بررسی چگونگی تولید و مصارف بنتونیت

بخشی از فهرست مطالب پروژه بررسی چگونگی تولید و مصارف بنتونیت
چکیده
مقدمه
فصل اول: مصارف بنتونیتهای موجود در طبیعت
۱-۱- تعریف بنتونیت
۲-۱- مصرف و کاربرد بنتونیت
۳-۱- گل حفاری
۴-۱- گندله سازی
۵-۱- دانه های جاذب
۶-۱ مصارف کشاورزی
۷-۱- بیرنگ کننده (رنگ زدایی یا سفیدکردن)
۸-۱- گلوله سازی غذای حیوانات
۹-۱- مواد سمی
۱۰-۱- کودها
۱۱-۱- نیازهای مهندسی سویل
۱۲-۱- مصالح ساختمانی
۱۳-۱- کاتالیزور
۱۴-۱- سایر مصارف
فصل دوم: زونهای بنتونیتی ایران
۱-۲- زون سمنان- ترود
۱-۱-۲- کانسار بنتونیتی رشم
۲-۱-۲- کانسار بنتونیتی سوسن دار
۳-۱-۲- نشانه معدنی تمیدان تیر
۲-۲- زون ایران مرکزی
۳-۲- زون تفرش تکاب
۴-۲- ترکیب شیمیایی
۱-۴-۲- درصد سیلیس
۲-۴-۲- عیار اکسید آلومینیوم
۳-۴-۲- عیار اکسید آهن
۴-۴-۲- درصد سدیم و پتاسیم
۵-۴-۲- درصد آب
۶-۴-۲- درصد اکسید منگنز
۵-۲- سن زمین شناسی
۶-۲- محیط تشکیل بنتونیت
۷-۲- خاستگاه بنتونیتهای ایران
۸-۲- چگونگی تشکیل بنتونیت
۹-۲- تولید جهانی بنتونیت
۱۰-۲- انواع کانیهای موجود در طبیعت
۱۱-۲- متالوژی بنتونیت و کانسارهای موجود در جهان
۱-۱۱-۲- متالوژی
۲-۱۱-۲- کانسارهای عمده جهان
فصل سوم: آزمایشات مربوط به بنتونیت و معادن موجود در ایران
۱-۳- آزمایشگاه تعیین کیفیت بنتونیت
۲-۳- بعضی از مصارف بنتونیت
۳-۳- آزمایشهای انجام شده در آزمایشگاه
۱-۳-۳- آزمایش فیلتر پرس
۲-۳-۳- آزمایش اندازه گیری جذب آب و رطوبت پذیری بنتونیت
۳-۳-۳- آزمایش ییلد
۴-۳-۳- آزمایش تعیین درصد مونت موریونت
۴-۳- بعضی از دستگاههای مورد استفاده در آزمایشهای ذکرشده برای بنتونیت
۵-۳- معدن بنتونیت چاه کشمیر
۱-۵-۳- موقعیت جغرافیایی محل
۲-۵-۳- زمین شناسی منطقه معدن
۳-۵-۳- بخشهای معدن چاه کشمیر
۴-۵-۳- نحوه استخراج معدن
۵-۵-۳- نمونه گیری جهت آزمایش
۶-۵-۳- تجهیزات و ماشین آلات معدن چاه کشمیر
۷-۵-۳- حمل به سوی کارخانه
۸-۵-۳- موارد مصرف بنتونیت چاه کشمیر در صنعت
۶-۳- معرفی تعدادی از معادن بنتونیت موجود در ایران
۷-۳- معدن بنتونیت خور و بیابانک
۱-۷-۳- موقعیت جغرافیایی
۲-۷-۳- زمین شناسی کلی منطقه
۳-۷-۳- زمین شناسی معدن
۴-۷-۳- توضیحات کلی راجع به معدن بنتونیت خور و بیابانک
۵-۷-۳- عملیات استخراج
۶-۷-۳- باطله های کنارزده شده
۸-۷-۳- تجهیزات معدن بنتونیت خور
۹-۷-۳- پرسنل شاغل در معدن خور بیابانک
۱۰-۷-۳- موارد مصرف بنتونیت خور بیابانک
۸-۳- معدن بنتونیت خور ترود.
۹-۳- معدن بنتونیت چاه ریسه
۱-۹-۳- موقعیت جغرافیایی
۲-۹-۳- زمین شناسی منطقه
۳-۹-۳- خصوصیات کلی منطقه بنتونیت چاه ریسه
۴-۹-۳- تجهیزات و پرسنل معدن چاه ریسه
۱۰-۳- آزمایشات انجام شده جهت کنترل کیفی
بنتونیت برای کاربردهای مشخص
تست فیزیکی
نتیجه گیری
پیشنهادات و انتقادات
مأخذ و منابع
 
فهرست جداول
جدول شماره ۱- صورت تجزیه چند نوع بنتونیت
جدول شماره ۲- ترکیب شیمیایی هکتوریت و ساپوریت
جدول شماره ۳- مقایسه دو نوع بنتونیت چین و آمریکا
جدول شماره ۴- مقدار ذخیره بنتونیت جهان
 

 
مقدمه:
میلیونها سال مواد معدنی در دل خاک مدفون بوده اند و بشر به پیروی از نیازهای تدریجی خود اقدام به کشف و بهره برداری از آنها نموده اند و پس از آن اعمال فرآیندهای مناسب محصولات قابل استفاده در مورد امور مختلف از آنها بدست آورده است. تنوع مواد معدنی و کاربردهای متعدد هریک از آنها سبب شده است که این مواد بطور چشمگیری در زندگی روزمره ایفای نقش کرده و در نتیجه استخراج معادن شاخه ای از فنون و علوم متداول گردید. مسلم است که بخش عمده ای از نیازهای بشر باید از زمین تأمین شود و پتانسیل کشاورزی و ذخایر معدنی از منابع اصلی تأمین این نیازها بوده است. ارتباط کشاورزی، صنعت و معدن با یکدیگر جای هیچ گونه بحثی ندارند. لذا نمی توان هیچ یک را بر دیگری ترجیح داد و در مسیر تمدن بشر هریک جایگاه مخصوص به خود دارند.
بدیهی است که معادن به عنوان تأمین کننده مواد اولیه صنایع موردتوجه قرار می گیرند همیشه سعی بر این بوده که استخراج مواد معدنی به صورت اقتصادی و امن صورت گیرد بدین منظور علاوه بر مطالعه گزارشها و نتیجه کارهای معادن مختلف دنیا تحقیقات پیوسته ای در زمینه چگونه گی اکتشاف، بهبود تکنیک استخراج و کشف و کاربردهای جدید مواد معدنی صورت می گیرد و امروز معدن کاری و صنایع معدنی اقلام بسیار بزرگی از درآمد برخی از کشورها را تشکیل می دهد.
 
فصل اول
مصارف بنتونیتهای موجود در طبیعت و نحوه پیدایش
۱-۱- تعریف بنتونیت
بنتونیت یک ماده معدنی از دسته رسها و شبه رسها است که از کانی مونت موریونیت و به مقدار کم بیدلیت (نوع پرمایه تر از بنتونیت آلومینیوم دار) تشکیل شده است.
اصطلاح بنتونیت برای اولین بار در سال ۱۸۹۸ توسط نیت (Knight) به خاک رسی که از شیل بنتون در آن زمان استخراج گردید، اطلاق شد. نام شیل بنتون نیز از کوه فورت بنتون که در ۴۰۰ مایلی شمالی رودخانه راک (Rock) قرار دارد گرفته شده است.
در اوایل قرن بیستم چندین زمین شناس تشخیص دادند که اصولاً بنتونیت در لایه های سنگهای کرتاسه و ترشیری بوده و از مواد آتشفشانی حمل شده منشأ می گیرد این تشخیص آنها را به خاستگاه بنتونیت که توسط راس و (Roos) شانون (Shannon) عنوان شده بود هدایت کرد. به نظر آنها بنتونیت اساساً سنگی است مرکب از یک شبه رس متبلور که از تغییر حالت شیشه ای به حالت بلوری یک ماده آذری شیشه ای که (معمولاً اغلب توف یا خاکستری آتشفشانی است) در اثر هوازدگی شیمیایی تشکیل شده است و اکثراً دارای مقادیر مختلفی از دانه های دیگری است که به صورت بلور در شیشه آتشفشان وجود داشته اند.
این دانه های بلورین فلدسپات (معمولاً ارتوکلاسز و الیگوکلاز) بنتونیت، کوارتز پیروکسین ها زیرکون و انواع دیگر کانیهای مختلف مخصوص سنگ آذرین است.
موروثی با باقت بی فرنژانس بالا، کیلواژ آسان، مشخصه کانی شبه رس دارابودن شکل میکائی توف یا خاکستر بوده و معمولاً مونت موریونیت و یا مقدار اندکی بیدلیت است.
توصیف فوق برای بنتونیت به عنوان یک کانی سنعتی این مشکل را به وجود می آورد که طبق بنتونیت محدود به خاکستر توف و ماده اولیه شیشه ای، این تعریف و براساس خاستگاه اعلام شده آتشفشانی می گردد و کانسارهای مطبق دارای کانیهای رسی که بر این تعریف انطباق داشته ولی نمی توانند بنتونیت نامیده شوند. خاستگاه نامعلوم دارند و یا فاقد مواد اولیه شیشه ای می باشند از طرف دیگر بسیاری از کانسارها در غرب امریکا و سایر نقاط دنیا که استخراج و بنام بنتونیت بفروش می رسند با تعریف فوق مطابقت ندارد.
شاید مهمترین تعریف برای بنتونیت بعنوان یک کانی صنعتی توصیف ارائه شده توسط گریم (Grim.A.R) در مادرید اسپانیا در سال ۱۹۷۲ است.
طبق این تعریف بنتونیت، خاک بنتونیت خاک رسی است که ذاتاً از کانیهای اسمکتیت بدون توجه به خاستگاه آن تشکیل شده است.
با این تعریف اختلاف بین بنتونیت عنوان شده توسط زمین شناسان و بنتونیت صنعتی از بین رفته و مشکل رسهای اسمکتیتی که از سنگهای آذرین غیر از توف خاکستر یا شیشه تشکیل شده، یا اسمکتیت هایی که رسوبی بوده و منشأ نامعلومی دارند حل می شود. در هر صورت وقتی بنتونیت با این تعریف و معنی بکار می رود جزو سنگهای دارای بیش از یک کانی محسوب و در خیلی از موارد تشخیص آن از کل سر شور (Fullers Earth) ممکن نخواهد بود. بنتونیت ها را به چندین طریق تقسیم بندی می نمایند که یکی از این روشها تقسیم بندی برمبنای ظرفیت تورمی آنها در حالت تر یا مخلوط با آب است. چنانکه بنتونیت هایی که دارای یون سدیم Na+ غالب یا یون سدیم قابل تعویض فراوان می باشند ظرفیت تورمی خیلی زیادی از خود نشان می دهند و وقتی به آنها آب اضافه شود، توده های ژل مانندی را تشکیل می دهند.
ظرفیت تورمی بنتونیت هایی که کلسیم قابل تعویض آنها از سایر یونها بیشتر است (Ca++) کمتر از نوع سدیم دار آن است. بعضی از انواع کلسیم دار کمی بیش از رسهای معمولی متورم می شوند و در آب به صورت گلوله های ریز با دانه های به هم چسبیده در می آیند.
بنتونیتهای دارای کلسیم و سدیم متوسط، بنتونیتهای مخلوط نامیده می شوند. تمایل این نوع به تورم متوسط بوده و ژل کم حجمی را نسبت به نوع سدیم دار (با وزن مساوی) تشکیل می دهند.
بنابراین با توجه به موارد بالا بنتونیتها را به سه دسته زیر تقسیم می کنند:
الف) بتونیت با تورم زیاد یا بنتونیت سدیم
ب) بنتونیت با تورم کم یا بنتونیت کلسیم
ج) بنتونیت با تورم متوسط یا بنتونیت متوسط
در صنعت به بنتونیت ها با تورم کم و متوسط عنوان ساب بنتونیت (Bentonite Sub) اطلاق می گردد.
بنتونیت در امریکا برحسب محل جغرافیایی کانسار و همچنین کاربردهای آن تقسیم بندی می کنند مثلاً:
بنتونیت های جنوبی، به بنتونیت های کلسیم کم تورم واقع در کنار خلیج مکزیک گفته می شود.
بنتونیت وایومینگ یا غربی، به بنتونیت های سدیم با تورم زیاد واقع در وایومینگ و ایالات نزدیک آن گفته می شود.
بنتونیتهای گل حفاری بنتونیتهای چسبیده مصرفی در ماسه ریخته گیری و بنتونیت چسبیده یا کونیتی با توجه به مصرف آنها توسط بازرگانان عنوان می شود.
سایر عناوین مثل بنتونیت ییلد بالا و ییلد پایین، بنتونیت ژل بالا و پایین، بنتونیت با مقاومت زیاد و کم نیز برای تشخیص بنتونیت از نظر کیفی در بازار مصطلح است.
تقسیم بندی مختلف دیگری نیز وجود دارد که خیلی مودر توجه نیست. بنتونیت دارای چنان انواع گوناگونی است که بعضی از آنها در تقسیم بندی متعارف نمی گنجد یکی از این بنتونیت ها مکتوریت است که دارای خاصیت تورمی زیادی بوده و از نوع اسمکتیت لیتیم دار است که عمدتاً در کالیفرنیا و ایالتهای هم جوار آن قرار دارند و نمی توانند جزو بنتونیتهای وایومینگ قرار گیرند و حتی در غرب قرار نگرفته اند تا جزو بنتونیتهای غربی محسوب گردند. غیر از آن بنتونیت هایی هستند که منیزیم (Mg++) و یا هیدروژن (H+) فراوان داشته و یا یون قابل تعویض غالب دارند. این نوع بنتونیت سدیم یا کلسیم دار نبوده و ظاهراً بعضی از آنها خاصیت تورمی کمی داشتند و بقیه ظرفیت تورمی نسبتاً بالایی دارند.
بنتونیت های دیگری نیز وجود دارد که بنتونیتهای پتاسیم (K) بنتونیت یا متابنتونی نامیده می شوند. این بنتونیت ها در سنگ های پالئوزوئیک نواحی آپالاچی و دره می سی سی پی و جاهای دیگر یافت می شوند و ظاهراً از خاکسترهای آتشفشانی تشکیل شده اند. عموماً دارای ایلیت و مخلوطی از کانی های لایه ای هستند. پیشوند متا در متابنتونیت از متامورفیسم می آید، چرا که عقیده بر این است که این نوع بنتونیت به وسیله عمل دگرگونی با درجه پائین یا دیاژنز پدید آمده است. سابقاً از این نوع بنتونیتها برای خالص کردن چربی خوک استفاده می گردند.
گل سرشور (Fullers Earth) یا رس رنگ زدا یا رس چربی زدا به رسها یا سایر مود خاکی دانه ریز گفته می شود که بدون احتیاج به فعال سازی مصنوعی کم و بیش رنگ زدا و جاذب رطوبت بوده و برای مصارف دیگر نیز بکار می روند از نظر ترکیبی یا کانی شناسی ویژگی خاصی ندارد. این عنوان برای اولین بار به خاکهایی که برای شستشو و پاک کردن پشم بکار می رفت اطلاق گردید. عمل آن در این شستشو جداکردن روغن و کثافت از پشم بود. نیم قرن پیش وقتی متوجه شدند که مردم محلی از این خاکها برای چربی زدایی و تمیزکردن پشم استفاده می کنند پرسشهایی را شروع کرده و مشاهده کرده اند که این خاکها توانایی رنگ زدایی و خالص کردن روغنهای معدنی نباتی و حیوانی را نیز دارند.
مصرف فعلی آنها بیشتر برای رنگ زدایی و خالص کردن روغنهای معدنی است ولی در مصارفی چون جذب روغن از کف کارگاهها و در بعضی موارد جهت تهیه گل حفاری و به عنوان پرکننده که خواص غیر از جاذب بودن می باشد نیز بکار می روند.
رسهای سفیدکننده (Bleeching clays) به خاکهای فعال طبیعی یا سایر بنتونیتها و رس های دیگر (مثل بوکسیت) اطلاق می شود که بوسیله اسید بصورت صنعتی فعال می شوند البته به رسهای طبیعی فعال نیز که دارای این خاصیت هستند رس سفید کننده گفته می شود و هردو نوع جزو رسهای جاذب نیز دسته بندی می گردند. عنوان رسهای جاذب نیز به خاکهای فعال طبیعی که به عناوین مختلف بمنظور جذب بکار می روند گفته می شود. این خاکها غیر از آنهایی است که برای عمل آوردن روغن بکار می روند.
خاک اسیدی طبیعی (Acid Earth Natural) یا خاک اسیدی (Acid Erth) به بعضی از انواع آناپواژیت گفته می شود که در آنها مقداری از یون ئیدروژن یا یون کلسیم و منیزیم جانشین شده باشد.
بنتونیت فعال به خاکهایی گفته می شود که با یک ماده شیمیایی تغییراتی در آن بوجود آورند.
این تغییر باعث ایجاد خصوصیات جدید یا تقویت خاصیت موجود در آنها می گردد. در بیشتر موارد که فعال سازی با اسید انجام می گردد به فعال سازی اسیدی مشهور است و محصول به دست آمده را بنتونیت فعال اسیدی می نامند خاکهایی که استعداد فعال شدن اسیدی دارند در اثر این عمل خاصیت رنگبری و سفیدکنندگی شدید پیدا می کنند.
نوع دیگر فعال سازی تعویض یون کلسیم در بنتونیتهای کلسیم دار با یون سدیم است که بیشتر با استفاده از محلول آب نمک یا کربنات سدیم (سودالش) یا مواد شیمیایی دیگر انجام می گیرد تا بنتونیتهایی که دارای خاصیت تورمی و تعلیق پذیری کمی هستند و خیلی برای تهیه ماسه های ریخته گری مناسب نیستند و یا ییلد آنها برای مصرف در گل حفاری پایین است، تقویت شوند.
بدلیل اهمیت این موضوع و همچنین بدلیل عرضه شدن بنتونیت های فعال شده تحت عنوان بنتونیت فعال در بازار نسبت به شرح فعال سازی بنتونیت بخصوص فعال سازی اسیدی در انتهابی مبحث (انواع کانیهای موجود در طبیعت) اشاره خواهد شد.
عنوان اورگا بنتونیت به مونت موریوتی گفته می شود که از واکنش بنتونیت اوکتارسی لامین (octadeylamin) با فرمول (C18H37NH4) حاصل می شود و نام تجاری آن ایوژل (Ivegel) است. شکل پذیری مونت موریونت در درجه حرارت ۱۰۰ الی ۱۵۰ درجه سانتیگراد با از دست دادن آب کاهش یافته و خواص خاک رس کائولینیتی و ایلیت را بخود می گیرد و شکل پذیری آن بلافاصله پس از اضافه کردن آب به خوبی انجام نمی گیرد بلکه باید پس از اضافه کردن آب مدتی به حال خود گذاشته شود تا این خاصیت به حالت ایده آل برسد.
۲-۱- مصرف و کاربرد بنتونیت
بنتونیت به دلیل خواص نرم بودن، تورم پذیری، کلوئیدی و خوب مخلوط شدن با آب، خمیری شدن، پلاستیک شدن، چسبندگی و چسبانندگی، جاذب بودن و غیره دارای مصارف پرشماری است از جمله گل حفاری، عامل چسباننده در ماسه های ریخته گری، جلوگیری از نفوذ آب از سدها و کانالها و استخرهای آب، عامل شفاف کننده مایعات به خصوص آبمیوه ها، زلال کردن آب و صاف کردن مایعات از جمله پارافین، گندله کردن مواد معدنی از جمله سنگ آهن، گلوله کردن غذای دام، حیوانات اهلی، ناقل در رنگها و سایر مواد اسپری شدن چون سموم گیاهی و حیوانی پرکننده در خیلی از صنایع از جمله کاغذ و رنگ و غیره و صنایع پاک کننده از جمله صابون سازی، تهیه بعضی از انواع سرامیک جهت تکمیل فرمول بدنه یا لعاب، تهیه سموم کشاورزی و دفع آفات نباتی، صنایع داروسازی، بعنوان فیلتر، به عنوان کاتالیزور، رنگبری روغنهای صنعتی، نفتی و خوراکی، جداکردن صمغ از بنزین، لجنهای اسیدی از روغنها، آتشفشانی، صنعت کرم ابریشم، در معادن ذغال سنگ جهت فرونشاندن آتش و یا برای پوشش دیواره های محل استخراج شده جهت ممانعت از وورد هوا و ممانعت از خودسوزی زغال و غیره.
مونت موریونت یا بنتونیت ها را با توجه به کاربردهای فراوان آنها به طور خلاصه به شرح زیر دسته بندی می نمایند.
بنتونیت کلسیم
بنتونیت سدیم
مونت مورینت معروف به خاک اسیدی
کاربرد این بنتونیتها به طور خلاصه بدین شرح می باشد.
بنتونیت کلسیم:
در ماسه ریخته گری، جاذبه های روغن و گریس، فیلترکردن و تصفیه، غذای دام و حیوانات اهلی
بنتونیت سدیم:
گلهای حفاری، ماسه ریخته گری، گندله سازی، غذای حیوانات، نیازهای مهندسی سویل
مونت موریونیت معروف به خاک اسیدی:
کف لانه های حیوانات خانگی، جاذب گریس و روغن، روان سازی، ناقل رنگ و غیره
ارزش بنتونیت سدیم بیشتر به دلیل چسبندگی و چسبانندگی آن می باشد در صورتیکه بنتونیت کلسیم و خاکهای طبیعی فعال بیشتر بدلیل خواص جاذب بودن، کاتالیزوری، توان تعویض کانیونی و بالاخره چسبانندگی آنها ارزشمند است.
۳-۱- گل حفاری
بنتونیت بدلیل تعلیق پذیری واستاندارد سیلان در غلظت های بالا و قدرت آب بندی در اثر تورم از حدود ۷۰ سال پیش بعنوان گل حفاری مصرف می شود. این نوع بنتونیت بیشتر از نوع سدیک یا تورم پذیر است. بنتونیت کلسیم یا خاک اسیدی بندرت برای این کار مصرف می شود. برای این کار بنتونیت را به صورت گل (مخلوط ساده بنتونیت با آب) که به گل وانیلا (Vanilla) معروف است در می آورند و در چاهها و گمانه های حفاری تزریق می کنند تا دیواره آنها را بصورت ژل پوشانده، ترک و شکافهای دیواره گمانه ها را پرکرده و موجب کاهش آب (افت آب) تزریقی در گمانه گردد. لیزی و سیلان آن (در اثر جریان یابی) حرکت دستگاه حفاری را در گمانه ها آسانتر می نمایند.
در گمانه هایی که در کناره دریا و یا در میان سازندهای آبدار حفر می شود تزریق بنتونیت به تنهایی یا با مواد دیگر مانع نفوذ بیش از حد آب بداخل این گمانه ها می شود. برای آزمایش تعلیق پذیری ۵/۲۲ گرم بنتونیت را با ۳۵۰ سانتی متر مکعب آب مقطر مخلوط کرده و زمان تعلیق و غلظت آنرا تعیین می کنند و با غلظت سنج مخصوص در ۳۰۰ تا ۶۰۰ دور یید (Yield) آنرا اندازه گیری می نمایند که ییلد موردنظر حداقل بایستی ۹۰ bbl درهر تن باشد. این مخلوط را سپس از فیلتر پرس تحت فشار گذرانده و حجم آب بدست آمده را اندازه گیری می کنند.
روش دیگر آزمایش سرندتر است. برای این کار ۱ گرم بنتونیت با نرمی مش ۲۰۰ تا ۳۵۰ سانتی متر مکعب آب مخلوط کرده و از سرند مخصوص می گذرانند. باقی مانده روی الک خشک کرده و وزن می نمایند تا درصد بنتونیت ردشده از سرند تعیین شود. این رقم نباید از ۲۰۵ درصد بیشتر باشد و در مورد آتاپولوژیت این رقم ۸ درصد است.
بیشترین کاربرد بنتونیت برای گل حفاری در ده سال ۱۹۷۱ تا ۱۹۸۱ در سال ۱۹۸۱ بوده است.
چنانچه کشورهای غربی در این سال حدود ۸/۱ میلیون تن در چاههای نفت مصرف کرده اند که اغلب از نوع سدیک بوده است. در این میان امریکا بزرگترین مصرف کننده در این صنعت است و در سال ۱۹۸۱ به تنهایی حدود ۹۴۰ تن، یعنین صف مصرف دنیای غرب را به خود اختصاص داده است. در جایی که آب معدنی در ناحیه حفاری مانع کار شود از رسهای نوع هورمیت یا به عبارتی آتاپولژیت و سپیولیت بجای بنتونیت استفاده می کنند. جداکثر رطوبت بنتونیتی که برای گل حفاری به کار می رود بطور استاندارد و برای زمان تحویل و حمل ۱۰۰ درصد برای بنتونیت و ۶۱ درصد برای آتاپولژیت است.
ماسه به تنهایی قابلیت چسبندگی ندارد. اگر قالبهای ریخته گری با ماسه خالص ساخته شوند قبل یا در موقع ریخته گری از هم پاشیده می شوند. برای جلوگیری از این قضیه از خاصیت چسبندگی بنتونیت استفاده می شود. به ماسه های ریخته گری، مقداری بنتونیت که از ۱۵ درصد تجاوز نمی کند، می افزایند.
این ماسه ها بنتونیت دار جهت فرم دادن فلزات و آلیاژها به صورت ریخته گری بارها مورد استفاده قرار می گیرند فاصله زمانی استفاده مجدد ممکن است از یک ساعت کمتر باشد و چون فلزات با درجه حرارت بالا در قالب ریخته می شوند بنابراین ممکن است باعث از بین بردن خواص مطلوب بنتونیت مخلوط شده با ماسه گردند.
در این صورت هر دفعه مقداری بنتونیت به ماسه اضافه می گردد. در قالب ریزیهای دقیق مرتباً ماسه مورد آزمایش قرار گرفته و با اضافه کردن یا تعویض بنتونیت به آن خاصیت چسبندگی می دهد و چون بیشتر قسمت رویی که مستقیماً در تماس با فلز است زیاد صدمه می بیند در بعضی ریخته گریها قالب دو قسمتی تهیه می شود و فقط بنتونیت سمت رویی را ترمیم می نماید.
هرچه این قسمت نرمتر و صافتر باشد محصول ریخته گری صافتر بوده و احتیاج به سوهان کشی و سوهان کمتری خواهد داشت.
بنابراین جدا دارد که دقت بیشتری به عمل آورده و خاکهایی به کار گرفته شود که با ماسه سازگاری بهتری داشته باشد از این جهت مونت موریونیت مناسب تر است بطور کلی بنتونتیهای سدیم دار با ماسه سازگارترند. در مواردی که بنتونیت سدیم دار در دسترس نباشد از بنتونیت های کلسیم استفاده می شود و با افزودن کربنات سدیم (معروف به سودالش) به آنها خاصیت چسبندگی می بخشد.
بنتونیت مصرفی در این کاربرد باید دارای مشخصه های زیر باشد. آب محتوای آن بین ۶ تا ۱۲ درصد باشد. PH آن برابر یا بزرگتر از ۲/۸ باشد و اکسید کلسیم آن از ۷ درصد بیشتر نباشد. اصولاً هر ریخته گری برحسب نوع فلز، حجم قالب و مقدار تولید برای خود مشخصه هایی از نظر مقاومت در برابر حرارت و غیره برای بنتونیت قائل است.
۴-۱- گندله سازی
از خاصیت چسبانندگی بنتونیت برای گلوله کردن سنگ آهن کنسانتر هاستفاده می شود برای این منظور بنتونیت را به صورت مرطوب با کنسانتره سنگ آهن مخلوط کرده و از روی یک صفحه مدور گردان عبور می دهند. در اثر نیروی گریز از مرکز و غلطیدن و مخلوط دانه های گرد نخودی شکلی از آن حاصل می شود. این دانه های نخودی شکل که گندله نامیده می شوند در کوره پخته شده و مقاوم می شوند تا در موقع ذوب خرد نشوند. بنتونیتی که به این منظور بکار می رود از نوع چسبنده بوده و بایستی مقاومت کافی در حال تر و خشک داشته باشند. برای آزمایش مقاومت در حالت تر و خشک آنها را برروی یک صفحه گردان پرتاب کرده و درصد خردشدن و میزان مقاومت آنها را تعیین می نمایند.
۵-۱- دانه های جاذب
مصرف عمده خاک اسیدی مونت موریونیت به عنوان جاذب برای نفت و گریس بوده و در ساخت لانه حیوانات اهلی و خانگی نیز از این دانه ها استفاده می شود چون علاوه بر گرم و نرم بودن، در کف لانه فضولات حیوانات را جذب می کند.
مشخصه هایی از نظر سختی و سفتی برای رسهای جاذب ارائه نشده اغلب از مواد ارزان قیمت استفاده می شود معمولاً بنتونیت مصرفی در این صنعت به صورت دانه ای (غیرپودر) در بازار عرضه می شود. مصرف امریکا در سال ۱۹۸۷ مقدار ۸۴۶۳۰ تن از این ماده بوده که ۵۵ تا ۷۰ درصد آن شاید برای مصرف در لانه حیوانات اهلی و خانگی بوده است.
آتاپولژیت رقیب اصلی خاک مونت موریونیت اسیدی در این کاربرد است. سپیولیت نیز به عنوان جاذب مصرف می شود. مزایای رسهای هورمیت (سپیولیت) این است که قدرت جذب زیادی دارند ولی از آنجا که حاوی بلورهای کریستوبالیت (نوع مضر سیلیس) هستند می تواند باعث ناراحتی های ریوی شود و بایستی در مصرف آن احتیاط کرد.
۶-۱- بیرنگ کننده (رنگ زدایی یا سفیدکردن)
از بنتونیت بطور وسیع در رنگ زدایی روغنها استفاده می شود و منظور از این امر تصفیه سازی و حذف بعضی مواد از روغن است که البته وجود این مواد در محصول نهایی روغن مطلوب نیست. رنگ زدایی در همه انواع روغن های حیوانی، نباتی و معدنی انجام می شود. روغنهایی از قبیل تخم کتان، سویا نارگیل و غیره نیز توسط بنتونیت رنگ زدایی و خالص می شوند تا در ساخت صابون، رنگها و محصولات خوراکی بکار روند. ضدعفونی کردن هیدروژن زدایی، خنثی سازی و رنگ زدایی روغن نیز توسط بنتونیت انجام می شود.
برای تصفیه روغن ۵ تا ۳۰ درصد وزنی آن از خاک استفاده می شود ولی به هنگام فیلتره کردن آن اگر این خاک به اندازه کافی فعال نشده باشد ممکن است مقداری از روغن را در خود نگهدارد. خاکهایی که بدین منظور بکار می روند بصورت طبیعی فعالند (خاک طبیعی فعال) و یا پس از فعال سازی شیمیایی و یا فیزیکی بصورت فعال در می آیند. برای این منظور سه نوع خاک فعال کاربرد دارد:
۱-    خاکهای طبیعی فعال
۲-    خاکهای فعال شده بنتونیتی
۳-    بوکسیت فعال شده
رسهای طبیعی فعال در طبیعت به همان صورت که در صنعت بکار می روند وجود دارند و احتیاج به فعال کردن اسیدی ندارند. پلاستیسیته این خاکها زیاد نیست، آب فراوانی دارند و ساختمان آنها ورقی شکل است و با از دست دادن آنها به زبان می چسبند که یکی از مشخصه های بارز آنهاست. بنتونیت های فعال شده از خاکهای بنتونیتی که توانایی فعال شدن با اسید معدنی را دارند به روش مخصوص تهیه می گردند و قدرت رنگبری آنها چندین برابر رسهای طبیعی فعال است. این خاکها بخصوص برای ساختن کاغذهای کاربن بدون کربن بکار می روند. بوکسیتهای فعال شده نیز از حرارت دادن ماده معدنی بوکسیت بدست می آید و فقط برای تصفیه روغنهای نفتی و به صورت دانه ای بکار می رود.
برای رنگ زدایی روغن حیوانی، نباتی، نفتی، چربیها و مومها از دو روش ردکردن از صافی و تماسی استفاده می شود.
در روش ردکردن از صافی روغن از وسط لایه رسی دانه ای شکل با اندازه های ۱۰ تا ۶۰ مش عبور داده می شود ولی در روش تماسی روغن مستقیماً با رس نرم ۲۰۰ مش مخلوط شده و سپس از فیلتر عبور داده می شود. روغن های نفتی را با هر دو روش ولی روغن های حیوانی و نباتی را تنها با روش تماسی عمل می کنند. اصولاً برای این امر از بنتونیت کلسیم استفاده می شود ولی بنتونیت های سدیم و مونت موریونیت های اسیدی نیز در این کار مصرف دارند. از آتاپولوژیت نیز برای عمل آوردن روغنهای معدنی استفاده می شود
بیشتر گلیسیرین هایی که از نباتات یا حیوانات بدست می آیند باید قبل از مصرف بی رنگ شوند. برای این منظور از رس های رنگبر طی دو روش تصفیه فیزیکی با بخار و شیمیایی استفاده می شود. در تصفیه فیزیکی ناخالصی های روغن را با تبخیر کردن آن قبل از سفیدکردن جدا می کنند و سپس با اسید سولفوریک یا اسید ستیریک و ۲ تا ۵ درصد خاک بیرنگ کننده فعال آنرا بیرنگ می نمایند. این عمل بمدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه و در ۹۰ درجه سانتیگراد در خلاء انجام می شود.
از این روش بیشتر برای بیرنگ کردن روغن نخل استفاده می شود ولی گاه روغن ذرت، سویا، شلغم روغنی تخمها و چربیهای حیوانی را بدین روش بیرنگ می کنند. در روش شیمیایی نمکها و صمغ را بوسیله اسید جدا می کنند و یا اینکه روغن را که توسط قلیا خنثی شده است جهت جداکردن هر نوع اسید چربی آزاد با آب می شونید و سپس خاک فعال شده به آن اضافه کرده و به مدت ۲۰ تا ۳۰ دقیقه در ۹۰ درجه سانتیگراد و تحت خلاء (برای روغن نخل در ۱۴۰ درجه سانتیگراد) نگه می دارند. کیفیت خاک فعال اضافه شده مربوط به رنگی است که انتظار دارند روغن رنگ مزبور را به خود بگیرد و معمولاً مقدار این خاک ۲۵/۰ تا ۲ درصد است.
به روغنهای برزک و سویا که مصارف فنی دارند مشابه روغنهای خوراکی خاک افزوده و ۲۰ تا ۳۰ دقیقه در ۸۰ تا ۱۱۰ درجه سانتیگراد حرارت می دهند.
برای تهیه صابون های سفیدرنگ معمولاً لازم است که روغنها و چربی های مورد استفاده را قبل از تبدیل به صابون سفید کنند و بدین منظور روغن و چربیها را با ۲ درصد تا ۴ درصد خاک سفیدکننده به مدت ۲۰ تا ۳۰ دقیقه در ۹۰ تا ۱۲۰ درجه سانتیگراد حرارت داده و سپس فیلتره می کنند.
بیشترین مصرف این خاک برای سفیدکردن، در روغنهای نباتی و پس از آن روغن نخل است که سالانه حدود ۱۰ میلیون تن روغن نخل تولید می شود. تولیدکنندگان عمده روغن نباتی کشورهای آرژانتین، برزیل، کانادا، چین، هند، اندونزی، ایتالیا، مالزی، نیجریه، فیلیپین آمریکا و روسیه است. وزارت کشاورزی امریکا (USDA) تولید دانه های روغنی دنیا را ۲۰۲ میلیون تن در سال ۱۹۸۷ و ۱۹۸۸ اعلام کرده است. در گذشته روغنهای خام در کشورهای مصرف کننده (کشورهای صنعتی) رنگ زدایی و تصفیه می شدند و روغنهای خام از کشورهای تولیدکننده به همان صورت خام خریداری شده و به صورت فله به کشورهای صنعتی حمل می شد ولی در حال حاضر کشورهای تولیدکنده خود اقدام به تصفیه روغن می کنند تا ارزش افزوده را از آن خود بنمایند. این موضوع به خصوص در مورد مالزی که بزرگترین تولیدکننده روغن نخل دنیاست صد درصد صدق می کند. روغن نخل منبع بزرگی از دانه های روغنی اقتصادی و مفید دنیا است. یک هکتار نخل روغنی دارای ارزش سالیانه بین ۴ تا ۵ تن روغن نخل ۴۰۰ تا ۵۰۰ کیلو روغن هسته خرما می باشد که پس از تصفیه برای مصرف خوراکی از آن استفاده می شود. گرچه مصارف شیمیایی آن نیز در حال افزایش است. تولید روغن نخل کشورهای آسیای اندونزی، مالزی، فیلیپین سنگاپور و تایلند حدود ۶ میلیون تن روغن خام نخل بوده که ۷۰ درصد تولید روغن دنیا را تشکیل می دهد. روغن هسته خرما نیز در آسیا بیشتر از سایر نقاط دنیا است. در سال ۱۹۸۷ مقدار روغن شلغم ۲/۲ میلیون تن و روغن هسته خرما ۷۰۰ تن بوده است.
تحقیقات زیادی در حال انجام است تا روغن نخل را بتوان بصورت یک غذای ویژه با ارزش در آورده و به کشورهای توسعه یافته صادر نمایند تا از افت قیمت آن جلوگیری شود.
در طول عمل فیلتره کردن ۲۰ تا ۳۰ درصد روغن نخل از بین می رود. هرچه روغنهای نباتی افزایش مصرف داشته باشند تقاضا برای خاک بیرنگ کننده نیز افزایش می یابد و هر کشورهای تولیدکننده روغن خود اقدام به رنگزدایی و تصفیه روغن بنمایند، الگوی عرضه و تقاضای دنیا برای بنتونیت بیشتر بهم خواهد خورد. چنانکه مصرف خاک بیرنگ کننده در کشورهای مهم صنعتی پایین آمده و در کشورهای تولیدکننده روغن بالا خواهد رفت. در روغن های معدنی هم مونت موریونیت و هم آتاپولژیت برای فیلتره کردن روغن بکار می روند. انواع روغنهای اصلی معدنی که بدینوسیله تصفیه می شوند عبارتند از : نفت، روغن سوخت، روغنهای روان ساز (روغن موتورها) واکسها و گریسها
روغنهای معدنی روانساز (Lubricator) برای تصفیه باید تا ۳۰۰ درجه در خلاء حرارت داد.
ناگفته نماند که جداکرن کامل اجزاء موجود در روغن هایی که در توربین ها و عایقهای الکتریکی بکار می رود توسط اسید سولفوریک قوی و سپس تصفیه آن با خاک انجام می گیرد.
خاکهای فعال شده سفیدکننده جهت احیای رواسازها اهمیت دارد ولی این امر به سادگی تصفیه سایر روغنها در ۸۰ تا ۱۱۰ درجه سانتیگراد نیست. در این مورد روغنها را با اسید سولفوریک می آمیزند تا ناخالصی های آنها با اسید ترکیب شده و به صورت رسوب از روغن جدا گردد. سپس بنتونیت فعال شده را به روغن اضافه نموده و ۲۰۰ تا ۳۰۰ درجه حرارت داده و از داخل آن بخار رد می کنند و سپس خاک مصرف شده را توسط فیلتر جدا می کنند. مقدار خاک موردنیاز برای عمل ۳ تا ۵ درصد وزن روغن است
۷-۱ مصارف کشاورزی
رسهای مونت موریونیتی در برخی از صنایع کشاورزی کاربرد دارند که عبارتند از سموم کشاورزی به عنوان ناقل، کودهای کشاورزی جهت حاصلخیزی خاک و گلوله سازی و غذای حیوانات مصرف آن در این موارد از کشوری به کشور دیگر و از سالی به سالی دیگر با توجه به تغییرات آب و هوایی و جانشینی ساده در تغییر است.
۸-۱- گلوله سازی غذای حیوانات
بنتونیت های سدیم و کلسیم هر دو برای گلوله کردن و تشکیل غذاهای خشک حیوانی بخصوص در امریکا بکار می روند. سپیولیت، کائولن و آتاپولژیت مواد آلی چسباننده چون لیگنوسولفات (Lignosolphate) نیز بدن منظور بکار می روند. وقتی بنتونیت باندازه ۲/۵ درصد کل وزن ماده به غذای حیوانات اضافه شود.
شیر گاو را افزایش داده و در غذای پرندگان خانگی و بوقلمون نیز کیفیت و کمیت تخم مرغ را بالا می برد.
در سال ۱۹۸۸ محققین دانشگاه نیوانگلند استرالیا متوجه شدند که اضافه کردن ۱۸ گرم بنتونیت به شرب گوسفندها پشم آنها را باندازه ۲ گرم در روز افزایش می دهد و لذا اعلام داشتند که بنتونیت از نظر افزایش تولید پشم پتانسیل خوبی داشته و اضافه کردن آن به آب آبیاری جهت ترمیم چراگاهها و ترمیم تغایذ نیز مؤثر بوده و از مرگ و میر بره ها جلوگیری می نماید.
۹-۱- مواد سمی
به صورت گرد و یا محلول روغنی تهیه می شوند. مونت موریونیت ها یکی از چندین نوع پودری سموم می باشند که در فرمول سموم گردی یا دانه ای شکل قابل حل در آب وجود دارند خاصیت مونت موریونت در این سموم به عنوان ناقل جهت علف کشی و دفع آفات نباتی می باشد و مصرف آن به همین جهت در امریکا در سال ۱۹۸۵ حداکثر ۱۴۹۰۰۰ تن بوده است. آتاپولژیت نیز بدین منظور به کار رفته است و حدود ۳ درصد کل مونت موریونت آمریکا را تشکیل می دهد. بنتونیت سدیم و کلسیم به دلیل گرانتر بودن کمتر از خاک مونت موریونت اسیدی و آتاپولژیت مصرف می شوند.
در ژاپن بنتونیت برای تهیه حشرهکشها مصرف می شود و در سال ۱۹۸۳ مقدار آن ۴۶۹۰۰ تن (یعنی حدود ۱۳ درصد کل مصرف بنتونیت ژاپن) گزارش شده است.
آمار مصرفی در اروپا در این باره داده نشده و به احتمال زیاد به دلیل وجود بارندگی شدید در فصول سم پاشی به نظر می رسد که کشورهای اروپائی از سموم گردی استفاده نکرده بلکه از سموم روغنی استفاده می نمایند. اندازه ذرات بنتونیت ناقل ۵/۰ تا ۴ میکرون می باشد و مقدار آن نیز در حشره کشهای گردی ممکن است ۱ درصد باشد ولی معمول آن ۵ تا ۱۰ درصد می باشد. انتخاب نوع ناقل مربوط به عوامل فنی از قبیل اندازه ذرات، قابلیت ترشدن، با آب و قیمت آن می باشد. با توجه به کنترل های محیط زیستی شدید میزان استفاده از سم های گردی شکل پائین آمده است. از مونت موریونت آتاپولژیت و سپیولیت در بریتانیا برای تهیه دانه های حشره کش (نه به صورت گرد) استفاده می گردد.
بعضی کشورها به جای مصرف بنتونیت از دیاتومیت و باطله های زغال سنگ استفاده می نمایند دیاتومیت ماده خوبی است ولی گرانتر از رسها است.
۱۰-۱- کودها
در کودها نیز مونت موریونیت به عنوان ناقل کاربرد دارد. گرچه مقدار مصرف آن در این صنعت زیاد نیست. ولی به هر حال مصرف دارد. در امریکا حدود ۲% کل مصرف بنتونیت را تشکیل می دهد. خاک مونت موریونیت اسیدی بیشتر از همه انواع مصرف می گردد. آتاپولژیت نیز کم و بیش در آمریکا بدین منظور مصرف می شود. و در سال ۱۹۸۰ مقدار مصرف آن ۴۳۰۰۰ تا ۵۶۰۰۰ در سال بوده است.
۱۱-۱- نیازهای مهندسی سویل
بنتونیت به صورت گل در نیازهای مهندسی سیویل در پی ریزهای، به صورت دیواره های ساختمان، شمع کوبی، دوغاب کردن و روانسازی مصالح بنائی به کار می رود. همچنین در کارهای مختلف تونل سازی نیز کاربرد دارد.
گلهای محتوی ۴ تا ۸ درصد بنتونیت برای دوغاب کردن بکار می روند و این گل مانع حرکت آب در دالخ خاک شده و همچنین از حرکت آب داخل شکافها و درزه های سنگ و ساختمانهای با بنای سنگی جلوگیری می کند. مثلاً می توان در صورت تزریق گل از جریان آب در شنهای ساحلی جلوگیری کرد. همچنین مانع نفوذ آب استخر به آن طرف دیوارها می گردد و در صورتی که به داخل ماسه ها تزریق شود احتیاج به دیوارسازی نداشته و سدی در مقابل آب می گردد بعنوان روانساز در حفر گماندها و مصالح ساختمانی جهت بتن شفته سازی کمک می نماید. اگر گل بنتونیتی و دوغابهای بنتونیتی به تنهایی به کار روند ممکن است ژلهای تشکیل شده در اثر لرزش شکسته شده و بهم بریزند. برای جلوگیری از این کار باید بنتونیت را با سیمان یا سیلیکاتهای اصلی مخلوط کرد.
یکی از مصارف بنتونیت در مهندسی سیویل تهیه بتونهای پلاستیک است. اختلال آن با سیمان یا بتون دوامی بیشتر از سنگ نسوز سخت بدان بخشیده و از ترکیدن آن جلوگیری می کند بتون پلاستیکی را برای ساختن دیوارهای غیرقابل نفوذ در استخرهای بزرگ آب و همچنین در اطراف کارگاههای شیمیایی بکار می برند.
۱۲-۱- کاتالیزور
بنتونیت نیز چون مواد آلی مختلف دارای خاصیت کاتالیزوری است ولی این خاصیت در همه انواع آن به یک اندازه نیست. این خاصیت رل مهمی را همراه با خواص دیگر در استفاده صنعتی از این خاکها بازی می کند که از آن جمله تهیه گازوئیل و بعضی از روغن های بی رنگ می باشد. تولید موفقیت آمیز کاتالیزورهای خاکی برای تجزیه و رقیق کردن نفت (Cracking) و تهیه گازوئیل اهمیت ویژه ای دارد. انواع خاکهایی که بدین منظور استفاده می شوند عبارتند از مونت موریونت، هالویزیت و کائولینیت، آهن موجود در مونت موریونیت باید خیلی کم باشد.
۱۳-۱- مصالح ساختمانی
بنتونیت در بعضی از مصالح ساختمانی از جمله آجرها، سیمان پرتلند، مخلوط با گچ لوله های فاضلاب و رنگهای ساختمانی بکار می رود. اطلاعات مربوط به این مصارف برای بهبود بخشیدن به کیفیت مواد مذکور جزو اسرار شرکتها محسوب شده و آماری از این نظر ارائه می گردد. هکتوریت (مونت موریونیت منیزیم و لیتیم) هم در رنگها به عنوان مواد پرکننده بکار می روند.
۱۴-۱- سایر مصارف
علاوه بر کاربردهای بنتونیت کاربردهای دیگری نیز در بعضی صنایع دارد که آماری از آنها دردست نیست. این کاربردها به شرح زیر است.
۱-۱۴-۱- سرامیکهای بدنه سفید دارای مقادیر قابل توجهی مونت موریونیت و مقداری خاک رسهای نوع دیگر است.
۲-۱۴-۱- تصفیه آب، این مصرف محدود و بیشتر اختصاص به جمع کردن خمیرهای کاغذی از آبهای کثیف دارد.
۳-۱۴-۱- بنتونیت بخصوصی از نوع سدیم در جوشکاری جهت کمک به خارج کردن قسمت ذوب شده به کار می رود.
۴-۱۴-۱- ژل های بنتونیتی برای تغلیظ صابونهایی چون صابون لیتیم و کلسیم و سدیم بکار می رود. مقدار ۵ تا ۱۰ درصد بنتونیت به روغنهای معدنی که برای تهیه گریس بکار می رود در حرارتهای بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ درجه می افزایند تا غلظت آنها را بالا ببرد.
۵-۱۴-۱ در داروسازی و خمیرهای زیبایی نیز انواعی از بنتونیت مصرف می شود، مثل کرمها، پودرهای پا و بدن، کرمهای صورت و گل های درمانی برای این کاربرد بنتونیت سدیم بر بنتونیت کلسیم برتری دارد.
۶-۱۴-۱ در کاغذسازی جهت غیرشفاف کردن کاغذهای نازک و کاغذهای کپی دار بدون کاربن نیز بنتونیت بکار می رود.
۷-۱۴-۱ بعنوان ناقل در تهیه انواعی از مرکب مورد استفاده قرار می گیرد.
۸-۱۴-۱- برای تهیه مدارهای گرافیتی بعنوان چسباننده کاربرد دارد.
۹-۱۴-۱ در معادن زغال سنگ برای جلوگیری از خودسوزی زغال سنگ برروی سنگ زغال و همچنین دیواره حائل کارگاههای استخراج شده، دوغاب بنتونیت پاشیده می شود تا از نفوذ هوا و در نتیجه خودسوزی آن جلوگیری به عمل آید. ضمناً به قسمت آتش گرفته نیز دوغاب و پودر بنتونیت برای مسدودکردن هوای ورودی به آن قسمت پاشیده می شود.
۱۰-۱۴-۱ جهت تعویق انداختن آتش سوزی به خصوص در آتش سوزی جنگلها به صورت پودر مرطوب پاشیده می شود.
۱۱-۱۴-۱- بنتونیت نوع سدمی متورم شونده در بسیاری از پاک کننده های منسوجات به کار برده می شود.
۱۲-۱۴-۱- ترکیباتی که توسط هواپیما به عنوان سمپاشی یا غیره پاشیده می شود دارای بنتونیت می باشند.
۱۳-۱۴-۱- به عنوان پرکننده یا چسباننده در ترکیب عایق های الکتریکی مورد استفاده قرار می گیرد.
۱۴-۱۴-۱ از بنتونیت کلسیم یا انواع متورم شونده آن در ساختن حباب چراغها استفاده می شود.
 
فصل دوم
زونهای بنتونیتی ایران
 
کانسارهای بنتونیتی در شش منطقه پدید آمده است که بیشتر آنها در ارتباط با فعالیتهای ولکانیک سنوزوئیک است. تمیز این مناطق می تواند برای پی جوییهای بنتونیت مفید باشد.
این مناطق به قرار زیر است:
۱-    زون بنتونیتی سمنان- ترود
۲-    زون بنتونیتی البرز آذربایجان
۳-    زون بنتونیتی خاور ایران
۴-    زون بنتونیتی ایران مرکزی
۵-    زون بنتونیتی تفرش- تکاب
علاوه بر این پنج زون در رشته کوههای زاگرس نیز تعدادی منابع و نشانه های بنتونیتی وجود دارد که به نام بنتونیتهای زون زاگرس از آنها یاد خواهیم کرد. در توصیف کانسار و نشانه های بنتونیتی در آغاز چکیده ای از زمین شناسی هر زون گفته شده، آنگاه کانسارهای آن زون به تفکیک شرح داده شده است. کوشش شده که کانسارهای هر زون تا حدودی به ترتیب اهمیت اقتصادی ردیف شوند. لازم به ذکر است که تقسیم بندی زونهای بنتونیتی (زونهای اتان) بر مبنای پیدایش افقها و منابع بنتونیتی صورت گرفته است.
۱-۲- زون سمنان- ترود
در منطقه خاوری و مشال خاوری سمنان تا خاور ترود یک افق بنتونیتی وجود دارد که در سنگهای ولکانیک هم ارز با سازند کرج پدید آمده است. این افق کانسارهای بنتونیتی رشم، سوسن وار، معلمان، و کنار جاده سر کویر را در بر می گیرد که همگی در ائوسن پدید آمده اند. کانسارهای این زون از نظر کیفیت بسیار مرغوب و از نظر ذخیره قابل ملاحظه است.  کانی اصلی سازنده ماده معدنی کانسارهای این افق مونت موریونت است که کانی های کوارتز، کریستو بالیت، زئولیت نیز به طور فرعی در آنها یافت می شود.
زمین شناسی زون سمنان- ترود
گمان می رود همه رخدادهای زمین شناسی این زون در پیوند با گسله هایی موازی با گسله درونه پدید آمده باشد. این گسلها از درون پالئوزوئیک فعال بوده اند چنانکه فعالیتهای ماگمایی اولین پالئوزوئیک نیز به این گسلها محدود می شود. سنگهای آتشفشانی ترسیر که افق بنتونیتی در پیوند آنهاست نیز توسط این سلها کنترل می شود و در نوارهایی محدود می شود که در توازی کامل با روند این گسله است. برای رایکهای بازیک و جوان پس از ائوسن نیز این پدیده صادق است.
در قسمت خاوری این زون یک سری سنگهای متامورفیک وجود دارند که به پرکامبرین نسبت داده شده اند (گزارش چهارگوش ترود ۱۳۵۲) و کهن ترین طبقاتی که روی آنها قرار می گیرد مربوط به تریاس است.
نهشته های ترسیر در ناحیه ترود در محدوده های میان گسلهای انجیلو- ترود در زمانهای ائوسن تا الگوسن با یکدیگر ناهمسانند (ع- هوشمند زاده و همکاران ۱۳۵۲) پس از این زمان نهشته های ترسیر کمابیش در سراسر ناحیه ترود- خاور سمنان- جنوب دامغان نمود دارد که تناوبی از رژیمهای دریایی- قاره های را شامل می شود. بطور کلی نهشته های بارز ترسیر در این زون شامل سنگهای آتشفشانی ائوسن هم ارز با سازند کرج و سازندهایی معادل سازندهای قرمز زیرین قم و قرمز بالایی متعلق به الیگوسن- میوسن بوده و کانسارهای بنتونیت این زون در سنگهای معادل سازند کرج اتفاق افتاده است.