مقاله حفظ قرآن کریم

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

  مقاله حفظ قرآن کریم دارای ۴۱ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله حفظ قرآن کریم  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی مقاله حفظ قرآن کریم،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن مقاله حفظ قرآن کریم :

آثار حفظ قرآن
حفظ قرآن مانند تلاوت آن آثاری ارزنده دارد.برخى از آثار به خاطر سپردن آیات عبارت است از:
– ۱ پاداش اخروی
چنان که در بحث ارزش حفظ قرآن گذشت , حافظان در بهشت جایگاهى والا دارند و پاداش آنان دو چندان خواهد بود.

– ۲ هدایت انسان
تلاوت و انس با قرآن از سفارش هاى مکرر معصومان (ع ) است وحفظ قرآن به طور طبیعى به انس بـا آیـات الهى مى انجامد, زیرا حافظ قرآن باید براى تثبیت محفوظات قرآنى اش دست کم روزى چـنـد بار به قرائت قرآن بپردازد.معصومان (ع ) حافظان قرآن را به تکرار آیات الهى فراخوانده , یاد آور شده اند همان گونه که شتر بسته شده در یک نقطه – چنانچه مورد دیدار پیاپى صاحبش واقع نـشـود_جایگاهش راترک مى کند, محفوظات حافظ قرآن نیز- اگر پیوسته مورد مراجعه وتکرار قـرار نـگـیـرد- از خـاطـر زدوده مى شود. بنابراین ,حافظ ناگزیربا قرآن انس مى گیرد و زمـینه ى هدایت وسعادتش فراهم مىآید.حضرت على (ع ) مى فرماید: هیچ کس با قرآن هم نشین نـمـى شـود مـگـرایـن کـه از کـنـار آن بـا افزایش یا کاهش بر مى خیزد: افزایش هدایت یاکاهش گمراهى .نفوذ قرآن در جان ها و پدیدآوردن تحول در شخصیت افراد نیزاز آثار سازنده ى تلاوت و حفظ قرآن اسـت .بـسیارى از مردم با تلاوت یا شنیدن آهنگ دلنشین قرآن مسیر زندگى خود را تغییر داده , سمت سعادت و کمال رهنمون شدند.

۳ – آرامش روحى
یـاد خـدا تـاثـیـر بـسـزایـى در روان آدمـى دارد و دل ها در پرتو آن آرام مى گیرد.
خداوند متعال مى فرماید: الا بذکر اللّه تطمئن القلوب . یعنی: آگاه باش , دل ها با یاد خدا آرام مى گیرد.یکى از نام هاى قرآن ذکر است .تلاوت و حفظ قرآن نوعى ذکرخداوند است که انسان در پرتو آن از هجوم بسیارى از فشارهاى روانى و اضطرابات درونى مصون مى ماند.درستى این سخن در عمل نیز بـه اثبات رسیده است .

قاریان و حافظان قرآن , به ویژه آنان که درسحرگاهان با قرآن انس دارند, هـمـگـى اعـتـراف دارند ارتباط با قرآن درپیشگیرى از نگرانى و هجوم فشارهاى روانى بهترین و مـؤثـرتـریـن عـامـل بـه شـمـار مى آید.این اثر در پرتو نشاط بخش بودن قرآن پدید مى آید.پیامبر اسـلام (ص ) مـى فـرماید: مثل قرآن مثل کیسه ى سر بسته ى پر ازمشک است .اگر آن را باز کنى , بوى مشک فضا را معطر مى سازد و اگربه حال خود رها سازى , سود نمى بخشد.قرآن نیز, چنانچه به تلاوتش روى آورى , فضا را از عطر خود آکنده مى سازد و روان را نشاط مى بخشد, و اگر تلاوت نکنى , در سینه ات پنهان مى ماند.

– ۴ نجات از تنهایى
کـتـاب بـهـتـرین هم نشین تنهایى است و قرآن زیباترین , عمیق ترین و با نفوذترین کتاب شمرده مـى شود.امام سجاد(ع ) مى فرماید: اگرهمه ى مردم روى زمین از دنیا بروند, تا وقتى قرآن با من است , از هیچ چیز وحشت ندارم .
– ۵ فهم بهتر قرآن
مـهـم تـریـن و عمده ترین اثر حفظ قرآن درک بهتر آن است .حافظ به سبب تسلط بر همه ى آیات , ارتباط آن ها را نیک در مى یابد و در پرتوآن درکى بهترو درست تر از قرآن به دست مى آورد.هر آیه از قرآن , ضمن داشتن معناى ظاهرى , بطن هاى متعدددارد که در اثر شناخت بیش تر روابط آن بـاسـایـر آیـات قـرآن بـه عـنـوان جـزئى از یـک کـل آشکار مى شود.هرچه انس انسان با آیات

مـخـتـلـف قرآن بیش تر باشد, در تفسیر قرآن بهتر و دقیق تر گام برمى دارد, براى مثال کسى که مى خواهد درباره ى دعا در قرآن تحقیق و جست و جوکند, در نخستین مرحله به کشف الایات و معجم هاى قرآنى پناه مى برد.این کتاب ها اطلاعاتى درباره ى ماده ى دعا و مشتقات ومترادفات آن در دسـتـرس مـحقق مى گذارد, ولى هرگز به آیاتى که بدون به کارگیرى مشتقات ومترادفات دعـا مـعـارفـی پـیرامون آن مطرح مى کند, نمى پردازد.

دراین موارد, به خاطر داشتن قرآن بسیار سـودمـنـداسـت .حـافظ مى تواند همه ى آیاتى که در لفظ و معنا با موضوع موردنظر ارتباط دارد, گـردآورد و کـارى فراتر از کشف الایات انجام دهد.بنابراین , آنچه در حفظ قرآن مهم است درک ارتباط آیات و سوره هابایکدیگر است نه به خاطر سپردن کلیات .هرچه حافظ قرآن بر آیات و ارتباط و بـازیـابى آن ها مسلطتر باشد, بهتر مى تواند نظر قرآن درباره ى یک موضوع رابه دست آورد.پس مـفـسـران حـافـظ قـرآن , بـهـتـرو دقیق تر مى توانند قرآن را تفسیر کنند و تفسیرشان از تفسیر مفسران غیر حافظ جامع تر و دقیق تر است .
– ۶ تقویت حافظه
یکى از امتیازهاى قرآن مجید آن است که تلاوت و به خاطرسپردنش سبب تقویت حافظه مى شود.در روایـات چنان مى خوانیم که قرائت قرآن به افزایش حافظه مى نجامد.
از آن جا که حفظ ایـن کـتاب آسمانى به تکرار پیوسته ى آن وابسته است , مى توان گفت حفظ قرآن مجید حافظه را فزونى مى بخشد.

فلسفه ى حفظ قرآن
در آغـاز بـعـثـت پیامبر(ص ) براى حفظ قرآن از تحریف و نابودى ,راهى جز به خاطر سپردن آیات الاهى وجود نداشت , ولى اکنون – که چاپ ونشر به پیشرفتى باور نکردنى دست یافته – چرا از حفظ قرآن سخن مى گوییم ؟ در پـاسـخ به این پرسش باید گفت : کلام الهى تنها براى جلوگیرى از تحریف و نابودى به خاطر سـپـرده نمى شد تا با پیشرفت صنعت چاپ حفظ بیهوده جلوه کند.این امر انگیزه هاى گوناگون داردکه برخى ازآن ها عبارت است از:

– ۱جلوگیرى از تحریف
چنان که گفته شد, در صدر اسلام آیات قرآن به صورت پراکنده وبر پوست و استخوان هاى شانه و دنـده هـاى جـانوران , چوب هاى درخت خرما, سنگ هاى سفید, کاغذ و پارچه ثبت مى شد, واحـتـمـال نـابودى یا تحریف کلام الهى همواره وجود داشت .
در این موقعیت , پیامبراسلام (ص ) مسلمانان را به حفظ قرآن سفارش کرد وحتى گروهى را برگزید تا بدین کار پردازند.
– ۲ عمل به قرآن

یـکـى از اهـداف حـفظ آیات قرآن , عمل به مضامین آن است .وقتى انسان کلام وحى را به خاطر مـى سـپـارد, نـاخود آگاه جانش تاثیرمى پذیرد و او را در مسیر عمل به دستورهاى خداوند پیش مـى برد.پاداش بسیار حافظان قرآن – که در برخى از روایات به چشم مى خورد- بدین جهت است .آنـان پـیـوسـتـه آیـات الاهـى راتـکرارمى کنند و گوشت و پوست خود را با آن مى آمیزند.در این موقعیت ,احتمال این که خداوند آن ها را سمت کمال و سعادت رهنمون نشود

,بعید مى نماید.
عـمـل بـه آیات الهى , از دیرباز مورد توجه حافظان و قاریان بوده است .
چنان که صحابه یى مانند عـثمان و ابى و عبداللّه بن مسعودگفته اند: چون ده آیه از رسول خدا(ص ) مى آموختیم تا آن ها را بـه طـورکـامـل به خاطر نمى سپردیم و عمل نمى کردیم , به فراگیرى آیات دیگرنمى پرداختیم .
– ۳ بهره مندى از عبادت
در آیـیـن اسـلام , بـه خاطر سپردن آیات قرآن عبادتى مهم به شمارمى رود و پاداش دارد.بیش تر روایـاتـى که درباره ى ارزش و اهمیت حفظ قرآن ذکر شده است , نگاه ابزارى ندارد و حفظ را تنها بـراى جـلوگیرى از تحریف عبادت نمى شمارد.
در نگاه معصومان (ع ) نفس به خاطر سپردن آیات الاهى عبادت است و پاداش دارد.
امام صادق (ع ) مى فرماید: [اللهم فحبب الینا حسن تلاوته و حفظ آیاته .]
خداوندا, تلاوت قرآن و حفظ آیاتش را براى ما دوست داشتنى فرما.

ایـن دعـا نشان مى دهد که نفس تلاوت قرآن و حفظ آن محبوب حضرت است , و امام ششم (ع ) به خاطر سپردن آیات الاهى را, بى توجه به مسئله ى تحریف , از حضرت احدیت درخواست مى کند.مـرحوم طبرسى در کتاب مکارم الاخلاق بابى با عنوان [صلاه حفظ القرآن ] دارد که نشان مى دهد حفظ قرآن ذاتا ارزش منداست و از عبادات شمرده مى شود.
حفظ قرآن و جهاد

حـفـظ قـرآن آثـار دنیوى و اخروى بسیار دارد و عبادت شمرده مى شود.
بى تردید این آثار در پرتو عـمل به قرآن و احکام الهى نهفته در آن تحقق مى یابد.
در بسیارى ازکشورهاى اسلامى , به ویژه آن هـا کـه زیر سلطه ى فرهنگ شرق و غرب به سر مى برند, شمار حافظان قرآن بسیار است .کتاب الهـى در این سرزمین ها کتابى تشریفاتى شده , تنهابه قرائت نیک ,پخش رادیو- تلویزیونى و حفظ آن اهـمیت مى دهند.در برخى از این کشورها

مدارسى با عنوان [مدارس تحفیظ القرآن ] به صورت گـسـتـرده دیـده مى شود, در حالى که ارزش هاى آن ها از غرب یاشرق گرفته شده است .محمد عبده در تفسیرالمنار آورده : یکى ازقوانین بعضى از کشورهاى اسلامى این است که حافظان قرآن از جنگ و جهاد و بخشش اموال در راه خدا معافند.چنین قوانینى با سیره ى حافظان صدر اسلام سازگارنیست آن هامجاهد بودند و آیات الهى رادر زندگى به کار مى بستند, موارد زیر بردرستى این سخن گواهى مى دهد
انواع حفظ قرآن

حفظ قرآن به دو شکل ممکن است
۱ حفظ ترتیبى
۲ حفظ موضوعى
حـفـظ ترتیبى یعنى حفظ آیات از ابتداى قرآن تا پایان آن .
حفظ موضوعى به معناى حفظ آیات دسـتـه بـنـدى شـده در مـوضـوع هـاى مـتـفـاوت است .کسانى که از حافظه ى متوسط و وقت بـیـش تـربرخوردارند, شایسته است در مسیر حفظ ترتیبى گام بردارند.براى آنان که از حافظه ى مـتـوسـط یـا فرصت کافى بى بهره اند, حفظموضوعى یا حفظ

بعضى از سورهاى کوچک و داراى فضیلت سودمندتر است .کسانى که به هیچ وجه توان حفظ آیات قرآن راندارند, باید بسیار سجده به جـاى آورنـد.یـکـى از یـاران پـیـامـبراسلام (ص ) نزد حضرت آمد و گفت : قرآن از ذهنم رمیده ونگهدارى اش برایم دشوار شده است .حضرت فرمود: لا تحمل علیک ما لا تطیق و علیک بالسجود.کارى که توان انجامش را ندارى , انجام مده , و بر تو بادسجده کردن .مراحل حفظ قرآن حفظ قرآن مراحلى دارد.که رعایت آن ها بسیار سودمند است

این مراحل عبارت است از:
– ۱ نقطه ى شروع
حـفـظ جـزء اول قرآن از حفظ جزء دوم مشکل تر است , و حفظ جزء دوم از جزء سوم دشوارتر.
بدین سبب , یکى ازدانشمندان مى گوید: هرکه پنج جزء قرآن را حفظ کند, باید به حفظ کل قرآن امیدوار باشد.حـفـظ قـرآن در آغاز کار دشوارتر است و هر چه پیش تر رویم ,دشوارى ها کم تر مى شود.از این رو, شـایـسـته است براى جلوگیرى ازدلسردى حفظ رااز آسان ترین مکان آغاز کنیم .موارد زیر براى شروع حفظ مناسب ترین آیات شمرده مى شود: الف ) فهرست سوره هاى قرآن ب ) جزء سى ام ج ) داستان هاى قرآن در بسیارى از کشورها, جزء سى ام قرآن – که سوره هایش کوچک و یادگیرى اش تا اندازه یى آسان تر است – با عنوان عم جزء جداگانه چاپ مى شود و متن درسى قرار مى گیرد.

– ۲ کیفیت حفظ
نـخـست باید سوره یا جزءمورد نظر را تقسیم بندى کردو سپس به حفظ آن پرداخت .با این روش , حجم آیات سوره یا جزء کم تر و کارحافظ آسان تر مى نماید پس از تقسیم بندى سوره یا جزء, نوبت به حفظ مى رسد.براى حفظ دو راه وجود دارد: الف ) حفظ آیات بر اساس صفحه ب ) حفظ آیات بر اساس شماره در راه اول , به طور متوسط سهمیه ى هر روز یک صفحه است .اگر کسى این شیوه را انتخاب کرد, بـایـد تا آخر قرآن بدان پاى بند ماندو بر اساس صفحه پیش رود.در شیوه ى دوم ,

مناسب ترین راه این است که آیات پنج تا پنج تا به خاطر سپرده شود, زیرا کسى که شماره هاى ۱ و ۵ و ۱۰ و;را حفظ کـنـد, شـماره هاى بین آن ها را ناخودآگاه به خاطر مى سپارد و براى این کار به تمرکز شدید فکر نـیـاز نـدارد.بـاایـن روش , خـوانـدن قرآن از آخر به اول نیز دشوارنیست و با اندکى تمرین امکان پذیراست .بـایـد تـنـها پس از به خاطر سپردن دقیق یک آیه سراغ آیه ى دیگررفت , وقتى آیه ى دوم به خاطر سـپـرده شـد, باید دو آیه با هم تکرارشود و پس از اطمینان کامل , حفظ آیه ى سوم آغاز گردد.

بر ایـن اسـاس , وقـتـى پـنـج آیه به خاطر سپرده شد, باید آن قدر به تکرار شان ادامه داد که در ذهن اسـتقرار یابد.
پس از این مرحله , باید آیات پنج گانه هر روز دست کم پنج بار با فاصله تکرار شود تا در ذهن اثر عمیق نهد.
یک روان شناس مى گوید: به خاطر داشته باش که نیمى از آنچه امروز مى خوانى پس ازنیم ساعت فراموش خواهى کرد, و ۲۳ آن را پـس از ۹ سـاعـت و ۳۴ آن رادر مـدت ۶ روز و ۴۵ آن را نـیـز در عـرض یـک مـاه از یـاد خواهى برد.بنابر این , راه تثبیت آیات در ذهن تکرار روزانه ى آن ها درفاصله هاى مختلف و منظم است در روز بـعد, باید ابتدا پنج آیه ى روز پیش را چندین بار از حفظ خواند و سپس به حفظ پنج آیه ى بعدروى آورد.به کارگیرى دقیق این شیوه , حفظ قرآن کریم را آسان مى سازد.در پـایـان ایـن بخش , باید یاد آور شد که براى حفظ آیه ى طولانى مى توان آن را به دو یا سه بخش تقسیم کرد و در مدت دو یا سه روز به خاطر سپرد.

[کمیت یا کیفیت ]
آنچه به حفظ قرآن کمک مى کند و محفوظات قرآنى را متقن ومستحکم مى سازد, کیفیت است نه کـمـیـت .خوب به خاطر سپردن ,بیش از حجم محفوظات اهمیت دارد.پس باید به تکرار – حتى اگر به طولانى شدن بسیار زمان حفظ قرآن بینجامد – ارج نهاد, زیرا تکرارپیوسته ى محفوظات بر دوام و استحکام آن ها مى افزاید.
– ۳ تثبیت محفوظات

نـگهدارى هر پدیده یى از ایجاد آن دشوارتر است .این قانون در[حفظ قرآن ] نیز جارى است .پس از مـرحـلـه ى دشـوار حـفظ, باید دراندیشه ى مرحله ى دشوارتر تثبیت محفوظات بود.تثبیت آیات درذهن به چند شکل زیر انجام مى پذیرد: ۱- تکرار ۲- گوش سپردن به نوارهاى قرآنى ۳- نوشتن آیات در این میان , نیرومندترین و مؤثرترین ابزار تکرار است که در بحث آینده از آن , سخن گفته خواهد شد.شیوه ى تکرار تکرار خود به شکل هاى گوناگونى نیز تحقق مى یابد, براى مثال مى توان به سه شیوه ى زیر اشاره کرد:

– ۱ قرائت در نماز
قـرائت قـرآن در نمازهاى واجب و مستحب , نوعى تکرار شمرده مى شود.در نماز واجب باید بعد از سـوره ى حـمـد یـک سـوره ى کـامل قرائت شود, ولى در نماز مستحبى بعد از حمد هر مقدار آیه خوانده شود, کافى است و نماز صحیح است .بااجراى این روش , مى توان به تکرار محفوظات قرآنى پرداخت و آن هارا در ذهن متقن و مستحکم ساخت .

– ۲ تکرار انفرادى
حافظ قرآن باید روزانه بخشى از وقت خویش رابه تکرارمحفوظات اختصاص دهد.هرکس با توجه بـه حـافظه و موقعیت خویش مى تواند زمان مورد نیاز براى تکرار خود را در یابد, ولى تجربه نشان مى دهد که باید هر ۱۰ روز یا حداکثر ۳۰ روز به تدریج همه ى محفوظات قرآنى تکرار شود.از آن جا که قرائت هر جزء به طورمتوسط نیم ساعت وقت مى خواهد, مى توان جدول زیر را, به عنوان روش مطمئن استقرار محفوظات در ذهن , به عاشقان قرآن ارائه داد: نوع حافظزمان لازم براى تکرار در روز کل قرآن یک ساعت و نیم ۲۰ جزء یک ساعت ۱۰ جزء نیم ساعت ۵ جزء یک ربع نـاگـفـته نماند, مهم تلاوت قرآن است نه مرور آن در ذهن .

افزون براین , باید زمان تکرار در تمام روز تـقـسـیـم شود, براى مثال بهتر است حافظ کل قرآن زمان یک ساعت و نیم تکرار را به ۳ نیم سـاعـت تـقـسـیـم کند: نیم ساعت صبح , نیم ساعت ظهر و نیم ساعت پیش از خواب شبانه .

البته مطلوب آن است که حافظ به زمان هاى یاد شده بسنده نکند و از هر فرصتى براى تکرار و استحکام محفوظاتش بهره گیرد.خداوند مى فرماید: [فاقرؤا ما تیسر من القرآن .] هر قدر ممکن است قرآن تلاوت کنید.در پـایـان ایـن بخش , ذکر روش استاد طبلاوى در تکرار آیات , به عنوان یک الگو, سودمند به نظر مـى رسـد.او روز جـمعه تکرار رامى آغازد و سوره هاى بقره , آل عمران و نساء را به پایان مى رساند.روزیـکشنبه از ابتداى سوره ى یونس تا آخر نحل مى خواند و بر اساس تقسیم بندى خویش , تا پایان هفته یک بار قرآن راختم مى کند.

اومى گوید: اختصاص داده ام و آن را به سرعتى بیش من براى مرور قرآن هر روز دو ساعت و نیم وقت از ترتیل تلاوت مى کنم , چرا که تلاوت با تجوید زمان بیش ترى مى طلبد.سهم هر روز من این است که در هرنیم ساعت یک جزء بخوانم و این دو ساعت ونیم را به این طریق در روز تقسیم کرده ام که صـبح یک ساعت یعنى دو جزء, عصر یک ساعت یعنى دو جزء و هنگام خوابیدن نیز نیم ساعت یعنى یک جزء که روى هم رفته پنج جزء را قرائت مى کنم .

– ۳ عرضه بر دیگران
یـکـى از راه هاى تکرار محفوظات قرآنى , عرضه بر دیگران است .حافظ قرآن هنگام عرضه به نقاط ابـهـام و ضـعـف خـود پـى مـى برد ومحفوظاتش متقن ومستحکم مى گردد.پیامبر اسلام (ص ) کـه فـصـیـح تـریـن مـردم اسـت و قـرآن را از جـبـرئیل دریافت مى کرد – در ماه رمضان هر سال محفوظاتش رابر جبرئیل عرضه مى داشت .صحابه نیز محفوظات خویش را بر پیامبر عرضه مى کردند تا بردرستى اندوخته هاى قرآنى شان مهر تایید زنند و اطمینان یابند.حافظ قرآن مى تواند با شرکت در محافل حفظ یا گزینش دوست به تکرار آیات بپردازد یا دست کم محفوظات خود را بر یکى از بستگان و آشنایانش عرضه کند.

شیوه ى حفظ آیات همانند
در حـفظ قرآن , به ویژه دراثناى آن , با مسئله یى به نام حفظ [آیات همانند] روبه رو مى شویم .براى حـفـظ ایـن آیـات , باید آن ها را چندبرابر آیات دیگر تکرار کرد تا از دوام بیش ترى برخوردار شوند, آیات همانند به شکل هاى مختلف دیده مى شوند.گاه دو یا چند آیه ,جز دریک یا دو حرف یا کلمه , باهم شبیه اند, مانند آیات ۸۴ آل عمران و۱۳۶ بقره : [قـل امنا باللّه و ما انزل علینا و ما انزل على ابرهیم و اسمعیل واسحق و یعقوب والاسباط و ما اوتى موسى و عیسى و النبیون من ربهم

لانفرق بین احدمنهم و نحن له مسلمون .] [قـولوا امناباللّه و ما انزل الینا و ما انزل الى ابراهیم و اسمعیل واسحق و یعقوب والاسباط و ما اوتى موسى و عیسى و ما اوتى النبیون من ربهم لا نفرق بین احدمنهم و نحن له مسلمون .] ایـن دو آیـه در کـلمات :[قل و قولوا], [علینا و الینا] و [على

ابراهیم و الى ابراهیم ] با یکدیگر تفاوت دارند.افزون براین , در آیه ى دوم واژه ى [و ما اوتى ] دوبار تکرار شده است .این همانندى به شکلى دیگر در سوره ى انشراح دیده مى شود: [فان مع العسر یسرا.] ان مع العسر یسرا.] این دو آیه تنها در فاى آغازین تفاوت دارند.گاه این شباهت تنها در پایان آیات است , مانند آیات ۱ احزاب و۳۰ دهر: [یا ایها النبى اتق اللّه و لا تطع الکافرین و المنافقین ان اللّه کان علیما حکیما.] [و ما تشاؤن الا ان یشاء اللّه ان اللّه کان علیما حکیما.] زمانى نیز این

تشابه تنها در صدر آیات است , مانند آیات ۱۰ و۱۱۶ آل عمران : [ان الذین کفروا لن تغنى عنهم اموالهم و لا اءولادهم من اللّه شیئا و اولئک هم وقود النار.] [ان الـذیـن کـفـروا لـن تـغـنـى عـنـهـم امـوالـهـم و لا اءولادهـم مـن اللّه شـیـئاو اولئک اءصحاب النارهم فیهاخالدون ] گـاه دو آیه با یکدیگر همانند است , ولى کلمات متفاوت نیزدرآن ها به چشم مى خورد, مانند آیات ۱۰۰ و ۱۴۹ آل عمران : [یا ایها الذین آمنوا ان تطیعوا فریقا من الذین اوتوا الکتاب یردوکم بعد ایمانکم کافرین .] [یا ایها

الذین آمنوا ان تطیعوا الذین کفروا یردوکم على اعقابکم فتنقلبوا خاسرین بـرخـى اوقـات تـنـها عبارت میانى دو آیه با یکدیگر شبیه است ودر صدر و پایان شان تفاوت دیده مى شود, مانند آیات اول صف وجمعه : [سبح للّه ما فى السموات و ما فى الارض و هو العزیز الحکیم .] [یسبح للّه ما فى السموات و ما فى الارض الملک القدوس العزیز الحکیم .] بـى تـردیـد شـکل هاى همانندى بسیار است و بررسى همه ى آن هاما رااز هدف اصلى باز مى دارد.آنـچـه بـدیـن مـجـمـوعه مرتبط است ,شیوه ى به خاطر سپردن آن هاست .دراین باره , روش هاى متعددى وجود دارد که عبارت است از:
– ۱ تکرار
براى حفظ و استقرار آیات همانند, باید آن ها را چند برابرآیه هاى معمولى تکرار کرد.
– ۲روش مقایسه
[مـقـایـسـه ] یعنى کنار هم قرار دادن آیات همانند و به حافظه سپردن دقیق موارد اختلاف آن ها, بـراى مـثـال وقـتـى آیـه هـاى ۱۳۶ بقره و ۸۴ آل عمران را کنار هم مى نهیم و دقت مى کنیم , در مـى یـابـیـم که آیه ى ۱۳۶ بقره کلمه ى [قولوا] دارد و آیه ى ۸۴ آل عمران [قل ] دراولى [الى ] و در دیـگرى [على ] دیده مى شود.افزون براین , در اولى [اوتى ] دوبار تکرار شده است .پس این دوآیه در سه مورد با یکدیگراختلاف دارند.وقتى آیات همانند را یک جا قرار دهیم و بایکدیگرمقایسه کنیم , در حافظه بهتر جاى مى گیرند و از دوام بیش ترى برخوردار مى شوند.
– ۳ روش تناسب

یـکى از بهترین و سودمندترین راه هاى حفظ آیات همانند, روش [تناسب صدر و ذیل ] است که در فـن بدیع [تمکین ] خوانده مى شود.تمکین یعنى آن که ذیل آیه با صدر آن در معنا تناسب دارد,براى مثال درآیه ۱۰۳ انعام مى خوانیم : لاتدرکه الابصار و هو یدرک الابصار و اللطیف الخبیر.] او[ خدا] را هیچ چشمى در نمى یابد و او بینندگان رامشاهده مى کند, و او نامرئى وآگاه است .بـى تـردیـد وقـتـى چـیـزى لطیف باشد چشم ها از دیدنش ناتوانند.بنابراین , کلمه ى [اللطیف ] با جـمـلـه ى [لاتدرکه الابصار] مناسبت دارد.افزون براین , هرکس از حقیقت اشیا آگاه باشد, خبیر

خوانده مى شود.پس کلمه ى [الخبیر] با جمله ى [و هو یدرک الابصار] متناسب است .
در آیه ى۱۶ نساء نیز مى خوانیم : [و الذان یاءتیانها منکم فاذوهما فان تابا و اصلحا فاعرضواعنهما ان اللّه کان توبا رحیما.] هـرکـس از مـسـلـمانان کردار ناشایست مرتکب شود چه زن چه مرد, آن ها را با سرزنش بیازارید.چنانچه توبه کردند, متعرض آنها نشوید, زیراخداوند توبه ى خلق رامى پذیرد و مهربان است .در صدر این آیه , جمله ى [فان تابا و اصلحا] و در پایان آن صفات [توابا] و[رحیما] ذکر شده است که با [تابا] و [اصلحا] تناسب دارد.البته گاه میان کلمات و عبارات صدر و ذیل آیه به ظاهر تناسبى مشاهده نمى شود, ولى با دقت و تامل بیش تر مى توان رگه هاى تناسب راشناسایى کرد.
– ۴ روش قرداد
[قرداد] یعنى رمزى که حافظ قرآن براى به خاطر سپردن دقیق آیات همانند درست مى کند.البته ایـن رمز گاه معنا و مفهوم روشنى ندارد و تنهاحافظ را در تداعى الفاظ آیات یارى مى دهد, براى مثال در آیات ۱۷۶ و ۱۷۷ و ۱۷۸ سوره ى آل عمران به ترتیب مى خوانیم : [ولایحزنک الذین ;و لهم عذاب عظیم .] ان الذین اشترو;و لهم عذاب الیم .] و لایحسبن الذین ;و لهم عذاب مهین .]

بـراى حـفظ آخر این آیات – که با یکدیگر همانند است – قرارداد[عام ] سودمند مى نماید.سه حرف [ع ], [الف ] و [م ] به ترتیب حروف آغازین کلمات [عظیم ], [الیم ] و [مهین ] است و نشان مى دهد که ایـن کـلـمـات بـه تـرتیب [عظیم , الیم و مهین ] دراین سه آیه آمده است .در آیه ى۱۵۴ آل عمران مى خوانیم : ثم انزل علیکم ;و لیبتلى اللّه ما فى صدورکم و لیمحص ما فى قلوبکم ;] درایـن آیـه , کـلمه هاى [صدورکم ] و [قلوبکم ] به طور معمول اشتباه مى شود.در این جا, مى توان مـقـدم بـودن حـرف [ص ] بـر [ق ] درحـروف الفبا را رمز قرار داد و در زمان تردید با توجه به این

رمزدریافت که [صدورکم ] پیش از [قلوبکم ] قرار دارد.این قراردادهابیش ترشخصى و مبهم است , ولى رمزهاى غیرمبهم و قابل استفاده براى همگان نیز وجود دارد که چند نمونه از آن عبارت است از: ۱ – در قرآن همواره کلمه ى [ولى ] بر [نصیر] مقدم است , مانندآیات زیر: و اللّه اعلم باعدائکم و کفى باللّه ولیا وکفى باللّه نصیرا.[واجعل لنا من لدنک ولیا واجعل لنا من لدنک نصیرا.] [ومالکم من دون اللّه من ولی و لا نصیر.]

۲ – در قرآن همیشه [سمیع ] پیش از [علیم ] آمده است , مانندآیات زیر: ربنا تقبل منا انک انت السمیع العلیم .[ فسیکفیکهم اللّه و هو السمیع العلیم .]
[ان اللّه سمیع علیم .]
تاریخچه حفظ قرآن
خداوندا, مـن در کتاب تورات امتى مى بینم که انجیل شان در سینه هایشان جاى دارد و آن را از حفظ مى خوانند.
مناجات حضرت موسى
پیدایش حفظ قرآن

پـیـامـبـر اسـلام در چهل سالگى به مقام شامخ نبوت برگزیده شد وقرآن در بیست و سه سال به مـنـاسـبـت رویدادهاى مختلف بر قلب مبارک وى فرود آمد.در این مدت , صحابه به سفارش آن حـضرت درنگهدارى آیات الهى مى کوشیدند.آن ها آیات الهى را بر پوست واستخوان هاى شانه و دنده ى حیوانات , چوب هاى درخت خرما,سنگ هاى سفید پهن , کاغذ و پارچه مى نگاشتند و بـراى بـرخـوردارى از پـاداش معنوى به خاطر مى سپردند.حفظ آیات الهى نخستین گام در راه نـگاهبانى از قرآن به شمار مى آمد, زیرا از یک سوخط آن روز کوفى بود و به سبب نداشتن نقطه و اعـراب بـه شـکـل هـاى مختلف خوانده مى شد, و از سوى دیگر, تقریبا همه ى مردم بى سوادبودند وتنهاباحفظ قرآن مى توانستندعشق خودبه کتاب خداوندرا آشکارسازند.هنگامى که

پیامبر اکرم (ص ) در غار [حرا] به سر مى برد,فرشته یى در برابرش حضور یافت و گفت : بـخـوان .
پیامبر فرمود:خواندن نمى دانم .آن گاه بى هوش شد.وقتى حضرت به هوش آمد,فرشته گفت : اقراء باسم ربک الذى خلق ;. امـام صـادق (ع ) فـرمـود: بـسـم اللّه الرحمن الرحیم .اقراء باسم ربک ;،اولین آیاتى است که بر نبى اکرم (ص ) نازل شد.اولـیـن مـرحـلـه , مـرحـلـه ى قـرائت و به خاطر سپارى است ومرحله ى کتابت بعد از آن تحقق یـافـت .از ایـن رو, آیـه هاى آغازین قرآن از [اقراء] سخن مى گوید و مراد از آن حفظ آیات در سینه ها است .
اکنون این مسئله را در موارد مختلف زیر مورد بررسى قرار مى دهیم :
اصطلاح حافظ در صدر اسلام
واژه ى [حفظ] در زبان عرب در دو معنا به کار رفته است :
الف ) نگهدارى و نگهبانى ب ) به خاطر سپردن (ضد فراموشى )
در قرآن مجید, این واژه و مشتقاتش تنها در معناى اول به کاررفته است .

[حافظ] اسم فاعل است و در اصـطـلاح عـلـوم قـرآنـى , بـه کـسـى مى گویند که همه ى قرآن را با تجوید و ترتیل و به کار بـردن قـرائت قابل قبول قرآن شناسان به خاطر سپرده باشد.همچنین به کسى که بر سنن رسول اکـرم (ص ) احـاطـه داشـتـه , موارد اتفاق واختلاف آن را بداند و به احوال راویان و طبقات مشایخ آگاهى کامل داشته باشد, حافظ مى گویند.

برخى تعداد آن را نیز معین کرده اند و گفته اند باید فرد صدهزار حدیث با سند از حفظ باشد تا این واژه بر او اطلاق شود.در صدر اسلام , به خـاطـر سپارندگان قرآن را [حافظ] نمى خواندند و با واژه هایى چون [جماع القرآن ], [قراءالقرآن ], [حمله القرآن ] و [الماهر فى القرآن ] از آنان یاد مى کردند.واژ حافظ پس از قرن اول یا نیمه ى دوم قرن هجرى دراین معنا به کار گرفته شد.
البته واژه ها و ترکیب هاى یاد شده در سراسر روزگار پیامبراسلام (ص ) به معناى کسى که همه ى مـتـن قـرآن را بـه خاطر سپرده ,نبوده و پس از رحلت رسول اکرم (ص )چنین معنایى یافته است .درزمان آن حضرت , از حافظ بخشى از کتاب خدا نیز با این عبارت ها یادمى کردند.
اولین حافظ قرآن
حفظ آیات الهى , از نخستین روزهاى نزول وحى آغاز شد.
پیامبر اسلام (ص ) نخستین حافظ قرآن بـه شـمـار مـى رفـت و بـراى فـراگـرفـتن و حفظ آن بسیار مى کوشید.
آن حضرت همراه پیک وحى زبانش را حرکت مى داد و شتاب مى کرد تا آنچه مى شنود فراموش نکند.
مرحوم طبرسى در شان نزول آی [لاتحرک به لسانک لتعجل به .ان علیناجمعه و قرءانه] .
[اى رسـول ما ] در حال وحى , شتابان زبان به قرائت قرآن بگشاى که ما خود آن را جمع کرده , [ در سـیـنـه ات ]نگاه مى داریم و بر تو مى خوانیم .از ابن عباس چنین نقل مى کند:پیامبر اکرم (ص ) به سـبـب عـشـق شـدیـدى کـه بـه دریافت و حفظ قرآن داشت هنگامى که پیک وحى آیات را بر

او مـى خـوانـد, همراه وى زبانش را حرکت مى داد و شتاب مى ورزید تا آنچه مى شنود فراموش نکند.خـداونـد او را از ایـن کـار بـازداشـت و فرمود: ما آن را برایت جمع مى کنیم .حضرت براى اطـمـیـنان کامل از محفوظات خویش آن هارا بر فرشته ى وحى عرضه مى کرد.در روایات متعدد چـنـان مـى خوانیم که پیامبراسلام (ص ) در ماه رمضان هر سال قرآن را, تا آن جا که نازل شده بود, بـاجـبـرئیل مقابله و تکرار مى کرد, و در واپسین سال زندگى اش , بر خلاف گذشته , این مقابله و تکرار را دو بار به انجام رساند.

جایگاه حفظ قرآن
آن کـه اسـلام را بـپـذیـرد, فرمانبردار باشد و قرآن راقرائت و حفظ کند, هر سال دویست دینار از بـیـت الـمـال بهره مند مى شود, و اگر در دنیا به طور کامل به اوداده نشود, روز قیامت – که نیاز بیش ترى دارد-دریافت خواهد کرد . امام على [ع]

اهمیت
ویژگى هاى قرآن و سفارش هاى پیوسته ى پیامبر اسلام (ص )درباره ى آن سبب شد تا این کتاب در سرتاسر زندگى مردم راه یابد وهمه چیز مسلمانان گردد, به ویژه آن که مؤمنان آن روزگار جز قـرآن کـتـابى نداشتند و تلاوت , حفظ, تعلیم و تعلم به آن اختصاص داشت .
حفظ قرآن همواره , به عـنـوان یک سنت و عبادت بزرگ , در میان مسلمانان مطرح بود و حتى پس از پدید آمدن صنعت چـاپ نـیـزمـوقعیت خود را حفظ کرد.این امر در پرتو جایگاه والاى قرآن و حفظ آن تحقق یافت , جایگاهى که مى توان آن را در ابعاد مختلف زیر موردبررسى قرار داد.

قرآن
قـرآن دربـاره ى بـه خـاطـر سـپـارى کتاب خدا تنها دریک جا سخن به میان آورده است .آنجاکه مى فرماید: و اذکرن مایتلى فى بیوتکن من آیات اللّه و الحکمه ان اللّه کان لطیفا خبیرا. حـکـمت و آیات الهى را که در خانه هاى شما تلاوت مى شود, به خاطر بسپارید.[ بدانیدکه ] همانا خداوندمهربان و از همه آگاه است .[ذکـر] درایـن آیـه در قـبـال نـسیان (فراموشى ) به معناى حفظ و به خاطر سپردن است .

خـداونـد مـتـعـال در ایـن آیـه و آیـات قبل وظایفى را براى زنان پیامبراسلام (ص ) معین ساخته اسـت .آخـریـن وظـیـفـه که درایـن آیه بیان شده است، به آنان سفارش مى کند هرچه از کلام الهى درخانه هایتان نازل مى شود, به خاطر بسپارید و آن ها را در زندگى خویش به کار ببندید.ایـن آیـه در واقع ارزش حفظ قرآن را براى مسلمانان گوشزدمى نماید.مخاطبان آیه , زنان رسول خـدایـنـد امـا از آن جـا کـه اسـاس شـریـعـت بـر حـفظ قرآن و سنت پیامبر گرامى (ص ) است , مى توان گفت : در واقع مخاطب آیه گر

احادیث
مـعـصـومـان (ع ) در ایـن بـاره سخنان بسیار دارند و در موارد مختلف به فراخور آگاهى و ایمان مـخاطبان شان به آن اشاره کرده اند.گفتارپیشوایان دین نشان مى دهد حفظ قرآن چنان اهمیت دارد کـه بسیارى از مقام هاى معنوى جز به یارى آن به دست نمى آید.
بخشى از این مقام ها عبارت است از:
– ۱ هم نشینى با فرشتگان
امام صادق (ع ) مى فرماید: الحافظ للقرءان العامل به مع السفره الکرام البرره .حافظ قرآنى که به آن عمل کند, با فرشتگان پیغام برونیک رفتار هم نشین خواهد شد.گروهى این روایت را ذیل آی :باءیدى سفره .کرام برره .ذکر کرده اند و معتقدند مراد از[سفره ] (سفیران ) حافظان , قاریان

,کاتبان قرآن و دانشمندانى است که در هر عصرى آیات خداوند را ازدستبرد شیاطین محفوظ مى دارند.ایـن تـفـسـیر درست نمى نماید, زیرا خداوند مى فرماید: آیات الهى به دست [سفیران نیک رفتار] سپرده شده است و روایت نشان مى دهد که حافظان هم نشین سفیرانند نه خود آن ها.سـخـن امام صادق (ع ) بر همراهى و هم نشینى حافظان و مفسران با سفیران گواهى مى دهد.بى تـردیـد وقتى دانشمندان و حافظان قرآن کارى شبیه فرشتگان و حاملان وحى انجام مى دهند, با آن ها در یک جایگاه و رتبه قرار مى گیرند.

– ۲ در شمار بزرگان امت جاى گرفتن
امام صادق (ع ) مى فرماید: اشراف امتى حمله القرءآن و اءصحاب اللیل .بزرگان امت من , قاریان و حافظان و شب زنده دارانند.
– ۳ایمنى از عذاب الاهى
امیر مؤمنان (ع ) مى فرماید: اقرؤواالقرآن و استظهروه فان اللّه تعالى لا یعذب لبا وعى القرآن . قـرآن تـلاوت کـنـیـد وآن را به خاطرسپارید, زیرا خداوندمتعال دلى که قرآن در آن باشد عذاب نمى کند.حـفـظ قـرآن مـجید و انس با آن , انسان را در مسیر عمل به وحى وبهره جستن از معارف آن قرار مى دهد و در نتیجه از آتش دوزخ مصون مى دارد.پیامبراکرم (ص ) مى فرماید: لوکان القرآن فى اهاب ما مسته النار. اگر قرآن در پوستى باشد, آتش بدان نخواهد رسید.
– ۴آبادى قلب
رسول خدا(ص ) مى فرماید: ان الذى لیس فى جوفه شیى ء من القرآن کالبیت لخراب . کسى که در درونش چیزى [ سوره یا آیه ای ] از قرآن نباشد, مانند خانه ى ویران است . چـنـان کـه خـانه ى ویران نزد مردم ارزش ندارد, دل تهى از آیات الهى نیز نزد خداوند بى ارزش اسـت .اسـاس شـرافت و ارزش انسان ها تقوا و انس با قرآن است .روح مانند بدن به غذا نیاز دارد و غذاى آن قرآن و معارف الهى است .دلى که از کلام وحى بى بهره باشد, مرده و چون خانه ى ویران است .
– ۵ مشمول آمرزش الاهى

رسول خدا(ص ) فرمود: من قراء القرآن عن حفظه ثم ظن ان اللّه تعالى لا یغفره فهو ممن استهزء بایات اللّه . کـسـى کـه قرآن را از حفظ بخواند و گمان کند خداى تعالى او را نمى آمرزد, در شمار کسانى که آیات الاهى رابه تمسخر گرفته اند, جاى دارد.
– ۶ پاداش مضاعف
امام صادق (ع ) فرمود: ان الذى یعالج القرآن و یحفظه بمشقه منه و قله حفظ له اجران .هـرکـس در فـراگـیرى قرآن بکوشد و به سبب کمى حافظه آن را به سختى حفظ کند دو پاداش دارد. پاداشى براى حفظ آن و پاداشى براى تحمل سختى آن .