مقاله ۳۱۲۷ بازبینی نقش شهرسازی ایرانی- اسلامی در ارتقاء هویت فضای شهری معاصر

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

  مقاله ۳۱۲۷ بازبینی نقش شهرسازی ایرانی- اسلامی در ارتقاء هویت فضای شهری معاصر دارای ۲۷ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله ۳۱۲۷ بازبینی نقش شهرسازی ایرانی- اسلامی در ارتقاء هویت فضای شهری معاصر  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی مقاله ۳۱۲۷ بازبینی نقش شهرسازی ایرانی- اسلامی در ارتقاء هویت فضای شهری معاصر،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن مقاله ۳۱۲۷ بازبینی نقش شهرسازی ایرانی- اسلامی در ارتقاء هویت فضای شهری معاصر :

چکیده

معماری و شهرسازی از مصادیق تبلور یافته فرهنگ مدنی یک جامعه است و هویت آن جامعه را به نمایش می گذارند، ملاحظه وجوه فرهنگی در معماری و شهرسازی، موجد کیفیتی در محیط است که بیانگر وجهی از هویت جامعه واجد آن فرهنگ می باشد. به این ترتیب محیط باید یادآور و تذکر دهنده ی ارزش ها باشد و شهر باید بتواند جامعه را به سمت ارزش های فرهنگی اش هدایت کند. شهرها و فضاهای شهری گذشته ما از استقلال، شخصیت و هویت ویژه خود برخوردار بوده اند؛ مفاهیمی که نهایتا منجر به تعریف مفاهیم بزرگتری چون تعلق خاطر و حس شهروندی گشته اند؛ درحالیکه آنچه از اغلب شهرهای معاصر ما در ذهن عموم شکل می گیرد جز مجموعه ای از ساختمان های بلند، خیابانها، ادارات، پارک ها نیست.امروزه با عدم رعایت شهرسازی بومی؛ شهرهای ما دچار بحران هویت شده و هرچه می گذرد این بحران گسترده تر و عمیق تر می شود. در این میان در کشور ما، که یکی از غنی ترین سرزمین ها از نظر بهره مندی از میراث و دستاوردهای فرهنگی است ، شیفتگی به مظاهر غیر بومی و فراموشی سهوی و عمدی هویت بومی به وفور مشاهده می شود. تمامی این عوامل لزوم شناخت هویت و فرهنگ اصیل گذشته ایرانی و نمود و احیای آن در قالب شهرسازی و معماری ایرانی– اسلامی را ضرورتی انکار ناپذیر ساخته است. از این رو در مقاله حاضر ابتدا مروری بر مفاهیم هویت، فرهنگ و تبیین مفهوم معماری و شهرسازی ایرانی – اسلامی انجام گرفته، سپس به بررسی تاثیر فرهنگ ایرانی- اسلامی در ارتقا هویت فضاهای شهری در دنیای معاصر و در نهایت تبیین ضرورت احیای هویت ایرانی – اسلامی در فضاهای شهری پرداخته شده است. نتایج بدست آمده از مطالعات حاکی از آن است که بی هویتی شهرهای معاصر، ناشی از عدم هماهنگی کالبد و ساختار فضاهای شهری ، با اصول و ارزش های فرهنگی، شیوه زیست، تاریخ و هویت ملی است، که این روند ناشی از تقلیدی ناقص از الگوهای بیگانه غربی می باشد.

واژگان کلیدی : فرهنگ، هویت، شهرسازی ایرانی – اسلامی، فضای شهری.

-۱ دانشجوی دکتری شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران- مدرس گروه شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد،
Email:Sanaz.saeedi@hotmail.com

-۲ کارشناسی مهندسی شهرسازی موسسه آموزش عالی خاوران مشهد، Email:E.Rohani1@yahoo.com

۲۷۹۹

-۱مقدمه

هنگامی که سخن از شهر به میان می آید، در واقع صحبت از مکانی است که بالاترین حد از تمرکز قدرت و فرهنگ یک اجتماع را در خود جای داده است؛ مکان تبلور وسیع ترین شبکه های ارتباط اجتماعی، جایی که تعلق به آن و اهل آن بودن، نوعی هویت شناختی برای فرد به ارمغان می آورد. فضای شهری پدیده ای سازمان یافته است از اطلاعاتی که در صور مختلف فرم، عملکرد و معنا تجلی می یابد، بستر شکل گیری و ارتقاء زندگی اجتماعی یک جامعه که بیانگر فرهنگ و شیوه شهرنشینی یک تمدن می باشد، فضای شهری عینیتی است برخاسته از تلفیق روابط اجتماعی، در بستری کالبدی، در زمینه ای معنایی و در راستای عملکردهایی مورد نیاز جمعی انسان. آنچه در شهرهای امروز ما دیده می شود نه فضای شهری که فضاهایی خالی محصول کنار هم قرار گرفتن بناها و تکه هایی باقی مانده از توده هایی هستند که کمتر معنا و مفهومی را به ذهن متبادر می کنند. (ماجدی و همکاران، .(۲۶۴ :۱۳۹۰

پس از قرن ۱۹ و پس از حضور اتومبیل در عرصه شهرها، فضاهای عمومی به یکباره عمده کارکرد گذشته خویش را از دست داده و چالش ها و مفاهیم جدیدی مطرح گردیدند (کاشانی جو، .(۹۵ – ۱۰۶ :۱۳۸۹ انتقال معماری روز اروپا و امریکای شمالی به کشورهایی چون ایران پیامدها و عوارض ناگواری در پی داشته است. در این میان یکی از شدیدترین مباحثه های رایج بین اهل حرفه از جمله شهرسازان اعم از برنامه ریزان و طراحان شهری، جامعه شناسان، روان شناسان و معماران از بین رفتن هویت شهری است. (کمیلی، محمد : ۱۸۰ .(۱۶۸- دور افتادگی فرهنگی، دور بودن از معیارها و اصولی که در تمامی محافل علمی و آکادمیک جزو پارامترهای لازم و ضروری هر فضای شهری شمرده می شوند، فاصله گرفتن از آنچه که پیشینه ارزشمند این گونه فضاها نام می گیرند، کیفیت های پایین زیبایی شناسانه، توسعه شهری بدون در نظر گرفتن اهمیت و جایگاه ویژه فضای شهری در زندگی اجتماعی و تبعات منفی آن بر روحیه شهر (مردم و فعالیت ها)، استفاده به ناچار شهروندان از خالی هایی در میان توده ها تحت عنوان فضای شهری و غیره از جمله مسائلی هستند که می توانند معرف وضع موجود باشند (ماجدی و همکاران، .( ۲۶۴ :۱۳۹۰ در عین حال که حدود سه دهه پیش و با گسترش فناوری ارتباطات و اطلاعات و افزایش تقاضای عمومی، کیفیت بخشی به فضاهای شهری از یک راهکار به ضرورتی انکارناپذیر بدل گردیده است (کاشانی جو، .(۹۵ – ۱۰۶ :۱۳۸۹

هدف از نوشتار این مقاله، با عنایت به ارتباط بین جهانبینی و فرهنگ و معماری و شهرسازی، در هر جامعه ای، از جمله در جامعه ای با تفکر اسلامی و فرهنگ ایرانی متکی به آن، که فرهنگ اسلامی نه فقط مذهب بلکه ملیت این کشور نیز بوده است، بازشناسی و ارائه شاخص های ارتقای هویت فضاهای شهری از طریق بکارگیری رویکردی با فرهنگ و هویت ایرانی – اسلامی است و سعی دارد تا با مطالعه بازار سرشور در شهر مشهد که نمونه ای از یک فضای شهری با هویت مشهد می باشد، با ارائه شاخص های یاد شده به ارتقای هویت از دست رفته آن مدد رساند.

۲۸۰۰

-۲ روش تحقیق

این مقاله درصدد آن برآمده تا براساس مدل پیشنهادی یعنی بررسی امکان استفاده از رویکرد شهرسازی ایرانی-اسلامی به ارتقاء هویت بازار سرشور مشهد به عنوان یکی از فضاهای شهری معاصر این شهر بپردازد. لذا در این مقاله با استفاده از اسناد مکتوب قابل استناد ، آمارهای ارائه شده از سوی مراجع معتبر و روشهای میدانی از طریق مصاحبه با کارشناسان مربوطه و برخی افراد ذی نفوذ ، و با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی با استفاده از تکنیک کیفی چک لیست های دودویی به ارائه و تحلیل شاخص های مطرح در رویکرد ایرانی-اسلامی و فضای شهری باهویت در نمونه موردی مطرح شده بپردازد.

-۳ چارچوب نظری

-۱ -۳ فرهنگ

تایلور می نویسد: » فرهنگ را مجموعه ای به هم پیوسته از اعتقادات، آداب و رسوم، اشکال معرفت هنر و مانند آن باید دانست که افراد آن ها را به مثابه اعضای جامعه ای خاص کسب می کنند و این مجموعه می تواند به روش علمی و به صورت مکتب پیچیده مورد مطالعه قرار بگیرد) « تامپسون، .(۱۵۹:۱۳۸۷ بنابراین در این جا می توان گفت که فرهنگ نظام درونی شده اجتماعی است که جامعه آن را به یک باره خلق نکرده است، بلکه پیش از ما نیز همواره وجود داشته است. استوارت هال معتقد است » فرهنگ، ساز و کارها یا مکانیزم جا افتاده ای است که ویژگی جامعه، طبقه یا گروهی خاص را در مقطع تاریخی خاصی نشان می دهد. فرهنگ در بردارنده ایدئولوژی های عملی است که جامعه را قادر می سازد تا موقعیت وجودی خودش را تجربه و تفسیر نماید و معنا آن را دریافت کند. در این میان باید توجه داشت که تمایز بین فرهنگ ها اهمیت بسیاری دارد و همین مساله باعث می شود تا فرهنگ، پویا و فعال جلوه کند. زیرا هر فرهنگی وقتی که در مقابل فرهنگ دیگری قرار می گیرد معنا و هویت خود را بروز می دهد. چرا که از سویی » فرهنگ عبارت است از رفتارها و فرایندهای تولید معنا با متونی، که در جریان زندگی روزمره با آن مواجه هستیم.« بنابراین، فرایند معنا سازی به خودی خود و صرفا در درون خود فرهنگ انجام نمی شود، بلکه در فرایند ارتباطات بین دیگر فرهنگ ها رخ می دهد. از این رو اعتقاد به فرهنگ مسلط و به عبارتی اعتقاد به رویکردی تحت عنوان »خود و نه دیگری« باعث انزوای آن فرهنگ و عدم ابراز معنا و هویت می شود (رشیدی و خبری، .(۸۱ – ۸۸ :۱۳۹۰

-۲-۳ هویت

۲۸۰۱

مفهوم هویت از دیدگاه شهرسازی و معماری غالبا در دو بخش مکمل یکدیگر مطرح می شود. اول، ایجاد خاطره و تداعی در شخص؛ و دوم، تمایز و استقلال از شخص. بنابراین تشخیص هویت فرایندی قیاسی بین عینیتی موجود با داده هایی از آن در ذهن است. از این دیدگاه هر فضا به رغم موجودیت خارجی مستقل، در فرایند ادراک به پدیده ای ذهنی تبدیل می شود و ما در فرایند این همانی از این تصویر ادراکی و ذهنیت خود بهره می گیریم و فضا را با آن می سنجیم. پس تشخیص هویت در واقع نوعی ارزش گذاری یا تعیین کیفیت است که بین فضا با اندوخته های ذهنی فرد از تجربیات مستقیم تا فرهنگ و سنت ارتباط کاملی برقرار می کند (کمیلی، محمد : .(۱۶۸- ۱۸۰

هویت عبارت است از شخصیت و حقیقت هر شئ یا شخص یا شهر که صفات و مشخصات جوهری او را در بر می گیرد حویژگی های هر شهر تحت تاثیر محیط جغرافیایی شامل ساختارهای فرهنگی – تاریخی آن منطقه جغرافیایی شکل می گیرد حالبته ساختارهای فرهنگی ازجمله ایدئولوژی و سیاست های حاکم بر هرمنطقه

جغرافیایی به شدت در هویت شهر تاثیر می گذارد، ازاین رو می توان گفت هویت هر شهر تجلی فرهنگ
درمحیط است(شماعی و پور احمد، .(۹۵:۱۳۸۵ لازم به ذکراست هویت شهر با شکل شهر تفاوت هایی دارد
امروزه شهرهای زیادی داریم که به ظاهر زیبا محسوب می شوند ولی از عناصر هویتی تهی می باشند حهویت و
شخصیت شهر زمانی معنا پیدامی کند که شاخص های خاص شهر نمود یابند حشاخص هایی که ریشه در مکان و زمان دارند و با سنت، عقاید و به طور کلی با دانش و فرهنگ آن جامعه پیوسته اند(همان: .(۹۳ به عقیده الکساندر، هویت در محیط فرهنگی تجلی می کند که ارتباط طبیعی و منطقی بین فرد و محیط حاصل شده باشد وی معتقد است که بین فرد و محیط زندگی اش ارتباط و احساس تعلق خاطر به وجود نخواهد آمد، مگر آن که قادر به شناخت عمیق و تشخیص آن باشد، توان درک تمایز آن نسبت به محیط های دیگر را نیز داشته باشد و بداند در چه زمانی و به چه صورت، پاسخ مناسبی به کشش های انجام یافته در آن محیط بدهد (سلسله، علی و سلسله، محسن، » .(۴۷ -۵۸ :۱۳۸۸ کالن «هویت را توجه به شخصیت فردی هر محیط و پرهیز از یکنواختی و مشابهت در محیط های شهری از طریق به جلوه درآوردن ویژگی های خاص هر محیط تعریف می کند (کالن، .(۷۸:۱۳۷۷ در تعریف هویت محیط مصنوع، راپاپورت هویت را خصوصیتی از محیط که در شرایط مختلف تغییر نمیکند و یا خصوصیتی که موجبات قابلیت تمیز و تشخیص عنصری را از عنصر دیگر فراهم می آورد و عناصر شهری را از یکدیگر متمایز می سازد، تعریف می کند (بنتلی، .(۹۸:۱۳۸۲ لینچ در کتاب شکل خوب شهر، هویت را به معنای بسیار ساده گمعنی مکان تعریف می کند گهویت یعنی حدی که شخص میتواند یک مکان را به عنوان مکانی متمایز از سایر مکانها مورد شناسایی قرار دهد، به گونه ای که شخصیتی مشخص و منحصر به فرد داشته باشد (لینچ، .(۱۰۵:۱۳۷۶ در یک تعبیر زیبا چنین آمده است گهویت گوهری است که من با آن منم و زنده ام. این گوهر را چه فرد و چه جامعه در یک بستر تاریخی به دست آورده اند. علوم و فنون، مهارت ها، اندیشه ها و تجارب با ارزش سودمندی که امروز از دیگران می گیرند، در تحلیل نهایی، از

۲۸۰۲

اجزای هویت ما خواهند شد و رمز و راز بقای خودی در همین است (فراستخواه، .(۷۲ فرهنگ و محیط، هویت ساز زندگی انسان میباشند، به نحوی که هرکدام نقش اساسی در تشکیل هویت بر عهده دارندح از دیگر سو می توان دید که فصل مشترک هویت انسانی محیط و هویت فرهنگی انسان، هویت محیط را تشکیل میدهد( نمودار .(۱

نمودار شماره:۱ ارتباط انسان، فرهنگ، محیط و نسبت آنها با هویت

-۱-۲-۳ ارتباط فرهنگ و هویت

فرهنگ جامعه یکی از مهمترین منابع اصول و ارزشهایی است که ملاک عمل پدید آورندگان آثار انسانی (عالمان و هنرمندان) هستند حاین اصول و ارزشها به انحاء مختلف، عوامل هویت بخش جامعه ای هستند که به آنها معتقد است حیکی از مهمترین این زمینه ها، تظاهر و جلوه این اصول و ارزشها در معماری و شهر استح (نقی زاده، محمد، .(۳۰:۱۳۸۶ تصویر شماره ذ نشان دهنده نمونه ای از کالبد شهراسلامی تاریخی می باشد و هویت اسلامی در آن نمود دارد حبنابراین میتوان گفت گاگر مبانی فکری و به تبع آن شیوه زیست و اصول شکل دهنده فضا و مبانی طراحی از بیگانگان اخذ شده و به طور مستقیم ملاک عمل قرار گیرند، به تدریج استحاله هویتی و فرهنگی رخ خواهد داد حاما اگر تعاملات با سایر جوامع در پرتو جهانبینی و فرهنگ خودی رخ دهد، تثبیت و تقویت هویت ایرانی را در پی خواهد داشت (نمودار شماره (۲ و (تصویر شماره .(۲

۲۸۰۳

تصویر شماره :(۱) نمونه هایی از سیطره معنوی تصویرشماره( :(۲ نمونه هایی از تکرار معماری بی هویت بیگانه

مساجد و عناصر مذهبی بر کالبد شهرهای تاریخی

-۲ -۲-۳ عوامل و نشانه های هویتی شهر

با توجه به جمیع جهات مربوط به انواع و مراتب هویت، عوامل و عناصر متنوعی را میتوان به عنوان نشانه های هویتی یک شهر یا عنصر معماری نام برد: مؤلفه های هویتی شهر در دو گروه اصلیل شکل لول محتوا لقابل طبقه بندی هستند، که البته نامگذاری های دیگری از جمله گظاهر و باطن، پیدا و پنهان، کالبدی و معنایی، عینی و ذهنی را میتوان برای این دو گروه برگزید حدر گروه اول (بارزه های شکلی) میتوان از نشانه، اندازه، تعداد، جمعیت، تمیزی، آلودگی، عملکرد، شلوغی و مانند آن نام برد حدر گروه دوم (بارزه های محتوایی) موضوعاتی چون نمادها، معنی، تاریخ، فرهنگ مردم، عملکرد، رفتار، زیبایی، پاکی و ححح قابل ذکر هستند (نقی زاده، .(۳۵۱- ۳۶۱ :۱۳۸۶

-۳ -۲-۳ بحران هویت

بحران هویت که در واقع به تقابل بین هویت موجود و هویت مورد نظر ایشان یا بین هویت انسان و آرمان هایش و یا بین هویت انسان و هویت جامعه ای که الگوی وی می باشد مربوط می شود، موضوعی است که در طول تاریخ، انسانها و جوامع مختلف کم و بیش با آن مواجه بوده اند. علت اصلی بحران هویت را در تزلزل انسانها نسبت به

۲۸۰۴

هویت واقعی خویش می توان جستجو کرد کهطبیعتاً از تزلزل اعتقادات و باورها ناشی می شود حاین بحران نتیجه طبیعی و ناگزیر غفلت از بعد معنوی حیات است حاین غفلت و این بحران، بدان حد برای انسانیت انسان خطرناک و فاجعه آمیز تشخیص داده شده اند که عده ای را که حتی خود اعتقادی به اخلاق و معنویات ندارند، بر آن داشته است تا بگویند ل بهتر است اخلاقیات و مذهب را در جامعه ترویج کنیم، اگر چه خود اعتقادی به آن نداریمحل (سلسله، علی و سلسله، محسن، .(۴۷-۵۸ :۱۳۸۸

بحران هویت که گاهی از آن به بی هویتی نیز تعبیر می شود، در واقع، به تقابل هویت یک پدیده، با هویت مورد نظر یا هویت مطلوب از آن پدیده اشاره دارد. از نظر برخی صاحب نظران شهرسازی نظیر دکتر نقی پور، » بی هویتی « شهرهای ایرانی و به ویژه بی هویتی شهرهای بزرگی چون تهران ناشی از مدرن کردن کالبد شهر قبل از مدرن کردن ساختار اقماری و اداری شهر بوده است . به عبارت دیگر علت اصلی » بی هویتی « شهرهای ایران، ناهماهنگی کالبد توسعه های معاصر که تقلیدی ناقص از الگوهای بیگانه غربی هستند، با اصول و ارزشهای فرهنگی، با شیوه زیست، با تاریخ و هویت ملی و با بافتهای شهری تاریخی است حبحران هویت شهر را باید با بحران هویت انسانی به ویژه با بحران هویت اهل شهر متناسب دانست (نقی زاده، .(۳۶۴-۳۶۸ :۱۳۸۶

-۳-۳ مفهوم شهر و معماری اسلامی

به نظر می رسد که در مورد تعریف شهر اسلامی می توان گفت: ل شهر اسلامی به طور خاص فرایندی است کـه همانند تحول و شدن ساکن خویش، در حال تحول بوده، و همواره خویش را با نیاز های زمان و مکان و اهل خود و البته با استناد به مفاهیم و اصول و ارزش های اسلامی وفق خواهد داد. به این ترتیـب شـهر اسـلامی مـاهیتی است ثابت که در هر مکان و زمان تجلی ویژه ی خویش را خواهد داشت. به عبارت دیگر، شهر اسـلامی مـاهیتی است بالقوه که می تواند در هر زمان و مکانی با توجه به فن آوری و مصالح و دانش و هنر و فرهنگ بومی (که بـا اصول و ارزش های اسلامی در تعارض نباشند) تفسیر و تجلی خاص خویش را داشته باشدل

-۱-۳-۳ صفات شهرسازی ایرانی – اسلامی

صفات شهر اسلامی بر اساس متون اسلامی را علاوه بر شهر اسلامی شهر زیبایی، بر اساس دوازده صفت به شرح گشهر تجلی توحید، شهر عبودیت و عبادت، شهر تقوا، شهر هدایت، شهر ذکر و تفکر، شهر عدالت، شـهر اصـلاح، شهر شکر، شهر عبرت، شهر امنیت، شهر احسان، و شهر میانه دسته بندی می نماییم(نقیزاده).

شهراسلامی، شهر تجلی توحید است. میدانیم فرق است بین »احد« و »واحد« و بین »فرد« و »یک « برای تجلی توحید در شهر اسلامی، میتوان از وحدت هایی سخن گفت که وحدانیت خالق هستند، بدون اینکه شـباهتی بـه احدیت او داشته باشند (نقی زاده،.(۱۳۷۸ وحدت طبیعت، وحدت جامعه، وحدت کالبد شهر و امثـالهم از جملـه

۲۸۰۵

وحدت هایی هستند که لازم است در شهر اسلامی وجود داشته باشند تا بتوانند جامعه رابه سمت وحدت اصـلی رهنمون سازند.

در بررسی صفت عبودیت و عبادت به عنوان یکی از صفات الهی شهر اسلامی نیز به داشتن توجه خاص به عناصر شاخص عبادی و نیایشی شهر، مثل مساجد و حسینیه ها، تاکید خـاص شـده اسـت (نقـی زاده،.(۱۳۷۸ و بـرای رسیدن به این هدف لازم است مواردی مثل مکان یابی مناسب مساجد در طراحی ساختار کالبدی شهر به گونـه ای که هیبت و هویت مساجد حفظ شود و یا طراحی خاص نمادگرایانه معماری مساجد یا هویت آنها که ریشه در فرهنگ اسلامی دارد، توجه زیادی شود. در بررسی این صفت شهر اسلامی نیز ملاحظـه میگـردد کـه از راههـای اصلی به حقیقت درآمدن روح عبودیـت در شـهر اسـلامی، برقـراری صـفاتی مثـل تقـارن، همـاهنگی، معمـاری نمادگرایانه با نگاهی آسمانی (که جملگی آنها از مفاهیم زیبایی هستند)، در عناصر شاخص عبادی و نیایشی شهر و ساختار کالبدی شهر اسلامی میباشد (رفیقدوست، شهابیان،.(۱۳۸۷

از دیگر صفات شهر اسلامی »تقوا« استح تقوا را میتوان به عنوان عامل از بین بردن و یا عدم ایجاد زمینه بروز گناه معنی نمود (نقی زاده،.(۱۳۷۸ استاد مطهری درباره مفهوم و لزوم رعایت تقوا چنین می نگارد: » تقوا به معنای عام کلمه لازمه زندگی هر فردی است که میخواهد انسان باشد و تحت فرمان عقل زندگی کند و از اصول معینی پیروی نماید ح تقوای دینی و الهی یعنی این که انسان خود را از آنچه از نظر اصولی که دین در زندگی معین کرده خطا و گناه و پلیدی و زشتی شناخته شده، حفظ و صیانت کند و مرتکب آنها نشود.« بدین ترتیب مشخص میگردد که از جمله مهمترین راههای گسترش تقوا در شهر اسلامی پرهیز از ایجاد زمینه های سخت افزاری تمای باخطا، گناه، پلیدی و زشتی است و همین موضوع بیانگر این است که هر چه مفهومی متضاد زیبایی دارد باید از شهر اسلامی زدوده شودحاز دیگر صفات شهر اسلامی، ذکر و تفکر استح نقی زاده معتقد است تجلی کالبدی این صفت در شهر اسلامی از سه طریق کلی به شرح زیر امکانپذیر است: -۱ تماس مداوم و نزدیک با طبیعت و عناصر طبیعی و توجه به قدرت گسترده آفریدگار جهان هستی که خود موجب ذکر در انسان میشودح -۲ بهره گیری از آیات قرآنی در ترکیب با سایر هنرهادر جاهای مختلف شهر -۳ بهره گیری از نمادها و نشانه هایی که معنای معنوی و روحانی را در خویش مستتر دارند در سطح شهر، در بررسی هر یک از این موارد، ارتباط بی قید و شرط آنها با زیبایی قابل ملاحظه است. طبیعت با تمام زیبایی ها و شگفتی های مستتر در خود حکایت از قدرت مطلقه خداوند دارد. به منظور ارتباط بهتر انسان با طبیعت، همان گونه که در شهرهای سنتی نیز ملاحظه میکنیم شهر با طبیعت پیوند دارد و این پیوند همان گونه که گفته شد علاوه بر زیبایی عامل تذکر به انسان نیز است.در استفاده از آیات قرآنی در سطح شهر نیز به توام بودن آن با سایر هنرها توصیه شده است(رفیقدوست، شهابیان،.(۱۳۸۷ مفهوم سایر صفات شهر اسلامی، مثل: عدالت، هماهنگی، اصلاح، امنیت، احسان، و میانه نیز کاملا واضح می باشد و از توضیح آن صرف نظر می گردد.

۲۸۰۶

-۲-۳-۳ تعامل فناوری های نوین معماری جهان با معماری ایرانی – اسلامی

ورود تکنولوژی به یک جامعه، چالش ها و کثرت گرایی هایی را در زمینه های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی – اجتماعی مطرح می کند که مهم ترین آنها بحران فرهنگی و بحران هویت است. چرا که در مقایسه با عناصری چون سرزمین، نژاد، قومیت و نظایر آنها، فرهنگ، یکی از مهم ترین عناصر هویت ساز محسوب می شود. هم اکنون کمرنگ شدن مرزهای فیزیکی و نزدیکی انسان ها به یکدیگر، باعث ایجاد یک هویت جهانی با اشتراکات فرهنگی شده است (گل محمدی، .(۱۳۸۱ در این خصوص، هنر معماری، به دلیل ارتباط مستقیم با زندگی عینی انسان ها، در مواجه با پدیده جهانی شدن نقش مهمی را در تعمیق و یا تضعیف فرهنگ و هویت بازی می کند. معماری معاصر ایران نیز به دلیل تغییر نیازهای فضایی – کالبدی، اجتماعی – فرهنگی، اقتصادی و سیاسی جامعه و مردم، راه حل های جدیدی را می طلبد. چرا که فناوری، حقیقت شرایط حال است. (آصفی و ایمانی، .(۲۱ – ۳۴ :۱۳۹۱ به نظر می رسد که ارائه رویکردهایی در جهت کمک به معماری معاصر ایران که در عین توجه به شرایط مکانی – زمانی، گامی در جهت بازپروری و احیای دوباره فرهنگ و هویت ملی با بهره برداری مناسب از فناوری های نوین بردارد، ضروری و اجتناب ناپذیر است؛ در این خصوص در مقاله ل چالش های فناوری های نوین در معماری و تعامل آن با ارزش های معماری اسلامی ایران ل پژوهشگران، رویکردی را ارائه نموده اند که بتواند در عین بهره گیری از دانش و فناوری روز جهان، شرایط خود بستر و ویژگی های محیطی، فرهنگی – اجتماعی، اقتصادی، توان و مهارت دست اندر کاران را نیز در نظر داشته باشد. در واقع این رویکرد در عین جهانی بودن، بومی است و از آن به عنوان رویکرد ل جهانی – بومی ل نام برده شده (همان: .(۳۹۱ آنچه در ذیل آمده است، فقط تبیین چالش ها و راه حل های آن در حوزه فرهنگی – اجتماعی این رویکرد است.

۲۸۰۷

جدول شماره( :(۱ ارائه راه حل هایی در تقابل با چالش های پیش رو در حوزه فرهنگی – اجتماعی معماری در تعامل با فناوری های نوین

چالش ( فناوری به عنوان تهدید ) در معماری در حوزه فرهنگی راه حل های ارائه شده
– اجتماعی
پیشرفت جهانی علم و فناوری ماشینی و استفاده همسان باز پروری و احیای دوباره فرهنگ های ملی همراه با ابداع و فناوری با تحلیل موارد
از آن مشابه دیگر سرزمین ها (خود جدید= تعامل بین فرآیندهای جهانی و محلی)
بحران هویت و معنا بازیابی و باز تعریف وجود خود در درون نه از سنت ها و مکان
جدایی فضا و زمان از قید مکان پیوند گذشته به حال و تداوم زمانی در آینده
کنار زدن فرهنگ خودی و تقلید صرف از غرب مسئولیت در برابر فناوری و استفاده از تمدن خودی در فرم ها و پوسته ها
بحران فرهنگی ناشی از نابودی فرهنگ بومی و سنتی قوم هویت فرهنگی و اقتصادی نو
گیرنده در برابر فرهنگ همراه تکنولوژی ملت جهان وطن – شهروند جهانی
فراموشی مکان و یکسانی شکلی بناها معنا گرفتن هویت ملی کنونی بر اساس همسازی با دیگر ملت ها و بازسازی هویت
تهدیدات زیست محیطی ناشی از فناوری صنعتی های ملی جدید
دگرگونی فناوری ارتباطات و شکل گیری هویت های نو ارتقاء دائمی توان خود در عرصه های گوناگون و رصد فرصت ها و تهدید ها و
تضعیف فرهنگ و هویت ملی و دینی مواجهه فعال و خلاق
از بین رفتن مرزهای فیزیکی بومی گرایی مدرن
شبکه اینترنت و ماهواره جهت خدمات عمومی

ماخذ: (آصفی و ایمانی، (۲۱ – ۳۴ :۱۳۹۱

-۳ -۳-۳ بررسی ارتباط فرهنگ و هویت ایرانی – اسلامی

بنابراین فرهنگ (ارزشهای فرهنگی) و معماری/ شهرسازی، تأثیر متقابلی بر یکدیگر دارند حبه دلایل عدیده ای، این تأثیرات به ویژه تأثیری که معماری و شهرسازی بر فرهنگ می گذارند بسیار پیچیده و قابل توجه می باشد ح به اجمال می توان گفت کهاولاً فرهنگ جامعه بر شیوه زیست و فعالیتهای انسان و در نتیجه بر روند خلق فضا تأثیر مستقیمی دارد حتا جایی که غالب محققین و حتی کسانی که سعی در دگرگونی و استحاله معماری / شهرسازی و محیط و فضای زندگی ملتها دارند، در وهله اول به دگرگونی فرهنگی جامعه تأکید می ورزندثانیاًو معماری و شهرسازی تأثیرات وسیعی بر زندگی و شیوه زیست و ارتباط انسان ها با یکدیگر و در نتیجه بر فرهنگ جامعه دارند حدر عصر حاضر به جهت پنهان بودن اصول و مبانی نظری معماری و شهرسازی و همچنین به دلایل غلط مباحثی که رخ میدهد، توجه به تأثیر معماری و شهرسازی بر فرهنگ و استحاله فرهنگ جامعه در اثر رواج شیو های خاص از معماری و شهرسازی، اهمیت ویژه ای یافته است حدر این مورد می توان گفت که محیط (معماری شهر) واجد هویتی است که این هویت نشان از مفاهیم و مقولاتی دارد که اهم آن به قرار زیر هستندگ

– هویت محیط مصنوع بیانگر ارزشهای حاکم بر جامعه میباشندح
– هویت محیط مصنوع بیانگر ارزشهایی است که جامعه به متصل بودن به آن تمایل داشته و خویش را در صورت واجد بودن و رعایت آن ارزشها، در مسیر کمال و ترقی می پنداردح

– ویژگی های محیط مصنوع بیانگر هویتی هستند که جامعه تمایل دارد به آن هویت شناخته شودح

۲۸۰۸

– ویژگی های محیط مصنوع بیانگر هویت جامعه ای هستند که آن محیط را پدید آورده و در آن زیست می کند
ح
– ویژگی های محیط مصنوع بیانگر هویتی میباشند که عده ای (طراحان، برنامه ریزان و مدیران شهر) می خواهند برایجامعه به وجود آورندح

نمودار شماره :(۲) تثبیت یا استحاله فرهنگ ایرانی

ماخذ: نقی زاده، ۴۵۵:۱۳۸۶

بر این اساس بهترین حالت را می توان وقتی دانست که آثار انسان و از جمله شهر، بر پایه اصولی شکل گرفته و هویتی را دارا باشند که آن اصول منبعث از فرهنگ جامعه بوده و هویت حاصله مبین اصول و مبانی فرهنگی مأخوذ از جهان بینی جامعه بوده و در عین حال، جامعه با آگاهی کامل به این ارتباطات، از داشتن چنین هویتی خرسند باشد و به آن مباهات کند.

-۴-۳ مفهوم فضای شهری

فضای شهری به باور اندیشمندان معماری و شهرسازی، فراتر از فضای کالبدی و مولفه های هندسی آن است. فضای شهری در یک تعریف عام، شامل فضای زندگی شهروندانی است که آگاهانه یا ناآگاهانه برای رسیدن به مقاصد مختلف طی می شود(پاکزاد، .(۱۳۷۵ ماتین خیابان ها، بلوارها، میدان ها، پارک های شهر به انضمام نماهای ساختمانی که آن فضا را تعریف نموده اند جزء فضای شهر و در حیطه مطالعات طراحی شهری می داند

۲۸۰۹

(گلکار، .(۱۳۷۸ لنگ نیز عرصه عمومی را متشکل از فضای بین ساختمان ها می داند (سلطانیو نامداریان، :۱۳۸۹ .(۱۲۶ فضای شهری، فضای خالی بین ساختمان ها نیست، بلکه مفهومی است در برگیرنده ی محیط کالبدی، فعالیت ها، رویداد ها و روابط میان آن ها ( مدنی پور، .( ۱۳۸۴ از نظر کالن، فضای شهری مهمترین مکان برای نمایش دادن و اهمیت بخشیدن به رویدادها و واقعه های اجتماعی است (کالن، .( ۱۳۷۷ نکته کلیدی در موفقیت فضای عمومی، وجود یک بستر تبادل است. بدون حضور فعالیت های اقتصادی در سطوح و لایه های مختلف نمی توان فضای شهری ایجاد کرد. از آنجا که تبادل فقط در فعالیت های تجاری خلاصه نمی شود، فضاهای عمومی شهر بایستی امکان ایجاد ارتباطات اجتماعی و فرهنگی را نیز فراهم آورند (کارمونا و همکاران، :۱۳۸۸ .(۱۹۵

جدول شماره –۲ مهمترین صاحبنظران و رویکردهای مرتبط با فضاهای عمومی شهری

دوره زمانی رویکرد غالب

دوره اول:

انقلاب صنعتی تا تاکید بر ادراک فضایی و بصری

۱۹۶۰

تاکید بر تاثیرات محیطی – رفتاری

دوره دوم: ۱۹۶۰ تا ۱۹۹۰

رویکرد تقویت تعاملات اجتماعی

صاحب نظران

کامیلوسیت

گوردون کالن

راب کریر

آلدوروسی

کریستوفر الکساندر

کلیف ماتین

علی مدنی پور

جهانشاه پاکزاد

کوین لینچ

آموس راپاپورت

رومدی پاسینی

التمنت، هولویل و

مور

جان لنگ

حسین بحرینی

حنا آرنت

پاول زوکر

مفاهیم کلیدی

تداوم بصری در حرکت پیاده

توجه به دیدهای متوالی عابر پیاده در طراحی فضاهای
شهری

توجه به عناصر و جنبه های کالبدی عرصه عمومی شهر

توجه به جنبه های کالبدی عرصه عمومی شهر

رشد تدریجی و نظم غیر هندسی فضاهای شهری
معرفی عناصر اصلی طراحی شهری با تاکید بر نقش

خیابان و میدان در شهر

بازشناخت طراحی شهری با نگرشی بر فرآیند اجتماعی
– مکانی فضای شهری

معرفی انواع فضاهای شهری و تبیین اصول طراحی
هریک با رویکردی بومی

گره، لبه، نشانه، مسیر و حوزه
عناصر پنجگانه سازنده سیمای شهر

موقعیت غیر انفعالی انسان در مقابل محیط
جهت یابی عابران پیاده در محیط های شهری

جهت یابی مردم در فضای شهری و توجه به نیازهای

ویژه کاربران

بررسی تاثیرات روانی – ذهنی فضاهای شهر بر مردم

دریافت آدمی از فضا تصورات مردم از محیط بعنوان

نوعی طرحواره ذهنی

ارائه ضوابط مناسب طراحی با تحلیل کمی و کیفی

فضای خیابان و الگوهای رفتاری استفاده کنندگان بویژه عابران پیاده
قلمرو عمومی عامل اصلی برونگری و زندگی سیاسی و

عمومی

میدان عامل تبدیل جامعه به اجتماع نه صرفا محل

۲۸۱۰

جین جیکوبز ویلیام وایت

یان گل

اولدنبرگ

کلر کوپر مارکوس
تونی گارنیه

اشپرای رگن

تاکید بر حرکت در فضای شهری و گسترش پیاده مداری لارنس هالپرین

ادموند بیکن

هیلییر

مایکل ای آرث
لوییس مامفورد
فرانسیس تیبالدز
آندره دوآنی
رویکرد ایجاد امنیت و مقیاس انسانی در فضای شهری پیتر کنز
الیزابت پلاتز

دوره سوم: زیبرگ
الزلیتکا
۱۹۹۰ تا کنون دین برنان
سرگئی چرمایف
گرهام هاگتون
ملاحظات زیست محیطی و پایداری کولین هانتر
هوگ بارتون

ریچارد راجرز

تجمعی از افراد

پیاده رو ها عامل ایجاد امنیت و تقویت اجتماعی

تاکید بر نقش اجتماعی فضاهای شهری

سه گروه فعالیت در فضای شهری؛

ضروری، انتخابی، اجتماعی

تاکید بر عرصه های عمومی شهر به عنوان مکان سوم

(خانه و محل کار؛ مکان اول و دوم)

ارزیابی محیط سکونتی و معرفی فضاهای شهری هفتگانه

حفاظت آب و هوایی پیاده ها، عبور پیاده ها از درون

فضاهای سبز

پیاده روی ایجاد کننده بیشترین سطح تماس با یک

مکان شهری

اولویت حرکت پیاده در فضای شهری، افزایش کیفیت

پیاده روی

نظام های حرکتی عامل پیوند دهنده کل شهر، حرکت
پیوسته عامل تجربه فضا

ارتباط میان حرکت (عمدتا پیاده) و وضعیت فضاهای
شهری

تمرکز بر کاهش یا حذف اتومبیل در فضاهای شهری

شهر مکان تبلور فرهنگ و دفاع انسان در مقابل اتومبیل

توجه به مقیاس انسانی در تمامی اجزای شهری

کاربری مختلط، بازگشت به ساختار محلات سنتی، طراحی شهری با کیفیت

طراحی فضاهای عمومی در جهت گسترش ادراکات
ایمنی و کاهش جرم و ترس از جرم

توجه به عوامل تهدید محیط زیست انسانی در شهرها ارتباطات سازنده میان ساختمان ها، مسیرها و فضاهای
باز

شبکه فضای باز برای مدیریت آلودگی و افزایش فضای
سبز محلی

عرصه عمومی مشوق اجتماعی و عامل تحرک

ماخذ: (کاشانی جو، (۹۵ – ۱۰۶ :۱۳۸۹

۲۸۱۱

-۴ معرفی حوزه و محدوده مورد مطالعه

مشهد مقدس به درستی” میراث معنوی و فرهنگی مردم ایران “است .این شهر بیش از ۱۰۰۰ سال است که این میراث عظیم معنوی و فرهنگی را در طول زندگی پرماجرای خود خلق کرده است. این شهر تاریخی و با هویت، در فاصله ۹۰۰ کیلومتری شهر تهران قرار داشته و به عنوان دومین کلانشهر ایران شناخته شده است. جمعیت این شهر حدود ۲۴۵۷۰۸۳ و مساحت آن۲۸۷۸۴هکتار می باشد.

محله سرشور؛که وجه تسمیه آن دقیقاً معلوم نیست در جنوب شرق محله سراب و غرب حرم مطهر واقع بوده و پس از محله سراب اعیان نشین ترین محله شهر محسوب می شده است.