بررسی افکار و ایده های سه شاعر نسیم شمال ،لاهوتی و میرزاده عشقی

فصل اول:
بررسی اوضاع سیاسی و اجتماعی عصر مشروطه و تاثیر آن بر ادبیات

اوضاع سیاسی، اجتماعی ایران قبل از مشروطه
   از سال ۱۱۵۷  که کریمخان زند در گذشت تا سال ۱۲۱۲که فتحعلیشاه بدرود زندگی گفت پنجاه واند سال بود، در این زمان کم در اروپا تکانهای سختی پیدا شده،و داستانهای تاریخی بیمانندی از شورش فرانسه ،پیدایش ناپلئون و جنگهای پیاپی آن،و جنبش توده ها و پیشرفت فن جنگ، پدید آمدن افزارهای نوین و مانند اینها روی داده ،و در نتیجه آنها دولتهای بزرگ و نیرومندی پیدا شده بود.   کشور ایران از آن تکانها ودگرگونیها بی بهره مانده و نا آگاهانه با شیوه کهن خود بسر میبرد.
پادشاهان قاجار  علاوه بر انکه خود کاری نمی کردند به دیگران نیز فرصت خدمت نمی دانند، در زمان محمد شاه ،میرزا ابوالقاسم قائم مقام ،وزیر کاردانی بود ولی محمد شاه او را کشت و جایش را به میرزا آقاسی داد.  در زمان ناصر الدین شاه[۲] ،میرزا تقی خان امیر کبیر به اداره  وزیر کاردانی بود که در اداره امور شایستگیهای زیادی از خود نشان داد.ناصر الدین شاه او را کشت وبه جایش میرزا آقا خان نوری را نشاند. توده مردم نیز در ان عصر منشا هیچ اثری نبوده ،وجودشان کالعدم بود  لکن چند اتفاق به ظاهر ساده برای اولین بار در پیشینه سیاسی ایران،پای مردم را نیز به میان کشید  و آحاد مردم را وارد حیاط سیاسی تازه ای ساخت مردمی که از جور وظلم حکام داخلی و تعدی قدرتهای خارجی به تنگ آمده بودند،به یکباره در واقعه تحریم تنباکو وارد میدان سیاست شده ،با نظام حاکم در افتادند. و سرانجام با مبازرات پی در پی  قادر به لغو آن شدند.
در سالهای پایانی حکومت ناصرالدین شاه امتیازات زیادی به بیگانگان داده شد که باعث ناخشنودی ملت از حکومت قاجاریان و آغاز مبارزاتی گردید که در نهایت منجر به صدور فرمان مشروطیت و تشکیل مجلس شورای ملی گردید.
پس از  ناصرالدین شاه در سال ۱۲۷۵ نوبت شاهی به پسرش مظفرالدین[۳] رسید.با وجود اینکه این شاه جربزه پدر ش را نداشت و امیدی به نیکی حال ایران به دست وی نمی رفت.اما نسبت به  نابسمانی اوضاع اظهار همدردی و نیکخواهی می نمود، و از ناتوانی کشور و آشفتگی کارها سخن رانده نویدها می دادو مردم نیز که پس از واقعه تنباکو از نزدیک در جریان امور قرار گرفته بودند، از این سخنان خوشدل می گردیدند .پس از رسیدن به حکومت نیز با عزل میرزا علی اصغر خان اتابک (امین السلطان)از صدارت و تأسیس چند مدرسه مدرن به همکاری امین الدوله و برخی اقدامات دیگر ، پادشاهی اصلاح طلب نشان میداد.در بهار سال ۱۲۷۸ امین الدوله از کار برخاست و مجدداٌ امین السلطان صدر اعظم شد و در این زمان بود که اولین وام با سود پنج درصد از روسها گرفته شدو همچنین داستان گمرک وبکار گماردن بلژیکیان مطرح شد.مردم مظفرالدین شاه را ساده دل و ناتوان شناخته و همه بدیها را از میرزا علی اصغر خان اتابک می دانستند.این مرد افزار کارش خوشرویی با مردم و دلجوئی از هواداران خود و پول دادن به ملایان و دیگران  بودو بدین ترتیب کار خود را پیش می برد،ولی سرانجام آن افزار کار کند گشت و کسانی به دشمنی برخاستند که پول نمی گرفتند و فریب نمی خوردند. بالاخره در اواخر شهریور ۱۲۸۲ بود که در اثر نارضایتی مردم اتابک از کار افتاد و عین الدوله  بجای وی نشست.
عین الدوله بکار آغاز کرد،و چون در زمان اتابک یکی از نکوهندگان کارهای او بود مردم به او گمان نیک داشتند،اما کم کم بد رفتاری او نسبت به طلبه ها خبث نهادش را آشکار کرد و مردم به چگونگی رفتار عین الدوله و اندازه خود کامگی او پی بردند.
مهاجرت صغری
در زمان عین الدوله تصویری از نوز و دیگر بلژیکیان بدست افتاد که درآن زنان و مردان بزمی ساخته اند و هر یکی از مردان رختی از رختهای ایرانیان را برتن کرده،وخود نوز نیز به شیوه ملایان عبا به دوش انداخته.دو سال بعد که این عکس بدست علما افتاد ،بهبهاتی و پیروان او فرصت را غنیمت یافته ،به بدگویی برخاستند و چندین نسخه از روی آن چاپ کرده میان مردم پراکنده گردانیدند. در ظاهر افتادن نوز خواسته می شد اما هدف اصلی عزل عین الدوله بود.
در فارس نیز حکومت شاهزاده شعاع السلطنه بر دوش مردم سنگینی می کرد. در مشهد نیز حکومت آصف الدوله به همان میزان ستمگرانه بود، به دستور او عده ای از سربازانش به سمت زائران امام رضا (ع) آتش گشودند[۴] و در تهران نیز هفت،هشت تن از تجار ، توسط علاءالدوله ، حاکم این شهر ، به اتهام افزایش قیمت شکر به چوب و فلک بسته شدند. در نتیجه تمامی این مظالم ، خاصه این اقدام آخر شمار عظیمی از تجار در مسجد شاه متحصن شدند و به فاصله کوتاهی ، تعداد زیادی از روحانیون به آنها پیوستند. پس از چند روز تحصن و سخنرانیهای کوبنده سید جمال الدین واعظ اصفهانی و صلاحدید آقایان طباطبائی و بهبهانی قرار بر این شد که همگی در زاویه مقدسه حضرت عبدالعظیم (ع)مجاور شوند. بدین ترتیب روز چهارشنبه شانزدهم شوال ۱۳۲۳ علما تهران به آنجا مهاجرت نمودند، که بعدها به مهاجرت صغری معروف شد. عین الدوله وقتی دید رشته امور از هم گسیخته شده و روز بروز بر تعداد مهاجرین افزوده می شود،بناچار برای آقایان پیغام فرستاد که یکنفر امین از طرف  خودتان بفرستید که شفاهاً با شاه مذاکره نماید،مردم ابتدا برادر آقای طباطبایی را انتخاب کردند ولی وقتی متوجه رابطه نهانی او با عین الدوله شدند،برای سخنان او ارجی قائل نشدند و سرانجام سفیر عثمانی را برای این کار برگزیدند.و درخواستهای خود را چنین نوشتند :

منابع و مآخذ:
۱.      آدمیت،فریدون.اندیشه های میرزا آقاخان کرمانی.تهران:پیام ،۱۳۵۷
۲.      آدمیت،فریدون .اندیشه های طالبوف .تهران :دماوند،۱۳۶۳
۳.      آدمیت،فریدون.ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران. تهران :پیام ،۱۳۵۵
۴.      آدمیت،فریدون .فکرآزادی و مقدمه نهضت مشروطیت .تهران :سخن ،۱۳۴۰
۵.      آجودانی ،ماشاءالله . یامرگ یا تجدد .لندن :فصل کتاب ،۲۰۰۲
۶.      آشوری ، داریوش .فرهنگ سیاسی. تهران : مروارید ، ۱۳۵۲
۷.      آرین پور، یحیی. از صبا تا مینا. ج۲. تهران: مرکز نشر کتابهای جیبی،۱۳۵۰
۸.      آهنجیده ، اسفندیار . برخورد اندیشه های قانون خواهی با حکومت استبدادی در ایران .اصفهان : مشعل ، ۱۳۷۸
۹.      اتحادیه، منصوره. پیدایش و تحول احزاب سیاسی مشروطیت. تهران: گستره ۱۳۶۱
۱۰.  اسحاق، محمد. سخنوران نامی ایران در تاریخ معاصر. تهران: طلوع، ۱۳۶۳
۱۱.  اسلامی ندوشن، محمد علی. روزها. ج۱. تهران: یزدان،۱۳۷۲
۱۲.  اسلامی ندوشن، محمد علی. روزها. ج۲. تهران: یزدان، ۱۳۶۹
۱۳.  براون،  ادوارد. انقلاب مشروطیت ایران. تهران: کویر، ۱۳۷۶
۱۴.  برقعی، سید محمد باقر. سخنوران نامی معاصر ایران. تهران: خرم، ۱۳۶۹
۱۵.  بهار،‌ملک الشعرا. دیوان. تهران: توس، ۱۳۸۰
۱۶.  تریا، انقلاب مشروطیت ایران و ریشه های اجتماعی و اقتصادی آن. تهران: رودکی،
۱۷.  حائری،‌سید هادی. کلیات مصور عشقی. تهران: جاویدان، ۱۳۷۵
۱۸.  حائری،‌سید هادی. سده میلاد میرزاده عشقی. تهران: نشر مرکز،۱۳۷۳
۱۹.  حائری، عبدالهادی. تشیع و مشروطیت در ایران. تهران: امیر کبیر،۱۳۶۰
۲۰.  حزب جمهوری اسلامی، آزادی و استبداد. نشریه شماره ۱۰
۲۱.  خاتمی، محمد. زمینه های خیزش مشروطیت. تهران: پایا
۲۲.  دولت آبادی، یحیی. حیات یحیی. ج۲. تهران: فردوس،۱۳۷۱
۲۳.  دهخدا، علی اکبر. لغت نامه. تهران: موسسه دهخدا
۲۴.  ذاکر حسین، عبدالرحیم. ادبیات سیاسی ایران در عصر مشروطیت. ج۱. تهران: نشر علم،۱۳۷۷
۲۵.  زاوش،م ح. رابطه فراموسونری با صهیونیسم و امپریالیسم.تهران: آینده، ۱۳۶۱
۲۶.  زرگری نژاد،‌غلامحسین. رسایل مشروطیت. تهران: کویر، ۱۳۷۷
۲۷.  شفیعی کد کنی،‌محمد رضا. ادبیات فارسی از عصر جامی تا روزگار ما. تهران: نی
۲۸.  شفیعی کد کنی،‌محمد رضا. ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت. تهران: سخن، ۱۳۸۰
۲۹.  شمیم، علی اصغر. ایران در دوره سلطنت قاجار. تهران: افکار، ۱۳۷۴
۳۰. شیخ الاسلامی، جواد. اسناد محرمانه وزارت خارجه بریتانیا درباره قرارداد ۱۹۱۹ ایران و انگلیس. تهران: کیهان، ۱۳۶۸
۳۱.  شیخاوندی، داور. ناسیونالیسم و هویت ایرانی. تهران: باز، ۱۳۸۰
۳۲.  صفایی، ابراهیم. رهبران مشروطه. تهران: جاویدان، ۱۳۶۳
۳۳.  علی بابایی، داوود. گفته های میرزاده عشقی. تهران: امید فردا،۱۳۸۲
۳۴.  علی بابایی، غلامرضا. فرهنگ سیاسی. تهران: آشیان،۱۳۸۲
۳۵.  کرمانی،ناظم الاسلام. تاریخ بیداری ایرانیان. تهران: امیر کبیر،۱۳۷۱
۳۶.  کسروی، احمد. تاریخ مشروطه ایران. تهران: امیر کبیر، ۱۳۷۶
۳۷.  کسروی،احمد. تاریخ هجده ساله آذربایجان. تهران: امیرکبیر، ۱۳۵۶
۳۸.  لاهوتی، ابوالقاسم. شرح زندگانی من
۳۹.  لاهوتی، ، ابوالقاسم. دیوان. تهران: نوشین
۴۰.  لاهوتی، کلیات. به کوشش بهروز مشیری. تهران: توکا،۱۳۵۷
۴۱.  لرد کرزن، ایران و مساله ایران. ترجمه علی جواهر کلام. تهران: ابن سینا،۱۳۴۷
۴۲.  مائوسته دون، جنبش کارگری ایران. تهران: روزبه
۴۳. محمدخان، مهرنور. فکر آزادی در ادبیات مشروطیت ایران. اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و تاجیکستان، ۱۳۸۳
۴۴.  معاصر، حسن. تاریخ استقرار مشروطیت در ایران. ج۱. تهران: ابن سینا
۴۵.  مصاحب، غلامحسین. دایره المعارف فارسی. ج۲ بخش۱. تهران: فرانکلین، ۱۳۵۶
۴۶.  مکی، حسین. تاریخ بیست ساله ایران. تهران: امیر کبیر، ۱۳۵۸
۴۷.  ملک زاده، مهدی. تاریخ مشروطیت ایران. ج۱،۲،۳. تهران: علمی،۱۳۷۳
۴۸.  میر احمدی، مهران. راهبران فکر مشروطه. تهران: درسا، ۱۳۸۱
۴۹.  نسیم شمال، کلیات جاودانه. به کوشش حسین یمینی
۵۰.  هدایت،‌مخبرالسلطنه. خاطرات و خطرات. تهران: زوار، ۱۳۷۵
۵۱.  همایون کاتوزیان، محمد علی. استبداد دموکراسی و نهضت ملی. تهران: مرکز، ۱۳۷۲
۵۲.  یاحقی،‌محمد جعفر. چون سبوی تشنه. تهران: جامی، ۱۳۷۴
۵۳.  محیط مافی،‌هاشم. مقدمات مشروطیت. تهران: فردوسی
۵۴.  یوسفی، غلامحسین. چشمه روشن. تهران: نشر علمی، ۱۳۷۰
۵۵.  یونس،‌مروارید.  تهران: اوحدی، ۱۳۷۷