بررسی سلامت روانی در خانواده خلبانان نظامی

مقدمه
هدف غایی علم روانشناسی، همچون همه علوم دیگر، بهبود و مسیریابی زندگی انسانها است. روانشناسی می کوشد تا با تحقیق در رفتار بشر، آن را هرچه بیشتر بشناسد و پاسخهای علمی برای آن بیابد و به این وسیله بتواند مشکلات روزمره و عملی او را بهتر حل نماید. اکنون مدتها است که روانشناسان نسبت به مشکلات عملکرد بشر و یافتن راه حلهایی برای آن علاقمند شده اند و بهمین دلیل هم امروزه دانش ما درباره ی رفتار افراد، و بخصوص آنان که دچار مشکلات روانی هستند، بسیار بیشتر شده است.
امروزه به دلایل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی، اختلال روانی و رفتاری و نیز عدم سازش با محیط در افراد جامعه به قدری وسیع و شایع شده است که کمتر کسی را می‌توان یافت که خود را از خطر ابتلا به این اختلالات و نا هنجاریهای روحی کاملاً مصون بداند. همه ی افراد در معرض ابتلا به مشکلات روحی هستند، فرقی هم نمی‌کند که کارگر باشند یا کارمند یا استاد دانشگاه یا تاجر! این مسأله یکی از وظایف مهم پژوهشگران روانشناس، یعنی پیشگیری از وقوع اختلالات جزئی در رفتار افراد، برای جلوگیری از  وقوع بیماریهای روانی است.
تحقیق در زمینه ی رفتار بشر، جدا از تلاشهای نظری، نیازمند فعالیتهای عملی و مشاهده و تجربه است. برای پاسخ به پرسشهایی نظیر این که چه عواملی باعث بر هم خوردن تعادل روانی و منجر به ناملایمات روحی در افراد می گردد، چه راههای عملی و مناسب و مستمری برای ایجاد آرامش در افراد وجود دارد و چگونه می توان بر اضطراب و افسردگی غلبه کرد، باید به جستجو و کنکاش در رفتار افراد، شناخت این رفتارها و علل بروز آنها پرداخت و آزمونهای علمی و عملی فراوانی را بررسی نمود.
تجربه نشان داده است که واکنش و رفتار افراد در موقعیتهای مختلف، متفاوت است. هرکس در شرایط خاصی زندگی می کند و رفتار و عملکرد وی نیز متناسب با این شرایط است.

چکیده
هدف پژوهش حاضر، بررسی سطح سلامت روانی در خانواده های خلبانان نظامی و همچنین بررسی سطح سلامت روانی همسران خلبانان نظامی در مقایسه با همسران افراد عادی، می باشد.
در این پژوهش، عامل حرفه پر تنش خلبانی به عنوان متغیر پیش بین و سلامت روانی به عنوان متغیر ملاک در نظر گرفته شده اند. جامعه پژوهش متشکل از ۱۲۰ نفر از خانواده های خلبانان نظامی است که از این ۱۲۰ نفر، ۳۲ نفر را همسران و ۸۶ نفر را فرزندان تشکیل می دهند و همچنین ۳۰ نفر از همسران افراد عادی نیز جهت مقایسه با ۳۰ نفر از همسران خلبانان نظامی از نظر سطح سلامت روانی، از جامعه در دسترس به گروه نمونه پژوهش اضافه گردید. اما در نهایت ۱۴۸ پرسشنامه بازگردانده شده مورد تجزیه و تحلیل آماری انجام گرفت.
پژوهش حاضر، یک پژوهش از نوع توصیفی- همبستگی است. ابزار پژوهش شامل پرسشنامه SCL-90-R و پرسشنامه مشخصات فردی -خانوادگی می باشد. این پژوهش در نهایت به شش سؤال اصلی پاسخ می دهد که این شش سؤال عبارتند از:
۱-سلامت روانی همسران خلبانان نظامی در چه سطحی است؟
۲-سلامت روانی همسران افراد عادی در چه سطحی است؟
۳-سلامت روانی همسران خلبانان نظامی در مقایسه با سلامت روانی همسران افراد عادی در چه سطحی است؟
۴-سلامت روانی فرزندان خلبانان نظامی در چه سطحی است؟
۵-سلامت روانی همسران خلبانان نظامی در مقایسه با سلامت روانی فرزندان خلبانان نظامی در چه سطحی است؟
۶-سلامت روانی فرزندان دختر خلبانان نظامی در مقایسه با سلامت روانی فرزندان پسر خلبانان نظامی در چه سطحی است؟
این پژوهش به یک سؤال جانبی نیز پاسخ می دهد:
سلامت روانی همسران خلبانان نظامی در حین خدمت در مقایسه با همسران خلبانان نظامی بازنشسته در چه سطحی است؟
برای تجزیه و تحلیل آماری جهت پاسخگویی به سؤالهای پژوهش، از آزمون T مستقل توسط نرم افزار ۵/۱۱.SPSS استفاده گردید.
نتایج پژوهشی نشان می دهند که:
۱-سلامت روانی همسران خلبانان نظامی چندان مطلوب نبوده و در بیشتر مقیاسها، در حالت «مرزی» مقیاس «شکایت جسمی» بیمار می باشند.
۲-سلامت روانی همسران افراد عادی نسبتاً مطلوب و در بعضی مقیاسها (پرخاشگری و روان پریشی) نزدیک به حالت «مرزی» است.
۳-همسران خلبانان نظامی در مقایسه با همسران افراد عادی از سلامت روانی کمتری برخوردارند که این اختلاف در برخی از مقیاسها به ویژه «شکایت جسمی» بیشتر است.
۴-سلامت روانی فرزندان خلبانان نظامی در مقیاسهای «شکایت جسمی» ، «پرخاشگری» و«روان پریشی» در حالت «مرزی» قرار داشته و در بقیه مقیاسها «سالم» هستند.
۵-همسران خلبانان نظامی در مقایسه با فرزندان خلبانان نظامی از سلامت روانی کمتری برخورداند و این اختلافها در برخی از مقایسها (روان پریشی و پرخاشگری) بارزتر است).
۶-تفاوت معنا داری از نظر سطح سلامت روانی میان فرزندان دختر و فرزندان پسر خلبانان نظامی وجود ندارد و سلامت روانی این دو گروه تقریباً در یک سطح است.
۷-سلامت روانی همسران خلبانان باز نشسته در مقایسه با همسران خلبانان در حین خدمت در مقیاس «پرخاشگری» در سطح پایین تری قرار دارد.
کلید واژه ها:شغل «تنیدگی شغلی» و سلامت روانی.

فهرست مطالب

مقدمه ۱
فصل اول: بیان مسأله 
مقدمه ۷
بیان مسأله ۷
ضرورت و اهمیت پژوهش ۱۱
اهداف پژوهش ۱۲
سؤالهای پژوهش ۱۳
مفاهیم و متغیرهای عملیاتی ۱۴
خلاصه فصل ۱۷
فصل دوم:گستره نظری موضوع و پیشینه تحقیقاتی
مقدمه ۱۹
مبانی نظری ۱۹
مفهوم سلامت ۱۹
نگاهی تاریخی به سلامت و بیماری ۲۱
الگوهای سلامت ۲۳
مقایسه الگوهای سلامت ۴۲
ابعاد سلامت ۴۳
سلامت روانی ۴۷
مفهوم سلامت روانی در نظریه های مختلف ۵۲
تعریف تنیدگی ۷۲
تاریخچه تنیدگی ۷۵
انواع تنیدگی ۷۶
محرکهای تنیدگی زا ۷۷
چه کسی در برابر تنیدگی آسیب پذیر تر است؟ ۷۹
هزینه تنیدگی ۸۰
منابع تنیدگی و زندگی حرفه ای ۸۱
عوامل تنیدگی شغلی ۸۴
مکانیزمهای تأثیر تنیدگی ۹۱
واکنشهای جسمانی در مقابل تنیدگی ۹۳
نشانگان سازگاری عمومی سلیه ۹۴
ارتباط تنیدگی با بهداشت و سلامت روانی ۹۷
آثار روانشناختی تنیدگی ۹۹
تنیدگی و بیماریها ۱۰۰
تنیدگی و رویدادهای زندگی ۱۰۹
پیشگیری و درمان ۱۱۱
کاهش تنیدگی در محیط کار ۱۲۲
یافته های پژوهشی ۱۲۴
پژوهشهای داخلی ۱۲۴
پژوهشهای خارجی ۱۲۶
خلاصه فصل ۱۲۹
فصل سوم:روش تحقیق
مقدمه ۱۳۱
نوع پژوهش ۱۳۱
جامعه آماری ۱۳۲
گروه نمونه  132
روش نمونه گیری ۱۳۲
ابزار اندازه گیری ۱۳۳
روشهای آماری ۱۴۳
خلاصه فصل ۱۴۴
فصل چهارم:تجزیه و تحلیل داده ها
مقدمه ۱۴۶
یافته های توصیفی ۱۴۶
یافته های استنباطی ۱۶۱
یافته های جانبی ۱۸۰
خلاصه فصل ۱۸۷
فصل پنجم:تفسیر نتایج
مقدمه ۱۹۱
تفسیر خلاصه ای از پژوهش ۱۹۱
بحث و بررسی درباره یافته های پژوهشی ۱۹۴
محدودیتهای پژوهش ۲۰۳
پیشنهادات ۲۰۳
فهرست منابع فارسی ۲۰۵
فهرست منابع انگلیسی ۲۰۸
ضمائم ۲۰۹

فهرست اشکال
شکل (۱-۲):الگوی زیستی- روانی- اجتماعی ۲۷
شکل(۲-۲):الگوی جدیدی از سلامت ۳۱
شکل(۳-۲):ارتباط سلامت با سایر حوزه های مرتبط با سلامت ۳۵
شکل(۴-۲):پایه های الگوی اعتقاد به سلامت ۳۸
شکل(۵-۲):الگوی مراحل تغییر ۴۰
شکل(۶-۲):راههای که از طریق آنها تنیدگی به بیماری منتهی می گردد ۹۲
شکل(۷-۲):سندرم سازش عمومی ۹۷

فهرست جدولها
جدول (۱-۲): مقیاس درجه سازگاری مجدد اجتماعی ۱۱۰
جدول (۱-۴): جدول فراوانی بر حسب جنسیت ۱۴۶
جدول (۲-۴): جدول فراوانی بر حسب وضعیت تأهل ۱۴۷
جدول (۳-۴): جدول فراوانی بر حسب میزان تحصیلات ۱۴۸
جدول (۴-۴): جدول مقایسه فراوانی نمرات در همسران و خلبانان نظامی ۱۴۹
جدول (۵-۴): نتایج توصیفی مربوط به گروه همسران خلبانان نظامی و همسران افراد عادی ۱۵۲
جدول (۶-۴): نتایج توصیفی مربوط به فرزندان دختر و پسر خلبانان نظامی ۱۵۵
جدول (۷-۴): نتایج توصیفی مربوط به فرزندان و همسران خلبانان نظامی ۱۵۸
جدول (۸-۴): نتایج حاصل از آزمون مستقل نمونه ها بین دو گروه همسران خلبانان نظامی و همسران افراد عادی ۱۶۲
جدول (۹-۴): نتایج حاصل از آزمون مستقل نمونه ها بین دو گروه فرزندان خلبانان نظامی و همسران خلبانان نظامی ۱۷۰
جدول (۱۰-۴): نتایج حاصل از آزمون مستقل نمونه ها بین دو گروه فرزندان دختر و پسر خلبانان نظامی ۱۷۸
جدول (۱۱-۴): جدول فراوانی همسران خلبانان در حین خدمت و همسران خلبانان بازنشسته ۱۸۰
جدول (۱۲-۴): نتایج توصیفی مربوط به همسران خلبانان در حین خدمت و همسران خلبانان بازنشسته ۱۸۱
جدول (۱۳-۴): نتایج حاصل از آزمون مستقل نمونه ها بین دو گروه همسران خلبانان در حین خدمت و همسران خلبانان بازنشسته  184

 
فهرست نمودارها
نمودار (۱-۲): طیف عافیت و بیماری ۴۵
نمودار (۱-۴): نیمرخ روانی همسران و فرزندان خلبانان نظامی (۱۱۸نفر) ۱۵۰
نمودار (۲-۴): تعداد علائم مثبت مرضی در کل آزمودنیها ۱۵۱
نمودار (۳-۴): نیمرخ روانی همسران خلبانان نظامی در مقایسه
با همسران افراد عادی ۱۵۴
نمودار (۴-۴): نیمرخ روانی فرزندان پسر و دختر خلبانان نظامی در مقایسه با هم ۱۵۷
نمودار (۵-۴): نیمرخ روانی همسران خلبانان نظامی در مقایسه
با فرزندان خلبانان نظامی ۱۵۹