بررسی نقش سد در توسعه کشاورزی

چکیده    1
۱-فصل اول – کلیات تحقیق
مقدمه    2
۱-۱- بیان مسئله    2
۱-۲- پیشینه تحقیق    2
۱-۳- فرضیات تحقیق    4
۱-۴- اهمیت موضوع تحقیق    5
۱-۵- اهداف تحقیق    5
۱-۶- روش تخقیق    7
۱-۷- مشکلات    9
منابع    10
فصل دوم: مباحث نظری توسعه روستایی
مقدمه    14
۲-۱- تعاریف و مفاهیم روستا    14
۲-۲- مفاهیم و تعاریف توسعه    15
۲-۳- تفاوت رشد و توسعه    16
۲-۴- توسعه روستایی    17
۲-۵- اهداف توسعه روستایی    18
۲-۶- برنامه ریزی توسعه روستایی    19
۲-۷- کشاورزی و ضرورت توسعه آن    20
۲-۸- نظریه‌های توسعه روستایی    21
۲-۸-۱- نظریه صنعتی کردن روستاها    21
۲-۸-۲- ناحیه اگروپلیتین    22
۲-۸-۳- نظریه توسعه همه جانبه روستایی (مکتب رهووت)    22
۲-۹- موانع توسعه روستایی    23
منابع    24
فصل سوم: جغرافیای طبیعی
مفدمه    29
۳-۱- موقعیت و وسعت جغرافیایی مانه و سملقان    30
۳-۱-۱-موقعیت جغرفیایی، حدود و وسعت دهستان    32
۳-۲- توپوگرافی منطقه مورد مطالعه    34
۳-۳- زمین شناسی    36
۳-۴- ژئومورفولوژی دهستان    39
۳-۵- آب و هوای دهستان اترک    40
۳-۵-۱- درجه حرارت (دما)    40
۳-۵-۲- میانگین حداقل و حداکثر دما    41
۳-۵-۳- بارندگی    45
۳-۵-۴- توزیع فصلی بارش    47
۳-۵-۵- نم نسبی    49
۳-۵-۶- تبخیر و تعرق    50
۳-۵-۷- یخبندان    52
۳-۶- طبقه بندی اقلیمی منطقه مورد مطالعه    54
۳-۶-۱- روش دومارتن    54
۳-۶-۲- روش آمبرژه    56
۳-۶-۳-آمبروترمیک    58
۳-۶-۴- هایتروگراف    60
۳-۶- منابع آب    62
۳-۶-۱- منابع آب‌های سطحی    62
۳-۶-۲- منابع آب‌های زیرزمینی    63
۳-۷- خاک‌شناسی دهستان    64
۳-۸- پوشش گیاهی    66
منابع    69
فصل چهارم: ویژگی‌های جمعیتی دهستان اترک
مقدمه    74
۴-۱- تعداد و توزیع جمعیت    75
۴-۲- تراکم جمعیت    77
۴-۲-۱- تراکم نسبی    77
۴-۲-۲- تراکم بیولوژیک    78
۴-۳- ترکیب جمعیت    80
الف- ترکیب جنسی جمعیت    80
ب- ترکیب سنی جمعیت    82
۴-۴- سواد    88
۴-۵- فعالیت و اشتغال جمعیت    89
۴-۶- حرکات جمعیت    90
۴-۶-۱- ولادت    90
۴-۶-۲- مرگ و میر    91
۴-۶-۳- مهاجرت    94
۴-۷- بررسی تحولات جمعیتی    95
الف- نرخ رشد طبیعی    95
۴-۸- برآورد و آینده نگری جمعیت    96
منابع    97
فصل پنجم: ویژگی‌های اقتصادی دهستان اترک
مقدمه    100
۵-۱- کشاورزی    100
۵-۲- انواع مالکیت اراضی کشاورزی    101
۵-۲-۱- مالکیت خصوصی    102
۵-۲-۲- مالکیت دولتی    102
۵-۲-۳- مالکیت وقفی    102
۵-۳- منابع تأمین آب کشاورزی    102
۵-۳-۱- آب‌های سطحی    103
۵-۳-۲- چشمه‌ها    103
۵-۳-۳- چاه‌ها    103
۵-۴- روش‌های آبیاری    103
الف- آبیاری کرتی    104
ب- آبیاری نشتی    104
۵-۵- زراعت    104
۵-۵-۱- گندم    105
۵-۵-۲- جو    110
۵-۵-۳- برنج    114
۵-۵-۴- گیاهان صنعتی    115
۵-۵-۴-۱- پنبه    115
۵-۵-۴-۲- چغندر قند    117
۵-۵-۵- هندوانه    119
۵-۶- درآمد حاصل از زراعت    122
۵-۷- باغداری    124
۵-۸- دامداری و دامپروری در دهستان اترک    124
۵-۹- صنعت    129
۵-۱۰- خدمات    129
منابع    134
فصل ششم: امکانات خدماتی دهستان اترک
مقدمه    138
۶-۱- امکانات آموزشی    138
۶-۲- امکانات بهداشتی و درمانی    139
۶-۳- خدمات زیربنایی    141
۶-۳-۱- آب‌رسانی    141
۶-۳-۲- برق‌رسانی    141
۶-۳-۳- راه‌های ارتباطی    142
منابع    147
فصل هفتم: سد شیرین دره و نقش آن در توسعه کشاورزی دهستان اترک
مقدمه    150
۷-۱- تاریخچه سد شیرین دره    150
۷-۲- موقعیت جغرافیایی سد شیرین دره    150
۷-۳- سطح حوزه آبریز سد    151
۷-۴- مساحت منطقه    151
۷-۵- اهداف سد    151
۷-۶- مشخصات سد و سرریز    151
۷-۶-۱- مشخصات مخزن    152
۷-۶-۲- مشخصات سیستم انحراف    152
۷-۶-۳- احجام عمده عملیات اجرایی سد    152
۷-۶-۴- مشخصات آبگیرها    152
۷-۶-۵- هزینه اجرایی سد    153
۷-۷- نقش سد شیرین دره در توسعه کشاورزی منطقه مورد مطالعه    155
۷-۷-۱- تغییر در نوع محصولات زراعی قبل و بعد از احداث سد در روستاهای نمونه    155
۷-۷-۲- تغییر در سطح زیر کشت و میزان محصولات زراعی قبل و بعد از احداث سد در روستاهای نمونه    161
۷-۷-۳- تغییر در وضعیت اشتغال روستائیان قبل از احداث سد    162
۷-۷-۴- تغییر در میزان درآمد روستائیان قبل و بعد از احداث سد در روستاهای نمونه    168
۷-۷-۵- تغییر در میزان مهاجرت روستائیان قبل و بعد از احداث سد در روستاهای نمونه    170
۷-۷-۶- تأثیر احداث سد در میزان رضایتمندی روستائیان از زندگی در روستاهای نمونه    171
منابع    174
فصل هشتم: یافته‌های تحقیق، آزمون فرضیه‌ها و ارائه راهبردها
۸-۱- توصیف آماری یافته‌های پرسشنامه    176
۸-۲- آزمون فرضیه‌ها    189
۸-۲-۱- فرضیه اول    189
۸-۲-۲- فرضیه دوم    190
۸-۳- ارائه راهبردها    191
منابع و مأخذ    195

«فهرست جداول»

جدول شماره (۳-۱) تقسیمات کشوری مانه و سملقان    30
جدول شماره (۳-۲) نام و مختصات آبادی‌های دهستان اترک    31
جدول شماره (۳-۳) تغییرات دما در سال‌های ۱۳۸۶-۱۳۵۶    43
جدول شماره (۳-۴) میانگین بارندگی ماهانه در ایستگاه سینوپتیک بجنورد ۱۳۸۶-۱۳۵۶    45
جدول شماره (۳-۵) توزیع فصلی بارش در ایستگاه سینوپتیک بجنورد ۱۳۶-۱۳۵۶    47
جدول شماره (۳-۶) میزان رطوبت در دهستان اترک    49
جدول شماره (۳-۷) میزان تبخیر در ایستگاه سینوپتیک بجنورد    50
جدول شماره (۳-۸) تعداد روزهای یخبندان در ایستگاه سینوپتیک بجنورد    52
جدول شماره (۳-۹) مشخص کننده تیپ اقلیم بر اساس روش دمارتن    54
جدول شماره (۳-۱۰) ارتفاع و دبی رودخانه اترک    63
جدول شماره (۳-۱۱) پوشش گیاهی شهرستان مانه و سملقان ۱۳۸۵    67
جدول شماره (۴-۱) تحولات جمعیتی دهستان اترک    76
جدول شماره (۴-۲) تحولات جمعیتی و تعداد خانوار در روستاهای نمونه    76
جدول شماره (۴-۳) تراکم نسبی دهستان اترک    77
جدول شماره (۴-۴) تراکم بیولوژیک در روستاهای نمونه    79
جدول شماره (۴-۵) نسبت جنسی در روستاهای نمونه    81
جدول شماره (۴-۶) تعداد و درصد گروه‌های عمده سنی در روستاهای نمونه    82
جدول شماره (۴-۷) توزیع جمعیت روستاهای نمونه به تفکیک گروه‌های سنی و جنسی    83
جدول شماره (۴-۸) درصد باسوادی در روستاهای نمونه دهستان اترک    89
جدول شماره (۴-۹) تعداد شاغلین روستاهای نمونه در دهستان نمونه    90
جدول شماره (۴-۱۰) میزان موالید در روستاهای نمونه دهستان اترک    91
جدول شماره (۴-۱۱) میزان مرگ و میر در روستاهای نمونه دهستان اترک    92
جدول شماره (۴-۱۲) میزان ولادت و مرگ و میر روستاهای نمونه در دهستان اترک    92
جدول شماره (۴-۱۳) محاسبه نرخ رشد طبیعی جمعیت در روستاهای نمونه    93
جدول شماره (۴-۱۴) میزان مهاجرت در روستاهای نمونه    95
جدول شماره (۴-۱۵) آینده نگری جمعیت در روستاهای نمونه دهستان اترک    96
جدول شماره (۵-۱) نمایش سطح زیر کشت، راندمان تولید و درآمد حاصل از مخصول گندم در روستای چوپلی تپه    106
جدول شماره (۵-۲) نمایش سطح زیر کشت، راندمان تولید و درآمد حاصل از مخصول گندم در روستای عشق آباد    107
جدول شماره (۵-۳) نمایش سطح زیر کشت، راندمان تولید و درآمد حاصل از مخصول گندم در روستای کیکانلو    108
جدول شماره (۵-۴) نمایش سطح زیر کشت، راندمان تولید و درآمد حاصل از مخصول گندم در روستای محمد آباد    109
جدول شماره (۵-۵) نمایش سطح زیر کشت، راندمان تولید و درآمد حاصل از مخصول جو در روستای چوپلی تپه    110
جدول شماره (۵-۶) نمایش سطح زیر کشت، راندمان تولید و درآمد حاصل از مخصول جو در روستای عشق آباد    111
جدول شماره (۵-۷) نمایش سطح زیر کشت، راندمان تولید و درآمد حاصل از مخصول جو در روستای کیکانلو    112
جدول شماره (۵-۸) نمایش سطح زیر کشت، راندمان تولید و درآمد حاصل از مخصول جو در روستای محمد آباد    113
جدول شماره (۵-۹) نمایش سطح زیر کشت، راندمان تولید و درآمد حاصل از مخصول برنج در روستاهای نمونه    114
جدول شماره (۵-۱۰) نمایش سطح زیر کشت، راندمان تولید و درآمد حاصل از مخصول پنبه در روستاهای نمونه    116
جدول شماره (۵-۱۱) نمایش سطح زیر کشت، راندمان تولید و درآمد حاصل از مخصول چغندر قند در روستاهای نمونه    118
جدول شماره (۵-۱۲) نمایش سطح زیر کشت، راندمان تولید و درآمد حاصل از مخصول کلزا در روستاهای نمونه    118
جدول شماره (۵-۱۳) نمایش سطح زیر کشت، راندمان تولید و درآمد حاصل از مخصول ذرت علوفه‌ای در روستای کیکانلو    119
جدول شماره (۵-۱۴) نمایش سطح زیر کشت، راندمان تولید و درآمد حاصل از مخصول هندوانه در روستاهای نمونه (عشق آباد، کیکانلو، محمد آباد)    120
جدول شماره (۵-۱۵) نمایش سطح زیر کشت، راندمان تولید و درآمد حاصل از مخصول هندوانه تخمی در روستای چوپلی تپه    121
جدول شماره (۵-۱۶) درآمد حاصل از زراعت و سهم هر خانوار قبل و بعد از احداث سد    122
جدول شماره (۵-۱۷) بررسی تعداد و هزینه و درآمد دامها (گوسفند و بز) در روستاهای نمونه    125
جدول شماره (۵-۱۸) درآمد و سهم هر خانوار از پرورش گوسفند و بز    125
جدول شماره (۵-۱۹) بررسی تعداد و هزینه و درآمد گاو وگوساله در روستاهای نمونه    126
جدول شماره (۵-۲۰)درآمد و سهم هر خانوار از پرورش گاو و گوساله    126
جدول ( ۵-۲۱ ) درآمد خالص از دامداری و سهم هر خانواده    127
جدول شماره (۵-۲۲)فعالیت صنعتی و درآمد آن در روستای محمد آباد    129
جدول شماره (۵-۲۳)فعالیت‌های خدماتی و درآمد آنها در روستاهای نمونه    130
جدول شماره (۵-۲۴)بررسی سهم خانوار از بخش خدماتی    130
جدول شماره (۵-۲۵)ارزیابی بخش‌های مختلف اقتصاد در روستاهای نمونه    131
جدول شماره (۶-۱)مرکز بهداشتی درمانی و خانه‌های بهداشت دهستان اترک    140
جدول شماره ( ۶-۲ )توزیع انواع خدمات در روستاهای دهستان اترک۱۳۸۶    141
جدول شماره  (7-1) مشخصات عمومی‌سد    154
جدول (۷-۲) نوع محصولات کشت شده و سطح زیر کشت قبل از احداث سد-چوپلی تپه    155
جدول (۷-۲) محصولات کشت شده و سطح زیر کشت بعد از احداث سد- چوپلی تپه    155
جدول (۷-۳) نوع محصولات کشت شده و سطح زیر کشت قبل از احداث سد-عشق آباد    156
جدول (۷-۳) محصولات کشت شده و سطح زیر کشت بعد از احداث سد-عشق آباد    156
جدول (۷-۴) نوع محصولات کشت شده و سطح زیر کشت قبل از احداث سد روستای کیکانلو    157
جدول (۷-۴) نوع محصولات کشت شده و سطح زیر کشت بعد از احداث سد روستای کیکانلو    157
جدول (۷-۵) نوع محصولات کشت شده و سطح زیر کشت قبل از احداث سدروستای محمدآباد    158
جدول (۷-۵) محصولات کشت شده و سطح زیر کشت بعد از احداث سد-محمد آباد    158
جدول شماره (۷-۶):توزیع فراوانی نوع محصولات کشت شده قبل از احداث سد    159
جدول شماره (۷-۷):توزیع فراوانی نوع محصولات کشت شده بعد از احداث سد    160
جدول شماره (۷-۸) توزیع فراوانی میزان تولید محصولات زراعی نسبت به قبل احداث سد    162
جدول شماره (۷-۹) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب متغیر وضعیت اشتغال قبل از احداث سد    163
جدول شماره(۷-۱۰) توزیع فراوانی وضعیت اشتغال بعد از احداث سد    164
جدول شماره (۷-۱۱) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب نوع شغلی تأمین کننده عمده درآمد ۱۶۵
جدول شماره (۷-۱۲) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب منبع عمده تأمین درآمد بعد احداث سد    166
جدول (۷-۱۳) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب متغیر تعداد ماه‌های اشتغال به کار    167
جدول شماره (۷-۱۴) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب متغیر تغییردرآمد هر خانوار نسبت به قبل از احداث سد    168
جدول شماره(۷-۱۵) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب متغیر چگونگی مهاجرت در روستا
بعد احداث سد    170
جدول شماره (۷-۱۶) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان رضایت مردم از ماندگاری در روستا بعد از احداث سد    171
جدول شماره (۷-۱۷) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب متغیر زندگی در روستا
قبل یا بعد احداث سد    172
جدول شماره (۸-۱) جدول توزیع فراوانی پاسخگویان به تفکیک روستا    176
جدول شماره (۸-۲) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب جنسیت    177
جدول شماره (۸-۳) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب سن    178
جدول شماره (۸ – ۴) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب متغیر وضعیت اشتغال قبل احداث سد    179
جدول شماره (۸-۵) توزیع فراوانی وضعیت اشتغال بعد از احداث سد    180
جدول شماره (۸-۶) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب نوع شغلی تأمین کننده عمده درآمد    181
جدول شماره  ( 8-7) توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب منبع عمده تأمین درآمد بعد احداث سد    182
جدول شماره(۸-۸) توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب متغیر تعداد ماه‌های اشتغال به کار    183
جدول شماره (۸-۹) توزیع فراوانی میزان تولید محصولات زراعی نسبت به قبل احداث سد    184
جدول شماره (۸-۱۰) توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب متغیر زندگی در روستا
قبل یا بعد احداث سد    185
جدول شماره (۸-۱۱) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب متغیر تغییر درآمد خانوار نسبت به
قبل احداث سد    186
جدول شماره (۸-۱۲) توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب متغیر چگونگی مهاجرت در روستا
بعد احداث سد    187
جدول شماره (۸-۱۳) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان رضایت مردم از ماندگاری در روستا
بعد احداث سد    188
جدول شماره(۸-۱۴) آزمون فرضیه مقایسه میزان درآمد قبل و بعد احداث سد    189
جدول شماره (۸-۱۵) آزمون  یودمان ویتنی برای مقایسه میزان درآمد روستائیان قبل و بعد احداث سد شیرین دره    190
جدول (۸-۱۵) آزمون آماری – (دو نمونه جفت شده)    190
جدول شماره (۸-۱۶)    191
جدول شماره (۸-۱۷) مشخصات کلی تعاونی های تشکیل شده در محدوده پایاب سد شیرین دره    194

«فهرست نمودار»

نمودار شماره (۳-۱) میانگین حداکثر، حداقل و متوسط دما در ایستگاه سینوپتیک بجنورد    44
نمودار شماره (۳-۲) میانگین بارندگی ماهانه در ایستگاه سینوپتیک بجنورد    46
نمودار شماره (۳-۳) توزیع فصلی بارش در ایستگاه سینوپتیک بجنورد    48
نمودار شماره (۳-۴) میانگین تبخیر در ایستگاه سینوپتیک بجنورد    51
نمودار شماره (۳-۵) میانگین یخبندان در ایستگاه سینوپتیک بجنورد    53
نمودار شماره (۳-۶) وضعیت اقلیمی منطقه در اقلیم نمای دومارتن    55
نمودار شماره (۳-۷) طبقه بندی اقلیمی محدوده مورد مطالعه در کلیماگرام آمبرژه    57
نمودار شماره (۳-۸) آمبروترمیک ایستگاه سینوپتیک بجنورد    59
نمودار شماره (۳-۹) هایتروگراف ایستگاه سینوپتیک بجنورد    61
نمودار شماره (۴-۱) تراکم بیولوژیک در روستاهای نمونه    79
نمودار شماره (۴-۲) نسبت جنسی در روستاهای نمونه    81
نمودار شماره (۴-۳) هرم سنی و جنسی جمعیت روستای محمد آباد    84
نمودار شماره (۴-۴) هرم سنی و جنسی جمعیت روستای کیکانلو    85
نمودار شماره (۴-۵) هرم سنی و جنسی جمعیت روستای عشق آباد    86
نمودار شماره (۴-۶) هرم سنی و جنسی جمعیت روستای چوپلی تپه    87
نمودار (۵-۱) درآمد حاصل از زراعت و سهم هر خانوار قبل از احداث سد    123
نمودار (۵-۲) درآمد حاصل از زراعت و سهم هر خانوار بعد از احداث سد    123
نمودار شماره(۵-۳) درآمد حاصل از دامداری سهم هر خانوار قبل از احداث    128
نمودار شماره(۵-۴) درآمد حاصل از دامداری سهم هر خانوار بعد از احداث    128
نمودار شماره (۵-۵)درآمد کل حاصل از سه بخش کشاورزی، صنعت و خدمات در روستاهای نمونه    131
نمودار شماره (۷-۱) مقایسه درصد فراوانی نوع محصولات کشت شده قبل سد    159
نمودار شماره (۷-۱) مقایسه درصد فراوانی نوع محصولات کشت شده قبل سد    160
نمودار شماره (۷-۳) مقایسه در فراوانی تولید محصولات زراعی نسبت به قبل از احداث سد    162
نمودار شماره (۷-۴) مقایسه درصد فراوانی بر حسب وضعیت شتغال قبل از احداث سد ۱۶۳
نمودار شماره (۷-۵) مقایسه درصد فراوانی بر حسب وضعیت اشتغال بعد  از احداث سد    164
نمودار شماره (۷-۶) مقایسه درصد فراوانی نوع شغل که بخش عمده درآمد را تأمین میکند
قبل از احداث سد    165
نمودار شماره (۷-۷) مقایسه در صد فراوانی نوع شغل خانواد بعد از احداث سد    166
نمودار شماره (۷-۸) مقایسه درصد فراونی پاسخگویان بر حسب تعداد ماه‌های اشتغال به کار    167
نمودار شماره (۷-۹) مقایسه درصد فراوانی تغییر درآمد خانوار نسبت به قبل احداث سد    169
نمودار شماره (۷-۱۰) مقایسه درصد فراوانی مهاجرت در روستا بعد از احداث سد    170
نمودار شماره (۷-۱۱) مقایسه درصد فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان رضایتمندی و ماندگاری در روستا بعداز احداث سد    172
نمودار شماره  (7-12) مقایسه درصد فراوانی پاسخگویان بر حسب زندگی در روستا
قبل یا بعد از احداث سد    173
نمودار شماره (۸ – 1): مقایسه درصد فراوانی پاسخگویان به تفکیک روستا    176
نمودار شماهر (۸-۲) مقایسه درصد فراوانی پاسخگویان به تفکیک جنسیت    177
نمودار شماره (۸-۳) مقایسه درصد فراوانی پاسخگویان بر حسب سن    178
نمودار شماره (۸-۴) مقایسه درصد فراوانی بر حسب وضعیت اشتغال قبل از احداث سد    179
نمودار (۸-۵) مقایسه درصد فراوانی وضعیت اشتغال بعد از احداث سد    180
نمودار شماره (۸-۶) مقایسه درصد فراوانی نوع شغل که بخش عمده درآمد را تأمین می‌کند
قبل از احداث سد    181
نمودار شماره (۸-۷) مقایسه درصد فراوانی نوع شغل خانوار بعد از احداث سد    182
نمودار شماره  (8-8) مقایسه درصد فراوانی پاسخگویی برحسب تعداد ماه‌های اشتغال به کار    183
نمودار شماره  (8-9) مقایسه درصد فراوانی تولید محصولات زراعی نسبت به قبل از احداث سد    184
نمودار شماره  (8-10) مقایسه درصد فراوانی پاسخگویان برحسب زندگی در روستا
قبل یا بعد احداث سد    185
نمودار شماره  (8-11) مقایسه درصد فراوانی تغییر درآمد خانوار نسبت به قبل احداث سد    186
نمودار شماره  (8-12) مقایسه درصد فراوانی مهاجرت در روستا بعد از احداث سد    187
نمودار شماره (۸-۱۲) مقایسه درصد فراوانی پاسخگویان برحسب میزان رضایتمندی و ماندگاری
در روستا بعد از احداث سد    188
«فهرست نقشه‌ها»
عنوان    صفحه
نقشه شماره (۳-۱) موقعیت دهستان اترک در شهرستان مانه و سملقان    33
نقشه شماره (۳-۲) سطوح ارتفاعی دهستان اترک در شهرستان مانه و سملقان    35
نقشه شماره (۳-۳) زمین شناسی دهستان اترک در شهرستان مانه و سملقان    38
نقشه شماره (۸-۱) مسیر شبکه آبیاری و روستاهای تحت پوشش سد شیرین دره    195

«فهرست تصاویر»

تصویر شماره (۵-۱) مزرعه پنبه در روستای عشق آباد    132
تصویر شماره (۵-۲) مزرعه برنج در روستای محمد آباد    132
تصویر شماره (۵-۳) مزرعه کلزا در روستای کیکانلو    133
تصویر شماره (۶-۱) خدمات روستایی در روستای محمد آباد    145
تصویر شماره (۶-۲) اجرای طرح هادی در روستای کیکانلو    145
تصویر شماره (۶-۳) خانه بهداشت در روستای کیکانلو    146
تصویر شماره (۸-۱) رودخانه اترک در روستای عشق آباد    196
تصویر شماره (۸-۲) سد شیرین دره در روستای محمد آباد    196

چکیده

پژوهش حاضر با عنوان نقش سد شیرین دره در توسعه کشاورزی دهستان اترک از بخش مانه شهرستان مانه و سملقان در استان خراسان شمالی می‌باشد. این دهستان در شمال شرقی دهستان واقع شده است و از شمال به بخش راز و جرگلان و دهستان شیرین سو، از مشرق به شهرستان بجنورد، از جنوب به دهستان حومه و شهر آشخانه و از غرب به بخش مرکزی شهرستان مانه و سملقان محدود است.
طبق آمار ۱۳۸۵ جمعیت این دهستان ۱۸۶۹۸ نفر بوده و مساحت آن ۵/۱۴۵۰۰ کیلومتر مربع وسعت دارد و دارای ۴۴ آبادی می‌باشد.
بر اساس مطالعات انجام شده، کشاورزی مهمترین بخش فعالیت‌های اقتصادی است و منابع درآمد بیشتر مردم، از این طریق می‌باشد. بنابراین رساله حاضر به بررسی تأثیر سد در تأمین آب مورد نیاز کشاورزی منطقه مورد مطالعه پرداخته و نتایج بدست آمده حاکی از آن است که تأمین آب مورد نیاز کشاورزی منطقه بر رضایت مندی مردم از زندگی در روستا، افزایش درآمد روستاییان، افزایش سطح زیر کشت، تأثیر مثبت داشته و تا حدودی نیز از مهاجرت‌های بی رویه کاسته شده است، اما توسعه کشاورزی به تنهایی نمی‌تواند پاسخگوی اقتصاد جامعه روستایی باشد بلکه باید بخش‌های صنعت و خدمات نیز در روستاها توسعه یابد تا موجبات بهبود زندگی و رفاه اجتماعی روستاییان را فراهم آورده و از مهاجرت آنها به شهرها جلوگیری شود.
واژگان کلیدی: توسعه، کشاورزی، سد
فصل اول
کلیات تحقیق

مقدمه

روستا و روستا نشینی در ایران از جایگاه و اهمیت بسیار برخوردار است. عدم توجه به این فضاهای روستایی، بی توجهی به توان و امکانات تولیدی نواحی روستایی؛ از نظر طبیعی و نیروی انسانی پرتوان این نواحی می‌باشد (مطیعی لنگرودی، ۱۳۸۲:۲۰).
در تاریخ گذشته سرزمین ما، روستا به عنوان سکونتگاه اولیه بشر اینگونه تعریف گشته است:« پهنه‌ای جغرافیایی که معیشت اکثر سکنه آن از طریق داد و ستد متقابل انسان با عوامل تجدید پذیر طبیعی حاصل می‌شود». (حسینی ابری، ۱۳۸۳:۲).
سابقه و قدمت روستا نشینی در ایران طی مطالعات و تحقیقات علمی‌و باستان شناسی بعمل آمده، عمر روستانشینی را به پنج هزار سال قبل از میلاد برآورد می‌نماید (هومن، ۱۳۷۳: ۵۶).
بررسی علمی‌روستا اگرچه به عنوان زمینه تحقیقاتی از دیرباز مورد توجه بوده است، تنها در دهه‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته است (سعیدی، ۱۳۸۴:۱)
بدون شک روستاهایی که عمده فعالیت‌هایشان بر امر کشاورزی متکی است، جایگاه خاصی را در اقتصاد کشور دارا می‌باشند (قره نژاد، ۱۳۶۹: ۵۴) برخی روستاها دارای کارگرد عمدتاً صنعتی، برخی کشاورزی و در مواردی سکونتگاهی و یا اداری می‌باشند. نیازهای هر یک از این روستاها متفاوت و شیوه اداره امور آنها نیز مختلف است. با این همه تولید محصولات کشاورزی اساسی ترین وجه از کارکردهای اقتصادی هر روستا و یا منطقه روستایی را تشکیل می‌دهد (طالب، ۱۳۷۴: ۱۰)
کشاورزی نخستین و قدیمی‌ترین فعالیت اقتصادی به شمار می‌رود و تاریخ شناخت آن طولانی تر از سایر رشته‌های اقتصادی است (صدرالاشراقی، ۱۳۶۵:۵۳).
بدین منظور در این رساله کوشش می‌گردد با شناخت کامل از وضعیت روستاهای دهستان اترک و ارائه راهبردها، گامی‌هرچند ناچیز به سوی توسعه روستایی با تأکید بر توسعه کشاورزی برداشته شود.

بیان مسئله

مرحله اول هر تحقیق علمی‌، انتخاب، تحلیل و تبیین مسئله تحقیق با موضوع تحقیق است (حافظ نیا، ۱۳۷۷:۲) بیان مسئله باعث ایجاد هدف برای تحقیق می‌شود. در هر کار تحقیقی، مهم است که ما به دقت بدانیم محقق چه می‌خواهد بکند و چه کاری نمی‌خواهد انجام دهد. برای درک محقق از مسئله تحقیق، ضروری است که او دقیقاً معانی اصطلاح بکار برده شده در بیان مسئله و مسائل فرعی را بداند (بیرجندی و همکار، ۱۳۸۲:۲۷) از طرفی « اولین مرحله یک تحقیق علمی‌احساس وجود یک مشکل است. به این معنی که پژوهشگر در کار خویش با مانع و با مشکلی روبرو گردیده است که در حل آنها ابهام دارد (نادری و همکار، ۱۳۷۹: ۵۱)
طرح مسئله تحقیق چهارچوب نظری شخص محقق است که بر مبنای پرسش آغازی صورت دقیقتری پیدا می‌کند و پاسخ به آن شکل می‌گیرد (کیوی، ۱۳۷۸:۱۱۱)
عدم برنامه ریزی در نواحی روستایی و ضعف امکانات زیستی، سبب مهاجرت‌های شدید روستا – شهری گردید و هر ساله تعداد کثیری از جمعیت روستایی، بویژه جمعیت غیر ماهر و بدون امکانات تولیدی نواحی روستایی به سوی شهرها مهاجرت می‌نمایند (مطیعی لنگرودی، ۱۳۸۲: ۲۰).
اشتغال در روستاها به عنوان یکی از عوامل اصلی توسعه روستایی سبب جذب نیروهای کار در روستا گردیده و زمینه مهاجرت را کاهش می‌دهد (رهنما، ۱۳۷۵: ۲۰) بخش کشاورزی دارای توانمندی‌هایی است که علاوه بر قدرت جذب تولیدات و ثمرات فعالیت سایر بخش‌ها، مناسب ترین و وسیع ترین زمینه‌های استقلال اقتصادی را فراهم می‌کند (آسایش، ۱۳۷۲: ۶۷)
بنابراین در تحقیق حاضر اصلی ترین سوال عبارتست از: آیا احداث سر توانسته است به توسعه کشاورزی منطقه کمک نماید، به عبارت دیگر تأثیر سد بر شاخص اصلی توسعه یعنی کشاورزی و افزایش درآمد چگونه است ؟

ادبیات تحقیق

در راه انجام هر تحقیق یکی از مهمترین مراحل، آگاهی نسبت به پیشینه تحقیق است
(تقدیسی زنجان، ۱۳۷۹:۷) پیشینه‌ی تحقیق یعنی آشنایی با منابعی که قبل از تحقیق مورد نظر، ارائه شده است که شامل کلیه کتابها، مقالات و نوشته‌هایی که به نوعی به موضوع مورد بحث پرداخته است. بررسی پیشینه تحقیق، پژوهشگر را با روش تحقیق که دیگران برای انجام دادن پژوهش مشابهی بکار گرفته‌اند آشنا می‌کند و فوراً نسبت به نقاط قوت و ضعف روش‌های بکار گرفته شده آشنا می‌کند (سرمد و همکار، ۱۳۸۲: ۶۸).
بررسی سوابق و ادبیات تحقیق یکی از مهمترین وظایف محقق است، کسب آگاهی درباره تحقیقات قبلی، بررسی ادبیات تحقیق خوانده می‌شود (حسن زاده، ۱۳۸۳: ۷۸) هر تحقیق متضمن شناخت تحقیقات پیشین است. هیچ تحقیق در بدون سابقه صورت نمی‌گیرد. بنابراین هر پژوهش در تداوم پژوهش‌های پیشین به انجام می‌رسد. پس باید در هر تحقیق، از تحقیقات پیشین در زمینه مورد نظر یاد کرد و سپس تحقیق خود را در تداوم منطقی آن جا داد. (ساروخانی، ۱۳۷۲:۱۴۶) همچنین پیدا کردن ادبیات مربوطه ممکن است محقق را به جستجو برای یافته فهرستی طولانی از منابع جدید وا دارد و میزان شناخت او را در مسیر تحقیق افزایش دهد تا دامنه‌ی اطلاعات خود را در مورد موضوع تحقیق گسترش داده و به نتایج منطقی تری دست یابد (اتسلندر، ۱۳۷۱:۲۵).
از نظر‌هارینگ بررسی ادبیات تحقیق از سه نظر حائز اهمیت است: ۱- مقدار کاری که قبلاً در زمینه موضوع انجام شده است ۲- شناخت زمینه‌های قوت و ضعف متون موجود ۳- روندهای مربوط به مسئله تحقیق آنطوری که در بررسی متون آشکار شده است (‌هارینگ، ۱۳۷۷:۴۵).
در ارتباط با موضوع تحقیق یعنی احداث سد و تأثیر آن بر اراضی پایاب سد مطالعاتی انجام شده است که از آن جمله: در آرشیو وزارت نیرو شرکت سهامی‌آب منطقه‌ای خراسان شمالی سوابق مطالعاتی زیادی درباره احداث سد و اثرات آن در محدوده مورد نظر وجود دارد و پایان نامه‌هایی نیز در رابطه با احداث سد و تأثیر آن بر توسعه روستایی به ویژه کشاورزی مورد مطالعه قرار گرفته از جمله پایان نامه‌ای با عنوان اثرات اجتماعی اقتصادی سد تبارک بر توسعه دهستان شیرین دره قوچان که توسط دانشجو سمیرا معتبر انجام گرفته است و پایان نامه‌های دیگری در ارتباط با بررسی مسائل اجتماعی و اقتصادی حوضه آبخیز سد شهید یعقوبی توسط دانشجو محسن قنبرزاده و نقش رود خانه هیرمند در اقتصاد روستایی سیستان توسط دانشجو ناهید شرفی به نگارش در آمده است، از دیگر پایان نامه‌هایی که در این رابطه انجام گرفته، نقش مدیریت منابع آب در توسعه روستایی دهستان بیوه ژن دانشجو توسط‌هادی رضایی تهیه شده است که منابع خوبی در این زمینه می‌توانند باشند و در طول تحقیق از آنها استفاده شده است…

منابع :
۱-    نجفی ، مهدی ، زمین شناسی عمومی ، انتشارات خراسان ، چاپ اول ، ۱۳۷۱
۲-    صداقت ، محمود ، زمین شناسی برای جغرافیا ، پیام نور ۱۳۷۶
۳-    رشد آموزش ، زمین شناسی ، سال نهم ، دوره جدید شماره۲ ، ۱۳۸۲
۴-    دریو ، ماکس ، مبانی ژئومورفولوژی ، ترجمه مقصود خیام ، چاپ پنجم ، انتشارات نیما
۵-    دورکمپ ، جی . سی ، ژئومورفولوژی و مدیریت محیط ، ترجمه شاپور گودرزی نژاد ، انتشارات سمت . ۱۳۷۷
۶-    محمودی ، خرج الله ، ژئوموروفولوژی ساختمانی ، انتشارات پیام نور ، ۱۳۷۱.
۷-    علیجانی ، بهلول ، اصول عکس های هوایی ، انتشارات پیام نور ، ۱۳۷۱
۸-    علیجانی ، بهلول ، آب و هوای ایران – انتشارات پیام نور ، ۱۳۷۴
۹-    صادقی ، سلیمان ، جغرافیای شهرستان بجنورد ، انتشارات استان قدس رضوی ۱۳۷۳
۱۰-    نقشه زمین شناسی ممنطقه ، سازمان مدیریت و برنامه ریزی خراسان شمالی
۱۱-    مهندسی مشاور سازمان آب شرق ، مطالعات بخیزداری حوزه اترک ، جلد سوم ژئومورفولوژی تا ۱۳۷۹ .
۱۲-    نقشه قابلیت اراضی منطقه ، سازمان مدیریت و برنامه ریزی خراسان شمالی .
۱۳-    اسلامی خواه ، محمد ، طرح هادی روستای محمد آباد ، ۱۳۷۰ .
۱۴-    علیزاده ، امین و غلامعلی کمالی ، فرهاد موسوسی ، محمد موسوی بایگی ، « هوا اقلیم شناسی ، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد ۱۳۸۲
۱۵-    کاویانی ، محمد رضا و همکار ، مبانی آب و هواشناسی ، انتشارات سمت ( ۱۳۷۱)
۱۶-    جعفر پور ، ابراهیم ، اقلیم شناسی ، چاپ دوم ، انتشارات دانشگاه تهران ۱۳۷۱.
۱۷-    قشارگی ، پریدخت ، مبانی اقلیم شناسی ، انتشارات نشر قطر ۱۳۷۴.
۱۸-    جعفر پور ، ابراهیم ، مبانی اقلیم شناسی ، پیام نور ۱۳۷۷
۱۹-    جاسبرسینگ ، اس . اس دیلون ، جغرافیای کشاورزی ، ترجمه سیاوش دهقانیان و دیگران ، انتشارات دانشگاه فردوس مشهد ۱۳۷۴ .
۲۰-    سعادت ، احمد ، مبانی علم هواشناسی ، جلد دوم ، آب و هوا و انسان ، ۱۳۳۹.
۲۱-    فشارگی ، پریدخت ، مبانی آب و هواشناسی – انتشارات دانشگاه تربیت معلم ، ۱۳۷۳.
۲۲-    رهنمایی ، محمد تقی ، توان های محیطی ایران ، انتشارات رودکی ، ۱۳۷۰
۲۳-    استین ، ب و آ . گودار ، آب و هواشناسی – انتشارات مرید ، شهرکرد ، چاپ اول ۱۳۷۱.
۲۴-    وقار موسوی ، علی ، مقدمه ای بر اقلیم شناسی محاسباتی ، ناشر دانشگاه آزاده بجنورد با همکاری رانتشارات محقق ، ۱۳۸۱.
۲۵-    سوبرامانیا ، کی ، هیدرولوژی مهندسی ، ترجمه سید رضا هاشمی ، انتشارات شعرا ، ۱۳۸۲.
۲۶-    اصغری مقدم ، محمد رضا ، مطالعات عوامل محیطی در برنامه ریزی روستایی چاپ اول ۱۳۸۴ .
۲۷-    ولایتی ، سعد الله و توسلی ، سعید ، منابع و مسائل آب خراسان ، انتشارات آستان قدس رضوی ، ۱۳۷۰
۲۸-    کردوانی ، پرویز ، منابع و مسائل آب در ایران ، جلد اول ، انتشارات دانشگاه تهران ، ۱۳۸۳ .
۲۹-    جعفرپور ، ابراهیم ، آب و هوای کره زمین ، انتشارات پیام نور ۱۳۸۱.
۳۰-    اقبال ، حسن زاده ، هوا و اقلیم شناسی ، انتشارات مرید ، شهر کرد ، چاپ اول ۱۳۸۰
۳۱-    جداری عیوضی ، جمشید ، جغرافیای آبها – انتشارات پیام نور ۱۳۷۴.
۳۲-    علیزاده ، امین ، اصول هیدرولوژی کاربردی ، انتشارات آستان قدس رضوی ۱۳۷۹.
۳۳-    سیدان ، جواد ، روش های طبقه بندی اقلیمی ، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی ، شماره ۴۵۵ ، ۱۳۷۶ .
۳۴-    کاویان ، محمد رضا ، میکروکلیماتولوژی ( کلیماتولوژی) انتشارات سمت ،۱۳۸۰.
۳۵-    کمالی ، غلامعلی ، سرمای زیان بخش به کشاورزی ایران در قالب معیارهای احتمالی ، فصلنمه تحقیقات جغرافیایی ، شماره ۶۴-۰۶۳ ، ۱۳۸۱
۳۶-    صداقت ، محمود ، منابع و مسائل آب ایران ، نشر پیام نور ، ۱۳۷۶.
۳۷-    مطیعی لنگرودی ، حسن ، جغرافیای اقتصادی ایران ( کشاورزی ) نشر جهاد دانشگاهی مشهد ، چاپ دوم ، ۱۳۸۳ .
۳۸-    ولایتی ، سعد الله ، حریم منابع آب ، چاپ اول – انتشارات خراسان ، ۱۳۷۱.
۳۹-    فرهنگ جغرافیایی آبادی های کشور ، استان خراسان شمالی، شهرستان مانه و سملقان ، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح – ناشر سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح ۱۳۸۴.
۴۰-    شفقی ، سیروس و مدنی ، حسن ، زمین شناسی – انتشارات دانشگاه صنعتی امیر کبیر ۱۳۷۵.
۴۱-    تربوک ، ادوارد . جی و لوتگن ، فردریک . ک ، مبانی زمین شناسی ، ترجمه روسل اخروی ، انتشارات مدرسه ، ۱۳۷۴.
۴۲-    نجفی ، مهدی ، زمین شناسی عمومی ، نشر خراسان ۱۳۷۱.
۴۳-    تریکار ، ژان ، اشکال ناهمواری در نواحی خشک ، ترجمه مهدی صدیقی و محسن پورکرمانی ، نشر آستان قدس رضوی ، ۱۳۶۹.
۴۴-    را مشت ، م . ح . جغرافیای خاک ها – نشر دانشگاه اصفهان ، ۱۳۶۹
۴۵-    کردوانی ، پرویز ، جغرافیای خاک ها – پیام نور ، ۱۳۷۱ .
۴۶-    رحمانی ، اختر ، مالکیت و بهره برداری زمین در ایران ، انتشارات کتب ایران ، ۱۳۴۸.
۴۷-    زمردیان ، محمد جعقر ، کاربرد جغرافیای طبیعی در برنامه ریزی شهری و روستایی ، انتشارات پیام نور ، ۱۳۷۴.
۴۸-    آیتی ، سید باقر ، مبانی جغرافیا ، موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی ارشاد ، ۱۳۶۹.
۴۹-    رجایی ، حمید ، کاربرد ژئومورفولوژی در آمایش سرزمین نشر قومس .
۵۰-    دفتر فنی سازمان آب منطقه ای خراسان ، گزارش خاک شناسی ، منطقه اترک ، ۱۳۸۱ .
۵۱-    دفتر فنی سازمان آب منطقه ای خراسان ، ۱۳۸۱ :۱۱
۵۲-    سازمان آب منطقه ای خراسان شمالی ؟؟؟؟؟؟؟
۵۳-    شایان ، سیاوش ، فرهنگ اصطلاحات جغرافیایی طبیعی – انتشارت مدرسه ، تهران ، ۱۳۷۶
۵۴-    خالدی ، شهریار ، جغرافیای زیستی ، پیام نور .
۵۵-    کردوانی ، پرویز ، مراتع ، مسائل آب و راح حل های آن در ایران نشر دانشگاه تهران ، ۱۳۷۱
۵۶-    امیر بیکی ، رضا ، گیاهان دارویی ، انتشارات فکر روز ، ۱۳۷۴ .