بررسی فقهی و حقوقی تلقیح مصنوعی

چکیده
با توجه به نو بودن این موضوع ، سابقه بحث فقهی وحقوقی پیرامون آن نیز به بیش از چند دهه نمی‌رسد ، اما درهمین فاصله اندک ، نوشتارها وپژوهش- های فقهی وحقوقی بسیاری پدید آمده  ، که هریک ، بارویکردی خاص ومتفاوت ، به این موضوع نگریسته است
ازسویی، با توجه به رشد فزاینده علم پزشکی و ابداع روش‌های نوین و موثر تلقیح مصنوعی براساس نیازها و شرایط افراد ، دامنه این بحث به نهادهای حقوقی و قانونی نیز کشیده شده ، تاجایی که درمجلس شورای اسلامی ایران نیز، موضوع به بحث گذاشته شده وقوانینی دراین زمینه به تصویب رسیده است .
تحقیق حاضر با استفاده از کتاب‌های فقهی وحقوقی موضوع اهدای جنین را مورد بررسی قرار داده که به یاری خداوند متعال سعی کرده‌ایم دراین تحقیق اهدای جنین از دیدگاه فقه و قرآن وقانون در۲ بخش  بررسی کنیم که بخش اول آن مربوط به جنبه فقهی و بخش دیگر از لحاظ حقوق و نگرش قانون به این مساله پرداخت
در بخش اول ابتدا تاریخچه تلقیح مصنوعی در آیین اسلام و در کشورهای غربی و در کشور خودمان پرداخته ودرفصل دوم این بخش اقسام آن را مورد بحث قرار داده ودرآخرهم به بحث رحم اجاره‌ای که شکلی از تلقیح مصنوعی است اشاره کرد . دربخش دوم آثار حقوقی اهدای جنین از لحاظ ماهیت وفرآیند مورد بررسی ودر فصل دوم آن نسب طفل حاصل از اهدای جنین ونظر عرف وقانون درمورد آن طفل و نکاح ونفقه طفل ونظر برتر این مقاله که همان نظر اراده واعراض است اشاره کرد و پیشنهاد قانون در مورد طفل مذکور ، ماده قانونی جهت ارائه راه حل برای حل مشکل قانونی طفل پرداخته است .
به همین جهت برآینم که اهدای جنین را از لحاظ فقه وحقوق بررسی کنیم وبدانیم سرنوشت طفل از نگاه فقه وقانون چه می‌شود .

فهرست مطالب
مقدمه    1
کلیات تحقیق    3
۱- تعریف وتبیین موضوع    3
۲- ضرورت واهداف تحقیق    4
۳- فرضیه ها یا سوالات اصلی وفرعی    5
۴-پیشینه موضوع    6
 5- روش تحقیق    6
۶- زمان بندی مراحل تحقیق    7
۷- سرفصل ها وعناوین    7
بخش اول: بررسی فقهی اهدای جنین     8
فصل اول : تاریخچه تلقیح مصنوعی     9
فصل دوم : اقسام تلقیح مصنوعی و تشریع و توضیح آنها     13
اقسام تلقیح مصنوعی     14
شکل اول:  تلقیح نطفه مرد، در رحم همسر شرعی خودش     14
۱.۱ مقام اول : حکم فقهی این صورت به خودی خود (من نفسه)    15
۱. ۲ مقام دوم : حکم فقهی این صورت با توجه به موانع شرعی دیگر    15
مشروعیت تدارک نطفه     19
شکل دوم: تلقیح میانه مرد و زن بیگانه     20
۲. ۱ دیدگاه نخست :  حرمت شکل دوم تلقیح مصنوعی    20
۲. ۱. ۱.آیات قرآن     20
۲. ۱. ۲ روایات    33
۲-۲ دیدگاه دوم : جواز شکل دوم تلقیح مصنوعی    44
شکل سوم: تلقیح میان مرد و زن بیگانه     48
شکل چهارم: تلقیح میان نطفه زن وشوهر، خارج ازرحم    52
 شکل پنجم: برخی از صورتهای نادرالوقوع تلقیح مصنوعی    57
۱-۵ صورت اول- تلقیح اسپرم  مرد و تخمک حیوان    57
۲-۵ صورت دوم – یک طرف از تلقیح گیاه باشد    58
فصل سوم : رحم اجاره ای     60
تحلیل     60
ابعاد مثبت روش بکارگیری رحم اجاره ای    61
ابعاد منفی روش بکارگیری رحم اجاره ای    63
نطفه ما در رحم دیگری     62
مادر اجاره ای هم مادرِ    63
حضانت طفل با کدام مادر    64
انسانیت ، نه تجارت !    64
ویژگی های فرد داوطلب رحم اجاره ای    65
ویژگی های زوج اهدای جنین    66
بخش دوم: بررسی وحقوقی اهدای جنین    67
فصل اول: اهدای جنین    68
درآمد    68
  فرآیند اهدای جنین    69
 ماهیت اهدای جنین     71
  نظریات درباره تلقیح مصنوعی     75
کنگره های بین المللی    76
فصل دوم : بررسی حقوقی و قانونی اهدای جنین     78
آثار    78
آثار حقوقی اهدای جنین    78                   
۱.۱ نسب    78
۱.۱.۱ پدر     78
۱.۱.۲ مادر    82
نسب ونظریه اراده واعراض    87
 دلایل نظریه اراده واعراض        88
۱.۲  ارث    91
۱.۲.۱تعیین مورثان    92
بررسی ارث توسط نظریه اراده واعراض    93
۳-۱ :  نکاح    93      
 بررسی نکاح توسط نظریه اراده واعراض    95
۴-۱ : نفقه     98
نفقه ونظریه اراده واعراض    98
۵-۱   حضانت    98
حضانت و نظریه اراده و اعراض     99
۶-۱ تابعیت    99
 تابعیت ونظریه اراده واعراض    100
۲. بررسی قانون اهدای جنین به زوجنین نابارور    100
۲.۵: نواقص کلی    104
۳. پیشنهادات     105
فصل سوم: جنین اضافه      108
حق سلول ها    109
همه مثل هم    112
چگونگی یک قانون    112
خلاصه و نتیجه گیری    114
منابع ماخذ۱۲۰

 
مقدمه
اراده عالمانه و حکیمانه و عادلانه حضرت حق، در نظام متقن هستی و پهن دشت میدان خلقت و آفرینش ، ازهرچیزی جفت آفرید دراین بساط جفت بودن وزوج بودن هرچیزی حقیقی است که استثناء برنداشته ، و پیش از آنکه دانش بشر و تحقیقات علمی به آن دست یابد ، قرآن مجید در آیات متعددی از جمله درآیه چهل و نهم سوره مبارکه الذاریات ، ازاین واقعیت ، که نسبت به تمام موجودات هستی ، اعم از جماد و نبات و حیوان و انسان فراگیر بوده خبر داده است رابطه توالد و تناسل در عالم جمادات ، به هر صورتی که هست ، به صورت میل ترکیب عنصری  با عنصر دیگر، ودرنتیجه پدید آمدن عنصر سوم ، مانند ترکیب اکسیژن وهیدروژن که دو عنصر سوزان وسوزنده است ودرنتیجه ترکیب آنها به صورت آب سرد وخنک ومایه حیات ونشاط است باعث منافع بی شمار، از عجایب وشگفتی های هستی ومحصول اراده رحمت حضرت رب العالمین است ودرعرصه گاه حیات گیاهان وبنایات همانند وضع جمادات قوانین وشرایط ترکیب ، توالد وتناسل به اراده حق ، بدون پیش آمدن اختلاف وبی مهری ، نزاع وطلاق کارخودرا دنیال می‌کنند ونظام توالد وتناسل درحیوانات به صورت میل  نربه ماده وماده به نر ورابطه بین این دو برای لذت بردن از زندگی وبقای نسل وجود دارد ودرمورد انسان‌ها هم مایه‌های اولیه این حقیقت به صورت غریزه ومیل ، دوستی مردوزن ودرنتیجه به شکل ازدواج است .
 حقیقت هدف خلقت انسان ای است، اشاره به ماجرای حضرت آدم وتولید مثل وادامه نسل است درشرایط طبیعی وعادی، برای تولید نسل ، عمل لقاح بین منی مرد وتخمک زن ، دررحم واز راه آمیزش ومقارت جنسی وبه صورت طبیعی ، صورت می‌گیرد ، بدون آن که درایجاد این لقاح ، ابزار اضافی مورداستفاده قرار گیرد به این شکل از تولید نسل «لقاح طبیعی » گفته می‌شود بعضی مواقع مشکلات ناباروری پیش می‌آید اما گسترش روز افزون دانش پزشکی این امکان را به جود آورده  که عمل لقاح بین اسپرم وتخمک ، بتواند ازشکل طبیعی وعادی خود خارج شده وراه غیرطبیعی نیز پیدا کند.
به طوری که بارداری وتولید نسل ، برای کسانی که نمی‌توانند یا نمی‌خواهند از راه طبیعی بارور شوند ، بابهره گیری ازامکانات ، ابزار مختلف ، امری کاملا ممکن شده است که با عنوان « تلقیح مصنوعی، بحث می‌شود وتلقیح مصنوعی از پیوند دادن میان اسپرم مرد و تخمک زن ، از طریق الات پزشکی و یا هر وسیله دیگر، غیر از مقاربت و نزدیکی جنسی به منظور باروری و تولید نسل ، تلقیح مصنوعی به دو شکلی کامل و ناقص انجام می‌شود تلقیح مصنوعی کامل آن است که پرورش وانعقاد اسپرم و تخمک زن در داخل دستگاه صورت گیرد ، که در این صورت طفل متولد شده را کودک آزمایشگاهی می‌نامند .
تلقیح مصنوعی ناقص از طریق جایگزینی مصنوعی اسپرم در داخل رحم صورت می‌گیرد ، تا همه یا بخشی از مراحل پرورش جنین در داخل رحم انجام پذیرد .
در این نوشتار هرگونه لقاح غیر طبیعی میان اسپرم مرد و تخمک زن ، برای بارداری را «تلقیح مصنوعی » نامیده‌اند، بنابراین هرگاه اسپرم و تخمک زن به وسیله دارو تقویت شود تا لقاح بهتر صورت گیرد تلقیح مصنوعی نیست و از بحث ماخارج است و مورد نزاع و اختلاف فقها نمی باشد و جواز آن مورد تصریح قرار گرفته است. آنچه محل نزاع و اختلاف بین فقهاست شکل غیرطبیعی لقاح است یعنی نطفه وتخمک زن وشوهر ، یا اجنبی واجنیه را به اهم ترکیب کند و واین ترکیب سبب به وجود آمدن  نوزادی شود
نوشتار حاضر از دو بخش وهربخش از چند فصل تشکیل شده است دربخش اول تاریخچه تلقیح مصنوعی وبعد از اقسام تلقیح مصنوعی وتشریح وتوضیح آن‌ها مورد بررسی قرار گرفته بعد از آن‌ها رحم اجاره‌ای که نوعی از اقسام تلقیح مصنوعی به شکل فصل جداگانه بیان شده
دربخش دوم آثار حقوقی اهدای جنین مطرح شده است ابتدا اهدای جنین آثار قانونی اهدای آن نظرات وپیشنهادات قانونی ونواقص اشاره شده ودرآخر به نظرات متخصصان پژوهشکده رویان نسبت به اهدای جنین اشاره شده است ودرپایان  خلاصه بخش را ارائه کردیم .

منابع و ماخذ
* قرآن کریم
۱.    اصفهانی، راغب، مفردات الفاظ قرآنف انتشارات ذوی العرب، ۱۴۲۳ ق.
۲.    امامی، اسدالله، مطالعه تطبیقی سُب در حقوق ایران و فرانسه، تهران، چاپ اول، ۱۳۴۹.
۳.    امامی، سید حسن، حقوق مدنی؛ ج۵، نشر میزان.
۴.    انصازیان، حسین، نظام خانواده در اسلام، انتشاراتم ابیها، ج۱۳، تابستان ۱۳۷۹.
۵.    اهدای گامت و جینی در درمان نا باروی ، جمعی از نویسندگان، تهران، انتشارات سمت، اول، ۱۳۸۴.
۶.    تعارض قوانین در فرزند خواندگی، سل
۷.    تلقیح مصنوعی، محسن، حرم پناهی، مجله نامه مقید.
۸.    جعفری لنگرودی، محمد جعفر، ترمینولوژی حقوق، کتابخانه گنج دانش، ج دهم، ۱۳۷۸.
۹.    جعفری، محمد تقی، رسائل فقهی، تهران، شرکرامت، چاپ اول ۱۳۷۷.
۱۰.    حرم پناهی، محسن، «تلقیح مصنوعی» مجله قمه اهل بیت، ش ۹و۱۰، سال دوم ۱۳۷۶.
۱۱.    حر العاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه الی تحصیل الشریعه، بیروت، داد احیاء التراث العربی
۱۲.    خلفی، مسلم، اهدای جنین در پرتو فقه و حقوق.
۱۳.    خمینی، سید روح الله،تحریر الوسیله، قم، موسسه مطبوعات دار العلم، ج دوم، بی تا.
۱۴.    خویی، سید ابوالقاسم موسوی، المسائل التنرعیه، موسسه احیاءآثار الاماما الخویی، الطبعه الرابعه، ۱۴۲۱ ق.
۱۵.    دکتر شلدون شری، ترجمه زهار صادریون (ازبارداری تا ایمان)- چاپ اول ۱۳۶۸ موسسه چاپ و انتشارات علمی.
۱۶.    ربانی،  محمد حسن، بررسی برخی از مباحث تلقیح، مسائل مستحدثه پزشکی(۱) موسسه‌ی بوستان، کتاب، ج۲، ۱۳۸۷. ه.ش.
۱۷.    سایت آزاد اندیش.
۱۸.    شریف، علی، خانواده حقوق، تهران، دنیای نو، چاپ اول، ۱۳۷۷ ه.ش .
۱۹.    صانعی، یوسف، استفتانات پزشکی، قم، میثم تمار، ج چهارم، ۱۳۸۰.
۲۰.    صفایی و دیگران، حسین، بررسی تطبیقی حقوق خانواده، تهران، دانشگاه تهران، ج اول، ۱۳۸۴ ه.ش.
۲۱.    صفایی، سید حسین، دکتر امامی، اسدالله، مختصر حقوق خانواده تهران، نشر و ادکستر،۱۳۸۰.
۲۲.    صمدی اهری، محمد هاشم، سُب ناشی از لقاح مصنوعی در حقوق ایران و اسلام، تهران، کتابخانه گنج دانش، چاپ اول، ۱۳۸۲.
۲۳.    طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، مترجم حجه الاسلام و المسلمین سید محمد باقر موسوی همدانی(ره)، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرس حوزه علمیه قم.
۲۴.    عبدی بروجردی، محمد، کلیات حقوق اسلامی، ص ۲۸۰.
۲۵.    علوی قزوینی، سید علی، آثار حقوقی تلقیح مصنوعی انسان، روش‌های نوین تولید مثل انسانی از دیدگاه فقه وحقوق، تهران، سمت، چاپ اول، ۱۳۸۰ ه.ش.
۲۶.    فاضل لنکرانی، حاج سید محمد جواد، بررسی فقهی و حقوقی تلقیح مصنوعی، ناشر، مرکز فقهی ائمه اطهار، چاپ دوم، ۱۳۸۹ ه. ش.
۲۷.    قانون نحوه اهدا و جنین به زوجین نابارور، سایت قوانین، مصوب ۱۳۸۲.
۲۸.    کاتوزیان، ناصر، حقوق خانواده، تهران دانشگاه تهران، چاپ دوم، ۱۳۷۶.
۲۹.    لسان العرب روحانی، سید صادق، استفتانات، تهران، حدیث دل، ج اول، ۱۳۸۳.
۳۰.    لقاح مصنوعی، سید علی علوی قزوین، سایت حقوقی قوانین ۱۳۸۴.
۳۱.    لویس معلوف، المنجد، معجم مدرس، اللغه العربی
۳۲.    مجله اینترتی تیک.
۳۳.    مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه ج۱۵ دارالکتب اسلامیه ۱۳۸۰.
۳۴.    نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، ج۳۹.
۳۵.    ویلیون، رابرن، بیماری‌های زنان و زایمان، ترجمه علی نوری، ص ۳۸۳.