تحلیل ژئوپلتیکی از نقش اقتصادی و سیاسی ایران در خاور میانه

مقدمه:
ایران در طول تاریخ گذشته خود، چه به هنگام اقتدار و چه در روزگار ضعف ، در مسائل منطقه ای و جهانی به ایفای نقش سیاسی پرداخته است. نقش آفرینی سیاسی ایران محدود به شکل گیری دولت و حکومت برای اداره امور سرزمین و سکنه آن نبوده است؛ با آنکه این امر خود از ضروریات اولیه برای پیدایش دولت به حساب می آید.
نقش آفرینی سیاسی ایران، در زمانی که قدرتی بزرگ به شمار می رفته است، در اشکال مختلف تجلی یافته است؛ تصرف سرزمینهای همسایه و به انقیاد کشیدن ملتها به روشهای مسالمت آمیز یا خشونت آمیز یکی از اشکال این نقش آفرینی است که از دوره هخامنشیان تا دوره قاجار کمابیش و به صورت متناوب به وقوع پیوسته است. بروز برخوردهای نظامی و سیاسی و شکل گیری دوره های نزاع مستمر یا توام با فراز و نشیب میان حکومت ایران ودولتهای مجاور آن، گونه ای دیگر از نقش آفرینی سیاسی ایران در دوره های قدرت بوده است. یونان ، روم، عثمانی، روسیه ، هند ، ترکها و قبایل زردپوست از جمله قدرتهایی بوده‌اند که حکومت ایران با آنها درگیری سیاسی و نظامی داشته است. گاهی نیز با شکل گیری فرایند همگرایی میان ایران و برخی دولتها به هدف مقابله با دشمن و قدرت رقیب یا مداخله در امور منطقه ای مواجه می شویم؛ نظیر همگرایی صفویان با انگلیسیها در برابر پرتغالیها و تقویت دولت تیموریان ( بابریان) در دوره سلطنت همایون در شبه قاره هند.

فهرست منابع و مآخذ:
۱-    اطاعت؛ جواد، (۱۳۷۴) ، ویژگی های ژئوپلتیک خاورمیانه؛ سلسله مقالات خاورمیانه شناسی؛ مهر ۱۳۷۴؛ شماره ۴
۲-    برزگر؛ کیهان، (۱۳۸۵) ، تضاد نقش ها: بررسی ریشه های منازعه ایران و آمریکا بعد از حوادث ۱۱ سپتامبر ؛ راهبرد؛ بهار ۱۳۸۵؛ شماره سی و نهم.
۳-    پیشگاهی فرد؛ زهرا، (۱۳۷۸) ، ژئوپلیتیک ایران در نظام دگرگون شونده جهانی، مجله پژوهش های جغرافیایی ، سال سی و یکم، بهار ۱۳۷۸؛ شماره ۳۶.
۴-    حافظ نیا؛ محمدرضا (۱۳۸۱) جغرافیای سیاسی ایران ، تهران ، سمت.
۵-    درایسدل؛ آلاسدایر و جرالد اچ، بلیک؛ (۱۳۷۰) جغرافیای سیاسی خاورمیانه و شمال آفریقا ؛ ترجمه دره میرحیدر، تهران، وزارت امور خارجه، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی ، مرکز مطالعات خلیج فارس.
۶-    زنگنه؛ صباح (۱۳۸۵) ، استاد دانشگاه و کارشناس ارشد مسایل بین اللملی، تهدیدها و فرصت های ایران؛ مجله اقتصاد ایران؛ آذر ۱۳۸۵.
۷-    صدر ؛ محمد (۱۳۸۵) ، معادل سابق وزارت خارجه در امور کشورهای عربی و آفریقا؛ تهدیدها و فرصت های ایران مجله اقتصاد ایران، آذر ۱۳۸۵.
۸-    کمپ جفری و رابرت هارکاری (۱۳۸۳)؛ جغرافیای استراتژیک خاورمیانه، ترجمه: سیدمهدی حسینی متین، جلد اول، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
۹-    مجتهدزاده؛ پیروز (۱۳۸۱)؛ جغرافیای سیاسی و سیاست جعرافیایی، تهران: سمت.
۱۰-    مینایی ؛ مهدی (۱۳۸۱)؛ مقدمه ای بر جغرافیایی سیاسی ایران؛ تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی (وزارت امور خارجه)
۱۱-    معین الدینی؛ جواد (۱۳۸۵)؛ دگرگونی ژئوپلتیک خاورمیانه و امنیت خلیج فارس، اطلاعات سیاسی – اقتصادی ۲۲۶-۲۲۵، سال بیستم، شماره نهم و دهم، خرداد و تیر ۱۳۸۵.
۱۲-    فیروزی؛ محرمعلی؛ تحلیل ژئوپلتیکی روابط ایران وعراق، استاد راهنما: دکتر زهرا احمدی پور، کارشناسی ارشددانشگاه تربیت مدرس، تهران، فروردین ۱۳۸۳.