بررسی انواع غزل روایی در اشعار قیصر امین پور و سید حسن حسینی

    
فهرست
فصل اول    10
۱-۱-کلیات    11
۱-۲- فرضیه ها    11
۱-۳- روش کار    11
۱-۴- سابقه و ضرورت انجام تحقیق    12
۱-۵-روش و ابزار گردآوری اطلاعات    12
۱-۶-جامعه ی آماری    12
۱-۷-شعر و آفرینش    12
۱-۸-شعر و فرهنگ شاعر    13
۱-۲-ساختار ( structure ) یا ساخت    14
۱-۳-زمینه ی تاریخی ساختارگرایی    15
۱-۴-اصول ساختار گرایی    15
۱-۴-۱-دید همزمانی و درزمانی    16
۱-۴-۲-زبان وگفتار    16
۱-۴-۳-دال و مدلول    16
۱-۴-۴-روابط هم نشینی و جانشینی    16
۱-۵-اهداف ساختارگرایی    17
۱-۵-۱-ساختار شعر کلاسیک فارسی    17
۱-۵-۲-ساختار شعر نو فارسی    17
۱-۶-شعر روایتی    18
۱-۶-۱-شعر روایی در ادبیات فارسی    18
۱-۶-۲-انواع اشعار روایی    19
۱-۶-۲-۱  روایی های ملی و حماسی    19
۱-۶-۲-۱-اشعار غنایی ( lyric poetry )    20
۱-۶-۲-۲-اشعار عرفانی – تعلیمی (mystic- didactic poetry  )    21
۱-۶-۳-شعر روایی در ادبیات معاصر فارسی    21
۱-۶-۴-شعر روایی در ادبیات غربی    22
فصل دوم    26
۲-۱-قیصر امین پور    27
۲-۲-حوزه های هنری شاعر    28
۲-۳-کاربرد واژگان امروزی    31
۲-۴-آثار پور قیصر امین    31
۲-۵-قالب های شعری    32
۲-۶-سید حسن حسینی    34
۲-۷-معرفی شعر سید حسن حسینی    35
۲-۸-اسطوره در شعر حسینی    36
۲-۹-آثار سید حسن حسینی    37
فصل سوم    38
۳-۱-غزل در پویه ی تاریخ    39
۳-۱-۱-معنای لغوی واصطلاحی غزل    40
۳-۱-۲-مضامین و زبان مشخص و محدود غزل    41
۳-۱-۳-غزل در عربی    41
۳-۱-۴-غزل در غرب    42
۳-۲-سیر تحول تاریخی غزل    42
۳- ۲-۱-اشعار غنایی در ایران پیش از اسلام    42
۳-۲-۲-غزل در ایران پس از اسلام    42
۳-۲-۳-تغزل چیست ؟    43
۳-۲-۴-فرق غزل و تغزل    45
۳-۲-۵-دوره رواج غزل ( آغاز قرن ششم تا پایان قرن نهم )    46
۳-۲-۶-شاعران موثر در تحول غزل    48
۳-۲-۷-غزل عارفانه یا سیر تحول غزل از نظر معنی    49
۳-۲-۸-غزل در نیمه اول قرن نهم تا اواسط قرن دوازدهم    51
۳-۲-۹-غزل در دوره ی بازگشت ( از اواسط قرن دوازدهم تا دوران مشروطیت )    51
۳-۲-۱۰-غزل دوران معاصر ( از دوران مشروطیت تا عهد حاضر )    52
۳-۳-انواع ساختار غزل    53
۳-۳-۱-انواع ساختارهای اصلی یا پایه    53
۳-۳-۱-۱-ساختار خطاب    54
۳-۳-۱-۱-۱-انواع مخاطب    57
۳-۳-۱-۲-ساختار غیبت    58
۳-۳-۱-۳-ساختار حدیث نفس    60
۳-۳-۱-۳-۱-تک گویی درونی    60
۳-۳-۱-۳-۲-تک گویی نمایشی    60
۳-۳-۱-۳-۳-حدیث نفس یا خود گویی    61
۳-۳-۱-۳-ساختار گفتگو    62
فصل چهارم    63
۴-۱-یک داستان کوتاه    64
۴-۲-غزل هایی که حاوی داستانند؛ اما دارای ساختار روایی نیستند    65
۴-۲-۱-غزل هایی که دارای تلمیح هستند    65
۴-۲-۲-غزل هایی که حاوی یک حکایت هستند    65
۴-۲-۳-غزل های دارای مقدمه برای گفتگو    66
۴-۲-۴-غزل های ارجاعی    67
۴-۲-۴-۱-رخدادهای شخصی    67
۴-۲-۴-۲ رخدادهای تاریخی    67
۴-۲-۴-۳-رخدادهای مذهبی – اساطیری    68
۴-۳- تعریف غزل روایی    69
۴-۴- بخش های اصلی یک غزل روایی    69
۴-۴-۱- مقدمه    69
۴-۴-۲- تنه    70
۴-۴-۳ -پایان    70
۴-۵- داستان و عناصر آن    73
۴-۵-۱ داستان    73
۴-۵-۲-قصه    74
۴-۶- کیفیت عناصر داستانی در غزل روایی    74
۴-۶-۱- شخصیت (character)    74
۴-۶-۱-۱- شخصیت ها بر اساس میزان نقش آنها در داستان    74
۴-۶-۱-۱-۱- شخصیت مخالف:    75
۴-۶-۱-۱-۲-شخصیت مقابل:    75
۴-۶-۱-۱-۳-شخصیت همراز:    75
۴-۶-۱-۲-انواع شخصیت ها براساس تمایزات فردی    75
۴-۶-۱-۳- انواع شخصیت ها بر اساس تحول آنها در داستان    75
۴-۶-۱-۴- شخصیت ها در غزل روایی    76
۴-۶-۱-۴-۱ -شخصیت های اصلی :    76
۴-۶-۱-۴-۲- شخصیت های فرعی که خود به سه دسته تقسیم می شوند    76
۴-۶-۲- صحنه    77
۴-۶-۲-۱-صحنه  ی فراخ منظر و صحنه نمایشی    77
۴-۶-۲-۲- صحنه فراخ منظر و نمایشی در غزل روایی    77
۴-۶-۲-۱- صحنه در غزل روایی    78
۴-۶-۲-۱-۱-زمان :    78
۴-۶-۲-۱-۲ مکان    78
۴-۶-۳- پیرنگ :    79
۴-۶-۳-۱-تفاوت داستان با پیرنگ    79
۴-۶-۳-۲- انواع پیرنگ    79
۴-۶-۳-۳ پیرنگ در غزل روایی    80
۴-۶-۳-۳-۱- انواع غزل روایی از نظر وجود پیرنگ    80
۴-۶-۳-۳-۲- انواع غزل روایی از نظر نوع پیرنگ    82
۴-۶-۴- زاویه ی دید    83
۴-۶-۴-۱ -زاویه ی دید درونی    83
۴-۶-۴-۱-۱- راوی – قهرمان    83
۴-۶-۴-۱-۲- راوی – ناظر    84
۴-۶-۴-۲- زاویه ی دید بیرونی    84
۴-۶-۴-۴- زاویه ی دید در غزل روایی    84
۴-۶-۵- عمل داستانی    85
۴-۶-۶ حادثه    85
۴-۶-۶-۱- حادثه ی استقلال یافته    85
۴-۶-۶-۲ -حوادث اصلی و فرعی    86
۴-۶-۶-۳- حادثه در غزل روایی    86
۴-۶-۷-گفتگو    87
۴-۶-۷ -۱-گفتگو در غزل روایی    87
۴-۶-۸-۱- انواع درون مایه    88
۴-۶-۸-۲- درون مایه در غزل روایی    88
۴-۶-۹- کشمکش    89
۴-۶-۹-۱- انواع کشمکش    89
۴-۶-۹-۱-۱- کشمکش جسمانی    89
۴-۶-۹-۱-۲- کشمکش ذهنی    89
۴-۶-۹-۱-۳- کشمکش اخلاقی    89
۴-۶-۹-۲- کشمکش در غزل روایی    89
۴-۶-۱۰- اوج    90
۴-۶-۱۰-۱- اوج در غزل روایی    90
۴-۶-۱۱- گره گشایی و نتیجه گیری    90
۴-۶-۱۱-۱- گره گشایی و نتیجه گیری در غزل روایی    90
فصل پنجم    92
۵-۱-درآمدی بر شعر و شعرای مورد بحث    93
۵-۲- غزلهای روایی    94
۵-۲-۱- بررسی داستان های روایی و عناصر آن    94
۵-۳- غزلهای غیر روایی عبارتند از :    100
۵-۳-۱- غزلهای ارجاعی    100
۵-۳-۱-۱- رخدادهای تاریخی – مذهبی    101
۵-۳-۱-۲-رخدادهای شخصی    115
۵-۳-۱-۳- رخداد مذهبی اساطیری    124
۵-۳-۲-غزل هایی که دارای تلمیح هستند    131
۵-۳-۳-غزل های دارای مقدمه برای گفتگو    143
نتیجه گیری    145
فهرست منابع و ماخذ :    147
چکیده
غزل شکل نهایی و تکامل یافته ی شعر ماست و شاید بتوان گفت قدیمی ترین قالبی است که در شعر فارسی توانسته است حیات خود را به هزاره ی جدید بکشاند و این کار کوچکی نیست  . یکی از شاعران برجسته ی معاصر ایران که خلاقیّت و آفرینندگی را با پژوهش و تتبّع جمع آوری کرده است و هم محافل ادبی و هم جامعه ی دانشگاهی  او را در زمان حیاتش جدّی گرفت ، مرحوم قیصر امین پور و سید حسن حسینی  است . قالب غزل در همه پنج مجموعه ی شعری قیصر امین پور دیده می شود. سید حسن حسینی نیز در قالب غزل اشعار قابل توجهی دارد .موضوع این پژوهش بررسی غزل های روایی و سایر انواع آن در غزل های سید حسن حسینی و قیصر امین پور می باشد . غزل روایی غزلی است که در محور عمودی خود ، به نقل رویدادی بپردازد ، رویدادی که شرح آن ، درون غزل باشد و کل ساختار غزل را در برگیرد . هر غزل روایی ، از سه بخش مقدمه ، تنه و پایان تشکیل شده است.عناصر داستانی در غزل روایی وجوددارند که عبارتند از : شخصیت ، صحنه ، پیرنگ ، زاویه دید ، عمل داستانی ، حادثه ، گفتگو ، مضمون ، اوج ، گره گشایی و نتیجه گیری.
در سایر انواع غزل نیز با داستان مواجه هستیم اما داستان ها و روایاتی که در بیرون از غزل رخ داده است و فهم آن به درک و اطلاعات مخاطب یا خواننده بستگی دارد. سایر انواع آن شامل غزل های ارجاعی، غزل هایی که حکایت دارند ، غزل های دارای مقدمه برای گفتگو ، غزل هایی که تلمیح دارند، می باشد.
واژگان کلیدی : غزل _ غزل روایی _ غزل غیر روایی _ عناصر داستان _ قیصر امین پور _ سید حسن حسینی

فصل اول
مقدمه و روش تحقیق
۱-۱-کلیات
تعریف مساله و بیان سوال های اصلی تحقیق
مهم ترین سوال های این پژوهش به قرار زیر است :
یک- نگاه قیصر امین پور و سید حسن حسینی به قالب غزل چگونه است ؟
دو- کارکرد غزل های روایی و سایر انواع غزل در اشعار قیصر امین پور و سید حسن حسینی چگونه است ؟
سه-  کیفیت عناصر داستان در غزل های روایی و غیر روایی چگونه است ؟
۱-۲- فرضیه ها
یک – غزل در همه ی پنج مجموعه ی شعری قیصر امین پور به طور تقریباً یکسان وجود دارد .
دو –  قیصر امین پور یکی از شاعران توانمند معاصر بود که توانست در دهه ی شصت با اینکه کشور در شرایط جنگ به سر می برد ، با استفاده از قالب غزل ناب شعر را از ایستگاه های غمگین برهاند و آوازی سر دهد از جنس تغزل و تعهد که هر یک از این غزل ها نوعی روایت سال های جنگ و بعد از آن می باشد که این روایت ها یا در محور عمودی غزل رخ داده است یا بیرون از غزل. سید حسن حسینی نیز از شاعران توانمند در زمینه ی روایت های مذهبی است و همه او را ، با این عنوان می شناسند .
سه –  در غزل روایی یک روایت در محور عمودی آن وجود دارد . در غزل های غیر روایی هم داستان به نوعی وجود دارد. وجود داستان چه در غزل روایی و چه در غیرآن خواننده را به سوی درک بیشتر مفاهیم شعری  سوق می دهد . این همان هنری است که شاعر از خود باقی می گذارد .
۱-۳- روش کار
 این کار پژوهشی در پنج فصل می باشد …
علت اصلی انتخاب قیصر امین پور و سید حسن حسینی این بود که از شاعران توانمند سه دهه ی اخیراند و در میان خاص و عام جایگاه رفیعی پیدا کرده اند و اشعارشان همه کس فهم شده است .
۱-۴- سابقه و ضرورت انجام تحقیق
با توجه به جستجو و تامل نگارنده ، تاکنون اثر پژوهشی که به غزل های قیصر امین پور و سید حسن حسینی با رویکرد روایی و غیر روایی توجه داشته باشد ، انجام نشد .  در  چند پایان نامه ای که وجود دارد فقط بر روی زیبایی های شعری یا مفاهیم کلماتی خاص و حداکثر در دو مجموعه از اشعارش کار شده است . پایان نامه مورد نظر که درباره ی بررسی غزلیات روایی و سایر انواع آن می باشد توانایی و برتری و نو بودن پژوهش حاضر را نشان می دهد .
۱-۵-روش و ابزار گردآوری اطلاعات
کتابخانه ای و فیش برداری
۱-۶-جامعه ی آماری
کل غزل های قیصر امین پور و سید حسن حسینی
۱-۷-شعر و آفرینش
         زندگی بشر دور از شعر قابل تصور نیست. چرا که اندیشه های انسان درباره ی خودش و طبیعت که شکل شعر های ساده و ابتدایی دارد، از ابعاد روح به شمار می رود و نمی توانیم زندگی او را از این بعد روحی مجرد سازیم. سر گذشت شعر به دورانی می کشد که از حدود تاریخ و گزارش های تاریخ به دور است و از لحظه ای آغاز می شود که کاروان زندگی در جاده ی زمان به راه پویی پرداخته و شعر نوای جرس پیشرو این قافله است. از این رو پیدا کردن نخستین شعر و اولین سراینده ممکن نیست. افسانها یی نظیر  این وجود دارد که گفته اند اولین شعر جهان را آدم ابو البشر سرود. مرثیه ای در سوگ هابیل. ( شفیعی کدکنی: ۵۶۲ )از دیر باز مردم به شعر به عنوان سخنی غیر معمولی و غیر طبیعی می نگریستند تا جایی که سخن شاعر را سخنی از زبان خدا، خدایان، الهه های گوناگون و یا موجودات غیر انسانی تلقی می کردند. که انسان در حالت بی خودی، روح خود را در اختیار آن ها می گذارد و زبان و سخن و پیام آنان می شود. اعراب معتقد بودند که ( جن )، به آن ها تلقین شعری می کند و آنان ناخواسته و تحت تاثیر این موجودات ناشناخته، سخنان آنان را باز گو می کنند. ابو العلا معری می گوید: ” انَ لکل شاعر شیطانا یقول شعر علی لسانه ” حتی شاعران ایرانی که تحت تاثیر نظرات مستقیم و غیر مستقیم شاعران عرب بودند. کم و بیش در اشعار خود به این اعتقاد اشاره دارند. ناصر خسرو در بیتی چنین بیان می کند که
« بازی گریست فلک گردان                             امـروز کـرد تـابعـه تلقینم »
 این اعتقاد هنوز بیش و کم در میان مردم وجود دارد که گاهی اوقات رنگ باخته و در پشت جملات و نظراتشان خفته و گاهی به شکل دیگری بروز می کند. امروزه هر چند شعر را تلقین خدایان و موجودات مرموز نمی دانند؛ ولی شاعر را موجودی با شعور و شناختی برتر از شعور طبیعی بشر قلمداد می کنند و عقیده دارند که شاعران پیامبران سرزمین کلماتند و خدایگان واژگان که در روح کلمات و واژگان، جایی تازه می دهند و دوباره آنان را می آفرینند و شاید ساختن اصطلاح ” در رستاخیز کلمه ها ” با این اعتقاد و باور بی ربط نباشد. شناخت شعر، قرن ها آدمیان را به خویش مشغول داشته است. فیلسوفان و ادیبان تلاش های پی گیر در تعریف شعر به کار بسته اند و هزارها تعریف از شعر در فرهنگ ها و کتاب های جهان مسطور و مندرج است. کهن ترین تعریف از شعر را نزد منطقیان می یابیم که می گویند: ” شعر کلام موزون و قافیه دار است.” و متاخران به تلفیقی از دو تعریف منطقی و عروضی قایلند و شعر را ” کلام خیال انگیز موزون و قافیه دار ” می خوانند. ( بشر دوست: ۱۲۶ )
۱-۸-شعر و فرهنگ شاعر
          شاعر تحت تاثیر جریانات مختلف ذهنی خود است که از بدو تولد ساخته شده و در جریانات مختلف زندگی و در محیط های گوناگون فرهنگی و طبیعی خود با آن مواجه شده است؛ شعر می گوید. شعر آن چنان نیست که در یک لحظه با کلمات ساخته شده در قالب شعری خاص تولد یابد. هر کلمه ای که از ذهن شاعر خارج می شود مانند صندوقی است که تمام دانسته ها و احساسات نهفته در لایه های ذهنی شاعر را با خود جمع کرده، به این طرف رمز و رازها می آورد.
شفیعی کدکنی، مجموعه عواملی که جریان ذهنی شاعر را تشکیل می دهد به سه دسته تقسیم می کند: ۱) فرهنگ عمومی شاعر؛ یعنی آگاهی او از آن چه در گذشته و حال، در محیط دور و نزدیک او جریان داشته، از مسایل تاریخی، اجتماعی و سیاسی تا اطلاعات دینی، اساطیری، علمی و فلسفی.
۲- فرهنگ شعری که حاصل خوانده ها و شنیده ه های او در زمینه ی الفاظ و معانی شعری است.
۳- تجربه های خصوصی، در طول زندگی، از روزگار کودکی تا لحظه ی سرودن و خلق آفرینش هنری که از پیچیده ترین عناصر ذهنی است و در تحقیقات ادبی به خصوص در بحث صور خیال، دارای اهمیت است.” ( شفیعی کدکنی  203 )
آن گونه که پسا ساختار گرایان اعتقاد دارند: ” هدف هر خوانش باید تولید معنا باشد و معنای بیش تر را می توان با درگیر کردن آشکار و آگاهانه ی آرزوهای لذت مدار و سیاست مدار خود با متن تولید کرد. حتی پیچاندن استراتژیک متن یا خوانش ( بر خلاف منش ) پیام آشکار متن، چیزی بیش از ادامه ی منطقی آن چه که همه ی خوانندگان انجام می دهند، نیست. قدرتمند کردن خواننده، در عین حال قدرتمند کردن منتقد است که به عنوان نماینده ی خواننده عمل می کند. ( هارلند: ۶۰- ۳۸۵ )
از دیر باز آن چه زبان شعر را از زبان معمولی متمایز و برجسته تر می نماید، موسیقی و وزن شعر می باشد. همین که مردم عامی، هر گروه واژه را در کنار هم با ردیف و قافیه و آهنگ که گوش نواز می آید، شعر می پندارند؛ نمایانگر این است که اولین تلاش های انسان ها در استفاده جدید از کلمات روزمره، در به کارگیری کلمات در یک زنجیره ی جدید آوایی و موسیقیایی جدید بوده است.
شفیعی کدکنی، موسیقی شعر را به چهار دسته تقسیم کرده، شعری را برجسته می داند که بتواند هم زمان این چهار دسته ی موسیقی را در خود نهفته باشد.
۱-    موسیقی بیرونی شعر: همان وزن عروضی که لذت بردن از آن امری غریزی می باشد.
۲-    موسیقی کناری: منظور تناسبی است که از رهگذر هماهنگی دو کلمه یا دو حرف در آخر مصراع ها دیده می شود؛ مثل خواب و آب …
۳-    موسیقی داخلی: مجموعه تناسب هایی که در میان صامت و مصوت های کلمات یک شعر ممکن است که وجود داشته باشد.
۴-    موسیقی معنوی: آن چه قدما طباق و تضاد و مراعات النظیر و … خوانده اند، نوعی آهنگ در درون شعر به وجود می آورد و رعایت این تناسب ها، اگر به طرزی باشد که خواننده متوجه تصنع هنر مند نشود، بسیار پر اهمیت است. ( شفیعی کدکنی: ۸۸ – 96 )
۱-۲-ساختار ( structure ) یا ساخت
به طور کلی به شیوه ی اتصال میان عناصر و اجزای سازنده اثر ادبی گویند. ساختار مانند ریسمانی است که بدون دیده شدن دانه های تسبیح  ردیف می کند.(داد ۲۷۶)
ساختار چار چوب طرح ریزی شده ی اثر ادبی است که در این صورت به دو شکل ساختار صوری و غیر صوری نمود پیدا می کند. از دیدگاهی دیگر، ساختار تعریفی عمیق تر دارد و آن حاصل روابط کلیه ی عناصر تشکیل دهنده ی اثر با یکدیگر است؛ یعنی ارتباط ذاتی بین اثر هنری که کل اثر را دربر می گیرد و به آن یکپارچگی می دهد. به این ترتیب در مورد شعر، ساختار تشکیل و تنظیم ارتباطی است قوی و یکپارچه بین همه ی عناصر شعر که شاعر آن را با به کار بردن تدابیر فن شعر به وجود می آورد. (میرصادقی، ذوالقدر ۱۴۵)
هم چنین ساختار را بیان صریح و روشن اثر ادبی و مفهومی دیگر، آن چه که به صورت بیان نثری می توان از شعر بیرون کشید یا خلاصه و فشرده ی شعر به صورت نثر نیز تعریف کرد. در ادبیات، چگونگی ساختار بر محتوا تأثیر می گذارد، بدین معنی که طرز قرار گرفتن اجزای اثر ادبی، محتوا را تغییر می دهد.(همان ۱۴۶)
پس ساختار یک شیوه و روش است و سخن آن این است که هر جزء یا پدیده در ارتباط با یک کل بررسی می شود. بدین ترتیب ساختار گرایی بین مباحث سنتی ادبیات از قبیل بدیع و بیان و عروض و قافیه و یافته های جدید زبان شناسی ائتلافی به وجود آورده است.

 
۱-۳-زمینه ی تاریخی ساختارگرایی
ریشه ی ساختارگرایی به فرمالیسم روس و مکتب پراگ می رسد. و در هر یک از مکتب های فوق به نحوی است، که به شرح زیر است.
الف) در مکتب فرمالیست ها روشی است برای کشف رابطه ی تکواژهای درون جمله و رابطه ی آن ها با طرح کلی زبان. آن ها معتقد بودند تکیه بر فرم باید باشد نه محتوا.
ب) ساختارگرایی در مکتب پراگ رابطه ی بین اجزاء یک پیام ادبی است که ساخت آن را تشکیل می دهند. به نظر آنان اثری هنری است که در آن همه ی عناصر هم صورت است و هم محتوا و هیچ جزئی را نمی توان به زبان دیگر جز همان زبان ادبی به کار گرفته شده، توضیح داد. (شمیسا، نقد ادبی ۱۹۳)
۱-۴-اصول ساختار گرایی
شالوده ی دیدگاه فردینان دوسوسور- که مکتب فرمالیسم، و در پی آن، ساختارگرایی، براساس آن بنا شدند بدین شرح است:
۱-۴-۱-دید همزمانی و درزمانی
در دید همزمانی که ساختارگرایی مبتنی بر همان دید است. به علل و عوامل قبلی توجه ندارد بلکه توجه اصلی آن متوجه به ربط اجزا و پدیده ها در یک زمان و دوره مشخص است، اما از آن جایی که ساختارها در زمان های گوناگون تغییر می کند. ساختارگرایان یک دید در زمانی هم در نظر می گیرند. یعنی جنبه ی تاریخی را در نظر می گیرند، و به مطالعه ی تاریخ یک زبان و بررسی تحولات آن در طول زمان می پردازند. در حالی که دید همزمانی مطالعه ی زبان در یک مقطع خاص است.
۱-۴-۲-زبان وگفتار
فردینان دوسوسور میان زبان و گفتار، تمایز قائل شده است. زبان یک دانش و قوه ی ذهنی است که طرح آواها و نحو و معانی را در خود دارد و گفتار محقق شدن آن در کسوت الفاظ است. یعنی گفتار جنبه ی عینی و ملموس زبان است و زبان نظامی است بالقوه فقط در ذهن اهل زبان وجود دارد و در واقع توانایی گوینده شنونده برای درک جمله هاست. (شمیسا ۱۹۵)
۱-۴-۳-دال و مدلول
طبق نظر دوسوسور، بین دال و مدلول پیوند قراردادی است. دال صورت آوایی یا نوشتاری نشانه است و مدلول، مفهوم ذهنی آن است. ساختارگرایان نیز می گویند هر دال، مدلولی دارد؛ اما پسا ساختارگرایان معتقدند: دال می تواند چندین مدلول را در اختیار مخاطب قرار دهد. لذا معنی را نویسنده به وجود نمی آورد. او دال را در متن می نشاند و مدلول ها را در اختیار خواننده است. و رابطه ی میان دال و مدلول یک رابطه ی صریح نیست. این موضوع شامل حال آثاری می شود که متن باز دارند و شامل متونی که بسته هستند، نمی شود. (همان ۲۰۲-۲۰۳)
۱-۴-۴-روابط هم نشینی و جانشینی
دوسوسور ساخت درونی زبان را به دو مقوله تقسیم کرده است.
الف) روابط هم نشینی (syntaymatic)
ب) روابط جانشینی (paradiymatic )رابطه ی هم نشینی پیوند عناصر را در زنجیره ها و جملات توجیه می کند در حالی که روابط جانشینی ارتباط عناصر را با جانشین های آن ها توصیف می کند.
دوسوسور رابطه ی هم نشینی و جانشینی را که برای توصیف همه جانبه ی زبان کارآمد بود، جانشین تقسیم بندی سنتی در توصیف زبان نمود که شامل صرف و نحو، واج شناسی و واژگان می باشد. (مانفرد ۳۰-۳۳)
۱-۵-اهداف ساختارگرایی
ساختارگرایی، مطالعه ی اجزای تشکیل دهنده ی یک اثر،و بررسی مناسبات آن ها با هم است برای آسان تر شدن تجزیه و تحلیل یک پیام ادبی، مطالعه ی ساختاری باعث می شود که در میان کثرت های به ظاهر متفاوت و مختلف متوجه نوعی وحدت شویم که حامل پیامی است و در نتیجه درک ما دقیق تر می شود.
در ساختارگرایی توجه به معنا مورد توجه قرار می گیرد نه مسائل اجتماعی و اقتصادی. در نقد نو نیز اثر ادبی بر مبنای خود اثر، توضیح داده می شود. یعنی متن و لاغیر. توجه از شخص شاعر، به شعر او، هدفی است شایان توجه زیرا دست یافتن به یک شیوه برای داوری منصفانه است که در مورد یک اثر ادبی انجام می شود. (شمیسا ۱۹۴)
۱-۵-۱-ساختار شعر کلاسیک فارسی
شعر کلاسیک فارسی، به لحاظ روساخت دارای ظاهر گسسته نمایی است، اما از نظر ژرف ساخت. ساختار دوری دارد به این معنا که مضامین حول یک محور درگردشند. علت وجود چنین ساختاری این است که در جوامع مبدأ گرای و مرکز مدار همه چیز در پیرامون مرکز نظام بندی می شوند. در چنین نظامی، مهم نیست که واحدهای ساختاری با هم و دمساز باشد یا نه؛ دم ساز بودن تک تک آن واحدها با مرکز نظام است. (مانفرد ۸۳)

۱-۵-۲-ساختار شعر نو فارسی
شاعر رمانتیک قرن نوزدهم، کالریج، اثر ادبی و پیوند اجزا و مناسبات درونی آن را به گیاهی تشبیه می کرد که اجزای آن، پیوستگی درونی اثر و پیوند جدایی ناپذیر بین اجزای اثر و کل آن، اصطلاح شکل اندام وار را به کار گرفت. (اخلاقی، به نقل از پایان نامه ی دکتری حیدری ۲۸)
نیما یوشیج ساختار شعر نو فارسی را مانند استخری از آب می داند که وقتی بادی به آن می وزد یا سنگی در آن می افتد، موج هایی تشکیل می شود هر موج کوچک محاط در م.ج بزرگ تر است و به نوبه ی خود محیط بر موج کوچک تر، و مجموعه ی این امواج کوچک و بزرگ، کامل کنند. این دستگاه هستند. (یوشیج نیما، حرف های همسایه به نقل از پایان نامه ی دکتری حیدری ۱۵۷)
۱-۶-شعر روایتی
توالی از پیش انگاشته شده ی رخدادهایی که به طور غیر تصادفی به هم اتصال یافته اند، را روایت گویند. ( رولان بارت، ۱۳۸) شعر روایتی از قدیمی ترین انواع شعر است که یک واقعه ی تاریخی و یا قصه و سرگذشت و حکایتی را بیان می کند. رواییات، قسمت عمده ای از ادبیات فارسی را تشکیل می دهند. (داد ۳۱۱)
۱-۶-۱-شعر روایی در ادبیات فارسی
در ادبیات فارسی، منظومه، شعر روایی مفصلی است که معمولاً در آن به شرح ماجرا یا بازگویی داستانی حکمی و عرفانی، حماسی،تاریخی، عاشقانه یا طنز آمیز می پردازد. به همین علت در ادبیات قبل از اسلام نشان می دهد که منظومه سرایی در ادبیات دوران ساسانی (۲۲۴-۶۵۲م) و قبل از آن سابقه داشته است. بسیاری از منظومه های فارسی دری از اصل پهلوی ساسانی یا پهلوی اشکانی ترجمه شده اند. کلیله و دمنه و سند بادنامه اثر رودکی (متوفی ۳۲۹ ق) و آفرین نامه ی بوشکور بلخی (قرن چهارم) از نخستین منظومه های دوران پیدایش شعر فارسی بودند. از قرن پنجم به بعد منظومه های متعددی در دست است و تقریباً کلیه ی منظومه های سروده شده تا اواخر قرن سیزدهم در قالب مثنوی اند. بخش اعظم این منظومه ها غنایی و بسیاری تعلیمی، عرفانی و حماسی هستند و یا مضامین طنز دارند. از دوران مشروطیت نیز (۱۳۲۴- ۱۳۲۷ ق) به بعد، منظومه ها هم از لحاظ قالب و هم از لحاظ مضمون تحول یافتند. به طوری که تعریفی که با توجه به منظومه های سنتی داده شد. در مورد منظومه های متأخر صدق نمی کند و با آن ها شکل داستانی خود را حفظ کرده اند، اما بسیاری از آثاری که امروزه به منظومه معروف شده اند، داستان نیستند و تنها خصوصیت آن ها طولانی بودن نسبی و وجود حوادثی است که در آن جریان دارد و آن ها از دیگر آثار شعری مشخص می کند. برای نشان دادن تفاوت بین منظومه و شعر روایی هر یک از آن ها را جداگانه تعریف می کنیم به اشعاری که شاعر مقصود خود را با دخالت حکایات و روایات بیان می کند یا اشعاری که اندیشه تحت الشعاع بیان قرار می گیرد یا آن حل می شود. (میرصادقی« ذوالقدر » 298-299)
۱-۶-۲-انواع اشعار روایی
در ادب فارسی، شعر روایی اغلب در قالب مثنوی و در دو بحر متقارب و هزج سروده شده اند که عبارتند از:
۱-    روایی های ملی و حماسی ۲- غنایی ۳- عرفانی و تعلیمی
۱-۶-۲-۱  روایی های ملی و حماسی
قرن چهارم و نیمه ی اول قرن پنجم مهم ترین دوره ی حماسه سرایی در ایران بعد از اسلام است. در این دوران تنی چند از شاعران، به کار نظم شاهنامه پرداختند که قدیمی ترین آن ها مسعودی مروزی (اواخر قرن سوم) است که تنها سه بیت از او باقی مانده است. دیگر شاهنامه اثر دقیقی( ۳۲۰-۳۳۰ – 365 تا ۳۷۹) در هزار بیت در شرح سلطنت گشتاسپ و ظهور زردشت و جنگ مذهبی میان گشتاسب و ارجاسب تورانی است، و بالاخره شاهنامه ی فردوسی ( ۳۲۹- ۴۱۱ تا ۴۱۶) که بزرگترین حماسه ی ملی ایران محسوب می شود. (صفا ج۱ ۱۰۸)
در دوره ی اخیر، حماسه ی تاریخی و مذهبی، جای حماسه های ملی را گرفتند. در ادبیات معاصر نیز حماسه وجود دارد . سیاوش کسرایی (۱۳۰۶) آرش کمانگیر را بر اساس روایی های حماسی قدیم و گلچین گیلانی (۱۲۸۷-۱۳۵۱) داستان رستم و سهراب را در (منظومه ی مهر و کین) بازآفرینی کرده اند. (شمیسا، انواع ادبی ۹۷)
انواع حماسه های منظوم فارسی، بر حسب قدمت عبارتند از:
۱-    حماسه ی سنتی: مانند شاهنامه ی فردوسی، گرشاسب نامه ی اسدی طوسی، بهمن نامه اثر ایرانشاه بن ابی الخیر (اوایل قرن ششم)
۲-    حماسه های ثانوی: مانند سام نامه ی خواجوی کرمانی (۶۸۹-۷۵۰)
۳-    حماسه های متأخر: مانند نمایش نامه ی رستم و سهراب که حسین کاظم زاده (۱۲۶۲-۱۳۴۰) بر مبنای شاهنامه نوشت. (همان ۶۶)
انواع حماسه ها ی منظوم فارسی برحسب موضوع، شامل موارد زیر می باشند:
۱-    حماسه ی اساطیری: که قدیمی ترین و اصیل ترین نوع حماسه است. و بر مبنای اساطیر شکل گرفته است.
۲-    حماسه ی پهلوانی: حماسه ی پهلوانی ممکن است جنبه ی اساطیری داشته باشد مثل زندگی رستم در شاهنامه و ممکن است جنبه ی تاریخی داشته باشد مثل ظفرنامه ی حمدالله مستوفی در حماسه های پهلوانی، قهرمان معمولاً یک پهلوان مردمی است و برای او مرگ بهتر از ننگ است.
۳-    حماسه های دینی و مذهبی: قهرمان آن یکی از رجال مذهبی است و ساخت داستان حماسه بر مبنای اصول یکی از مذاهب است: مثل کمدی الهی دانته، خداوند نامه ی ملک الشعرای صبای کاشانی.
۴-    حماسه های عرفانی: در این گونه حماسه، قهرمانان بعد از شکست دادن دیو نفس و طی سفری مخاطره آمیز در جاده ی طریقت، در نهایت به پیروزی که همان حصول به جاودانگی از طریق فناء فی الله است، در می یابند. مثل حماسه ی حلاج در تذکره الاولیاء.
۵-    حماسه های دینی و تاریخی: که در شرح احوال و فتوحات پادشاهان گذشته یا معاصر شاعر است؛ مثل اسکندر نامه ی نظامی گنجوی، تمر نامه یا تیمور نامه از هاتفی خرجردی متوفی (۹۲۷ ق) در شرح فتوحات امیر تیمور (۷۳۶-۸۰۷ ق) و شهنشاهنامه اثر ملک الشعرای فتحعلی خان صبا (متوفی ۱۲۳۸ ق) درباره ی تاریخ قاجاریه (۱۱۹۳-۱۳۴۴). (همان ۶۷-۶۸)
۱-۶-۲-۱-اشعار غنایی ( lyric poetry )
تاریخچه ی اشعار غنایی به ایران پیش از اسلام می رسد. در منظومه ی غنایی، همواره با عواطف شخصی و تأثرات و آلام و یا لذات و مسرات یک فرد سر و کار داریم. میزان و ملاک حقیقت در این نوع شعر عواطف و روح شاعر است. غرض و غایت شعر غنایی توصیف عواطف و نفسانیات فرد است و تمام عواطف نفسانی بشر از هر نوع که باشد موضوع آن است. (صفا، حماسه سرایی ۳)
در شعر فارسی، از نخستین دوران پیدایش تا امروز اقسام شعر غنایی هم در قالب های گوناگون شعر سنتی فارسی و هم در انواع شعر نو و نیز به شکل دو بیتی های عامیانه به وجود آمده است. از تأثیر گزارترین منظومه های غنایی «ویس و رامین» اثر فخرالدین اسعد گرگانی (متوفی ۴۶۶ ق) است که بعدها سرمشق شاعرانی چون نظامی گنجوی در سه منظومه ی غنایی او به نام های خسرو و شیرین، لیلی و مجنون و هفت پیکر قرار گرفت. (میرصادقی، ذوالقدر ۱۸۸)
از قرن هفتم به بعد، تحت تأثیر منظومه های غنایی نظامی، منظومه های فراوانی سروده شده است. می توان گفت تقریباً همه ی آن ها تقلید از صحنه ها و اجزای داستان نظامی است. در قرن سیزدهم و با شروع نهضت بازگشت ادبی، از توجه فوق العاده به سرودن منظومه های غنایی کاسته شد.
۱-۶-۲-۲-اشعار عرفانی – تعلیمی (mystic- didactic poetry  )
شاخه ای از شعر فارسی دری است که شاعران عارف یا عارفان شاعر تحت تأثیر مشرب تصوف به وجود آورده اند. شعر عرفانی به بیان حال و عوالم خاص عارفان یا شرح اصول عقاید یا تفسیر و تأویل افکار آنان اختصاص دارد. ابوسعید ابوالخیر (۳۵۷-۴۴۰ ق) از نخستین عارفانی است که از تأثیر بیش از حد شعر آگاه بود و از شعر برای هدایت پیروان خود استفاده می کرد. حتی گاه چنان که مشهور است برای معالجه ی بیماران استفاده می کرده است. اهل تصوف از اواخر قرن چهارم به بعد از شعر به عنوان وسیله ای برای ترغیب و ارشاد پیروان خود استفاده می کرده اند. ابوالمجد مجدود بن آدم سنایی (متوفی ۵۲۵ یا ۵۳۵ ق) را می توان اولین شاعری دانست که آثارش رنگ تصوف دارد. بعد از او فرید الدین عطار نیشابوری (۵۴۰-۶۱۸ ق) از جمله مهم ترین شاعران اهل تصوف است. بعد از حمله ی مغول (۶۱۵ ق) و در تمام طول قرن هفتم و هشتم، به علت اوضاع خاص اجتماعی، تصوف به دوران اوج و اعتلای خود رسید، جلال الدین محمد مولوی بلخی بزرگترین شاعر متصوف ایران، در همین دوران ظهور کرد. از این دوره به بعد آثاری که به وجود آمد، تکرار و تقلید آثار گذشتگان یا شرح و تفسیر آن ها بود و ارزش هنری چندانی نداشت. مهم ترین آثاری که از قرن هشتم تا اواخرقرن دوازدهم به وجود آمده اند: عبارتند از: مثنوی های زاد المسافرین،
کنز الرموز از امیری حسینی هروی (متوفی ۷۱۸ ق) و گلشن راز شیخ محمود شبستری (۶۸۷-۷۲۰ ق) و بالاخره منظومه ی « سلامان و ابسال » نورالدین عبدالرحمان جامی (متوفی ۸۹۸ ق) و در دوره ی متأخر، حبیب خراسانی (۱۲۶۶ -۱۳۲۷ ق) با سرودن غزل هایی که حال و هوای متفاوتی داشت، رنگ تازه به شعر عرفانی زد. در دوره ی معاصر، سهراب سپهری (۱۳۰۷-۱۳۵۹) با درونمایه ی عرفانی شعرهایش، نوعی شعر عرفانی به وجود آورده است. هر چند عرفان او سرچشمه ای جدا از تصوف دارد. (همان ۱۸۵-۱۸۶)
علاوه بر متون عارفانه، برخی از متون روایی نیز وجود دارند که بعد از تعلیمی و اخلاقی گسترده تر از بعد عرفانی است؛ به طوری که اگر مراحل سیر و سلوک عارفانه را گذر از طریقت و شریعت و دست یابی به حقیقت بدانیم، اشعار مورد بحث در مرحله ی شریعت و ارائه ی دستور العمل های دینی و اخلاقی جای می گیرند، این اشعار را اشعار تعلیمی می نامیم. «بوستان» نمونه ی خوبی برای این گونه اشعار است.
۱-۶-۳-شعر روایی در ادبیات معاصر فارسی
از دوران مشروطیت (۱۳۲۴-۱۳۲۷ ق) به بعد تحولاتی در صورت و معنای شعر به وجود آمد. از تحولات مهم تغییر ساختار شعر بود. آثاری به وجود آمد که جنبه ی روایتگری داشتند از جمله ی این آثار منظومه ی نوروزی نامه (۱۲۹۷ ق) و«کفن سیاه» میرزاده ی عشقی (۱۲۷۲-۱۳۰۳) خانوادهی سرباز (۱۳۰۵) و « مانلی» اثر نیما یوشیج، قصه ی شهر سنگستان از مهدی اخوان ثالث (۱۳۰۰-۱۳۵۹) را می توان اشاره کرد. البته عشقی در اشعار روایی اش علاوه بر قالب مثنوی که غالب اشعار روایی سنتی بوده اند، بهره گرفته است. مثلاً سه تابلو یا ایده آل را در قالب مسمط سروده است. که انحراف جدی از شعر سنتی محسوب می شود. (میمنت ۲۹۹) نیما یوشیج نیز از شعرایی است که شعر روایی، با عنوان قصه ی رنگ پریده دارد. اما سرآغاز خط روایت داستانی در اشعار نیما «محبس» (1303) است که مایه های سنتی دارد. سپس «خانواده ی سرباز» (1305)، « شهید گمنام و سرباز فولادین» (1306 )، این اشعار برگرفته یا ترجمه از آثار خارجی هستند. (همان)
۱-۶-۴-شعر روایی در ادبیات غربی
در اروپا تا قبل از به وجود آمدن رمان در اواخر قرن هفدهم،شعر متداول ترین شکل روایت به صورت منظوم باقی گذاشته است و شاعران نیز ترجیح می دهند موضوعاتی را که می توان به شکل منثور بیان شود کمتر به حیطه ی شعر راه بدهند. اما هنوز بسیاری از آثار شعری قرن بیستم، از جمله تعداد زیادی از اشعار تی.اس.الیوت (۱۸۸۸-۱۹۶۵ م) شاعر آمریکایی تبار انگلیسی را از جمله شعرهای روایی به حساب می آورند. (داد ۳۱۴)
در قرون وسطی روائیات بر دو دسته تقسیم می شدند: منظومه های بزمی و رزمی (رمانس ها) و داستان های اخلاقی و مذهبی. از رمانس های معروف این دوره، منظومه ی «بروت» است که موضوع آن داستان های آرتور، پادشاه انگلستان است و شاعری به نام لامایان آن را سروده است. در بخش روائیات اخلاقی،
« داستان اخلاقی» در قرن سیزدهم و منظومه ی پیرزپلومن اثر لانگلند در قرن چهاردهم از نمونه های این نوع شعر به حساب می آید. در این زمینه ی روائیات تمثیلی منظومه ی « ملکه ی پریان » اثر ادموند اسپنسر، در بخش حماسه ی «بهشت گمشده» اثر جان میلتون نمونه ی درخشان شعر روایتی به شمار می روند.(همان ۳۱۳-۳۱۴)
به طور کلی در غرب منظومه ها بر حسب موضوع و محتوا در سه دسته جای می گیرند.
۱)    حماسه ۲) رمانس منظوم ۳) بالاد که هر یک از این موارد را به طور خلاصه تعریف می نماییم.
۱-حماسه: (epic  )
حماسه شعری است روایی و طولانی که معمولاً بر شرح احوال و اعمال خارق العاده ی قهرمانی متمرکز می شود و با حوادث مهم غیر معمول که غالباً به سرنوشت یک ملت و گاه به طور کلی نژاد بشری، مربوط است سرو کار دارد. این قهرمان در حماسه ی غربی اغلب جنبه ی فوق بشری یا نیمه خدایی دارد. (صفا ۱۲)
۱-    بالاد ( ballad )
بالاد در ادبیات غرب، قصیده ای است که حکایت کوتاهی را بازگو می کند. (شمیسا ۱۸۸) از حیث تاریخی، سابقه ی این قسم شعر در ادبیات انگلیسی به قرن یازدهم و دوازدهم می رسد. اما اوج شکوفایی آن قرن شانزدهم و هفدهم است. در ادبیات انگلیسی، نوعی شعر روایتی نسبتاً کوتاه و ساده است که در اصل برای تغنی سروده می شود. موضوع بالاد بدون مقدمه آغاز می شود و پیشینه ی رویدادها به طور ضمنی بر شنونده آشکار می گردد. موضوع بالاد، فشرده و در جریان گفت و شنود و توصیف اعمال اشخاص داستان برای شنونده بازگو می شود.
بالادها از لحاظ منشأ پیدایش بر دو گونه اند:
الف) بالاد ادبی: که شعرا با الهام از بالادهای عامیانه سروده اند و به صورت مکتوب موجود است.
ب) بالاد عامیانه: که سینه به سینه نقل شده است وشاعر معینی ندارد ومکتوب نیست.(داد ۷۲-۷۳)
۳- رمانس منظوم
رمانس داستان هایی بوده که در قرون یازده و دوازده میلادی به زبان عوام نوشته می شده است. مشخصه ی اصلی رمانس در مرحله ی اول، رشادت ها و رفتارهای پهلوانانه است و عشق در مرحله ی ثانوی قرار داردو در رمانس هم مانند حماسه از نبرد با اژدها و دیوان واز سلاح های جادوئی مثل کمندهای عجیب و غریب سخن می رود. با این حال چند فرق عمده با یکدیگر دارند. در حماسه، اعمال پهلوانی بنیادهای اساطیری دارد. اما در رمانس اعمال غیر واقعی است. حماسه معمولاً شرح تاریخ ملی است اما رمانس ریشه ی تاریخی ندارد. قهرمان رمانس همیشه پیروز است. حال آن که قهرمان حماسه گاهی در نبردها شکست می خورد یا حتی کشته می شود اما قهرمان رمانس در پایان ماجرا به آرزوهای خود می رسد. از این رو رمانس لحنی شاد و موضوع سرگرم کننده دارد. (شمیسا ۱۲۴-۱۲۵)….

فهرست منابع و ماخذ :
–    ابراهیمی، نادر،۱۳۷۸، ساختار و مبانی ادبیات داستانی، تهران: نشر فرهنگان
–    امین پور، قیصر،۱۳۸۷، مجموعه ی کامل اشعار،تهران:  نشر مروارید
–    انوری، حسن، ۱۳۷۲، گزیده ی غزلیات سعدی، تهران: انتشارات علمی 
–    بارت، رولان، ۱۳۸۷، درآمدی بر تحلیل ساختاری روایت ها( ترجمه ی محمد راغب )، تهران: نشر فرهنگ صبا
–    باطنی، محمد رضا، ۱۳۷۶، نگاهی تازه به دستور زبان، تهران: انتشارات سخن
–    بشردوست، مجتبی، ۱۳۷۹، از صورت تا معنا، تهران: انتشارات امیرکبیر
–    بهار، محمد تقی، ۱۳۷۳، سبک شناسی، تهران: انتشارات امیر کبیر
–    حیدری، مریم، ۱۳۸۶، بررسی ساختار روایی در غزل فارسی، دانشگاه علامه طباطبایی به راهنمایی دکتر سید محمد ترابی
–    حسینی، سید حسن، ۱۳۸۷، هم صدا با حلق اسماعیل، تهران: انتشارات سوره ی مهر
–    خطیب رهبر، خلیل، ۱۳۷۹، دیوان غزلیات مولانا، تهران: نشر صفی علیشاه
–    خطیب رهبر، خلیل، ۱۳۸۶، دیوان فرخی سیستانی، تهران: نشر صفی علیشاه 
–    داد، سیما، ۱۳۷۸، فرهنگ اصطلاحات ادبی،تهران: انتشارات مروارید
–    1386، رسم شقایق، سوگنامه ی قیصر امین پور، تهران: سروش ( انتشارات صدا و سیما )
–    روزبه، محمد رضا، ۱۳۷۸، سیر تحول در غزل فارسی، تهران: انتشارات روزنه
–    شمیسا، سیروس، ۱۳۸۶، انواع ادبی، تهران: انتشارات میترا
–    شمیسا، سیروس، ۱۳۸۵، سبک شناسی شعر، تهران: انشارات میترا
–    شمیسا، سیروس، ۱۳۸۶، سیرغزل در شعر فارسی، تهران: انتشارات علم
–    شمیسا، سیروس، ۱۳۸۵، نقد ادبی، تهران: انتشارات میترا
–    شفیعی کدکنی، محمد رضا، ۱۳۸۰، ادوار شعر فارسی، تهران: انتشارات میترا
–    شفیعی کدکنی، محمد رضا، ۱۳۸۷، در اقلیم روشنایی، تهران: نشر آگاه
–    شفیعی کدکنی، محمد رضا، ۱۳۸۵، موسیقی شعر، تهران: انتشارات آگاه
–    صفا، ذبیح الله، ۱۳۷۴، تاریخ ادبیات در ایران، تهران: نشر قطره 
–    صفا، ذبیح الله، ۱۳۶۳، حماسه سرایی در ایران، تهران: انتشارات امیر کبیر
–    صبور ، داریوش،۱۳۸۲، آفاق غزل فارسی،تهران: نشر زوار
–    کزازی، میرجلال الدین، ۱۳۷۲،« پرنیان پندار غزل »، مجله ی شعر، سال اول (۲)
–    لنگرودی، شمس، ۱۳۷۰، تاریخ تحلیلی شعر نو( جلد یک )، تهران: نشر مرکز
–    سجودی، فروزان، ۱۳۷۶،« ساختار گرایی در شعر معاصر»، مجله ی کتاب ماه ادبیات،
سال دوم(۷۵ )،( هارلند )
–    معدن کن، معصومه، ۱۳۸۸، بزم دیرینه عروس، تهران: نشر مرکز دانشگاهی
–    میرصادقی، جمال، ۱۳۸۶، ادبیات داستانی، تهران: نشر سخن
–    میر صادقی، جمال، ۱۳۸۵، عناصر داستان، تهران: نشر سخن
–    میرصادقی، جمال و میمنت( ذوالقدر )، ۱۳۸۷، واژه نامه ی هنر داستان نویسی، تهران: نشر کتاب مهناز
–    میر صادقی، میمنت( ذوالقدر )، ۱۳۸۷، واژه نامه ی هنر شاعری، تهران: نشر کتاب مهناز
–    هروی، حسینعلی، ۱۳۷۵، شرح غزل های حافظ، تهران: نشر سیمرغ 
–    یونسی، ابراهیمی، ۱۳۸۸، هنر داستان نویسی، تهران: انتشارات نگاه  

–  http://www.hamshrionline.ir