مقاله راهکارهای بهبود تغذیه جامعه

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

  مقاله راهکارهای بهبود تغذیه جامعه دارای ۴۶ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله راهکارهای بهبود تغذیه جامعه  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی مقاله راهکارهای بهبود تغذیه جامعه،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن مقاله راهکارهای بهبود تغذیه جامعه :

راهکارهای بهبود تغذیه جامعه

فهرست مطالب
عنوان صفحه
خلاصه ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;..۵
مقدمه ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;۷
بیان مسئله ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;.۱۰
سوء تغذیه پروتئین انرژی (PEM) ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;10
کمبود ریزمغذیها
آهن ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;..۱۱
ید ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;.۱۳
ویتامین A ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;..15
روی ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;..۱۶
بیماریهای مزمن مرتبط با تغذیه
چاقی ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;.۱۷
بیماریهای قلب و عروق ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;..۱۸
دیابت ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;.۱۹
سرطان ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;..۲۰
روش کار (طرحها و برنامه های در دست اجرا ) ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;.۲۲
یافته ها و نتایج ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;.۲۶
بحث و نتیجه گیری ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;.۲۹
سیاست ها و ابعاد برنامه های بهبود تغذیه جامعه
الف) در بخش بهداشت ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;.۳۴
در سطح ملی ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;۳۴
در سطح دانشگاه ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;..۳۶
ب) برنامه های فرابخشی بهبود تغذیه جامعه ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;..۳۷
منابع ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;۳۹
ضمیمه ها:
نمودار شماره ۱: شیوع سوء تغذیه کودکان در کشور
نمودار شماره ۲: مقایسه شیوع سوء تغذیه در شهر وروستا – ۱۳۷۷
نمودار شماره ۳: شیوع کوتاه قدی تغذیه ای در استانها – ۱۳۷۷
نمودار شماره ۴: درصد کودکان زیر ۵ سال مبتلا به سوء تغذیه متوسط و شدید بر اساس قد برای سن مناطق شهری – ۱۳۷۷
نمودار شماره ۵: درصد کودکان زیر ۵ سال مبتلا به سوء تغذیه متوسط و شدید بر اساس قد برای سن مناطق روستایی- ۱۳۷۷
نمودار شماره ۶: درصد کودکان زیر ۵ سال مبتلا به سوء تغذیه متوسط و شدید بر اساس وزن برای سن مناطق شهری – ۱۳۷۷
نمودار شماره ۷: درصد کودکان زیر ۵ سال مبتلا به سوء تغذیه متوسط و شدید بر اساس وزن برای سن مناطق روستایی – ۱۳۷۷
نمودار شماره ۸: زمان شروع افت رشد کودکان – ۱۳۷۷
نمودار شماره ۹: شیوع کم خونی در زنان سنین باروری بررسی کشوری سال – ۱۳۷۴
نمودار شماره ۱۰: شیوع کمبود آهن در زنان سنین باروری بررسی کشوری سال – ۱۳۷۴
نمودار شماره ۱۱: مقایسه شیوع گواتر قبل و بعد از اجرای برنامه
نمودار شماره ۱۲: نمودار مقایسه ای درصد استفاده از نمک یددار خانوارهای شهری و روستایی کشور طی سالهای مختلف

نمودار شماره ۱۳: درصد کل خانوارهای استفاده کننده از نمک یدداردر استانهای کشور (سیمای جمعیت و سلامت در جمهوری اسلامی ایران مهرماه – ۱۳۷۹)
نمودار شماره ۱۴: میانه ید ادرار دانش آموزان ۸ تا ۱۰ ساله استانهای کشور (بررسی ملی سال- ۱۳۸۰)
نمودار شماره ۱۵: پایش مستمر میزان ید در نمکها بصورت تصادفی (گزارش فیدبک های شش ماهه کل کشور)
نمودار شماره ۱۶: وضعیت نمایه توده بدنی جمعیت ۱۵ تا ۳۹ ساله کشور (بررسی سلامت و بیماری- ۱۳۷۸)
نمودار شماره ۱۷: وضعیت نمایه توده بدنی جمعیت ۴۰ تا ۶۹ ساله کشور (بررسی سلامت و بیماری – ۱۳۷۸)
نمودار شماره ۱۸: وضعیت نمایه توده بدنی جمعیت ۷۰ سال و بالاتر در کشور (بررسی سلامت و بیماری -۱۳۷۸)
نمودار شماره ۱۹: فراوانی هیپرکلسترومی (بیش از ۲۴۰ میلی گرم) به تفکیک استانهای کشور (بررسی سلامت و بیماری – ۱۳۷۸)
نمودار شماره ۲۰: فراوانی هیپرکلسترومی (بیش از ۲۰۰ میلی گرم) به تفکیک استانهای کشور (بررسی سلامت و بیماری – ۱۳۷۸)
نمودار شماره ۲۱: نمودار فراوانی افزایش فشارخون بر اساس سن (بررسی ملی سلامت و بیماری – ۱۳۷۸)
نمودار شماره ۲۲: مقایسه مصرف سرانه مواد غذایی با میزان مطلوب (مطالعات الگوی مصرف مواد غذایی -۱۳۷۷)
نمودار شماره ۲۳: درصد توزیع خانوارهای ایرانی بر حسب دریافت انرژی و مواد مغذی در مقایسه با نیاز (مطالعه کشوری بررسی مصرف غذای خانوار (۱۳۷۴-۱۳۷۱)

خلاصه:
بر اساس آخرین تعریف امنیت غذایی که توسط سازمان جهانی بهداشت و FAO ارائه شده است، “دسترسی همه مردم در تمام اوقات و نقاط به غذای کافی و سالم به منظور زندگی سالم و فعال ” چنانچه روندهای فعلی از ناامنی غذایی و سوء تغذیه ادامه یابند و مداخله موثر برای تغییر و اصلاح آنها صورت نگیرد پی آمدهای زیانبار و نامطلوب اقتصادی و سلامتی ناشی از آن در سالهای آینده ملموس تر خواهد شد.

کلیه شواهد حاکی از آن است که جامعه ایرانی در یک گذر شتاب زده تغذیه ای به سرعت بطرف یک مشکل مضاعف پیش می رود. به این معنی که از یکطرف سوء تغذیه پروتئین انرژی در کودکان زیر ۵ سال کشور و کمبود ریزمغذیها (آهن، ید، روی، کلسیم، ویتامین A و D) در سهم بزرگی از جمعیت کشور مشاهده می شود. بطوری که بررسی ANIS توسط دفتر بهبود تغذیه جامعه در وزارت بهداشت در سال ۱۳۷۷ نشان داده است که ۸۰۰ هزار کودک زیر ۵ سال (۴/۱۵%) دچار کوتاه قدی تغذیه ای متوسط و شدید هستند که حاکی از سوء تغذیه مزمن و طولانی است. بررسی ملی تعیین وضعیت ریزمغذیها در سال ۱۳۸۱ نیز نشان داده است که از ۱۵ تا ۴۰ درصد کودکان، نوجوانان و زنان باردار دچار کمبود آهن هستند و کمبود روی در حدود ۳۰ درصد کودکان و نوجوانان و ۴۴ درصد زنان باردار کشور وجود دارد.

از طرف دیگر نشانه های هشدار دهنده از گسترش بیماریهای متابولیک از جمله بیماریهای قلبی عروقی، دیابت، چاقی و انواع سرطانها در شهرها و بخصوص شهرهای بزرگ دیده می شود. بر اساس آمار موجود از هر ۸۰۰ مورد مرگ روزانه ۳۰۰ مرگ به عـــلت بیــــماریهای قلبی عروقی است و یکی از دلایل عمده آن تغییر الگوی مصرف غذا می باشد.
باید خاطر نشان کرد که خطر ابتلای به بیماریهای متابولیک لزوما” منحصر به طبقات پردرآمد نیست بلکه طبقات کم درآمد نیز آسیب پذیری بالا دارند. از اینجاست که این روزها در حاشیه شهر تهران در میان خانوارهای کم درآمد یک کودک مبتلا به سوء تغذیه در کنار یک مادر فربه و در عین حال دچار کمبود ریزمغذیها فراوان دیده می شود.
تردیدی نیست که گسترش بیشتر دو پدیده مورد بحث در کنار یکدیگر از یک طرف بازده سرمایه گذاری در بخـــش آمــــوزش و کیفیت نیروی انسانی را تهدید می کند و از طرف دیگر هزینه های درمان را در سالهای آینده به شدت بالا خواهد برد. بالاخره بار بیماری و اقتصادی ناشی از مشکل گفته شده در گذر شتاب زده تغذیه ای روند فزاینده خواهد داشت.
گــرچــه مشکـــلات وسیع و پیچیده هستند، در مقابل فرصتها نیز جذاب و امیدوار کننده می باشند. از یک طرف تکنولوژی کم هزینه و موثر برای مقابله با سوء تغذیه در قالب مداخله هدفمند در سطح محله ها در دسترس است و از طرف دیگر قبل از اینکه بیماریهای متابولیک به یک معضل بهداشتی و سلامتی پرهزینه و کم نتیجه تبدیل شوند می توان با یک حرکت ملی در جهت پیشگیری، آن را مهار کرد.

حفظ سلامت تغذیـــه ای و تامین امنیت غذایی در سطح خانوار تابع چهار عامل، ۱) درآمد و قیمت ها بعنوان یکی از مهمترین عوامل موثر در انتخاب و خرید غذا، ۲) دسترسی به غذا در بازار و محل زندگی، ۳) آگاهی و دانش خانواده در مورد غذا و تغذیه از نظر خرید، نگهدای، پخت غذا و توزیع آن در خانوار، ۴) دستـــرسی به خـــــدمات بهداشتی درمانی برای پیشگیری و درمان بموقع بیماریها و سلامت افراد برای بهره گیری مطلوب بیولوژیک سلولی از مواد مغذی مصرفی است.
دفتر بهبود تغذیه جامعه در معاونت سلامت اقدامات متعددی را برای کاهش سوء تغذیه کودکان، کاهش کمبود ریزمغذیها، شناسایی وضعیت موجود و ارتقاء فرهنگ و سواد تغذیه ای جامعه، افزایش دانش و مهارت کارکنان بهداشتی درمانی در زمینه تغذیه صحیح گروههای سنی مختلف به اجرا در آورده است.
طرح مداخله ای بین بخشی کاهش سوء تغذیه کودکان، طرح حمایتی کودکان مبتلا به سوء تغذیه در خانوارهای نیازمند، غنی سازی آرد با آهن و اسید فولیک، غنی سازی سایر مواد غذایی (شیر، روغن، بیسکویت و کلوچه و ماکارونی) با انواع ریزمغذیها و ویتامین های A و D بصورت پایلوت، طرح آهن یاری هفتگی و آموزش تغذیه دختران دانش آموز دبیرستانی، آموزش پزشکان و متخصصین کودکان در زمینه رشد و تغذیه کودک، پایش ید ادرار دانش آموزان ۱۰-۸ ساله بطور سالانه و برنامه های مداخله ای دیگر با مشارکت و همکاری سایر بخش های توسعه از جمله جهاد کشاورزی، آموزش و پرورش، نهضت سواد آموزی، کمیته امداد امام، بهزیستی، بازرگانی و ;; در دست اجراست و آنچه که برای موفقیت برنامه ها و بهبود وضعیت تغذیه مردم در سطح استان ضروری و حائز اهمیت است، حمایت خاص از اجرای این برنامه ها بدلیل ماهیت چند بخشی بودن آنها و جلب همکاری مقامات و مسئولین استان می باشد.
مقدمه:
نقش تغذیه در سلامت و کارآیی و یادگیری انسانها و ارتباط آن با توسعه اقتصادی طی تحقیقات وسیع جهانی به اثبات رسیده و نشان داده شده است که سرمایه گذاری در تامین امنیت غذایی و سلامت تغذیه ای مردم نه تنها با صرفه و اقتصادی است بلکه از ضروریات غیر قابل اجتناب ملی بشمار می رود.

با وجود اینکه تلاشهای زیادی در سطح جهان در جهت بالا بردن سطح سلامت جامعه صورت گرفته و این اقدامات موجب کاهش مرگ و میر خصوصا” در اطفال و افزایش طول عمر در اغلب کشورهای جهان شده است، اما سوء تغذیه انرژی پروتئین در کودکان زیر ۵ سال و کمبود ریزمغذیها (ید، آهن، روی، ویتامین A و ;;.) همچنان، مهمترین مشکلات تغذیه ای در اغلب کشورهای در حال توسعه و از جمله کشور ما می باشد. این در حالی است که آگاهی و تجربه کافی در زمینه پیشگیری از سوء تغذیه وجود دارد (۱).

بر اساس اطلاعات موجود در سال ۱۹۹۵ حدود ۲۰۰ میلیون کودک و یا به عبارتی ۳۰% از کل کودکان زیر ۵ سال دنیا مبتلا به سوء تغذیه هستند. در حال حاضر، ۷۹% از کودکان سوء تغذیه ای دنیا در آســـیا، ۱۷% در افریقــــا و ۳% در امریکای لاتین هستند. بر اساس آمارهای ارائه شده از سوی (WHO global data base)WHO روند شیوع سوء تغذیه در طی دهه های اخیر رو به کاهش بوده است (۲).
سوء تغذیه پروتئین انرژی یکی از مشکلات تغذیه ای شایع در کودکان زیر ۵ سال کشور است. بر اساس نتایج آخرین بررسی کشوری انجام شده که در آبانماه سال ۱۳۷۷ انجام شد، ۷/۱۳% کودکان زیر ۵ سال در مناطق روستایی ۶/۹% در مناطق شهری بر اساس شاخص وزن برای سن دچار سوء تغذیه متوسط و شدید هستند و کوتاه قدی تغذیه ای که حاکی از سوء تغذیه مزمن و طولانی است در ۸/۲۱% کودکان روستایی و ۱۱% کودکان شهری وجود دارد (۳). بر اساس این بررسی، میزان شیوع سوء تغذیه در برخی از استانهای کشور از جمله سیستان و بلوچستان، هرمزگان، کرمان، کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری، خراسان، زنجان، کردستان، یزد، فارس، خوزستان، اصفهان، همدان و سمنان بالاتر از میانگین کشوری است (۱). سایر کمبودهای تغذیه ای مانند کم خونی فقر آهن، اختلالات ناشی از کمبود ید، کمبود ویتامین A و B2 از دیگر مشکلات تغذی ای در جهان و ایران است.
بر اساس آخرین گزارشات سازمان جهانی بهداشت، دو میلیارد نفر از مردم جهان دچار کم خونی فقر آهن هستند (۴)، تا ۳ میلیون کودک زیر ۵ سال از علائم بالینی کمبود ویتامین A رنج می برند و ۲۵۰ میلیون کودک دچار کمبود تحت بالینی (Subelimical) متوسط و شدید هستند (۵).
بــــررسی کشوری سال ۱۳۷۴ حاکی از آن است که یک سوم زنان در سنین باروری دچار کم خونی می باشند (۶). بررسی کشوری تعیین کمبود ریزمغذیها در سال ۱۳۸۱ نیز حاکی از شیوع بالای کمبود آهن، روی، ویتامین A و D در گروههای سنی مختلف می باشد (۷). مطالعه کشوری سال ۱۳۶۸ نشان داده اســـت که کمبود ید بصورت آندمیک در تمام نقاط کشور وجود دارد و ۶۸% دانش آموزان ۱۸-۶ سال مبتلا به گواتر بودند(۸). آخرین بررسی ملی انجام شده در سال ۱۳۸۰ شیوع گواتر را در کشور ۹/۹ درصد نشان داده است (۹). بررسی های مصرف مواد غذایی که طی سالهای ۷۴-۱۳۷۰ توسط انستیتــــو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی کشور و وزارت کشاورزی انجام شد نشان می دهد که کمبود دریافت ویتامین B2 در کل کشور و کمبود دریافت ویتامین A در مناطق روستایی کشور وجود دارد (۱۰). مطالعات پراکنده حاکی از کمبود روی و مس در نقاط مختلف کشور می باشد.

علاوه بر سوء تغذیه ناشی از فقر، شواهد موجود حاکی از آن است که جامعه ایرانی به سرعت دوران گذر تغذیه ای را پشت سر می نهد و نشانه های هشدار دهنده گسترش بیماریهای متابولیک نظیر قلب و عروق، دیابت، انواع سرطانها و چاقی در شهرها بخصوص شهرهای بزرگ دیده می شود. بر اساس آمارهای موجود از ۸۰۰ مورد مرگ روزانه، ۳۰۰ مورد مربوط به بیماریهای قلبی عروقی است که یکی از علل عمده آن تغییر در الگوی مصرف غذا و افزایش مصرف مواد قندی و چربی در کشور می باشد.
آمـــارها نشان می دهد که ۳۰% افراد بیشتر از مقدار توصیه شــده روزانه چربی مصرف می کنند و مصرف مواد قندی ۴۰% بیشتر از مقادیر توصیه شده روزانه است (۱۱).
از عوامل ایجاد کننده سوء تغذیه می توان، بیسوادی والدین، ناآگاهیهای تغذیه ای، اعمال روشهای نادرست در تغذیه کودکان (زود یا دیر شروع کردن غذای کمکی، استفاده از غذای کمکی نامناسب و ;;) دسترسی ناکافی به خدمات بهداشتی و آب آشامیدنی سالم، کمبود مواد غذایی، پایین بودن درآمد خانوار، افزایش بعد خانوار، رعایت ننمودن اصول بهداشتی و درگیر شدن کودک در زنجیره عفونت و سوء تغذیه را نام برد. روند روبه رشد شهرنشینی و تغییرات شیوه زندگی ناشی از آن بخصوص از نظر اقتصادی، کاهش تحرک جسمی، تغییرات عمده در رژیم غذایی و بروز چاقی از عللی هستند که خطر بروز بیماریهای متابولیک را افزایش می دهند. کنترل این بیماریها که با اصلاح الگوی مصرف غذا و شیوه زندگی قابل پیشگیری است نیاز به سرمایه گذاری و برنامه ریزی اصولی دارد. در این راستا، تنظیم سیاست های کلان و برنامه های اجرایی در زمینه ارتقاء فرهنگ و سواد تغذیه ای در سطوح ملی و استانی، اجرای مداخلات بین بخشی در زمینه افزایش دسترسی مردم به مواد غذایی، اجرای طرحهای اشتغال زایی، سواد آموزی بویژه برای زنان، تقویت برنامه های سلامت مادر و کودک از جمله تنظیم خانواده، تغذیه در دوران بارداری و شیردهی، ترویج تغذیه با شیر مادر، آموزش عملی مادران در زمینه تغذیه تکمیلی کودک، تغذیه کودک در دوران بیماری و نقاهت، رعایت تعادل و تنوع در برنامه غذایی روزانه، تاکید و تقویت پایش رشد کودکان، سالم سازی آب آشامیدنی، بهــــسازی محیط و بهداشتی کردن توالت ها، راه اندازی واحدهای مشاوره تغذیه در شبکه های بهداشتی درمانی به کمکهای غذایی و درمانی برای کودکان دچار سوء تغذیه با همکاری سایر بخش ها و;; ضروری است.

بیان مسئله:
مطالعات مختلف تغذیه ای در سالیان گذشته نشان داده اند که سوء تغذیه در ابعاد مختلف در نقاط مختلف کشور وجود دارد. بر این اساس مهمترین مشکلات تغذیه ای عبارتند از سوء تغذیه پروتئین – انرژی، کم خونی فقر آهن و کمبود آهن، اختلالات ناشی از کمبود ید، روی، کلسیم، ویتامین A کمبود B2 و ویتامین D.
بــــا توجـــه به گستردگی کشور و وجود ۴ اقلیم متفاوت از ۶ اقلیم موجود در دنیا به نظر می رسد که به منظور مبارزه قاطع با این مشکلات برنامه ریزی اساسی برای بدست آوردن الگوی صحیح مشکل و بدنبال آن پدید آوردن سیستم کارآ و هدفمند اجرایی ضروری بنظر می رسد.
سوء تغذیه پروتئین – انرژی (PEM)
آخرین بررسی کشوری که در سال ۱۳۷۷ (بررسی ANIS ) توسط دفتر بهبود تغذیه جامعه در معاونت سلامت وزارت بهداشت انجام شده است حاکی از آن است که سوء تغذیه پروتئین انرژی یکی از مشکلات تغذیه ای شایع در کودکان زیر ۵ سال کشور بشمار می رود (۳).

کم وزنی: (Under Weight) بر اساس شاخص وزن برای سن، در ۱۱ درصد کودکان زیر ۵ سال کشور وجود دارد. بالاترین میزان شیوع کم وزنی در استان سیستان و بلوچستان (۸/۱۵%) یعنی از هر ۴ کودک یک نفر و پایین ترین مـــیزان شــــیوع مربوط به استان گلستان (۴%) می باشد. کم وزنی می تواند به علت کمبود دسترسی به غذا، ابتلا مکرر به بیماریها، انجام نشدن مراقبتهای بهداشتی ایجاد شود. این مطالعه همچنین نشان داده است که شیوع کم وزنی در روستا (۷/۱۳%) به صورت معنی داری از شیوع کم وزنی در شهرها (۶/۹%) بیشتر است. اما اختلاف معنی داری بین شیوع کم وزنی در دختران و پسران وجود ندارد (۳).
کوتاه قدی تغذیه ای (Stunting): 4/15% کودکان زیر ۵ سال کشور دچار کوتاه قدی تغذیه ای متوسط و شدید هستند. (از هر ۷ کودک یک نفر). محدودیت دسترسی به غذا، تناوب دستیابی به انواع خاص غذاها (به دلیل تغییرات فصلی)، ابتلا مکرر به بیماریهای اسهالی، عفونت های حاد تنفسی و آلودگی های انگلی از عوامل عمده بروز این مشکل است. کوتاه قدی تغذیه ای در استان سیستان و بلوچستان بیشترین میزان شیوع را دراد یعنی ۳۸% (از هر ۳ کودک یک نفر) و در استان گیلان کمترین میزان شیوع مشاهده شده است ۸/۶% (از هر ۱۵ کودک یک نفر). شیوع کوتاه قدی تغذیه ای نیز در روستاها دو برابر از شهرهاست. در مقیاس کشوری، میزان شیوع کوتاه قدی تغذیه ای بین دختر و پسر اختلاف ندارد (۳).
بطور کلی این مطالعه نشان می دهد که در حال حاضر ۸۰۰ هزار کودک زیر ۵ سال در کشور دچار کوتاه قدی متوسط و شدید هستند که نشان از سوء تغذیه مزمن و طولانی مدت دارد. ۵۴۰ هزار کودک زیر ۵ سال دچار کم وزنی متوسط شدید هستند این کودکان مبتلا به سوء تغذیه زمان حال و گذشته می باشند.
کمبود ریزمغذیها:
الف) آهن:
بررسی کشوری سال ۱۳۷۴ در زنان سنین باروری (۴۹-۱۵ ساله) مناطق شهری و روستایی کشور نشان داد (۶) که بر اساس شاخص فریتین سرم که نشان دهنده ذخایر آهن بدن است در حدود ۵۰% زنان به درجات خفیف تا شدید کمبود آهن دچارند و کمبود آهن شدید در ۵/۳۴% آنان وجود دارد که به معنای تخلیه شدید ذخایر آهن بدن می باشد. بر اساس این بررسی، شیوع کمبود آهن در دختران نوجوان ۱۹-۱۵ ساله بیشتر از سایر گروههای سنی است و کم خونی بر اساس شاخص هموگلوبین در ۳۳% زنان سنین باروری وجود دارد و این میزان در دختران نوجوان برابر با ۳۱% می باشد. این بررسی حاکی از آن است

که در حدود نیمی از زنان ۱۵ تا ۴۹ ساله در کشور با ذخایر تخلیه شده آهن وارد دوران بارداری می شوند و همین امر، شیوع و شدت کم خونی را در زنان باردار افزایش می دهد. این مطالعه شیوع کم خونی در زنان باردار را معادل ۴۰% و کمبود آهن بر اساس فریتین سرم را تا ۵۱% نشان داده است. هر چند این نتایج به دلیل کم بودن تعداد نمونه از نظر آماری قابل تعمیم نیست اما نتایج مطالعاتی را که طی سالیان متمادی در نقاط مختلف کشور انجام شده است را تایید می کند. با توجه به شیوع کمبود آهن و کم خونی در دختران نوجوان که طی این مطالعه کشوری نشان داده شده است برنامه های پیشگیری از کم خونی فقر آهن در زنان از دوران قبل از ازدواج حائز اهمیت است.

آخرین بررسی کشوری انجام شده در سال ۱۳۸۱ به منظور تعیین وسعت کمبود آهن، روی، ویتامین A و D در گروههای سنی مختلف در کشور نشان داده است که در حدود ۲۰% کودکان ۱۵ تا ۲۳ مـاهـه، ۳۰% کــودکــان ۶ ساله، ۲۱% زنان باردار و ۱۸% نوجوانان دختر و پسر از کم خونی رنج می برند و کمبود آهن شدیــد بر اساس فریتین سرم در ۳۰ تا ۴۰ درصد گروههای فوق مشاهده می شود و گزارش مشروح این بررسی در دست تهیه است. (۷)
چندین عامل در بروز مشکل کمبود آهن و کم خونی در کشور نقش دارند. این عوامل عبارتند از کمبود دریافت آهن از رژیم غذایی، قابلیت جذب کم آهن، عادات و الگوهای نامناسب غذای کودک، آلودگی های انگلی بویژه در کودکان، ابتلا مکرر به بیماریهای عفونی مانند اسهال و عفونت های تنفسی. قابل توجه است که مهمترین منبع تامین آهن در رژیم های غذایی مردم کشور منابع گیاهی بویژه غلات است.
در زمینه قابلیت جذب آهن از رژیم غذایی در مناطق مختلف کشور اطلاعاتی در دسترس نیست این موضوع نیز نیاز به تحقیق دارد با توجه به اینکه دریافت آهن کمبودی را نشان نمی دهد به احتمال زیاد زیست دسترسی آهن (Bioavailability) با توجه به ترکیب رژیم های غذایی مختلف بسیار پایین است و یا اینکه برای تعیین دریافت واقعی آهن روزانه خانوارها نیاز به تحقیق دقیق تری است.
عادات نامناسب غذایی مانند مصرف چای بلافاصله پس از صرف غذا و دادن چای به کودکان زیر

۵ سال یکی دیگر از علل کاهش جذب آهن رژیم غذایی در مناطق مختلف کشور است. مطالعات نشــــان می دهد که در حدود ۸۰ تا ۹۰% آهن دریافتی مردم از منابع گیاهی است که به شدت تحت تاثیر کاهش دهنده های جذب آهن در برنامه دریافتی مردم از منابع گیاهی است که به شدت تحت تاثـــیر کاهش دهنـــده های جذب آهن در برنامه غذایی قرار می گیرد. یکی از مهمترین کاهش دهنده ها تانن ها هستند که معمولا” در چای و قهوه وجود دارند (۱۲). بر اساس مدارک و شواهد تانن موجود در چای جذب آهن رژیم غذایی را تا ۹۵% کاهش می دهد.
رعایت نکردن اصول صحیح در پخت نان و نانوایی ها و در نتیجه، عدم تخمیر نان به علت افـــزودن مــقدار زیادی جوش شیرین که به منظور سرعت بخشیدن در عمل آوری خمیر انجام می شود موجب باقی ماندن فیتات در نان تهیه شده از خمیر ور نیامده می شود که خود کاهش شدید جذب آهن را بدنبال دارد.
شروع نکردن به موقع تغذیه تکمیلی در کودکان یکی دیگر از دلایل بروز کمبود آهن در کودکان است. براساس بررسی کشوری سال ۱۳۷۴ که توسط معاونت بهداشتی انجام شده است، ۷۲% کودکان تغذیه تکمیلی را به موقع شروع کرده اند اما کیفیت غذای دریافتی از نظر آهن نیاز به مطالعه دارد. در مورد میزان آهن دریافتی از غذای کمکی کودکان اطلاعاتی موجود نیست. به دلیل عدم اطمینان از دریافت کافی آهن از رژیم غذایی کودکان تجویز قطره آهن همزمان با شروع تغذیه تکمیلی تا دو سالگی توصیه شده است. اما با توجه به طعم نامطلوب قطره آهن به نظر می رسد که میزان پذیرش کودکان در زمینه قطره آهن بسیار پایین است. بررسی کشوری ANIS نشان داده است که در حدود ۳۰% کودکان ۶ تا ۲۴ ماهه قطره آهن را مرتب خورده اند.

ب) ید:
کمبود ید و اختلالات ناشی از آن با طیف وسیعی از تظاهرات بالینی به عنوانی یکی از مشکلات بهداشتی تغذیه ای کشور ایران محسوب می شده است و از دیر باز از نظر اختلالات ناشی از کمبود ید جزو مناطق پر شیوع به حساب آمده است.
گواتر حداقل اختلالی است که در اثر کمبود ید بوجود می آید. فرد مبتلا به گواتر به سرعت خسته می شود و فعالیت کمتری نسبت به افراد طبیعی دارد. علاوه بر گواتر، کمبود ید عوارض گسترده ای را شامل: عقب ماندگی های جسمی و ذهنی، اختلالات عصبی و روانی، مرده زایی، افت آموزش پذیری، ناتوانی در کسب مهارتهای پیچیده، لوچی چشم، کر و لالی را در مناطقی که کمبود ید شدید است به جامعه تحمیل می کند.
مطالعات انجام شده در کشور در طی سالهای ۱۳۶۲ تا ۱۳۶۸ نشان داد که حدود ۲۰ میلیون نفر از مردم کشــــور مــا در مـعـــرض کمبود ید قرار دارند و عوارض شدید کمبود ید از جمله عقب ماندگی رشد، اختلال شنوایی و کاهش ضریب هوشی نیز در کودکان ساکن در نواحی کوهستانی مشاهده گردید.
نتایج این مطالعات سبب شد که اختلالات ناشی از کمبود ید یکی از اولویت های بهداشتی کشور شناخته شده و کمیته کشوری مبارزه با عوارض ناشی از کمبود ید در سال ۱۳۶۸ تشکیل شود.
این کمیته به عنوان اولین اقدام یک بررسی سریع گواتر در کلیه استانهای کشور در گروه سنی ۱۸-۶ ساله که موید هیپرآندمیک بودن گواتر در ۸ استان و آندمیک بودن آن در بقیه استانهای کشور بود را به انجام رساند. بر اساس نتایج این بررسی استانهای کشور به سه دسته تقسیم شدند:
۱- استانهای با شیوع بالا (استانهای هیپرآندمیک تا ۷۰%) شامل: اصفهان، تهران، کردستان، کرمانشاه، کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری، ایلام و لرستان.
۲- استانهای با شیوع متوسط (تا ۴۵%) شامل: سمنان، فاس، گیلان، مازندران، همدان، آذربایجان غربی، خوزستان، زنجان و کرمان.
۳- استانهای با شیوع کمتر (تا ۳۵%) شامل: آذربایجان شرقی، خراسان، مرکزی، بوشهر، هرمزگان، سیستان وبلوچستان و یزد (۸).
آخرین بررسی های کشوری که به منظور تعیین شیوع گواتر انجام شده است نشان می دهد که شیوع گواتر در جمعیت دانش آموزان ۱۰-۸ ساله کشور در سال ۱۳۸۰ در حدود ۱۰ درصد می باشد (۹).

اقدامات انجام شده در طی ۱۰ سال منجر به کاهش شیوع گواتر در کشور شده است و دستیابی به اهداف تعیین شده تا سال ۲۰۰۰ یعنی مصرف نمک یددار در حداقل ۹۰% خانوارهای کشور با اجرای برنامه غنی سازی و یددار کردن کلیه نمکهای خوراکی و ادغام برنامه پیشگیری و کنترل اختلالات ناشی از کمبود ید تحقق یافته است اما آنچه که از این به بعد حائز اهمیت است پایش بــرنامه و کنـــــترل نمکهای خوراکی از نظر میزان ید و حفظ شاخص های بدست آمده می باشد. گزارشات موجود از کشورهایی که برنامه پیشگیری و کنترل اختلالات ناشی از کمبود ید را با یددار کردن نمکهای مصرفی اجرا کرده اند نشان می دهد که عدم پایش و ارزیابی دقیق برنامه منجر به افت شاخص های بدست آمده و برگشت مشکل شده است.
ج) ویتامین A:
نتایج آخرین برآورد سازمان جهانی بهداشت نشان می دهد که ۲۵۰ میلیون کودک در سنین قبل از مدرسه از کمبود تحت بالینی ویتامین A رنج می برند و سه میلیون کودک دچار گزروفتـــالــمی می باشند. تقریبا»” ۵۰ درصد این کودکان در کشورهای در حال توسعه به سر می برند. از سوی دیگر در هر سال تقریبا” ده میلیون زن باردار از کمبود ویتامین A رنج برده و ۵ میلیون دچار شبکوری می شوند (۱۳).
در ایران نتایج بررسی کشوری سلامت و بیماری که در سال ۱۳۷۸ انجام شد نشان داده است که ۵/۲ درصد جمعیت ۲ سال به بالا در کل کشور مبتلا به شبکوری هستند. این بررسی شیوع شبکوری در کودکان ۵-۲ سال پسر ۱/۱ درصد و در دختران ۸/۰ درصد گزارش کرده است (۱۴) و این در حالی است که بر اساس اعلام WHO، در جامعه ای که ۱% کودکان ۵-۲ سال آن دچار شبکوری می باشند، کمبود ویتامـــین A بعـــنوان یـــک مشکل بهداشتی در آن جامعه محسوب می شود (۱۵).
آسیب پذیرترین گروه جمعیتی در ارتباط با کمبود ویتامین A کودکان ۶-۰ سال می باشند. بطــور مثال در مطالعه ای که در کردستان انجام شد ۲۱ درصد افراد مورد بررسی لکه بیتو داشته اند (۱۶).
همچنین در مطالعه ای که در سال ۱۳۵۶ بر روی دانش آموزان ۷ ساله در نقاط مختلف شهر تهران، اصفهان، زاهدان و روستاهای زابل انجام شد، سطح ویتامین A سرم (کمتر از ۲۰ میکروگرم در دسی لیتر) در حدود ۲۷% دانش آموزان تهرانی، ۲۵% دانش آموزان اصفهانی گزارش شد (۱۶).
در مطالعه دیگری که در سال ۱۳۷۵ در استانهای کرمان، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد، هرمزگان، بوشهر، همدان، یزد، آذربایجان غربی، مازندران و سمنان بر روی کودکان ۷ ساله انجام شده سطح رتینول سرم در ۱۹ درصد افراد مورد بررسی پایین تر از ۲۰ میکروگرم در دسی لیتر گـــزارش شد (۱۶). در استان کهگیلویه و بویراحمد مطالعه ای که بر روی ۹۵ نفر فرد ۱۷-۷ ساله انجام شد نشان داد که در ۲۳ درصد پسران سطح رتینول سرم پایین تر از ۲۰ میکروگرم در دسی لیتر بود (۱۶).

در مطالعه ای که در سال ۱۳۷۹ بر روی کودکان دبستانی منطقه ۷ آموزش و پرورش تهران انجام شد ۶/۵ درصد از کودکان مورد مطالعه سطح رتینول سرم پایین تر از ۲۰ میکروگرم در دسی لیتر داشتند (۱۷).
کمبـــود ویتامین A با عوارض متعددی از جمله عوارض چشمی مانند خشکی غشاء ملتحمه، لکه بیتو، خشکی و زخم قرنیه و کوری، افزایش خطر ابتلا به انواع عفونتها، اختلال در رشد و اختلال در سیستم خونسازی همراه است.
از علل عمده بروز کمبود ویتامین A، دریافت ناکافی از رژیم غذایی، قابلیت جذب کم ویتامین A، افزایش نیاز بعلت رشد، تغذیه تکمیلی نامناسب، ابتلا مکرر به بیماریهای عفونی و انگلی را می توان نام برد.

د) روی
تحقیقات در اواخر دهه ۱۹۵۰ و اوایل دهه ۱۹۶۰ نشان داد که تعویق رشد، ضایعات پوستی، نارسائی بلوغ جنسی در نوجوانان پسر ایرانی و مصری مربوط به کمبود روی است (۱۸). علت کمبود روی در این جوامع را به دریافت بالای نانهای حاوی فیتات که مانع از جذب روی می شود ارتباط داده اند. مهمترین منابع روی با قابلیت جذب بالا در گوشت حیوانات بخصوص گوشت قرمز است که معمولا” دریافت این نوع ماده غذایی در بین کودکان پیش دبستانی پایین است. علت این امر را عدم علاقه یا وضعیت نامناسب اقتصادی دانسته اند.
– در مطالعه ای که در سال ۱۳۷۰ بر روی کودکان ۶۰-۲۴ ماهه روستاهای کرمان انجام شده ۵/۱۵ درصد کودکان مورد مطالعه از نظر وضع روی پلاسما مبتلا به کمبود روی بودند (۱۹).
– در مطالعه ای که در سال ۱۳۷۶ بر روی نوجوانان تهرانی انجام شد، ۱/۲۲ درصد از افراد مورد مطالعه مبتلا به کمبود روی بودند، همچنین ۵۰ درصد از افراد مورد مطالعه کمتر از ۵۰ درصد مقدار مورد نیاز روی دریافت کرده بودند (۲۰).
– بررسی وضعیت روی در کودکان کوتاه قد ضروری به نظر می رسد.
مجموعه اطلاعات موجود حاکی از آن است که کمبود روی در مناطق مختلف کشور وجود دارد. بررسی ملی وضعیت کمبود ریزمغذیهای آهن، روی، ویتامین A و D نشان داده است که در حدود ۲۰ درصد کودکان ۲۳-۱۵ ماهه و در حدود ۳۰% کودکان ۶ ساله و ۴۴% زنان باردار در کشور دچار کمبود روی هستد (۷). نتایج این بررسی حاکی از آن است که کمبود روی در کشور به عنوان یک مشکل عمده مطرح است و برنامه های مداخله ای از جلمه غنی سازی مواد غذایی با روی برای کاهش شیوع مشکل باید طراحی و به مورد اجرا گذاشته شود.

بیماریهای مزمن مرتبط با تغذیه
چاقی:
بدنبال صنعتی شدن و زندگی ماشینی در بسیاری از جوامع پیشرفته، بتدریج اضافه وزن و چاقی از مشکلات اصلی بهداشتی – درمانی کشورها قلمداد می شود. این افراد در معرض خطر ابتلا به پرفشاری خون، دیابت نوع ۲، بیماریهای عروق قلب، سکته مغزی، بیماری کیسه صفرا، استئوارتریت، اختلال های تنفسی و برخی انواع سرطانها هستند.
بررسی ملی در سال ۷۸ میزان شیوع اضافه وزن و چاقی را بر اساس BMI (شاخص توده بدنی). در جمعیت ۱۵ تا ۳۹ سال زن در حدود ۳۵% و در مردان در حدود ۲۵% نشان داده است. در جمعیت ۴۰ تا ۶۹ ساله شیوع اضافه وزن و چاقی در مردان در حدود ۳۵% و در زنان در حدود ۵۵% نشان داده است (۱۴).
در مطالعه قند و لیپید تهران (منطقه ۱۳) شیوع افزایش وزن و چاقی در ۷۰% زنان و ۶۰% مردان، گزارش شد. تقریبا” دو سوم مردان و چهار پنجم زنان بالاتر از ۴۵ سال دچار اضافه وزن و چاقی هستند (۲۱).
مطالعه های اخیر در کشور ما نشان داده اند که افزایش وزن و چاقی در جوامع شهری و روستایی ایران از شیوع بالایی برخوردار است. در افراد ۳۰ سال به بالا در نواحی شهرنشینی این عارضه تا ۸۲% و در روستائیان تهران تا ۷۲% و در روستاهای دور افتاده که هنوز عوامل شهرنشینی نفوذ زیادی ندارند تا ۴۴% افراد اضافه وزن دارند و یا مبتلا به چاقی هستند (۲۲)

بیماریهای قلب و عروق:
براساس تحقیق سازمان ملل متوسط طول عمر در سال ۲۰۰۰، در اغلب کشورهای در حال توسعه به حداقل ۶۰ سال می رسد که مسن تر شدن جمعیت یکی از عوامل افزایش شیوع بیماریهای قلبی – عروقی است.
بیماریهای قلبی – عروقی یکی از علل عمده (۴۰%) مرگ و میر در ایران می باشد و یک چهارم تمام مرگها به علت بیماریهای عروق کرونر است. تحقیقات متعدد نشان می دهد که نحوه تغذیه در ارتباط مستقیم با این بیماری است. آمارهای موجود نشان می دهد از افرادی که دچار سکته قلبی می شوند و جان سالم بدر می برند. دو سوم بهبودی کامل پیدا نمی کنند. در کشورهای صنعتی علت ۵۰% تمام مرگها در زیر ۶۵ سالگی به علت بیماریهای عروق کرونر است. علت مرگ و میر ۳۷% مردان و ۲۹% زنان زیر ۵۵ سال از بیماریهای عروق کرونر است. در آسیا مرگ با علل قلبی ۵/۱ برابر بیشتر از علل عفونی است (۲۲).
در سال ۱۳۴۲ تا ۱۳۶۹ در کشور، میزان مرگ و میر ناشی از بیماریهای قلبی – عروقی (بر اساس گواهی فوت) ۲۰ درصد افزایش داشته است (۲۲).
طرح قلب سالم (۱۳۷۶) افراد ۳۵ تا ۶۵ ساله شهر تهران را از نظر شیوع عوامل خطر مورد بررسی قرار داده اســـت. بـــر اساس نتایج این طرح، کلسترول بالا (mg/dl200 یا بالاتر) در ۶۲%، تری گلیسیرید بالا (mg/dl200 یا بالاتر) در ۳۲% افراد دیده می شود. علاوه بر این، متوسط سطح کلسترول تام در این مطالعه mg/dl215 گزارش شده است که می تواند نشانگر افزایش قابل توجه سطح کلسترول نسبت به یافته های سال ۱۳۶۹ در گروه سنی مشابه باشد (۲۲).

در مرحله اول مطالعه قند و لیپید تهران (۱۸) که در سال ۱۳۷۷ تا ۱۳۷۹ بر روی ۱۵۰۰۵ نفر از ساکنان ۳۰ تا ۶۹ ساله منطقه ۱۳ تهران انجام شد، شیوع پرفشاری خون در یک پنجم افراد بالای ۲۰ سال و شیوع آنژین صدری در ۷/۱۲% زنان و ۲/۹% مردان گزارش شد. همچنین ۵۵% بزرگسالان ۲۰ سال به بالا کلسترول بالاتر از حد مطلوب داشتند.
به غیر از سرطان ریه که با ترک سیگار قابل پیشگیری است، بیماریهای قلبی – عروقی قابل پیشگیری ترین بیماری غیر قابل انتقال (مزمن) انسان به شمار می روند.
بررسی ملی سلامت و بیماری در سال ۱۳۷۸ نیز نشان داده است که ۵/۲۸ درصد مردان ۳۹-۱۵ ساله و ۵۱ درصد مردان ۶۹-۴۰ ساله شهری از کلسترول بال (بالای ۲۰۰ میلی گرم) برخوردارند. این ارقام در روستا به ترتیب ۳۲ و ۵۰ درصد است. در زنان ۳۹-۱۵ ساله شهری، ۳۱ درصد و در زنان ۶۹-۴۰ ساله شهر ۵۷ درصد کلسترول بالا وجود دارد. این ارقام در روستا برای زنان به ترتیب ۳۷ و ۵۳ درصد می باشد (۱۴).
دیابت:
شایع ترین بیماری ناشی از اختلالات متابولیسم و پنجمین علت مرگ در جوامع غربی، دیابت است. بر اساس مطالعات اپیدمیولوژی در ۷۵ جامعه از ۳۲ کشور عضو سازمان ملل متحد که در سال ۱۹۹۸ منتشر گردید. جمعیت بالغ جهان (بالای ۲۰ سال) از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۲۵ به میزان ۶۴% افزایش می یابد و شیوع دیابت هم از ۴% در سال ۱۹۹۵ به ۴/۵% در سال ۲۰۲۵ خواهد رسید و کل تعداد افراد مبتلا به دیابت ۱۲۳% افزایش خواهد یافت. بدین معنی که از ۱۳۵ میلیون نفر در سال ۱۹۹۵ به ۳۰۰ میلیون نفر در سال ۲۰۲۵ خواهد رسید. در این افزایش سهم کشورهای در حال توسعه بیشتر خواهد بود. بطوری که کشورهای پیشرفته شاهد ۴۲% افزایش در تعداد افراد مبتلا به دیابت خواهند بود. در حالی که کشورهای در حال توسعه با ۱۷۰% افزایش تعداد افراد دیابتی از ۸۴ میلیون به ۲۲۸ میلیون نفر خواهد رسید. بنابراین در سال ۲۰۲۵ بیش از ۷۵% کل جمعیت دیابتی ها در کشورهای در حال توسعه قرار می گیرند (در مقایسه با ۶۲% در سال ۱۹۹۵) (۲۲).
مطالعه ای روی ۲۸۰۰۰ تهرانی بالای ۳۰ سال در سال ۱۳۷۴، شیوع دیابت و IGT را ۵/۱۵ درصد نشان داد.
مرحله اول مطالعه قند و لیپید تهران در سالهای ۱۳۷۷ تا ۱۳۷۹ در ۱۵۰۰۵ نفر از ساکنان ۳۰ تا ۶۹ ساله منطقه ۱۳ تهران انجام شد. در این مطالعه شیوع دیابت و اختلال تحمل گلوکز (IGT) در ۲۳% افراد نشان داده است (۲۱).

در افراد بالای ۳۰ سال شیوع دیابت و IGT در شهر ۲۵/۱۵ تا ۲۷ درصد و در روستاها ۴ درصد است. لذا در افراد بالای ۳۰ سال ازهر ۵ نفر یک نفر دچار اختلالات متابولیسم کربوهیدراتهاست (۲۳).
بررسی ملی سلامت و بیماری در سال ۱۳۷۸ شیوع بیماری دیابت را در کل کشور ۳/۲% نشان می دهد. با توجه به مجموعه اطلاعات در ایران، آمار دقیقی از مبتلایان به دیابت وجود ندارد ولی برآورد می شود در حدود ۲ میلیون نفر دیابتی در ایران وجود داشته باشد و در عین حال، در حدود ۱۲ درصد مردم کشور دچار دیابت نهفته هستند که بیماری آنها در مقطعی از زندگی بروز خواهد کرد.
سرطان:
بیماری سرطان مجموعه ای پیچیده از بیماریهاست و سرطانزایی تبدیل یک سلول طبیعی به یک سلول سرطانی – فرآیندی پیچیده و چند مرحله ای است که ناشی از تظاهر و تجلی غیر طبیعی ژن می باشد.
پیش بینی می شود که میزان بروز سرطان تقریبا” در تمام نقاط جهان افزایش خواهد یافت و علت آن بیشتر مربوط به افزایش امید زندگی و دگرگونی های شیوه زندگی و تغییرات محیط زیست است. بطوری که شواهد نشان می دهد ۵۲% از موارد بروز سرطان مربوط به کشورهای در حال توسعه بوده و در سال ۱۹۹۶ طبق گزارش آژانس بین المللی تحقیق سرطان بیش از ۱۰ میلیون مورد جدید و ۷ میلیون مرگ در اثر سرطان به وقوع پیوست و پیش بینی می شود این رقم در سال ۲۰۱۵ میلادی به ۱۵ میلیون مورد جدید و ۹ میلیون مرگ برسد.

در حال حاضر سرطان ها یکی از مسایل مهم و اصلی بهداشت و درمان در ایران و در تمام دنــیا می بـــاشند. در کشور ما اهمیت این بیماری در حال افزایش است و به عنوان سومین علت مرگ و میر و دومین گروه بزرگ از بیماریهای مزمن و غیر قابل انتقال به شمار می آید. مطالعه ها و مشاهده های متعدد نشان داده اند که سرطان های پوست، سیستم لنفاوی، قسمت فوقانی دستگاه گوارش و سرطان پستان در زنان، در کشور ما شایع و میزان بروز موارد جدید این نوع بیماریها روبه افزایش است (۲۱). گسترش سریع مصرف سیگار در بین نوجوانان و جوانان و سایر اقشار، تغییر عادات غذایی و شیوه زندگی، آلودگی های زیست محیطی و شرایط نامساعد در محیط های زیست انسانی، رواج ابتلا به بعضی از بیماریهای مسری مانند هپاتیت های ویروسی C, B در زمره سایر دلایل کلان منتهی به افزایش سرطان در جامعه ما محسوب می شوند (۲۲).
شـــواهدی موجود است که رژیم غذایی را با انواع متعددی از سرطانهای انسانی در ارتباط می داند.

در ایران با وجود عدم دسترسی فعلی به آمار جامع، بر اساس مطالعات انجام شده تا زمان حاضر تفاوتهای بارزی در نحوه بروز سرطان و میزان آن در مناطق مختلف جغرافیایی کشور مشاهده شده است. این تفاوتها در مورد سرطان های قسمت فوقانی دستگاه گوارش و به ویژه سرطان مری در مطالعه های قبلی بیشتر مورد تاکید قرار گرفته است. نشان داده شده است که سرطان مری نه تنها در حاشیه دریای خزر بلکه در نیمه شمالی ایران فراوان است. در همین مطالعه بر فراوانی موارد سرطان معده نیز در نیمه شمالی کشور تاکید گردید. به طور کلی وفور سرطان در مناطق شمالی و شمال غربی کشور بالاتر از مناطق جنوبی و جنوب شرقی است. در مناطق مرکزی کشور نیز بروز موارد جدید بیماری سرطان نسبت به مناطق شمالی و غربی کمتر است. دلایل اصلی تفاوت در میزان بروز انواع سرطان در کشور ما نیز هنوز به خوبی روشن نشده و مانند اصل موضوع در پرده ابهام باقی است. در بررسی این دلایل می باید به دو گروه عمده از علل منتهی به سرطان در کشورمان توجه کافی معطوف و در زمینه های ذیل مطالعه هایی صورت پذیرد .
الف) میزان اهمیت و علل توارثی سرطان در ایران
ب) میزان اهمیت و علل محیطی سرطان در ایران

روش کار (طرحها و برنامه های در دست اجرا):

۱- اجرای پایلوت پروژه تغذیه سیبک: این طرح از سال ۱۳۷۳ تا ۱۳۷۴ در روستای سیبک در شهرستان بروجن از استان چهار محال و بختیاری به منظور کاهش سوء تغذیه کودکان زیر ۵ سال در یک منطقه روستایی و در قالب طرح سلامت برای همه تا سال ۲۰۰۰ به اجرا درآمد. مداخلات تغذیه ای شامل آموزش مادران به روش عملی در زمینه تغذیه کودک، تقویت پایش رشد، ترویج باغچه های خانگی سبزیجات، بهسازی محیط، سالم سازی آب آشامیدنی و درمان کودکان دچار آلودگی های انگلی به اجرا در آمد. اندازه گیری قد و وزن کودکان قبل و پس از اجرای مداخله نشان داده است که شیوع سوء تغذیه (بر اساس وزن برای قد) از ۵/۶% به ۸/۱% کاهش یافت (۲۴).
۲- اجرای طرح مداخله ای کاهش سوء تغذیه کودکان در مناطق روستایی سه استان ایلام، بوشهر و کرمان طی سالهای ۱۳۷۵ تا ۱۳۷۸ با محوریت استاندار و همکاری جهاد کشاورزی، آموزش و پرورش، نهضت سواد آموزی، بهزیستی، کمیته امداد امام و سایر بخش های ذیربط. در این طرح مجموعه ای از اقدامات تحت عنوان مشکات سلامت شامل بهسازی محیط، تغذیه با شیر مادر، استفاده از کارت رشد، آموزش تغذیه تکمیلی، تنظیم خانواده، آموزش تنوع و تعادل در برنامه غذایی و مصرف سبزی، میوه و لبنیات و ترویج باغچه های سبزیکاری در منازل به مورد اجرا گذاشته شد. سه سال پس از اجرای مداخله، مقایسه شیوع سوء تغذیه در کودکان زیر ۳ سال قبل و پس از اجرای مداخله نشان داد که میزان کم وزنی و کوتاه قدی تغذیه ای متوسط و شدید تا حدود ۵۰% کاهش یافته است (۲۵).
۳- با اجرای بررسی کشوری تعیین شیوع سوء تغذیه در کودکان زیر ۵ سال (بررسی ANIS) در سال ۱۳۷۷، برای اولین بار اطلاعات پایه از شیوع سوء تغذیه به تفکیک استانهای مختلف کشور بدست آمد. در این بررسی با روش نمونه گیری خوشه ای در هر استان ۶۰۰ کودک در ۵۰ خوشه شهری و ۶۰۰ کودک در ۵۰ خوشه روستایی مورد مطالعه قرار گرفتند (۳).

بر اساس نتایج این بررسی و بدست آمدن الگوی مداخله بین بخشی، طرح مشارکتی کاهش سوء تغذیه کودکان در حال حاضر در حداقل یک شهرستان از ۳۲ دانشگاه علوم پزشکی با محوریت استاندار در دست اجراست.

۴- طرح حمایتی کودکان مبتلا به سوء تغذیه در خانوارهای نیازمند با مشارکت کمیته امداد امام در ۱۲ شهرستان از ۱۲ استان کشور به مورد اجرا گذاشته شده است. در این طرح، کودکانی که بدلیل فقر دچار سوء تغذیه شده اند از طریق مرکز بهداشت استان به کمیته امداد امام معرفی می شوند و تحت پوشش برنامه کمک غذایی و درمانی بطور رایگان قرار می گیرند.
۵- آموزش پزشکان عمومی، متخصصین کودکان و هیئت علمی دانشگاهها در زمینه تغذیه ورشد کودکان زیر ۵ سال با برگزاری کارگاههای کشوری و تربیت Master Trainers 5 دوره کارگاه کشوری برگزار شده و مقدمات و اعتبار مورد نیاز کارگاههای استانی در قالب پروژه مشترک تغذیه با بانک جهانی تامین شده است.
۶- اجرای بررسی ملی تعیین وضعیت کمبود ریزمغذیهای آهن، روی، ویتامین A و D در گروههای سنی ۲۳-۱۵ ماهه، کودکان ۶ ساله، دختران و پسران ۲۰-۱۴ ساله، زنان باردار، زنان و مردان ۶۰-۴۰ ساله به تفکیک ۱۱ اقلیم کشور در سال ۱۳۸۱ با تهیه نمونه خون از حدود ۳۴۰۰۰ نفر در سطح کشور انجام شد. بر اساس گزارش این بررسی که بزودی منتشر می شود مداخلات مناسب برای پیشگیری و کنترل کمبود ریزمغذیها باید طراحی و به مورد اجرا گذاشته شود (۷).
۷- اجرای طرح آهن یاری هفتگی دختران دانش آموز دبیرستانی:
با توجه به شیوع بالای کمبود آهن و کم خونی در دختران سنین بلوغ و توصیه سازمان جهانی بهداشت در مورد آهن یاری هفتگی و اثربخشی بودن آن بر ذخایر آهن بدن (۲۹)، در سال ۱۳۸۰ دفتر بهبود تغذیه جامعه طرح آهن یاری هفتگی را در دختران دانش آموز دبیرستانی در منطقه ساوجبلاغ در استان تهران به مورد اجرا گذاشت. در این طرح، آهن یاری هفتگی به میزان یک قرص سولفات فرو یکبار در هفته به مدت ۱۶ و ۲۰ هفته در مدارس اجرا شد و با نظارت مسئولین مدرسه دانش آموزان دختر یک قرص آهن در هفته مصرف کردند. اندازه گیری شاخص های آهن خون قبل و بعد از اجرای بررسی نشان داد که میزان شیوع کمبود آهن از حدود ۵۷% به۶/۵ درصد در دختران مورد مطالعه کاهش یافت (۲۶). بر اساس نتایج این بررسی و اثربخشی بودن آهن یاری هفتگی به مدت ۱۶ هفته، این طرح در حداقل یک شهرستان از دانشگاههای علوم پزشکی کشور و با همکاری مرکز امور مشارکت زنان و وزارت آموزش و پرورش در دست اجراست. طی اجرای این طرح علاوه بر آهن یاری در مدرسه، برنامه آموزش تغذیه با استفاده از کتاب تغذیه در سنین مدرسه که توسط دفتر بهبود تغذیه جامعه تهیه و چاپ شده است به مورد اجرا گذاشته شده است. دستورالعمل اجرایی این طرح و کتب آموزشی مرتبط به کلیه مراکز بهداشت استانها ارسال شده است.
۸- آهن یاری زنان باردار از پایان ماه چهارم بارداری تا سه ماه پس از زایمان به میزان روزانه یک قـــرص ســـولفات فرو (حاوی ۶۰-۵۰ میلی گرم آهن المنتال) و کودکان از پایان ماه ششم (۱۸۰ روزه گی) و یا همزمان با شروع تغذیه تکمیلی تا ۲۴ ماهگی به میزان روزانه ۱۵ قطره سولفات فرو در شبکه های بهداشتی درمانی کشور اجرا می شود. علیرغم اجرای این برنامه از حداقل ۱۵ سال پیش، هنوز کم خونی فقر آهن درکودکان زیر ۲ سال و زنان باردار از مشکلات شایع بشمار می رود و یکی از دلایل آن عدم مصرف مکمل ها بدلیل ضعف آموزش ها، عوارض جانبی ناشی از مصرف مکمل، عدم تامین و توزیع بموقع می باشد. برای سایر گروههای سنی، برنامه جامع آهن یاری تدوین و به کلیه دانشگاههای علوم پزشکی کشور ارسال شده است (۲۷).

۹- طرح ساخت مکملهای جدید (Sprinkle) که قابلیت پذیرش بهتری دارد بشکل بسته های پودری برای مصرف روزانه کودکان توسط دفتر بهبود تغذیه جامعه در دست اجرا است.
۱۰- طرح غنی سازی آرد با آهن و اسید فولیک، غنی سازی بیسکویت و کلوچه با آهن و ویتامین A برای تغذیه رایگان مدارس، غنی سازی ماکارونی با آهن و ویتامین های گروه B از راهکارهای عمده دیگر برای مقابله با کمبود آهن و سایر ریزمغذیها است که بصورت پایلوت به مورد اجرا گذاشته شده است.
۱۱- طرح غنی سازی شیر با ویتامین D بعنوان یک راهکار اساسی برای پیشگیری و کنترل کمبود ویتامین D بصورت پایلوت، طراحی و به مورد اجرا گذاشته شده است. براساس نتایج این مطالعه، مقدار ویتامین D مورد نیاز برای افزودن به شیر، مکانیسم اجرایی و روش های کنترل کیفیت شیر غنی شده بدست آمده است و بر این اساس می توان برنامه غنی سازی شیر با ویتامین D را در کشور به اجرا گذاشت.
۱۲- طرح غنی سازی روغن خوراکی با ویتامین A بصورت پایلوت در استان سیستان و بلوچستان که از شیوع بالای کمبود ویتامین A برخوردار است طراحی و در دست اجراست. افزودن ویتامین A به روغن مصرفی خانوارها در بسیاری از کشورهای جهان بعنوان یک اقدام عمده برای کاهش کمبود ویتامین A به اجرا گذاشته شده است.
۱۳- پایش ید ادرار دانش آموزان ۱۰-۸ ساله سالیانه یکبار در کلیه دانشگاههای علوم پزشکی کشور به منظور حصول اطمینان از کفایت دریافت ید در منطقه به مورد اجرا گذاشته شده است. در این طرح، هر سال از هر دانشگاه ۲۴۰ نمونه ادرار جمع آوری و برای اندازه گیری میزان ید در ادرار به ۲۰ آزمایشگاه منتخب در سطح کشور ارسال می گردد (۲۸).
۱۴- ارزیابی نمک های مصرفی در سطح تولید، توزیع و مصرف (مراکز عمومی و خانوارها) به منظور کنترل میزان ید در نمکهای خوراکی و همچنین کنترل کیفیت نمک بر اساس دستورالعمل در کلیه دانشگاههای علوم پزشکی کشور اجرا می شود (۲۵).
۱۵- آموزش و بازآموزی کارکنان (کارشناسان تغذیه، بهداشت محیط، اداره نظارت بر مواد غذایی، آزمایشگاه مواد غذایی استان) در زمینه پایش و ارزیابی اختلالات ناشی از کمبود ید از طریق آموزش و تربیت Master Trainers در سطح ملی در سال ۱۳۸۱ اجرا شده و دانشگاههای علوم پزشکی کشور این دوره ها را در سطح استان و شهرستان باید به مورد اجرا گذارند.
۱۶- مکمل یاری ویتامین A و D برای کودکان زیر ۲ سال از روز پانزدهم پس از تولد تا ۲۴ ماهگی به میزان روزانه ۱۵۰۰ واحـــد بیـن الـملــلی ویتامین A و ۴۰۰ واحد بین المللی ویتامین D از طریق شبکه های بهداشتی درمانی کشور انجام می شود. مطالعه ANIS نشان داده است که فقط ۳۵% کودکان در سطح کشور قطره A+D یا مولتی ویتامین را بطور مرتب خورده اند، از این رو، تاکید بر آموزش کارکنان بهداشتی درمانی و مادران در زمینه اهمیت مصرف قطره A+D یا مولتی ویتامین یکی از اقدامات اساسی است که در سطح دانشگاه باید به آن توجه خاص بشود.

۱۷- آموزش همگانی تغذیه با اجرای برنامه های بسیج آموزش همگانی به منظور اصلاح الگوی مصرف غذا، کاهش مصرف مواد قندی، چربی و نمک با همکاری دانشگاههای علوم پزشکی کشور، رسانه های گروهی و رادیو و تلویزیون استان یکی از اقدامات اساسی است که با تدوین برنامه مدون و زمان بندی همه ساله باید به مورد اجرا گذاشته شود.