بررسی آثار و پیامدهای جنگ آمریکا و عراق بر آینده اوپک

چکیده

در این تحقیق سعی شده به پیامدهای جنگ آمریکا و عراق و تأثیر آن برآینده اوپک با توجه به سئوال اصلی و سئوالات فرعی پرداخته شود. مساله تحقیق این است که آیا اوپک پس از حمله آمریکا به عراق نیز می‌تواند این وحدت و همگرایی را در بین اعضای خود حفظ نماید و یا اینکه با خروج عراق از اوپک یا عدم رعایت سهمیه عراق و یا دخالت آمریکا در تعیین سهمیه نفت عراق، تضعیف اوپک را شاهد خواهیم بود و آیا با ورود مصرف کنندگان انبوه جدید نفتی، معادلات نفتی به نفع کشورهای عضو اوپک رقم خواهد خورد. این تحقیق شامل هفت فصل می‌باشد:
فصل اول: طراحی پژوهش، فصل دوم: کلیات نظری، فصل سوم: تاریخچه و عملکرد اوپک، فصل چهارم: جایگاه عراق در اوپک و بحرانهای این کشور، فصل پنجم: وضعیت آمریکا در زمان حمله به عراق و دلایل آمریکا از حمله به عراق، فصل ششم: تحلیل و دیدگاه‌های اتحادیه‌ اروپا، اوپک و شاخصهای اقتصادی تولید جهانی نفت، فصل هفتم: جمع‌بندی و نتیجه‌گیری تحقیق.
نتایج تحقیق، مؤید فرضیه جانشین تحقیق است که جنگ آمریکا علیه عراق تأثیری بر روند فعلی اوپک برجای نگذاشته و این جنگ در راستای نظم نوین جهانی است و به همین منظور امنیت انرژی یکی از اهداف اصلی در این زمینه است و مسائل دیگری همچون هژمونی دلار در برابر یورو بدلیل گسترش معاملات نفتی با یورو و افزایش نرخ برابری آن در برابر دلار و همچنین بهبود شاخص‌های اقتصادی چین، اروپا و ژاپن در مقایسه با آمریکا، از دیگر اولویتهای جهانی قابل طرح آمریکا در حمله به عراق می‌باشد.
 

فهرست مطالب

فصل اول: طراحی پژوهش
              – مقدمه    1
۱-۱-    طرح مسأله    2
         2-1- سئوال اصلی    3
                1-2-1- سئوال فرعی    3
         3-1- فرضیه اصلی    4
                1-3-1- فرضیه جانشین    4
        4-1- متغیرهای دخیل    4
        5-1- تعریف عملیاتی مفاهیم    4
        6-1- پیشینه تحقیق    5
        7-1- روش تحقیق    9
        8-1- هدف تحقیق    10
             1-8-1- هدف کلی    10
             2-8-1- هدف جزیی    10
        9-1- قلمرو تحقیق    10
       10-1- انگیزه و ضرورت تحقیق    11
         11-1- موانع و تنگناهای تحقیق    11
         12-1- سازماندهی تحقیق    11
فصل دوم: کلیات نظری
           – مقدمه نظری    14
           1-2- همگرایی    15
                  1-1-2 – عوامل همگرایی اوپک    20
           2-2- نظام تک قطبی متقارن    22
           3-2- دکترین بوش، نظم نوین جهانی    26
           4-2- نظریه هژمونی و کاربرد آن در منطقه خاورمیانه    28
                 1-4-2- اهداف هژمونیک آمریکا    29
                 2-4-2- هژمونی نفتی آمریکا    29
     فصل سوم : تاریخچه و عملکرد اوپک
          1-3- چگونگی شکل‌گیری اوپک    32
         2-3- اهداف و برنامه‌های اوپک    33
         3-3- اعضای اوپک    35
         4-3- ساختار و ارکان اوپک    36
            1-4-3- کنفرانس    36
                2-4-3- هیئت عامل    38
                3-4-3- دبیرخانه    38
                4-4-3- دبیر کل    39
         5-3- تحولات اوپک از زمان تشکیل    40
         6-3- آژانس بین‌الملل انرژی و نقش آن در کاهش قدرت اوپک    42
         7-3- جنگ عراق علیه ایران و تأثیر آن بر اوپک    45
         8-3- جنگ عراق علیه کویت و اوپک    47
         9-3- حمله  آمریکا به عراق (۲۰۰۳)    51
        10-3- جمع‌بندی تحولات اوپک    53
        11-3- نوسانات نظام سهمیه بندی اوپک    53
فصل چهارم: تحولات عراق
        1-4- پیشینه تاریخی و جغرافیایی عراق    69
        2-4- تاریخچه نفت و عراق    71
        3-4- بحرانهای عراق در حوزه خلیج فارس    74
              1-3-4- جنگ عراق علیه ایران و تأثیر آن بر نفت عراق    74
              2-3-4- جنگ عراق علیه کویت    76
              3-3-4- جنگ آمریکا علیه عراق    78
فصل پنجم: اهداف آمریکا در عراق
       1-5- آمریکا و خلیج فارس    80
       2-5- رابطه ایالات متحده در جنگ عراق علیه ایران    82
       3-5- جنگ عراق علیه کویت و نقش ایالات متحده آمریکا    85
       4-5- حمله آمریکا به عراق یک گزینه با چندین هدف    87
       5-5- افزایش وابستگی آمریکا به نفت    90
       6-5- دلایل و اهداف آمریکا از جنگ    92
             1-6-5- شرایط اقتصادی آمریکا در بروز جنگ    93
             2-6-5- اهداف و دلایل داخلی آمریکا    94
             3-6-5- اهداف و دلایل منطقه‌ای آمریکا    96
             4-6-5- اهداف و دلایل جهانی آمریکا    99
 فصل ششم: دیدگاه‌ها و تحلیل‌ها درباره حمله به عراق و آینده اوپک
        1-6- اتحادیه اروپا و بحران عراق    104
               1-1-6- موافقان حمله به عراق    105
               2-1-6- مخالفان حمله به عراق    106
       2-6- قطعنامه ۱۴۴۱ و دیدگاه‌های موافق و مخالف حمله به عراق    109
              1-2-6- ادله موافقان حمله آمریکا به عراق    110
             2-2-6- ادله مخالفان حمله آمریکا به عراق    111
     3-6- آینده اوپک با حضور یا عدم حضور عراق    113
             1-3-6- اگر عراق در اوپک بماند    113
             2-3-6- اگر عراق از اوپک خارج شود    114
    4-6- تحلیل‌های اقتصادی عرضه و تقاضای جهانی نفت    117
          1-4-6 – شاخص‌های کمی عرضه و تقاضای جهانی نفت    117
          2-4-6- تحلیل اقتصادی آمارهای ۱۰ ساله نفت جهان    120
فصل هفتم:
نتیجه‌گیری    126
منابع و مأخذ    132
پیوست‌‌ها و ضمائم    141
            1- روزشمار اوپک از ۲۰۰۳ تا پایان ۲۰۰۴ میلادی
            2- پیش‌بینی تولید کشورهای غیر اوپک
            3- نمودار تحولات قیمت نفت
            4- گزارش آماری انرژی جهان در سال ۲۰۰۵
 
فهرست جداول و نمودارها
جدول شماره یک – میزان تولید نفت جهانی برحسب مناطق جغرافیایی    58
جدول شماره۲- تقاضا و عرضه نفت جهان    59
جدول شماره۳- سقف سهمیه تولیدی کشور‌های عضو اوپک    60
جدول شماره۴- ذخایر اثبات شده نفت اوپک    62
نمودار شماره یک- ظرفیت تولید نفت تا سال ۲۰۲۰    63
جدول شماره ۵- سناریوهای مختلف پیش‌بینی ظرفیت تولید اوپک در سال ۲۰۱۰    64
جدول شماره۶- موازنه عرضه و تقاضای نفت در سال ۲۰۱۰    65
جدول شماره۷- ذخایر اثبات شده نفت عراق    65
جدول شماره۸- تولیدات نفت خام عراق    66
جدول شماره۹- میزان تولید نفت آمریکا    67
جدول شماره۱۰- میزان مصرف نفت آمریکا    67
جدول شماره۱۱- میزان واردات نفت خام آمریکا    68
جدول شماره۱۲- میزان مصرف نفت جهان    117
جدول شماره۱۳- میزان واردات نفت جهان    118
جدول شماره۱۴- میزان تولیدات نفت جهان    118
جدول شماره۱۵- تحولات قیمت‌های نفت    119
جدول شماره ۱۶- میزان ذخایر نفتی جهان    119
جدول شماره۱۷- جدول برهم کنش تولید، مصرف، واردات و قیمت نفت جهان    120
نمودار شماره دو- برآیند تقاطعی تولید، مصرف، واردات بر قیمت نفت جهان

مقدمه:
 
در قرن ۲۱ توان مهار منابع انرژی یا خطوط انتقال آن تضمین ورود ثروت است و بدون تضمین جریان انرژی، امنیت ملی کشور‌ها تهدید خواهد شد. این موضوع تا آن حد مورد توجه قرار گرفته که اصطلاح «بازی بزرگ جدید» برای آن انتخاب شده است. در این بازی بزرگ هدف اصلی هر بازیگر مهار منابع یا راه‌های انتقال انرژی است.
برای اردوگاه غرب و در رأس آن آمریکا که تامین انرژی کشور را جزو منافع حیاتی اعلام کرده، وضع خاورمیانه و آینده آن بسیار خطرناک است. آمریکا و غرب یا باید شیوه‌ای همانند عراق (البته به شرط موفقیت در آینده) یعنی مهار نفتی را در اختیار بگیرند یا آن که راه مناسبی در همکاری با کشورهای دارای منابع عظیم نفتی پیدا کنند.
بحران خاورمیانه و تحولات درونی کشورهای منطقه در جهتی نیست که غرب را به تامین انرژی خود امیدوار سازد. بنابراین موقعیت مناسبی در اختیار اوپک و بویژه کشورهای تولید کننده نفت در خلیج فارس و خاورمیانه قرار گرفته است تا بتوانند با اتخاذ یک راهبرد مشترک و با راهکارهای دیپلماتیک منافع خود را تضمین کنند. در غیر این صورت آمریکا و کشورهای غربی با روشهای گذشته خود که ریشه در استعمار دارد در پی تضمین منافع خود خواهند بود که عراق نمونه آن است؛ هر چند آینده عراق معلوم نیست تا چه حد به سود آمریکا و غرب تمام می‌شود یا به تقویت اوپک در جایگاه نظام جهانی. به همین جهت، پیامدهای، جنگ آمریکا و عراق و تأثیر آن برآینده اوپک، در این بررسی مورد تاکید قرار گرفته است تا زاویای از این مساله روشن شود.