان بازگشته از عراق. مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی، بخش تحقیقات روان شناسی اجتماعی، دانشکد? علوم اجتماعی و تعاون.
ساروخانی، باقر؛ ۱۳۷۰. دایره المعارف علوم اجتماعی، تهران: سازمان انتشارات مؤسسه کیهان.
سهرابزاده، مهران و عباس عبدی، ۱۳۷۱. بهره مندی شهروندان تهرانی از مطبوعات، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه های وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی.
شیخی، محمد تقی. ۱۳۶۷. تحلیل و کاربرد جمعیت شناسی. تهران: اشراقی؛
عبدی، عباس؛ ۱۳۷۰. آزمون فرضیه در علوم رفتاری، به ضمیم? برنام? آماری SPSS: نشر حنانه.
عبد اللهی، محمد؛ ۱۳۷۵. بینش های جامعه شناسی. جزو? درسی کارشناسی ارشد پژوهشگری، تهران، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی.
عدالتی، علی ۱۳۷۶. بررسی سازگاری مهاجرین شهرستان لامرد در کشورهای عربی حوزه خلیج فارس. پایانام? کارشناسی ارشد رشت? جامعه شناسی، دانشگاه آزاد اسلا واحد دهاقان.
مروری بر تحولات جنگی، فصلنام? فرهنگی و اجتمعی گفت و گو، شمار? ۲۳، تهران.
کرلینجر، فرد. ن و لازار. جی. پدهاوزر. رگرسیون چند متغیری در پژوهش رفتاری. ترجم، حسن سرایی، جلد اول، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
کرلینجر، فرد.ن ۱۳۷۶. مبانی پژوهش در علوم رفتاری. ترجم? حسن پاشا شریفی و جعفر نجفی زند. جلد دوم. تهران: مؤسس? انتشارات آوای نور.
کولتز، جان. دابلیو ۱۳۶۹. ارتباط گفتاری میان مردم.ترجم، علی اکبر میر حسینی و دیگران. تهرا: امیر کبیر.
کلمن، جیمز. ۱۳۷۷. بنیادهای نظری? اجتماعی. ترجم? منوچهر صبوری، تهران: نشر نی.
کوئن، بروس. ۱۳۷۰. درآمدی به جامعه شناسی. ترجم? محسن ثلاثی. تهران: فرهنگ معاصر.
کوزر، لیویس ۱۳۷۳. زندگی و اندیش? بزرگان جامعه شناسی. ترجم? محسن ثلاثی . تهران: انتشارات علمی.
گیدنز، آنتونی، ۱۳۷۳. جامعه شناسی،ترجم? منوچهر صبوری، تهران: نشر نی.
لنسکی، گرهارد و جین لنسکی ۱۳۶۹، سیر جوامع بشری. ترجم? ناصر موفقیان. تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
لهسایی زاده، عبد العلی، ۱۳۶۷. جنگ و مهاجرت: بررسی نظری مهاجرین جنگی. مجموعه مقالات دومین گردهمایی دانشگاه شیراز پیرامون نقش پژوهش در بازسازی. جلد اول. شیراز: دانشگاه شیراز.
دیدگاههای چجامعه شناختی مهاجرت از روستا به شهر. مجموعه مقالات نظریات مهاجرت شیراز: نوید.
لی، اورت، اس. ۱۳۶۸. یک نظری? مهاجرت. تزجم? بیژن زارع. شیراز: نوید.
« مروری بر تحولات جنگ». فصلنام? فرهنگی و اجتماعی گفتگو. شماره ۲۳. تهران، بهار۱۳۷۱.
محسنی منوچهر ۱۳۶۶. جامعه شناسی عمومی. تهران کتابخان? طهوری.
۱۳۷۵. بررسی آگاهی ها، نگرش ها و رفتار های اجتماعی و فرهنگی در ایران. تهران: معاونت پژوهشی وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی.
نتایج تفصیلی سر شماری عمومی نفوس و مسکن استان فارس در سال ۱۳۷۵. مهر ۱۳۷۶. انتشارات مرکز آمار ایران.
نیک گهر، عبد الحسین ۱۳۶۹. مبانی جامعه شناسی. تهران: رایزن.
نوذری، عزت الله و شاپور میلان. ۱۳۶۷. مهاجرت اجباری بر اثر جنگ تحمیلی مجموعه مقالات دومین گردهمایی دانشگاه شیراز پیرامون نقش پژوهش در بازسازی. جلد اول. شیراز دانشگاه شیراز.
والی پور، ایرج، روانشناسی سازگاری. تهران: توس.
واسکوئز، آنا، ۱۳۶۶. رونشناسی کارگران مهاجر. پیام یونسکو. شمار? ۱۸۵. تهران: انشارات یونسکو
وصوقی، منصور و علی اکبر نیک خلق ۱۳۷۰. میانی جامعه شناسی. تهران: خردمند.
وایزبرگ. هربرت ف د. براون. ۱۳۶۳. درآمدی به تحقق پیمایشی و تحلیل داده ها. ترجم? جمال عابدی، تهران: نشر دانشگاهی.