نقش بازاریابی و روش های کاربردی آن در ایجاد تقاضای بهینه برای خدمات بانکی

تعریف مسأله

ما در این تحقیق به دنبال بررسی این موضوع هستیم که «آیا ناتوانی بانکهای ایرانی در برآورده کردن نیازها و خواسته های مشتریان یا به عبارتی عدم کاربرد صحیح بازاریابی در نظام بانکی، علت عدم تقاضای بهینه برای بانکهاست؟»
قبل از شروع بحث لازم است تعریفی اجمالی از موضوع داشته باشیم که ذهن خواننده نسبت به بعضی مطالب روشن گردد.
تعریف بازاریابی: بازاریابی یکی از آن اصطلاحاتی است که تقریباً تمامی مردم درباره ی آن اظهار نظر می کنند. اما غالب مردم در مورد این اصطلاح اشتباه می کنند. حتی بسیاری از مدیران شرکتهای تولیدی و خدماتی نیز هنوز مفهوم بازاریابی را درک نکرده اند. تلقی آنها از بازاریابی معادل فروش تا تبلیغات تجاری است که باعث افزایش فروش می گردد.
اصطلاح «بازاریابی» از کلمه انگلیسی Marketing گرفته شده است. در فرهنگ لغات، به معنای «به بازار رساندن» یا «بازاری کردن» چیزی می باشد. در مفهوم به کلیه عملیاتی اطلاق می گردد که در فاصله بین تولیدکننده (ارائه دهنده خدمت) تا مصرف کننده (دریافت کننده خدمت) رخ می دهد. از اصطلاح بازاریابی تعاریف مختلفی ارائه شده است که هر یک تنها به جنبه های متفاوتی از آن اشاره می کنند.
بازاریابی به عنوان یک پدیده ی تجاری، فرآیند انجام مبادله، فرآیند انتقال مالکیت محصول، فرآیند تحویل عرضه و تقاضا و… تعریف گردیده است. تعریف کاملی از بازاریابی توسط یکی از برجسته ترین تئوریسین های بازاریابی به نام پروفسور فیلیپ کاتلر ارائه گردیده است. به نظر کاتلر بازاریابی عبارت است از مجموعه فعالیتهای انسانی ـ اقتصادی در جهت ارضای نیازها و خواسته های بشر از طریق فرآیند انجام معامله.
تأکید اصلی بازاریابی بر «نیازها و خواسته های انسانی» است. عامل اصلی در بازاریابی، پیداکردن نیازهای بالقوه مشتریان و سپس رفع این نیازهاست که نهایتاً رفع این نیازها برای مؤسسه سود ایجاد می کند.
تعریف خدمات بانکی و خدمات جمع خدمت است و عبارت است از «انجام دادن اموری که مجموعه ای از مزایا را به مشتریان عرضه می کند».
در نظام بانکداری، خدمات ممکن است به وسیله دستگاه (عابر بانک)، فرد (مشاور) یا ترکیبی از این دو (صندوقدار) عرضه شود. از جمله خدمات بانکی عبارت است از گشایش حسابهای مختلف جاری، پس انداز، سرمایه گذاری، اعطای وام و تسهیلات، خدمات امانی.
فرآیند بازاریابی خدمات مشابه فرآیند بازاریابی کالاهاست. از تمام مفاهیم بازاریابی جدید برای عرضه خدمات می توان استفاده کرد.
مطلب دیگری که لازم است توضیح داده شود این است که چرا بحث بازاریابی در خدمات بانکی مطرح می شود؟
برای روشن شدن این موضوع کافی است بدانیم که امروزه بازار خدمات بانکی تبدیل به یک بازار رقابتی شده و در این میدان رقابت، بانکی موفق خواهد شد که علاوه بر شناسایی نیازهای مشتریان، سعی در ارائه خدمات مورد نیاز آنها به صورت سریع، دقیق و نوین نماید و به کارکنان خود به عنوان کلیدی ترین عنصر آمیخته بازاریابی توجه کند. بنابراین بازاریابی وسیله ای است برای نیل به موفقیت در این بازار رقابتی. برای پیروی از فلسفه یا گرایش بازاریابی ابتدا باید به شناسایی و برآورده کردن نیازها و خواسته های مشتریان برای کسب سود پرداخت. بنابراین هنگامی که «فروش» بر سازمان ومحصولی که سازمان مایل است بفروشد متمرکز است «بازاریابی» باید بر مشتریان و محصولی که آنها مایلند خریداری کنند متمرکز باشد. به کارگیری فلسفه بازاریابی هنگامی تحقق می یابد که بازاریابان به رضایت مشتری توجه داشته، محصولاتی را در نظر گیرند که نیازهای برآورده نشده  یا تشخیص داده نشده را رفع می کند. هر چه شرکت یا سازمان از مشتری گرایی به منزله ی یک فلسفه ی بازرگانی بیشتر تبعیت کند. وظیفه ی بازاریابی بیشتر اهمیت می یابد. در این حالت برای موفقیت شرکت، جلب رضایت مشتریان از هر عامل دیگری مهمتر است.

«فهرست مطالب»
                                                 
فصل یک ـ کلیات
۱ـ۱ـ تعریف موضوع تحقیق
۲ـ۱ـ اهمیت موضوع تحقیق
۳ـ۱ـ فرضیه ها
۴ـ۱ـ روش تحقیق
۵ـ۱ـ حدود و موانع تحقیق، اشکالات و محدودیتها
۶ـ۱ـ تعریف اصطلاحات و واژه های خاص در تمام مسأله
۷ـ۱ـ خلاصه ای از اهم گزارش
فصل دوم ـ بازاریابی بانکی در ایران و ویژگیهای خدمات بانکی
۱ـ۲ـ بررسی زمینه بازاریابی در نظام بانکداری ایران
بیان مسأله
۲ـ۲ـ مشکل اصلی: «محصول»
۳ـ۲ـ مشکلات مدیریتی و بازاریابی
۴ـ۲ـ ویژگیهای خدمات بانکی
      1ـ۴ـ۲ـ ناملموس بودن
۲ـ۴ـ۲ـ ارتباط خریدار و فروشنده و تولید و مصرف همزمان
      3ـ۴ـ۲ـ عدم امکان ذخیره سازی و انبارکردن خدمات
      4ـ۴ـ۲ـ بی اثباتی کیفیت خدمات
      5ـ۴ـ۲ـ مسئولیت امانتداری
      6ـ۴ـ۲ـ جریان دو طرفه اطلاعات
فصل سوم ـ مشتری گرایی، راهی به سوی موفقیت در عملیات بانکداری
۱ـ۳ـ ضرورت مشتری گرایی
۲ـ۳ـ مفهوم استراتژی مشتری گرایی
۳ـ۳ـ انگیزه ها و نیازهای مالی مشتریان بانکها
۴ـ۳ـ استراتژی های مهم در جهت مشتری گرایی
      1ـ۴ـ۳ـ ایجاد فرهنگ مشتری گرایی
      2ـ۴ـ۳ـ توانمند سازی منابع انسانی
فصل چهارم ـ کیفیت ارائه خدمات به مشتریان، جدیدترین قلمرو بازاریابی
۱ـ۴ـ مفهوم جدید خدمت به مشتریان
۲ـ۴ـ مفهوم کیفیت خدمت
       1ـ۲ـ۴ـ کیفیت فرآیند
       2ـ۲ـ۴ـ کیفیت ستاده
       3ـ۲ـ۴ـ کیفیت فیزیکی
       4ـ۲ـ۴ـ کیفیت تعاملات
       5ـ۲ـ۴ـ کیفیت سازمان
۳ـ۴ـ رابطه بین کیفیت خدمات و رضایت
۴ـ۴ـ مزایای رضایت مشتری
۵ـ۴ـ ابزار اندازه گیری کیفیت خدمت
       1ـ۵ـ۴ـ مقیاس کیفیت خدمت
       2ـ۵ـ۴ـ اجزای مقیاس کیفیت خدمت
       3ـ۵ـ۴ـ مدل عملیاتی / فنی کیفیت خدمت
۶ـ۴ـ برنامه ای برای ارائه خدمت به مشتریان
      1ـ۶ـ۴ـ درک انتظارات مشتریان
      2ـ۶ـ۴ـ برقراری اولویت برای مشتریان
      3ـ۶ـ۴ـ تعریف اهداف خدمت
      4ـ۶ـ۴ـ ارائه خدمات در تمام سطوح
      5ـ۶ـ۴ـ ایجاد انتظارات مطلوب در تمام مشتریان
      6ـ۶ـ۴ـ ایجاد ساختاری بنیادی برای ارائه خدمات
     7ـ۶ـ۴ـ پرورش کارکنان
     8ـ۶ـ۴ـ اندازه گیری رضایت مشتریان
۷ـ۴ـ بررسی شعارهای بانکهای ایرانی
فصل پنجم ـ نتیجه گیری و پیشنهادات
۱ـ۵ـ خلاصه نتایج بدست آمده در ضمن تحقیق
۲ـ۵ـ تصریح روابط علت و معلول  در نتیجه تحقیق ثابت و مسلم شده است.
۳ـ۵ـ بررسی فرضیه، تأیید فرضیه
۴ـ۵ـ پیشنهاد اصل عملی و تئوری بدست آمده
۵ـ۵ـ پیشنهادات برای انجام امری با لزوم انجام تحقیقات مکمل در زمینه موضوع تحقیق
۶ـ۵ـ پیشنهادات درباره روش و نحوه تحقیق و مطالعات بعدی

مقدمه

درجهان امروز که اقتصاد حرف اول را می زند و در جریان پر تلاطم اطلاعات که هر لحظه انبوهی از اطلاعات جدید به آن افزوده می شود و هر کشوری به فراخور حال خود از این اطلاعات بهره می گیرد و قدمی در مسیر پیشرفت برمی دارد. جا دارد که ما ایرانیان نیز برای سربلندی و اعتلای میهن خود از هیچ کوششی فروگذار نکنیم.
با نگاهی اجمالی بر کشورهای پیشرفته و مشاهده توسعه همه جانبه آنها، انسان به شگفتی فرو می رود. چگونه این کشورها توانسته اند به این مراتب از پیشرفت مترقی دست یابند؟
شاید یکی از مهمترین دلایل این امر، اهمیت و ارزشی است که این کشورها برای امر تحقیق و پژوهش قایل هستند. بودجه های عظیمی که در این کشورها برای تحقیق صرف می گردد، خود مؤید این مسئله می باشد.
متأسفانه در کشور ما، بخش کوچکی از بودجه صرف امر پژوهش می گردد که شاید همین مقدار نیز در مسیر درست به جریان نیفتد. دسترسی به آمار و ارقام صحیح بسیار مشکل است و این بخش به صورت انحصاری در اختیار دولت می باشد و در کل می توان گفت، هنوز تحقیق و پژوهش در ایران به معنی واقعی جایگاه خود را نیافته است.
امروزه هر یک از بانکها سعی و تلاش می کنند که سهم بیشتری در بازار بدست آورند و رهبری بازار را در کنترل خود در آورند. یکی از عواملی که به بانکها در این امر کمک می کند، مفهوم مشتری گرایی و بانک است. در این راستا بسیاری بانکها تنها به الفاظی اکتفا کرده و کمتر به صورت واقعی و عملی به آن پرداخته اند.
کلید و رمز موفقیت اجرای عملی مفهوم مشتری گرایی در استراتژی بانک نهفته است. این استراتژی باید مبتنی بر حل مسئله و مشکل مشتری از طریق نیازهای آشکار و پنهان او در حال و آینده باشد. بانک باید نیازهای آینده مشتریان را پیش بینی کرده و سعی کند آنها را تأمین کند.
تأمین نیازهای موجود مشتریان به تنهایی کافی نیست، چرا که بانکهایی در ارائه خدمات موفق هستند که بتوانند به نیازهای آینده مشتریان پی ببرند و به بازاریابی توجه بیشتری کنند. به عقیده پیتر دراکر، دو شرط برای موفقیت هر مؤسسه ای، بازاریابی و نوآوری است.
در این پژوهش سعی بر آن است تا با تبیین مهمترین استراتژی های مبتنی بر مشتری گرایی که اجرای آنها موفقیت بانک را تضمین می کند به تحقق این امر کمک می کند.
این تحقیق کوششی بسیار اندک است در راه کمک به بانکها و سرانجام در راه اعتلای میهن عزیزمان. اگرچه در راه این پژوهش مشکلات عدیده ای از نظر زمانی، کمبود منابع و آمار و حتی مالی سرراهمان بود، ولی در حد توان و بضاعت از هیچ کوششی واگذار نکردیم.
در انتها برخود لازم می دانیم مراتب تشکر و قدردانی خویش را از تمام کسانی که در این راه ما را یاری کرده اند به خصوص خانم فریده فخری زاده، استاد امین دلیری به خاطر راهنمایی ها و کادر کتابخانه پژوهشکده پولی و بانکی ابراز داریم.

فهرست منابع و مآخذ

۱ـ رسول اف. جلال و منصور سیفی و داریوش رشیدی: «شناسایی سطوح نیازها و عوامل مؤثر بر رضایت مشتریان، پیش نیازی برای اصلاحات ساختاری در نظام بانکی»، بانک کشاورزی، ۱۳۸۰.
۲ـ روستا، احمد و اورانوس و عبدالحمید ابراهیمی، مدیریت بازاریابی، انتشارات سمت، تهران،۱۳۸۰، چاپ پنجم.
۳ـ ونوس، داور، قضایایی در بازاریابی و مدیریت بازار، انتشارات سمت، تهران، ۱۳۷۷، چاپ دوم.
۴ـ فرهنگی، محب علی، مدیریت بازار، انتشارات امیرکبیر، تهران، ۱۳۷۵.
۵ـ آرسترانگ ـ کاتلر، مدیریت بازاریابی، ترجمه بهمن فروزنده، انتشارات آتروپات، اصفهان، ۱۳۷۶.
۶ـ انجیریان، بهرام، مدیریت بازاریابی، شرکت نشر بازرگانی، تهران، ۱۳۷۸.
۷ـ ونوس، داور، تحقیقات بازاریابی، انتشارات سمت، تهران، ۱۳۷۶.
۸ـ اسماعیل پور، مجید، اجرای عملی بکارگیری بازاریابی در خدمات بانکی، انتشارات ترمه، تهران، ۱۳۸۲، چاپ اول.
۹ـ ونوس، داور و میترا صفائیان، روشهای کاربردی بازاریابی خدمات بانکی برای بانکهای ایرانی، نشر نگاه دانش، تهران، ۱۳۸۲، چاپ دوم.
۱۰- Financial Service Marketing, Tina Harrison, Pearson Edacation, 2000, p.50.