بررسی توافق دیدگاه های حقوقی روسیه و ایران پیرامون دریای خزر

فهرست مطالب
کلیات تحقیق               
 طرح مسا له            
 فرضیه ها               
 پرسش اصلی پژوهش           
 پرسش های فرعی پژوهش           
 فرضیه اصلی            
 فرضیه های فرعی             
 متغیر مستقل ووابسته             
روش پژوهش              
 هدف پژوهش              
سازماندهی پژوهش              
 سابقه علمی ومنابع اصلی پژوهش             
فصل اول: اهمیت دریای خزر و موقعیت جغرافیایی اقتصادی ،
ژئوپلتیکی و زیست محیطی              
 موقعیت جغرافیایی             
 آب وهوا             
 اقتصاد                
  ماهیگیری               
  نفت وگاز               
 بازر گانی                
 حمل ونقل              
 ژئوپلتیک دریای خزر       
 محیط زیست دریای خزر                      
                                                                                  
فصل دوم: چالشها وزمینه های واگرایی در روابط ایران وروسیه
از دوره قاچار تاکنون
بخش اول: بررسی چا لشهای موجود در روابط ایران وروسیه
از ابتدا تا فرو پاشی شوروی

چالشهای موجود در روابط ایران وروسیه
در دوران تزارها                        
 تصرف سرزمین هر جا که ممکن باشد                       
 جلوگیری از نفوذ کشور های مخالف منافع
روسیه در سرزمین ایران                      
 کسب سیطره بر سیاستهای داخلی و خارجی
ایران به منظور به حداقل رساندن نفوذ                       
 کسب حد اکثر منافع اقتصادی وسیاسی در ایران                      
 چالشها در مناسبات ایران وروسیه پی از انقلاب
 اکتبر  روسیه تا پیروزی انقلاب اسلامی                         
نگاه به ایران به عنوان کشوری که از آن طریق می توان
 انقلاب سوسیالیستی را به سایر کشور ها منتقل نمود                    
کسب حداکثر منافع سیاسی واقتصادی
 به عنوان یک ابر قدرت                         
 دسترسی به آبهای گرم خلیج فارس و اقیانوس هند                   
 تغییرات در سیاست شوروی نسبت به ایران                       
 تلاش برای جذب ایران به اردوگاه کمونیست                    
  چالشهای بین دو کشور در دوره زمانی بین وقوع
 انقلاب اسلامی ایران و فروپاشی شوروی
 تهدید منافع شوروی توسط ایران با توجه به شعار نه شرقی           
 نه غربی
 توجه به انقلاب ایران به عنوان یک جنبش رهایی بخش
 سطح پایین مبادلات اقتصادی 
 کمک تسلیحاتی به عراق در جریان جنگ تحمیلی
بخش دوم:و عوامل واگرایی درروابط ایران
وروسیه پی از فوپاشی شوروی
 نگرش به غرب وکمیت سرمایه داری 
ایفای نقش برتر در معادلات جهانی 
 گسترش فروش تسلیحات روسی به ایران و
ضعف تکنولوژی 
 افزایش هزینه های امنیتی به نفع روسیه وبه ضرر ایران 
 سکوت روسیه در مقابل بهره برداری از نفت
دریای خزر توسط کشورهای آذر بایجان و قزاقستان
 تاثیر انقلاب اسلامی ایران بر کشورهای آسیای میانه 
 تغییر در ژئوپلتیک منطقه پی از فروپاشی شوروی 
 بی اعتمادی نسبت به اهداف روسیه در گسترش
 استفاده از ایران براب وحدت آسیای مرکزی
و قفقاز 
 توافقات پشت پرده روسها
 نگاه ابزاری به ایران برای گرفتن امتیازات
 بیشتر از کشورهای غربی   
 محافظ تاریخی ملت ایران  
 ناهمخوانی سیاستهای روسیه در حوزه خزر
 با منافع ملی جمهوری اسلامی ایران
 ناهمگونی ایدئولوژیک فرهنگی دو کشور
ایران وروسیه  
 اختلاف در منافع دراز مدت ایران وروسیه  
در خصوص مسیر انتقال انرژی حوزه خزر 
 روابط اقتصادی چالشی برانگیز  
 انعطاف روسیه در مقابل حضور کشورهای غربی
 مشکلات زیست محیطی دریای خزر بخاطر
حضور کشورهای بیگانه و اقدامات خودسرانه برخی
 کشورهای ساحلی                               
 راهکارهی دستیابی به امنیت زیست محیطی
در منطقه

فصل سوم: دیدگاههای کشورهای ساحلی در
خصوص رژیم حقوقی دریای خزر
بخش اول: رژیم حقوقی دریای خزر 
رژیم حقوقی دریاها ودریاچه ها از دیدگاه
 حقوق بین الملل 
 وضعیت دریاچه خزر با توجه به کنوانسیون
حقوق دریا ها وتعیین رژیم حقوقی آن
 معاهدات مربوط به دریاچه خزر 
 علل ناکارآمدی معاهدات سابق 
 فروپاشی وجانشینی دولتهای تازه
استقلال یافته 
بخش دوم:نارسایی رژیم حقوقی گذشته
 دریای خزر و پیچیدگی وضع رژیم حقوقی جدید
بخش سوم: مواضع کشورهای ساحلی در
خصوص رژیم حقوقی دریای خزر 
 مواضع قزاقستان 
 مواضع آذربایجان
 مواضع ترکمنستان    
 مواضع روسیه
 مواضع جمهوری اسلامی ایران 
               
     فصل چهارم: زمینه های اشتراک منافع وهمگرایی ایران وروسیه در
عرصه سیاست خارجی  
 اسلامی ایران وروسیه پی ازفروپاشی    
 همکاریهای دوجانبه                        
 همکاریهای منطقه ای ایران وروسیه                        
همکاری برای حل بحران های منطقه ای                     
 سازمان همکاریهای دریای خزر                      
 بهره برداری از منافع انرژی دریای حزر                      
 همکاری در خصوص انتقال انرژی ازحوزه
 دریای خزر                         
 ارتباط کشورهای آسیای مرکزی وقفقاز
 با اقتصاد جهانی  
همکاریهای ایران وروسیه در سطح بین المللی                  
بخش دوم: عوامل موثر در همگرایی جمهوری اسلامی ایران وروسیه   
 منافع روسیه در خصوص گسترش همکاریه با ایران                
 جلب حمایت ایران برای مقابله با نفوذ
قدرتهای بیگانه در منطقه                      
 نزدیکی به ایران برای نفوذ به خاورمیانه ،
خلیج فارس وکشورهای اسلامی                      
  گسترش روابط با جمهوری اسلامی ایران
 به منظور گرفتن امتیاز از غرب                       
 همکاری با ایران برای جلوگیری از افراط گرایی قومی
 ونژادی وبی ثباتی در منطقه                                     
 جلب حمایت ایران برای مخالفت با توسعه
 ناتو به شرق                       
 منافع ایران در گسترش همکاریهای خود با روسیه                
 نگاه به روسیه به عنوان تامین کننده
 تسلیحات و تکنولوژی جدید                        
 همکاری با روسیه برای جلوگیری از سلطه
 شرکتهای خارجی وفراملیتی بر منلفع انرژی منطقه     
 جلب حمایت روسیه در مقابل نفوذ کشورهای
 مخالف جمهوری اسلامی ایران در منطقه خزر                      
 همکاری باروسیه به منظور مقابله با
فشارهای آمریکا وغرب  
                              
فصل پنجم: نتیجه گیری                 
منابع مآ خذ                      
  چکیده پایان نامه
 با فرو پاشی اتحاد جماهیر شوروی دریای خزر که مرز بین خاک دو کشور ایران وشوروی سابق بود بین پنج کشور ساحلی قرار گرفته. وکشورهای استقلال یافته هرکدام خواهان سهم مناسبی از منابع معدنی و آبزیان دریا هستند از آنجائیکه مطابق توافقهای گذشته بین ایران وشوروی سابق (عهد نامه مودت ۱۹۲۱ وقرارداد تجارت وبحرپیمایی ۱۹۴۰) توافقات بین این دوکشور بوده و دریای خزر از نظر حقوقی مشترک میان دوکشور بوده وحالت مشاعی داشته است وقراردادهای گذشته نیز به روشنی نحوه بهره برداری ازبستر وزیر بستر دریا را ومنابع وذخایر معدنی این دریا را مشخص ننموده است وبهره برداری از منابع زمینی آن در خارج از منطقه انحصاری ۱۰ مایلی نیزوضعیت روشنی ندارد لذا به منظور جلوگیری از اقدامات دو جانبه و چند جانبه کشورهای ساحلی برای بهره برداری از این دریا که مشکلات سیاسی وزیست محیطی غیر قابل جبرانی را بوجود خواهد آوردلازم است همه کشورهای ساحلی با توجه به اینکه دریای خزر یک دریای بسته است و وضعیت حقوقی این دریا بایستی توسط کشورهای ساحلی وبا یک توافق همه جانبه مشخص شود با در نظر گرفتن همه جوانب امر اقدام به تدوین رژیم حقوقی این دریا بنمایند.
 و چون کشورهای ایران وروسیه ازمهمترین کشورهای منطقه بوده که در گذشته نیز این دریا در ما لکیت این دوکشور بوده می توانند سهم بسزایی در ایجاد توافق کشورها داشته با شند.
 بررسی ریشه های همگرایی و واگرایی دو کشور ایران وروسیه در عرصه سیاست خارجی نشان می دهد که روزبه روز دیدگاههای این دو کشور به هم نزدیک شده و باحضور کشورهای غربی وشرکتهای چند ملیتی در منطقه دریای خزر وتهدید بالقوه غربیها برای ایران وروسیه بخاطر جلوگیری از غیر قابل کنترل شدن دریای خزر این دوکشور مجبور هستند تا دراسرع وقت وضعیت حقوقی این دریا را مشخص تا از ملاحضه سایر کشورها و بهره برداریهای خودسرانه که مشکلات متعدد امنیتی و زیست محیطی را بوجود خواهدآورد جلوگیری نماید.
 سازمان همکاری کشورهای ساحلی دریای خزر و اجلاسهای متعدد سران کشورهای ساحلی که آخرین اجلاس آن مهرماه سال ۱۳۸۶ در تهران برگزار شد نشان دهنده عزم کشورهای ساحلی علی الخصوص ایران وروسیه برای حل مشکلات فی مابین و تدوین رژیم حقوقی این دریا است. 

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  کلیات تحقیق

طرح مسا له: ۱-

دریای خزر با وسعت۰۰۰/۳۷۰ کیلومتر مربع بزرگترین دریاچه جهان در سرزمین آسیا و اروپا در شمال ایران و در محل تلاقی آسیای مرکزی ، قفقاز و ایران واقع شده است .و مجموع طول ساحل دریای خزر ۶۳۸۰ کیلومتر مربع است که در اختیار پنج کشور ساحلی روسیه ، ترکمنستان ، قزاقستان و جمهوری  آذربایجان و ایران قرار دارد . این دریا منطقه مهم تولید نفت و گاز طبیعی جهان محسوب می شود و ذخایر این منطقه بعد از خلیج فارس می تواند منبع بادوامی در طول ۴۰ سال آینده باشد . و همچنین کشتیرانی و ماهیگیری ( علی الخصوص خاویار ) از دیگر منابع اقتصادی این دریاست . بعد از فروپاشی شوروی تعداد کشورهای ساحلی از دو کشور به  پنج کشور روسیه ، ایران ، ترکمنستان ، قزاقستان و جمهوری آذربایجان  افزایش یافت .  
یکی از مهمترین مسائل موجود در بهره برداری از ذخایر نفتی و گاز و ماهیگیری و کشتیرانی دریای خزر تعیین رژیم حقوقی است که مورد رضایت تمامی کشورهای ساحلی باشد . جمهوری اسلامی ایران قراردادهای ۱۹۲۱ و ۱۹۴۰ مابین ایران و شوروی سابق را تا تعیین  رژیم حقوقی همه جانبه رامبنای بهره برداری از دریا می دا ند و در مقابل هر گونه بهره برداری بدون توجه به منافع کشورهای دیگر مخالفت نموده و در اجلاس های متعدد سعی در دستیابی به حقوق متعارف خودداشته است اجلاس کشورهای

ساحلی در اردیبهشت ماه ۱۳۸۱ در عشق آباد و مهرماه ۱۳۸۶ در تهران علیرغم دستیابی به یک توافق جامع توانست پاره ای از مسائل فی مابین را مرتفع نماید ولی برای توافق در همه ابعاد راه طولانی در پیش است .
روسیه نیز بنا به اقتضای منافع ملی خود سعی نموده که با توافقات دو جانبه با کشورهای ساحلی ترکمنستان و قزا قستان نیازهای استراتژیک خود مانند بهره برداری از نفت و گاز دریای خزر وکشتیرانی تجاری و نظامی را برطرف نماید.                                                          
در این پژوهش که تحت عنوان (( زمینه ها ی توافق در دیدگاههای ایران و روسیه پیرامون رژیم حقوقی دریای خزر )) مطرح شده است سعی شده تا با شناخت چالشهای موجود در روابط ایران و روسیه وعوامل واگرایی همچنین زمینه های همگرائی و اشتراک منافع دو کشور به عنوان مهمترین و تاثیر گذارترین کشورهای ساحلی و تاثیر آن بر تدوین رژیم حقوقی این دریا تاکید شود .                 
۲ – فرضیه ها :
۱-۲- با توجه به موقعیت جغرافیایی، اقتصادی ,سیاسی و…دریای خزر و اهمیت استراتژیک این دریا  رسیدن به توافق بر سر رژیم حقوقی آن دشوار است.                                                       
۲-۲-باتوجه به چالشها ،زمینه های واگرایی و پیشینه روابط سیاسی ایران و روسیه توافق در دیدگاههای دو کشور پیرامون رژیم حقوقی دریای خزر امکان پذیر نیست .  
  3-2- نقش کشورهای تازه استقلال یافته ساحلی  ترکمنستان ، قزاقستان ، و جمهوری آذربایجان در تعیین رژیم حقوقی دریای خزر از یران و روسیه بیشتر است .                                                           4-3- باتوجه به زمینه های اشتراک منافع وهمگرایی دو کشورایران وروسیه درعرصه سیاست خارجی توافق پیرامون رژیم حقوقی دریای خزر امکان پذیر است

۲
۳- پرسش اصلی پژوهش
با توجه به طرح مساله و فرضیه های مطرح شده سوال ما این است که :
آیا توافق دردیدگاههای ایران و روسیه پیرامون رژیم حقوقی دریای خزر امکان پذیر است ؟
۴- پرسشهای فرعی پژوهش
۱-۴- آیا اختلافات داخلی ایران و روسیه در توافقات تاثیر دارد ؟
۲-۴- نگاه روسیه به غرب و ارتباط این کشوربا کشورهای غربی چه تاثیری در توافقات می گذارد ؟
۳-۴- نقش و جایگاه کشورهای تازه استقلال یافته ساحلی دریای خزر تا چه اندازه است ؟
۴-۴- آیا منافع اقتصادی و استفاده از منابع غنی انرژی و آبزیان دریای خزر  موضوع رسیدن به توافق را پیچیده تر نخواهد کرد ؟
۵- فرضیه اصلی
فرض بر این است که : ((توافق در دیدگا ههای ایران و روسیه پیرامون رژیم حقوقی دریای خزر امکان پذیر است ))
۶- فرضیه های فرعی
۱-۶- اختلافات داخلی ایران و روسیه مانعی در جهت رسیدن به توا فق است
۲-۶- نگاه روسیه به غرب و ارتباط این کشور با کشورهای غربی در چگونگی رسیدن با توجه به نگرش ایران به غرب می تواند مانع مهم و تاثیر گذاری باشد .
۳-۶ مواضع روسیه  به کشورهای دیگر ساحلی که در گذشته جزئی از خاک آن کشور در قالب شوروی سابق بوده اند نسبت به مواضع ایران نزدیکتر است
۳
۴-۶- منابع غنی انرژی و همچنین منافع اقتصادی و نظامی این دریا رسیدن به توافق را پیچیده تر ساخته است
۷ – متغیرهای مستقل و وابسته :
در این پژوهش زمینه های توافق در دیدگاههای ایران و روسیه به عنوان متغیر مستقل و رژیم حقوقی دریای خزر به عنوان متغیر وابسته هستند .
۸-  روش پژوهش :  
روش پژوهش تلفیقی از دو روش تاریخی و موردی ((casestudy)است در روش تاریخی هدف تجزیه و تحلیل و تفسیر وقایع گذشته به منظور کشف ویژگیهای عمومی و مشترک برای درک و فهم بهتر آنها می باشد و در روش موردی و زمینه ای هدف مطالعه وبررسی همه جانبه از موقعیت قبلی و فعلی و تحلیل با شناخت و پیش بینی وقایع آینده  است .
۹ – هدف پژوهش :
بررسی و شناخت چالشها، اشتراک  منافع و زمینه های همگرائی در روابط خارجی دو کشور روسیه  و ایران که دستیابی به یک توافق همه جانبه در زمینه رژیم حقوقی دریای خزر را امکان پذیر می سازد .  سازماندهی پژوهش :          10-
موضوع این رساله ، دیدگاهای ایران و روسیه پیرامون رژیم حقوقی دریای خزر می باشد که مشتمل بر یک مقدمه و چهار فصل و یک نتیجه گیری است .
مقدمه: مشتمل بر مفاهیم، متغیرها ، شاخص ها مفروضات و پرسش ها می باشد .
 در فصل او ل ا همیت دریای خزرشامل موقعیت جغرافیایی اقتصادی و ژئوپلیتیکی، زیست محیطی و
۴
 خطوط مرزی کشورهای ساحلی به طور مختصر بررسی می شود
در فصل دوم چالشهای موجود در روابط سیاسی ایران و روسیه با تاکید بر مسائل دریای خزر از دوران قاجاریه تا کنون در دو بخش مورد بررسی قرار می گیرد.
در فصل سوم دیدگاههای کشور های ساحلی در خصوص رژیم حقوقی دریای خزردر سه بخش مورد بررسی قرار می گیرد.
در فصل چهارم  زمینه های اشتراک منافع و همگرائی دو کشوردر عرصه سیاست خارجی در دو بخش پرداخته می شود
نتیجه گیری و در نهایت در این قسمت به مقایسه دیدگاهای دوکشور ایران و روسیه و زمینه های ایجاد توافق پیرامون رژیم حقوقی دریای خزر پرداخته می شود .
   11-سابقه علمی و منابع اصلی پژوهش
     منابع اصلی کتابهای مربوط به روابط خارجی ایران و روسیه ، حقوق بین الملل و سلسله مقالات مربوط به رژیم حقوقی دریا ی خزرازجمله در فصلنامه سیاست خارجی ، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز,امنیت ملی ,اطلاعات سیاسی اقتصادی وسایر مقالات موجود در این رابطه بخصوص در سایت نمایه و اینترنت و چکیده پایان نامه های مرتبط به موضوع می باشد .که به تفصیل در فهرست منابع ومآخذ آمده است.
از آنجاییکه تا کنون هیچکدام از نگارندگان به صورت مشخص به موضوع امکان توافق کشورهای ساحلی در خصوص رژیم حقوقی دریای خزر نپرداخته و عموما با اعلام نقطه نظرات و دیدگاههای هر کدام از کشورها بصورت جداگانه بدون تحلیل موضوع اکتفا نموده اند، به همین خاطر جای خالی یک پژوهش که
۵
بتواند بصورت تحلیلی با توجه به پیشینه روابط خارجی دوکشور موضوع  رژیم حقوقی دریای خزر را بررسی وشرایطی که میتواند بر اساس آن وبایک چشم انداز واقع بینانه توافق دو کشور در خصوص رژیم حقوقی دریای خزرراامکان پذیر نماید مشاهده می شود در این رساله بااین دیدگاهها به دنبال ارزیابی امکان دستیابی به توافق برسر رژیم حقوقی دریای خزر  با عنایت به دیدگاههای دو کشور تاثیر گذار ایران هستیم.

فهرست منابع ومآخذ
مقالات

 1.فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی شماره های ۵۲-۳۵-۳۴-۳۲-۲۵-۲۴-۲۲-۱۸-۱۴-۱۰-۳
۲. فصلنامه آسیای مرکزی وآفریقا شماره هی ۱۳-۹-۸
۳.فصلنامه مطالعات خاورمیانه شماره های ۴-۳
۴. فصلنامه امنیت ملی شماره ۳-۱۳۷۹
۵. ماهنامه حافظ خرداد ماه ۱۳۸۳
روزنامه ها
۱.    روزنامه ایران ۵/۹/۱۳۷۷
۲.    روزنامه شرق ۲۲/۹/۱۳۸۴
۳.    روزنامه اطلاعات ۴/۴/۱۳۶۸
۴.    نشریه اعتماد ۱۷/۹/۱۳۸۴
۵.    روزنامه رسالت ۶/۸/۱۳۸۳
سایتهای اینترنتی
۱.    سایت نمایه آستان قدس رضوی
۲.    سایت اینترنتی رشد
۳.    سایت اینترنتی روزنامه شرق www.irani.at
۴.    سایت اینترنتی گیلان نیوز
۵.    سایت اینترنتی مطالعات منطقه ای
۶.    سایت اینترنتی دیپلماسی ایران
۷.    سایت اینترنتی خبر گزاری مهر
۸.    سایت اینترنتی www.persianarchive
۹.    سایت اینترنتی نواندیش
۱۰.    سایت اینترنتی خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران
کتابها
۱.    محجوب،محمودویاوری،فرامرز آسیا شناسی کشورها چاپ عجمی بهمن ۱۳۷۶
۲.    افشار سیستانی،ایرج،دریای مازندران ،انتشارات دفتر مطالعات سیاسی وبین المللی ۱۳۷۵
۳.    محمودزاده،کمال، شناخت دریای مازندران وپیرامون آن،تهران ۱۳۶۲
۴.    مفخم پایان،لطف ا… ،دریای خزر،تهران ۱۳۵۲
۵.    رحمتی راد،مرزبانی وگذرنامه ،اتباع بیگانه معاونت آموزشی ناجا ۱۳۷۴
۶.لنزوسکی، جرج،رقابت روسیه وغرب در ایران ، ترجمه اسماعیل رائین انتشارات جاویدان ۱۳۵۳
۷. کاظم بیگی،محمد علی، دریای خزر وقدرتهای بزرگ ،مرکز اسناد وتاریخ دیپلماسی تهران ۱۳۸۴
۸.گروسه،رنه،امپراتوری صحرا گردان، ترجمه عبدالحسین بیکده(تهران نشر کتاب ۱۳۵۳)
۹. فولر،گراهام،قبله عالم ژئوپلتیک ایران، ترجمه عباس مجد تهران نشر مرکز – 1379
۱۰.تقوی اصل،عطا،ژئوپلتیک جدید ایران از قزاقستان تا گرجستان تهران وزارت خارجه ۱۳۷۹
۱۱. تز نزیو، پیکارلو،رقابت روس وانگلیس در ایران و افغانستان ،ترجمه عباس آذین نشر کتاب تهران ۱۳۵۹
۱۲. حافظ نیا،محمد رضا،خلیج فارس ونقش استراتژیک تنگه هرمز انتشارات سمت ۱۳۷۱
۱۳. اطاعت،جواد،ژئوپلتیک وسیاست خارجی ایران تهران نشر سفیر ۱۳۷۶
۱۴. اکور،والتر،اتحاد جماهیر شوروی در خاور میانه ترجمه عبدالصاحب یادگاری تهران انتشارات امیر کبیر ۱۳۵۰          
۱۵. الهی ،همایون،خلیج فارس ومسایل آن تهران نشر قدس ۱۳۷۰
۱۶. اسپیوزیتو،جان ال ،انقلاب ایران وبازتاب جهانی آن ،ترجمه محسن مدیرشانه چی انتشارات باز ۱۳۸۲
۱۷.کولایی،الهه،سیاست وحکومت در فدراسیون روسیه تهران ۱۳۷۶
۱۸. مستقیمی،بهرام،حفظ محیط زیست دریای خزر، راهکارهای دیپلماتیک انتشارات دفتر مطالعات سیاسی وبین المللی ۱۳۸۴
۱۹.قاسمی،علی،تحولات جهان جلد۳ – نشر ۱۳۸۲
۲۰.هوشنگ مهدوی،عبدالرضا،تاریخ روابط سیاسی ایران،جلد اول ودوم تهران ۱۳۴۹
۲۱. مرادی،منوچهر،چشم اندازهمکاری ایران واتحادیه اروپادر تامین ثبات وامنیت در قفقاز جنوبی حدود             وامکانات، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی ۱۳۸۵
۲۲. آقایی،بهمن ،مجموعه مقالات حقوق بین الملل دریاها،انتشارات سمت – تهران ۱۳۷۲
۲۳. نوازنی،بهرام ،عهد نامه مودت ایران وشوروی . نشر همراه ۱۳۶۹
۲۴. چرچیل،رابین ولد،آلن،حقوق بین الملل دریاها،ترجمه عباس آقایی انتشارات گنج دانش۱۳۷۷
۲۵. ضیایی بیگدلی،محمدرضا،حقوق بین الملل عمومی،انتشارات رشدیه۱۳۶۸
۲۶.ممتاز،جمشید،جزوه درسی حقوق بین الملل دریاها،دانشکده حقوق وعلوم سیاسی دانشگاه تهران ۱۳۶۹