مقاله درآمدی بر نقش جهاد در تدوین دکترین سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

 مقاله درآمدی بر نقش جهاد در تدوین دکترین سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران دارای ۲۷ صفحه می باشد و دارای تنظیمات و فهرست کامل در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله درآمدی بر نقش جهاد در تدوین دکترین سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : توضیحات زیر بخشی از متن اصلی می باشد که بدون قالب و فرمت بندی کپی شده است

بخشی از فهرست مطالب پروژه مقاله درآمدی بر نقش جهاد در تدوین دکترین سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

چکیده  
مقدمه  
الف) مفهوم شناسی  
۱ مفهوم جهاد  
یک ـ مفهوم لغوی  
دو ـ مفهوم اصطلاحی  
سه ـ تفاوت مفهوم جهاد با اصطلاحات مشابه  
چهار ـ مفهوم مورد نظر از جهاد در این نوشتار  
۲ مفهوم سیاست خارجی  
ب) زمینه‌های عقلانی تشریع جهاد در اسلام  
ج) دکترین جهادی؛ لازمه تفکر توحیدی  
د) رابطه دکترین جهادی با اعتقاد به ارزش‌های توحیدی  
ه‍ ) رابطه دکتر‌ین جهادی با نظام ضمانت اجرای اسلام  
و) انطباق دکترین جهادی با اندیشه رهبران جمهوری اسلامی ایران  
۱ دیدگاه امام خمینی(ره(  
یک ـ دفاع از مظلومان جهان و مصالح مسلمانان  
دو ـ پیام دعوت به میخائیل گورباچف  
سه ـ ماجرای سلمان رشدی  
۲ دیدگاه آیت‌الله خامنه‌ای  
ز) ضرورت فقهی جهاد در دکترین سیاست خارجی  
نتیجه‌گیری  
منابع  

بخشی از منابع و مراجع پروژه مقاله درآمدی بر نقش جهاد در تدوین دکترین سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

ابن فارس ابن زکریا، احمد، معجم مقائیس اللغه، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۴ ق

ابن کثیر، البدایه والنهایه، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق

ابن منظور، لسان العرب، بی‌جا، بی‌تا

احمدی میانجی، علی، مکاتیب الرسول، دار الحدیث، ۱۴۱۹ق

امام خمینی(ره)، آیین انقلاب اسلامى، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۷

ـــــ ، حکومت اسلامی و ولایت فقیه، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، ۱۳۸۴

ـــــ ، در جست و جوى راه از کلام امام: از بیانات و اعلامیه‌های امام خمینی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۱

ـــــ ، صحیفه نور، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۲

آلوسی، سیدمحمود، روح المعانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ ق

باقرزاده، محمدرضا، در آمدی بر نقش جهاد در تدوین دکترین سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، پایان نامه دکتری موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره)، ۱۳۸۹

جُرّ، خلیل، فرهنگ لاروس، ترجمه احمد طبیبیان، تهران، امیر کبیر،

جعفری، محمدتقی، جهاد در اسلام، تنظیم و تلخیص محمدرضا جوادی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی،

حقیقت، سیدصادق، مبانی، اصول و اهداف سیاست خارجی دولت اسلامی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۵

حلی، حسن بن یوسف، الرسائل التسع، قم، مکتبه آیهالله العظمی المرعشی،

حلی، حسن بن یوسف، تذکره الفقهاء، قم، موسسه آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۴ق

الخوری الشرتونی، سعید، اقرب الموارد، قم، دارالاسوه،

خوشوقت، محمدحسین، تجزیه و تحلیل تصمیم گیری در سیاست خارجی، تهران، وزارت امورخارجه، ۱۳۷۵

رمضانی، روح الله، چهارچوبی تحلیلی برای بررسی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایرن، ترجمه علیرضا طیب، تهران، نی، ۱۳۸۰

سیاست خارجی ایران و ماجرای سلمان رشدی، ۱۳۸۶، سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی

سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، درالمنثور، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ ق

شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، بی‌تا

الطبرسی، مجمع‎البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۶ ق

طوسی، نصیرالدین، المبسوط فی فقه الامامیه، بی‌جا، المکتب المرتضویه،

فخر رازی، تفسیر کبیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا

فیض کاشانی، الصافی، مشهد دارالمرتضی، بی‎تا

قرشی، سید علی اکبر، قاموس القرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه،

کاشانی، فتح الله بن شکر‌الله، تفسیر کبیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین محمد حسن علمی، بی‌جا، کتابفروشی اسلامیه، بی‌تا

کرکی، علی بن حسن، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، موسسه آل البیت لاحیاء التراث، ۱۳۷۰

محمدی، منوچهر، سیاست خارجی جمهوری اسلامی، تهران، نشر دادگستر، ۱۳۷۷

المراغی، تفسیر المراغی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‎تا

مصباح یزدی، محمد تقی، جنگ و جهاد در قرآن‌‌، قم، ‌موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره)، بی‌تا

معلوف، لوییس، المنجد، ترجمه احمد سیّاح، تهران، اسلام،

معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، تهران، امیرکبیر،

مغنیه، محمدجواد، الکاشف، بیروت، دارالعلم للملائین، ۱۹۹۰ م

مقتدر، هوشنگ، حقوق بین الملل عمومى، تهران، موسسه چاپ و انتشارات وزارت امورخارجه،

مقتدر، هوشنگ، مباحثی پیرامون سیاست بین‌الملل و سیاست خارجی، تهران، دانشکده علوم سیاسی و اجتماعی،

مقداد، فاضل، کنز العرفان فی فقه القرآن، تصحیح عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، قم، دفتر نشر نوید اسلام،

منصوری، جواد، نظری به سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، بی‌جا، بی‌تا

نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، آخوندی،

نوری همدانی، حسین، جهاد، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی،

چکیده

کارآمدی راهبرد سیاست خارجی، مرهون قاطعیت در اجرای مقاصد، ابتنا بر رویکرد فعال و سازنده، تأکید بر واقع‌گرایی در عین آرمان‌گرایی، شایسته‌سالاری، الزام به کسب همه اشکال قدرت برای رویارویی با دشمنان بشریت، انسجام در اجزای دستگاه دیپلماسی، بهره‌مندی از پشتوانه‌های مستحکم بینشی و گرایشی، استفاده از همه ابزارهای فرهنگی، سیاسی، حقوقی، اقتصادی، روانی و در نهایت، نظامی و برخورداری از سیاست‌های تشویقی و تنبیهی است. این آموزه‌ها و رویکرد‌ها در پرتو توجه به مؤلفه‌های جهاد در اندیشه سیاسی اسلام است. پیش‌فرض چنین راهبردی، تصحیح نگاه به ماهیت جهاد در فقه سیاسی اسلام است. جهاد بر خلاف پندار رایج، صرفاً بر عملیات نظامی اطلاق نمی‌شود. این واژه بر روندی در سیاست خارجی اطلاق می‌شود که از اقدامات فرهنگی و دعوت، آغاز و به توسل به زور نظامی منتهی می‌شود. راهی که فقه سیاسی برای دستیابی به سیاست خارجی فعال، پویا و سازنده فرارو می‌نهد، همان راهبرد جهادی مبتنی بر مفهومی فراتر از چارچوب مقرر در منشور ملل متحد است.

کلید واژه‌ها: جهاد، سیاست خارجی، جمهوری اسلامی ایران، دکترین و راهبرد جهادی

 

مقدمه

سیاست خارجی یک کشور پس از تصمیم‌گیری به وسیله افراد یا نهادهای رسمی باید با استفاده از ابزارها و تکنیک‌های گوناگون و طی مراحل مختلفی اجرا شود.۱ در نظام اسلامی و در حوزه سیاست خارجی آن، جهاد در مفهوم خاص آن که همان جهاد ابتدایی است و البته فراتر از جهاد دعوت است، مهم‌ترین و مؤثرترین ابزاری است که برای وادار کردن دیگران به تسلیم در برابر حقیقت به کار گرفته می‌شود. اهمیت این ابزار در سیاست خارجی به حدی است که می‌توان راهبرد سیاست خارجی نظام اسلامی را راهبرد جهادی دانست

در این نوشتار برای اثبات نقش جهاد در تدوین دکترین سیاست خارجی نظام اسلامی، جایگاه جهاد در نظام ضمانت اجرای بین‌المللی اسلامی و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بررسی شده است

 

الف) مفهوم شناسی

۱ مفهوم جهاد

یک ـ مفهوم لغوی

در فرهنگ معین آمده است: در شرعیات، جهاد «جنگیدن در راه حق» معنا می‌دهد و در حالت اسم بودن «جنگ دینی» و «غزو مسلمانان با کافران»

«جِهاد» مصدر است از جاهَدَ یُجاهِدُ جهاداً و مجاهده، در حالی‌که «جَهاد» به معنای زمین سخت و سفت است.۳ ریشه این واژه‌ها را می‌توان از «جَهد» به معنای مشقت و سختی یا از کلمه «جُهد» به معنای کوشش گسترده و وسیع به‌اندازه طاقت دانست. اهل لغت می‌گویند: جهاد از جَهْد یا جُهْد در لغت به معنای «صعوبت و مشقت»۴ «تلاش توأم با رنج»۵ است. در لسان العرب آمده است: «گفته شده است که جَهد، یعنی سختی، و جُهد، یعنی نیرو و توان و طاقت»

در فرهنگ عربی لاروس «جَهد: رنج، سختی و جُهد: تاب و توان»۷ و در المنجد «جَهد: کوشش، و رنج و مشقت، و جُهد: توانایی، قدرت و نیرو» ترجمه شده است

مرحوم صاحب جواهر در بیان مفهوم لغوی جهاد می‌گوید: جهاد در لغت به معنای مشقت و سختی و در اصطلاح شرعی، بذل جان و مال در جنگ با مشرکان و طغیان‌گران است.۹ و آیت‌الله حسین نوری نیز می‌گوید

هرگاه جهاد را از ریشه «جُهد» بدانیم در آن صورت، «مجاهد» به کسی می‌گویند که هر آنچه را که از قدرت و توان و طاقت و نیرو به کف دارد، تا آخرین حدّ وسعت و امکاناتش در راه هدف خود به‌کار گیرد. و اگر جهاد را از ریشه «جَهد» در نظر بگیریم، در رابطه با آن، مجاهد کسی را گویند که با طیب خاطر در فراخنای دشواری‌ها و مشکلات گام بگذارد و برای رسیدن به اهداف خود، در سنگلاخ هستی پیش تازد و سرافرازی خود را در عرصه پیکارها جست‌وجو کند. به نظر می‌رسد که در رابطه با بحث ما، معنای مناسب‌تر و کامل‌تر جهاد، همان معنایی است که از ریشه «جُهد» گرفته می‌شود، زیرا جهاد در این معنا با آنچه از نظر قوانین شرعی مطرح است، نزدیکی و مناسبت بیشتری دارد

به‌طور خلاصه چه واژه جهاد را از «جَهد» به معنای کوشش، سختی و مشقت بگیریم و چه از «جُهد» به معنای توان و نیرو و طاقت، نتیجه معنای لغوی جهاد، سخت کوشیدن و بذل کردن امکان و توان آدمی در راهی و انجام دادن هر کاری است تا آنجا که توانایی آدمی اجازه می‌دهد

دو ـ مفهوم اصطلاحی

جهاد در اصطلاح فقیهان مسلمان، عبارت از عملیات نظامی علیه دشمنان و کفار است. برخی از موارد این کاربرد را در اقوال فقیهان مرور می‌کنیم

صاحب جواهر تعریف جهاد از نظر شرع و فقه اسلامی را چنین بیان می‌کند: «جهاد به معنای بذل جان و آن مالی است که جهاد بر آن متوقف می‌باشد در جنگ با مشرکین یا باغیان (طغیان کنندگان)، به نحوی خاص، یا بذل جان و مال و توان در راه اعلاء اسلام و اقامه شعائر ایمان است.»

و ایشان در تعریفی دیگر از جهاد می‌گوید: «نثار جان و هر آنچه از اموال که در محاربه با مشرکین یا باغین لازم باشد یا در مسیر اعلای کلمه اسلام و برپایی شعائر ایمان که در این صورت اختصاص به کفار و اهل بغی ندارد.»

از دیدگاه مرحوم صاحب جواهر جهاد اصطلاحی سه قسم است

۱ جهاد اصلی که همانا جنگ ابتدایی با کفار بر سر اسلام است، چنانکه آیه «کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِتَالُ وَهُوَ کُرْهٌ لَّکُمْ وَعَسَى أَن تَکْرَهُواْ شَیْئًا وَهُوَ خَیْرٌ لَّکُمْ»(بقره: ۲۱۶) ناظر به همین قسم است

۲ قتال و جنگ با کفار که برای سرکوب مسلمانان برخاسته‌اند نیز به جهاد ملحق می‌شود اگر چه این قسم دفاع نیز هست

۳ قتال ابتدایی با اهل بغی و تجاوز‌کاران به منظور اینکه به حق برگردند، علاوه بر اینکه دفاع در برابر آنان نیز تلقی می‌شود

به عقیده ایشان دفاع در برابر کسی که قصد کشتن نفس محترمه یا اخذ مال یا هتک حرمتی را دارد، جهاد اصطلاحی نیست، بلکه دفاع بوده و از این‌رو، فقیهان آن را در کتاب حدود ذکر کرده‌اند

سه ـ تفاوت مفهوم جهاد با اصطلاحات مشابه

برای روشن‌تر شدن معنای دقیق واژه «جهاد»، لازم است تفاوت آن با برخی اصطلاحات مشابه بررسی شود

آیاتی که در قرآن به جهاد مربوط است با واژه‌های مختلفی به این امر پرداخته‌اند. خود واژه جهاد و مشتقات آن ۳۵ بار در قرآن به کار رفته است، اما سایر واژه‌ها به شرح زیر در قرآن آمده است

الف ـ حرب و محاربه: در قرآن مجید، واژه «حرب» و«محاربه» در مواردی به معنای جنگ به کار رفته است.۱۴ البته در بعضی موارد نیز در معنایى غیر از مفهوم مصطلح «جنگ» به کار رفته است

جنگ واژه‌ای مربوط به دوران جاهلیت پیش از اسلام است. جنگ می‌تواند هم بر حق و هم بر باطل باشد، همان‌گونه که می‌تواند عادلانه یا ستمگرانه، مشروع یا غیر مشروع باشد. افزودن برخی از این صفات یا همه آنها به جنگ رواست، اما افزودن آنها به جهاد روا نیست. به همین سبب، نه در قرآن و نه در سنت، هیچ‌گاه جنگ، جایگاه جهاد را ندارد. جهاد را نباید با یک عملیات نظامی کور که هدفی جز تخریب ندارد اشتباه گرفت. جهاد، هم هدفمند است و هم در چارچوب حدود و قواعد۱۶ که این دو امر باعث می‌شوند جهاد اقدامی انسانی و در راستای کمال انسان و جامعه باشد

ب ـ قتال: ماده دیگرى که در قرآن به معناى «جنگ» به کار رفته، «قتل» است که در مجموع ۱۷۰ بار با مشتقات مختلف در قرآن استعمال شده است. تفاوت جهاد با قتال در این است که کلمه جهاد در اصطلاح مکتب اسلام، اگر مطلق هم به‌کار برده شود، مفهوم تکاپو در راه هدف الهی، حتی با از دست دادن حیات را در بر‌دارد، ولی قتال و مقاتله، تلاش و گلاویزی است که تنها اگر با هدف الهی بوده باشد، جهاد نامیده می‌شود.۱۷ بنابراین اگرچه هر جهادی قتال است، اما هر قتالی جهاد نیست

ج‌ ـ سفک دم (خون‌ریزى): «سفک دم» که به معناى خون‌ریزى است، و دو بار در قرآن کریم به کار رفته است.۱۸ «سفک دم»، اعم از قتال است و تنها در مورد جنگ به کار نمى‌رود

به طور کلی در میان واژه‌ها و تعابیرى که در قرآن به معناى جنگ به کار رفته‌اند بعضى از آنها، مثل «حرب»، «محاربه»، «قتال»، «مقاتله» و «اقتتال» بار ارزشى ندارند، بنابراین مى‌توانند خوب یا بد باشند. اما در میان واژه‌های به کار رفته در قرآن، اصطلاحاتى نیز وجود دارد که بار ارزشى، اعم از مثبت یا منفى دارند، نظیر «جهاد» و «سفک دم»

هر چند جهاد در استعمالات قرآنی‌، همیشه بار مثبت ندارد و گاهى در مصادیق منفى نیز به کار رفته است،۱۹ اما در فرهنگ اسلامى، کلمه «جهاد» بار ارزشى مثبت دارد و بر عکس آن، «سفک دم» داراى بار ارزشى منفى است. جهاد بر جنگى اطلاق مى‌شود که اهداف حق‌طلبانه و عادلانه دارد، از این‌رو، برخى از مترجمان، آن را به «جنگ مقدس» ترجمه مى‌کنند. عکس آن، واژه «سفک دم» است که اهداف حق‌طلبانه ندارد

همچنین باید توجه داشت که هر کجا پس از جنگ، قید «فى سبیل‌الله» ذکر شود، بر حقانیت و خداپسندانه بودن آن جنگ دلالت دارد؛ خواه این قید پس از لفظ «جهاد» و هم خانواده‌هاى آن که خود به خود نیز بار ارزشى مثبت دارد، به کار رود و خواه بعد از واژه قتال و کلمات هم‌خانواده‌اش ـ که خود به خود‌ هیچ‌گونه بار ارزشى ندارند

چهار ـ مفهوم مورد نظر از جهاد در این نوشتار

در کنار مفهومی که از جهاد در کاربرد‌های رایج فقهی مشاهده می‌شود، کاربرد گسترده دیگری نیز می‌توان برای جهاد تصور کرد که عملیات نظامی تنها بخشی از آن است. جهاد در این مفهوم گسترده (در برابر دیدگاهی که جهاد را «عملیات نظامی مشروط به دعوت» می‌داند) را باید «دعوت با ضمانت اجرای نظامی» دانست. چنین تعریفی از جهاد همان چیزی است که در تاریخ نبوی اتفاق افتاد. مشکل این است که پرونده اقدامات جهادی در تاریخ اسلام منحصر به اقدامات خلفاست و احتمالاً تلقی نخست از جهاد هم، متأثر از استناد به سیره خلفاست. ما معتقدیم در استنباط جهاد و مراحل و چگونگی آن باید به منابع اصیل حجیت که همان قول و فعل معصوم است، استناد کرد و عملکرد خلفا در این خصوص چون معصوم نبوده‌اند، حجیتی ندارد

کاربرد جهاد در این نوشتار‌، تنها شکل نظامى ندارد و هر نوع مبارزه و پیکارى، خواه نظامى باشد یا اقتصادى یا فرهنگى و یا سیاسى، همه را در بر‌مى‌گیرد. این حکم که ضمانت اجرای اهداف انسانی اسلام است از دعوت آغاز می‌شود و به جهاد نظامی ختم می‌گردد. بنا‌بر این از تمام مراحل جهاد می‌توان راهبردی خاص را برای سیاست خارجی استنتاج کرد که همان راهبرد جهادی است. این راهبرد از تبلیغات شروع می‌شود و به اعمال فشار‌های اقتصادی و سیاسی و در نهایت، توسل به زور نظامی منتهی می‌گردد

شاهد این استنباط در مفهوم‌شناسی مفروض در این نوشتار، روایتی از امام صادق(ع) است که فرمود: «إن الله عزّ وجلّ بعث رسوله بالاسلام إلى الناس عشر سنین فأبوا أن یقبلوا حتى أمره بالقتال، فالخیر فی السیف وتحت السیف والامر یعود کما بدأ»

طبق این روایت، رسول خدا مردم را ده سال به امر الهی دعوت کرد و وقتی از پذیرش امتناع ورزیدند خداوند ایشان را به قتال امر فرمود. بنابر این، خیری اگر هست در شمشیر و زیر سایه شمشیر است و این سنت مستمر الهی است که چون انسان‌ها در برابر پیام الهی مقاومت می‌کنند این پیام باید مورد حمایت قدرت و شمشیر و اقتدار نظامی قرار گیرد و گرنه مخالفان و معاندان از سنگ اندازی و ممانعت در برابر منطق عدالت و حقیقت هرگز کوتاه نخواهند آمد. در واقع، طبق این روایت، قتال و جنگ نظامی، زمانی در اسلام تشریع شد که دعوت بی‌اثر شد و این ترتب در هر زمانی از سوی حاکم اسلامی باید مد نظر باشد. این، سنت دائمه‌ای است که در زمان غیبت همچون زمان حضور به استناد «والامر یعود کما بدأ» که در روایت به آن اشاره شد، همواره باید به مثابه یک اصل مورد نظر باشد و امر سیاست خارجی باید با دعوت آغاز شود و طی مراحل تا توسل به زور نظامی باید از قاعده عقلایی تنزل تدریجی بهره برد

در مجموع، جهاد در مفهوم موسع آن، مجموعه اقداماتی است که به حاکمیتِ اصول ارزشمند الهی و انسانی و رفع ستم از مظلومان و مستضعفان و احیای کلمه حق که نجات انسان و سعادت اوست، منتهی شود. و البته گاهی این اقدامات به توسل به زور نظامی نیز منتهی می‌گردد

به عبارت دیگر، با توجه به واقعیات تاریخی اسلام که در عصر نبوی به وقوع پیوسته است، جهاد ابتدایی بر خلاف آنچه به ذهن متبادر می‌شود صرفاً بر عملیات نظامی اطلاق نمی‌شود. این واژه بر یک روند در سیاست خارجی اطلاق می‌شود که از اقدامات فرهنگی و دعوت آغاز و به توسل به زور نظامی منتهی می‌شود

از سوی دیگر، مراد از جهاد در این پژوهش، جهاد ابتدایی است. دفاع، هم در منشور سازمان ملل متحد به رسمیت شناخته شده و هم در فقه سیاسی اسلام بدون هیچ سخنی پذیرفته شده است. اما جهاد مصطلح در این نوشتار که همان جهاد ابتدایی است، در کاربرد قرآنی نیز غیر از دفاع و در عرض آن مطرح است

ممکن است گفته شود جهاد ابتدایی که از اختصاصات عصر حضور امام معصوم است چگونه می‌تواند مبنای دکترین سیاست خارجی در عصر غیبت باشد. در پاسخ می‌توان گفت که اولاً: در این نوشتار معلوم خواهد شد که اختصاص جهاد به عصر حضور از مسلمات فقهی نیست. ثانیاً حتی اگرجهاد ابتدایی از احکام اختصاصی عصر حضور فرض شود، تنها بخش و مرحله نظامی آن است که اختصاص به عصر حضور دارد، اما مراحل دیگر جهاد ابتدایی، مثل اصل دعوت و اقدامات فرهنگی و فشار‌های غیر نظامی، مثل حصر اقتصادی و تحریم و ابزارهای سیاسی و نظایر اینها برای نشر اسلام و دفاع از حقوق انسان‌ها و گسترش ارزش‌های انسانی و اسلامی چنین اختصاصی ندارد و در عصر حاکمیت فقیه عادل نیز باید سرلوحه سیاست‌گذاری‌های نظام اسلامی باشد

بدین ترتیب، از مجموعه مراحل جهاد ابتدایی می‌توان راهبرد سیاست خارجی را به شرحی که در این رساله به آن ژرداخته خواهد شد، استنباط کرد

۲ مفهوم سیاست خارجی