بررسی میزان تاثیر هوش هیجانی پسران و دختران در موفقیت تحصیلی

مقدمه

هوش هیجانی پدیده‌ای پیچیده روانی ـ اجتماعی است، این پدیده صفت یا ویژگی ارثی یا ژنتیکی نیست بلکه اساساً در نتیجه روابط نادرست بین فردی و سازش نایافتگی‌های اجتماعی در مراحل مختلف رشد در خانه و جامعه پدیدار می‌شوند.(عباس آبادی ،۱۳۸۹)

«کلمن» ضمن مهم شمردن هوش شناختی و هیجانی می‌گوید «هوشبهر IQ» در بهترین حالت خود تنها ۲۰ درصد از موفقیت‌های زندگی است، ۸۰ درصد موفقیت‌ها به عوامل دیگر وابسته است و سرنوشت افراد در بسیاری از موارد در گرو مهارتهایی است که هوش هیجانی، داشتن روابط مناسب اجتماعی با دیگران، کار کردن در کنار دیگران، اطمینان داشتن به آنها و … را تشکیل می‌دهد (فیروز بخت ،۱۳۸۱)

امروزه علاوه بر تأکید اساسی که بر بهره هوشی در یادگیری مهارتها و حرفه‌ها می‌شود مسئله استعداد نیز در کنار آن اهمیت ویژه‌ای دارد و آزمونهای هوشی نمی‌توانند تعیین کنند صرف میزان موفقیت فرد در یک زمینه باشد. به عنوان مثال فردی که از لحاظ سطح هوشی در حد بالایی قرار دارد لزوماً مهندس یا پزشک خوبی نخواهد شد. موفقیت آن وابسته به بهره هوشی او در کنار استعدادهایی که در آن زمینه دارد می‌باشند. افرادی با بهره هوشی یکسان ممکن است استعدادهای مختلفی در زمینه‌های مختلف از خود نشان دهند. فردی ممکن است در زمینه موسیقی مهارت و شایستگی نشان دهد، دیگری در مکانیک و دیگری در علوم پزشکی.(یوسفی ،۱۳۹۱)

هوش معنوی یا SQ را می توان همان توانایی دانست که به ما قدرتی می دهد و رویاها و تلاش و کوشش برای به دست آوردن آن رویاها را می دهد. این هوش زمینه تمام آن چیزهایی است که ما به آنها معتقدیم و نقش باورها، هنجارها، عقاید و ارزش ها را در فعالیت هایی را که بر عهده می گیریم در بر می گیرد. هوشی که به واسطه آن سوال سازی در ارتباط با مسائل اساسی و مهم در زندگی مان می پردازیم و به وسیله آن در زندگی خود تغییراتی را ایجاد می کنیم. (تراویس ،ترجمه ابراهیمی ،۱۳۹۳)

با استفاده از هوش معنوی به حل مشکلات با توجه به جایگاه، معنا و ارزش آن مشکلات می پردازیم. هوشی که قادریم توسط آن به کارها و فعالیت هایمان معنا و مفهوم بخشیده و با استفاده از آن بر معنای عملکردمان آگاه شویم و دریابیم که کدامیک از اعمال و رفتارهایمان از اعتبار بیشتری برخوردارند و کدام مسیر در زندگی مان بالاتر و عالی تر است تا آن را الگو و اسوه زندگی خود سازیم. (فیروز بخت ،۱۳۸۱)

یکی از نمادهایی که معمولا در توضیح این هوش به کار گرفته می شود، نماد گل نیلوفر است که در آن با تلفیق سنت و عقاید موجود در شرق و غرب و با استعانت از مسائل علمی، مدلی قابل لمس و زیبا برای SQ ارائه داد. (فیروز بخت ،۱۳۸۱)

اصطلاح هوش هیجانی برای اولین بار در سال ۱۹۹۰ توسط «میلر و سالووی» برای تشریح برخی ویژگیها مثل خود آگاهی، ابراز همدردی افراد با یکدیگر و کنترل هیجانات مطرح شد و پنج سال بعد «کلمن» ابراز کرد که موفقیت در زنگی بیش از آنکه به هوش شناختی بستگی داشته باشد به هوش هیجانی وابسته است.افرادی که هوش هیجانی پایین دارنددرروابط اجتماعی خود با دیگران دچار مشکل هستند و نمی‌توانند در زندگی اجتماعی خود موفقیت‌های لازم را کسب کنند. (شریفی، ۱۳۸۱).

۱-۲-بیان مسئله

دنیای امروز در حال تغییر است. زندگی در حال پیچیده‌تر شدن است و دیگر فرصت فکر کردن به ما نمی‌دهد. در این شرایط ما واقعا نیاز به داشتن یک قدرت بالا و یک مهارت بالا برای ایجاد ارتباط با این جهان جهانی شده داریم و کسانی می‌توانند در این بازار جهانی بازی را ببرند که دارای مهارت بالایی در هوش هیجانی باشند. متاسفانه با توجه به زمینه‌های ادبی، فلسفی و دینی و اخلاقی ما،  میزان هوش هیجانی در کشور ما بسیار پایین است. یکی از پایه‌ها و اساسهای هوش هیجانی خودشناسی است. مردم ما آنقدر که در رفتار دیگران مطالعه می‌کنند، در رفتار خود خود دقت نمی‌کنند. یعنی در تمام سازمانها، بیشترین توجه به دیگران است در حالی که اگر انسان بخواهد مسیر ترقی و رشد را بپیماید، اول باید دست به خودشناسی بزند. من عرف نفسه فقد عرف ربه. چرا ما در مقدمات خودشناسی در جامعه ضعیف هستیم؟ ما هر روزه با سیلی از واژه‌هایی که در مکالمات روزمره به کار می‌بریم، نشان می‌دهیم که تا چه میزان تربیت فرهنگیمان پایین است. بهره هوشی ما بسیار بالا است. تمام المپیادهای جهانی را داریم می‌بریم. اما هوش هیجانی است که جامعه ما را جلو می‌برد. ۷۵% از موفقیت‌های اجتماع، سیاست و حوزه دولت وابسته به هوش هیجانی است نه IQ . بیل گیتس اگر بهره هوشی خیلی خوبی دارد اما شبکه‌ای از دانشمندان را دور خودش جمع کرده است. او نمی‌تواند در یک فضای یک نفره کار بکند. پس در این دنیای پیچیده EQ+IQ  می‌شود موفقیت. (فیروز بخت ،۱۳۸۱)

 تعلیم و تربیت فرآیندی است پر دامنه و وقت‌گیر در عین حال پر ثمرترین دستاورد انسان می‌باشد. اهمیت آن را از این زاویه می‌توان نگریست که حقیقت آدمی به برکت تعلیم و تربیت معنا و مفهوم می‌یابد و به برکت این فرآیند است که استعدادها و توان بالقوه آدمی بارور و شکوفا می‌شود، اهمیت جایگاه تعلیم و تربیت را نیز می‌توان در زیان‌ها و خسران‌هایی دید که بر اثر فقدان و نقصان این حرکت پویا دامن‌گیر فرد وجامعه می‌شود و چنان است که در راه حل معضلات اجتماعی و فرهنگی باید از تعلیم وتربیت به تمام کمال مدد طلبید. یکی از نشان دهنده‌های ارایه تعلیم و تربیت خوب و مناسب در جامعه پیشرفت تحصیلی افراد است.(بیابانگرد ،۱۳۸۸)

پیشرفت تحصیلی که دارای ملاک‌ها و معیارهایست که اغلب با افزایش نمره معدل دانش آموختگان همراه است .

دانش آموزان در یادگیری درسهای آموزش داده شده دارای توانمندیهای متفاوتی‌اند عده‌ای مستعد یادگیری و عده‌ای فاقد استعداد لازم برای یادگیری ‌اند. به عنوان مثال از میان دانش آموزانی که دارای شرایط یکسان برای آموزش درس‌هایشان هستند عده‌ای دارای نمرات خوب و مناسب و عده‌ای پیشرفت تحصیلی را هرگز تجربه نکرده‌اند. اگر سن، انگیزه و بقیه شرایط این دانش آموزان را یکسان در نظر بگیریم دلیل بروز این تفاوتها واقعاً در چیست؟.(سیف ،۱۳۸۳)

به عقیده گلمن حدود ۸ درصد دلیل موفقیت‌ها را می‌توان به هوش هیجانی نسبت داد. گلمن هوش هیجانی را این گونه تعریف می‌کند: «هوشی که شامل قابلیت‌های زیر باشد: برانگیختن انگیزه در خود، پافشاری در صورت ناکامی، کنترل غرایز و به تأخیر انداختن حس رضایت، تنظیم حالات شخصی و مانع شدن از این که رنج و ناراحتی جلوی توانایی‌هایی مانند فکر کردن ، اصرار ورزیدن و امید داشتن را بگیرد». چندی بعد گلمن تعریف دیگری از هوش هیجانی ارایه داده و آن را به ۲۵ گونه مختلف از قابلیت‌های هوشی تقسیم می‌کند که در میان آنها اعتماد به نفس خودآگاهی و انگیزه به چشم می‌خورد (گلمن، ۱۹۹۸).

نتایج بسیاری از تحقیقات حاکی از آن است که هوش هیجانی بیشتر از ضریب هوشی در موفقیت زندگی و تحصیل نقش دارد. همچنین این تحقیقات حاکی از اهمیت وجود هوش هیجانی در محیط‌های کاری، کلاس‌های درس، بهبود عملکرد در مصاحبه‌ها، کارهای گروهی و مسائل ذهنی است .

با توجه به ماهیت کلاس‌های درس که در آن افراد می‌بایست با یکدیگر همکاری داشته باشند و گاهی نیز تحت فشار و استرس زیادی‌اند به نظر می‌رسد هوش هیجانی در این کلاس‌ها اهمیت زیادی دارد. بنابراین هدف از انجام این پژوهش تعیین نقش هوش هیجانی در پیشرفت تحصیلی است . 

۱-۳-اهداف تحقیق

در این تحقیق قصد بر این است که بر روی تعدادی از دانش آموزان مقطع متوسطه مدارس مختلف شهر اصفهان  در سال تحصیلی ۱۳۹۴پرسشنامه رگه فرا خلقی انجام گیرد با این هدف که پاسخی برای سئوالات ذیل باشد:

۱- آیا هوش هیجانی بالا و پایین در موفقیت تحصیلی نقش دارد؟

۲- آیا  میان هوش هیجانی  در پسرها و دخترها تفاوت وجود دارد؟

۱-۴-فرضیه‌های پژوهشی :

۱- بین نمرات هوش هیجانی بالا و پیشرفت تحصیلی رابطه وجود دارد .

۲- بین نمرات هوش هیجانی پایین و پیشرفت تحصیلی رابطه وجود دارد .

بین هوش معنوی بالا و پیشرفت تحصیلی رابطه وجود دارد .

بین هوش معنوی پایین و پیشرفت تحصیلی رابطه وجود دارد 

۳- هوش هیجانی دختران بیش از پسران است.

۴- رابطه بین هوش هیجانی و هوش معنوی و پیشرفت تحصیلی در دانش آموزان

۱-۵-متغیرهای پژوهش

متغییر مستقل : نمرات هوش هیجانی

متغییر وابسته : پیشرفت تحصیلی

متغییر مزاحم : شرایط محیطی اقتصادی و عوامل فرهنگی

۱-۶-تعاریف واژه‌ها و اصطلاحات

تعریف نظری هوش هیجانی:

شکلی از هوش است که شامل توانایی نظارت بر احساسات و هیجانات خود و دیگران برای تمایز قائل شدن بین آنها و استفاده از این اطلاعات برای تفکر شخصی و کارهای عملی می باشد.همچنین به مجموعه ای از توانایی ها ،کفایت ها و مهارت های مربوط به درک ،فهم ،استدلال و اداره هیجانات ،هوش هیجانی گفته می شود.(مایر و سالوی،۱۹۹۷)

تعریف عملیاتی : در این تحقیق نمره ای است که آزمودنی از پرسشنامه  هوش هیجانی  به دست می آورد.

منابع فارسی

۱. استیون جی استاین ،(۱۳۹۲)،هوش هیجانی،ترجمه مهدوی ،ساحل ،تهران: انتشارات رشد،چاپ اول.

۲. اکبرزاده ،نسرین (۱۳۸۶)رابطه ی هوش هیجانی با ابعاد شخصیت،تهران: انتشارات فارابی.

۳. ابراهیمی،ناهید .(۱۳۸۶).هوش معنوی. فصلنامه علمی،پژوهشی و تخصصی گروه مدیریت ،شماره شماره ۵،ص ۱۶

۴. بیا بانگرد ،اسماعیل ، (۱۳۸۸). راهنمای والدین و معلمان در تربیت و آموزش کودکان. چاپ سوم، دفتر نشر نی فرهنگ اسلامی 

۵. باب وال ،(۱۳۹۱)هوش معنوی ،ترجمه گودرزی ،علی ،تهران:انشارات رسا.

۶. پینتریچ، بال.آروشانک، دیل اچ.( ۱۹۹۶)، انگیزش در تعلیم و تربیت. ترجمه سیف ،علی اکبر ،(۱۳۸۲)تهران :انتشارات آگاه

۷. تراویس، برادبری ،(۱۳۹۳)EQچیست ؟ ترجمه ابراهیمی هادی،تهران: انتشارات ساوالان.

۸. دلاور،علی ،(۱۳۸۵)روش تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی ،تهران: دانشگاه پیام نور.

۹. سالوی ،پیتر و همکاران. (۲۰۰۲).هوش هیجانی.ترجمه اکبرزاده ،نسرین ،(۱۳۸۳)،تهران :نشر فارابی

۱۰. سیف، علی اکبر، (۱۳۸۲). روانشناسی پرورشی ،روانشناسی یادگیری و آموزش .ویراست نو .چاپ هشتم.تهران :موسسه انتشارات آگاه .

۱۱. ساغروانی ،سیما.( ۱۳۸۸).معنویت و خود شکوفایی و هوش معنوی در محیط کار.فصلنامه علمی،پژوهشی و تخصصی گروه مدیریت ،شماره ۲۷،ص۶-۳۱.

۱۲. سهرابی، فرامرز.( ۱۳۷۸).درآمدی بر هوش معنوی .فصلنامه معنا ،ویژه نامه روانشناسی دین ،شماره ۲.

۱۳.

۱۴. شریفی، حسن پاشا. (۱۳۸۱). اصول روان سنجی و روان آزمایی. تهران. مرکز نشر و پخش آثار روانشناسی تربیتی.

۱۵. صمدی،پروین .(۱۳۸۵).هوش معنوی .مجله اندیشه های نوین تربیتی.دوره دوم ،شماره ۳ و ۴،ص ۹۹-۱۱۴

۱۶. صاحب، حسین.(۱۳۸۹). بررسی میزان استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در جریان تدریس در بین معلمان و رابطه آن با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مقطع متوسطه ناحیه یک ادبیات در سال تحصیلی ۹۰-۱۳۸۹.  پایان نامه ارشد برنامه ریزی آموزشی

۱۷. عباس آبادی،رضا (۱۳۸۹)هوش هیجانی،تهران :انتشارات مهراوه ،چاپ اول.

۱۸. عبدالله زاده ،حسن ،باقرپور،معصومه .(۱۳۸۸).هوش معنوی(مفاهیم ،سنجش و کاربرد های آن).تهران :نشر روانسنجی

۱۹. غباری بناب،باقر ،سلیمی ،محمد ،سلیمانی،لیلا،نوری مقدم ،ثنا.(۱۳۸۷).فصلنامه علمی پژوهشی اندیشه  نوین دینی شماره دهم .

۲۰. فیروزبخت ،زینب.(۱۳۸۱).هوش هیجانی و سلامت عمومی  فصلنامه پژوهشهای نوین روانشناختی.۶

۲۱.

۲۲. کاپلان سادوک (۱۹۹۳)،خلاصه روان پزشکی ،ترجمه پورافکاری،نصرت اله ،(۱۳۸۰)تهران ،انتشارات ذرتی.

۲۳. گلمن ،دانیل .(۱۹۹۸)هوش هیجانی ،ترجمه ابراهیمی،حمید رضا ،(۱۳۸۷)تهران:نشر قومیس .

۲۴. گلمن ،دانیل.(۱۳۸۰).هوش هیجانی توانایی محبت کردن و محبت دیدن ،ترجمه: نسرین پارسا،تهران :انتشارات رشد.

۲۵. گلمن ،دانیل.(۱۳۸۳).هوش هیجانی.ترجمه پارسا،نسرین،تهران:انتشارات رشد.

۲۶. مایروسالوی،(۱۹۹۷)هوش و سلامت ،ترجمه اکبری،علی ،(۱۳۸۷)،انتشارات فارابی.

۲۷. یوسفی ،علی (۱۳۹۱)هوشمندی و EQ  ،تهران:انتشارات باران.

منابع لاتین

۱. Amram, Joesph, Yosi (2005), Intelligence beyond IQ: The contribution of Emotional and spiritual intelligence to effective business leadership.

۲. Bar-On, R. (1999), Bar-On Emotional Quotient Inventory (Bar On EQ-i), technical manual, Toronto, ON: Multi-Health Systems Inc.

۳. Bar-On, R. (1997), Bar-On Emotional Quotient Inventory (Bar On EQ-i), technical manual, Toronto, ON: Multi-Health Systems Inc

۴. . Bar-On, R. (1997), “Bar- on Emotional Quotient Inventory, Technical manual,

۵. Bar-On, R. & Parker, J. D. A. (2000), Handbook of emotional intelligence, Sanfrancisco: Jossey-Bass.

۶. Emmonz, R. A. (2000), Is spirituality an intelligence? Motivation and the psychology of ultimate concern, The international journal for  the psychology of  Religion, 10 (1): 3-26

۷. Sisk, D. (2008), Engaging the Spiritual intelligence of Gifted students to build Global Awareness, Roeper review, 30(1): 24-30

۸. Mayer. J. D., Salovey, P., & Caruso, D. (2002), “Users manual torento on multi–health system”, MSCEII.

۹. Mayer. J. D., Salovey, P., & Caruso, D. (2001), “Users manual torento on multi–health system”, MSCEII.

۱۰. Nasel, D. (2004), “Spiritual orientation in relation to spiritual intelligence: A consideration of traditional, Christianity and new age/individualistic spirituality”, Unpublished Doctoral Dissertation, University of South Australia.

۱۱. Golman, D. (1998), “Working with emotional intelligence”, Hand book of intelligence, pp: 390-420, Cambridge University Press.

۱۲. Goleman, D. (1995), Emotional intelligent, New York.

۱۳. Gardner, J. & Oswald A. J. (2001), “What has been happening to the quality of workers lives in britian? ”, Wor. Wick University: Mimeo.

۱۴. Golman, D. (1999), “Working with emotional intelligence”, Hand book of intelligence, pp: 390-420, Cambridge University Press

۱۵. Zohar, D, & Marshall, I. (2000), “SQ: connecting with our spiritual intelligences”, New York, bloomsburry.

۱۶. Zohar, D., Marshall, I. (2000), “SQ (spiritual intelligences), the ultimate intelligence”, London Bloom.  

۱۷. Toronto, Canada, Multh systems

۱۸. . Wong, C., & Low, K. (2002), The effect of leader and follower emotion intelligence on performance and attitude, Journal of the leader ship Quartely, 73, 243-274.

۱۹. wilkxwor S.; Wong, Chi-Sum; & Song, Lynda J. (2004), The Construct and Criterion Validity of Emotional Intelligence and Its Potential Utility for Management Studies, Journal of Applied Psychology, Vol 89 (3): 483-4

۲۰. King, D. B. (2008), Rethinking clams spiritual intelligences: A definition, model, and measure, Master of science dissertation, Trent university , Ontario, Canada.