مقاله زراعت برنج در استان گیلان

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

  مقاله زراعت برنج در استان گیلان دارای ۱۲۷ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله زراعت برنج در استان گیلان  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی مقاله زراعت برنج در استان گیلان،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن مقاله زراعت برنج در استان گیلان :

زراعت برنج در استان گیلان

مقدمه
برنج از بهترین غلات غذایی اصلی مردم ایران و اکثر مردم آسیا بعد از گندم است و در ردیف محصولاتی است که از اهمیت خاصی برخوردار است. کشت آن در ۵ قاره و دربیش از ۴۰ کشور جهان در نیمکره شمالی از خط استوا تا مجارستان و نیم کره جنوبی از استوا تا استرالیا معمول می باشد . در سطحی معادل ۱/۱۴۸ میلیون هکتار با تولیدی برابر ۳/۴۹۱ میلیون تن بالغ می گردد که بازدهی آن درهکتار بطور متوسط ۳/۳ تن می باشد . (۱) ( ره آورد کیل ، مهندس علی رضا فائق ) ( دکتر محمد علی فائق ۱۳۷۴ )

با توجه به وسعت کشت ایرام که حدود ۱۶۵۰۰۰۰۰۰ هکتار می باشد ، ۱۶ میلیون هکتار آن را زمین های زراعی تشکیل می دهد که از این مقدار ۹/۱۰ آن یعنی حدود ۱۱ میلیون هکتار زیر کشت قرار دارند و بقیه به صورت آیش هستند . با توجه به اینکه برنج در بین کلیه محصولات زراعی بالاترین ارزش ناخالصی را داراست و همچنین درآمد بیشتری نسبت به سایر محصولات دارد لذا کشاورزان به زراعت این محصول رو می آورند و در مناطقی مانند استان گیلان و مازندران که شرایط اقلیمی و اکولوژیکی مناسب برای کشت برنج می باشد رواج بیشتری یافته است .
بر اساس آمار ارائه شده در سالهای ۱۳۴۱ تا ۱۳۶۹ در هر ثانیه ۳۰۰ متر مربع از سطح جنگلی و حدود ۴۰۰ متر مربع از سطح مراتع کاسته و تخریب می گردید که این موضوع تا حدودی متاثر از تبدیل اراضی به کشت برنج می باشد . این درصد تخریب اراضی به صورت جدولی در زیر نشان داده شده است .
ردیف موضوع سال ۱۳۴۱
(ملیون هکتار ) سال ۱۳۶۹
(میلیون هکتار) کاهش
( میلیون هکتار ) افزایش
( میلیون هکتار ) درصد تخریب
(در سال ۱۳۴۱)

۱ سطح کل جنگلهای کشور ۱۸ ۱۲ ۶ – ۳۳%
۲ سطح کل مراتع کشور ۹۰ ۵۰ ۴۰ – ۴/۴۴%
۳ سطح کل جنگلهای شمال کشور ۶/۳ ۹۱/۱ ۶۹/۱ – ۹/۴۶%
۴ سطح کل کویرها و اراضی بیابانی ۱۲ ۱۵ – ۳ ۲۵%

این عوامل باعث شد تا سطح زیر کشت برنج افزایش یافته و از ۳۸۰ هزار هکتار در سال ۱۳۵۰ به ۶۲۰ هزار هکتار در سال ۱۳۷۰ و همچنین میزان تولید برنج شلتوک از ۱۰۴۵ هزار تن در سال ۱۳۵۰ به ۲۵۰۰ هزار تن در سال ۱۳۷۰ برسد . مشاهده می شود که این روند تولید افزایش چشمگیری داشته است . (۲)

تاریخچه برنج در جهان
در حال حاضر حدود ۹۰% برنج دنیا در چین ، هندوستان ، ژاپن ، کره ، جنوب شرقی آسیا و جزایر اقیانوس آرام کشت می شود ؛ در خارج از آسیا کشورهای برزیل و ایالات متحده با تولید ۵/۰ درصد از برنج مصرفی جهان بیشترین مقدار تولید را دارند . (۲)
کشت برنج در جهان سابقه بسیار طولانی دارد و بدرستی نمی توان قدمت آن را مشخص کرد . انستیتو بین المللی تحقیقات برنج I.R.R.I در فیلیپین مبداء کشت برنج را ابر قاره قدیم بنام گندوانا (Gondwana ) دانسته که پس از شکسته شدن و تجزیه شدن به قاره های آفریقا ، قطب جنوب ، استرالیا ، مالاگاسی ، آمریکای جنوبی و جنوب شرقی آسیا موجب توزیع مشخص جغرافیایی گونه های برنج ORYZA گردید .
طبق بررسی های بعمل آمده مشخص شده مبدإ پیدایش اولین برنج قاره آسیا و کشور هندوستان بوده بطوری که در بیشتر نسخه های قدیمی هند ، برنج مظهر برکت و لطف خدایان آمده است حدود ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد برنج به شرق چین ، شمال هند بصورت دیم کشت می شده است که به تدریج ارقام آبی آن بوجود آمده و از هندوستان به سایر نواحی مستعد آسیا مانند ژاپن برده شد . اولین طبقه کشت برنج در آفریقا ، نیجریه مرکزی و توسط اعراب به مصر و مراکش و سپس به اسپانیا برده شده و از طریق کشور اخیر به سایر کشورهای اروپا منتقل گردیده و در قرن ۱۵ در شمال ایتالیا کشت می شد .
قدیمی ترین گونه Indica به ۷۰۰۰ سال بیش برمی گردد که در شرق چین و شمال هند پیدا شده است . در حفاریهای باستان شناسی در تایلند قدمت آن به ۴۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح می رسد . توزیع این گونه در خاور میانه حدود ۱۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح آغاز شده و انواع برنج‌ آفریقایی هرگز نتوانسته اهمیت اقتصادی برنج آسیائی را پبدا نماید . (۱)

واژه برنج
نام عمومی : Rice
نام علمی : Oryza Sativa

نام برنج از زبان هندی گرفته شده است که به آن اریسی (Arisi )
می گویند . در زبان انگلیسی Rice گفته می شود که همان نام عمومی برنج است و در زبان فرانسه Riz ، ایتالیا Rizo ، روسی Ris‌ و در زبان آلمانی به برنج Ries می گویند .
در استان گیلان به برنج ( بج ) (Bej ) به خوشه آن ( روزه ) (VORZE ) و به شلتوک آن جو می گویند . کلمه شلتوک از کلمه هندی چلتو (Chalte ) گرفته شده است . در زبان انگلیسی به شلتوک ( دانه برنج همراه با پوست آن ) Rice Paddy گفته می شود . (۲)
در استان گیلان همچنین به مزرعه برنج ( بیجار ) گفته ؛ به نشاء برنج (تم) (Tome) و به خزانه برنج ( تمبیجار ) (Tomebijar ) گفته می شود و به مقدار شلتوکی که برای تهیه خزانه سال بعد در نظر گرفته می شود . ( تخم جو ) (Tochmejoo) گفته می شود . در استان گیلان ساقه برنج که (اشکل ) (Ashkel ) نام دارد سوزانده می شود و در سطح خزانه بعنوان یک ماده تقویت کننده خاک ریخته می شود . از پوست دانه برنج که در مناطق شمال کشور آن را ( سپوس ) (Sopos ) می نامند برای تقویت مزارع باغات و خوراک دام و طیور استفاده می شود . (۱)

مناطق مهم تولید برنج در ایران
بیشترین تولید برنج در ایران در استان گیلان و مازندران است . بغیر از این دو استان در استانهای خوزستان ، فارس ، اصفهان ، خراسان ، زنجان ، سیستان و بلوچستان ، کردستان ، کرمانشاه ، آذربایجان شرقی و غربی نیز کشت برنج متداول است .مهمترین مناطق تولید کننده برنج در استان گیلان عبارتند از : آستارا ، طالش ، بندر انزلی ، فومن ، زیبا کنار ، رضوان شهر ، خمام ، لشت ، نشاء ، هشتپر ، لومان ، کوچصفهان ، صومعه سرا ، آستانه اشرفیه ، رودبار ، رودسر ، رشت ، سیاهکل ، لاهیجان و لنگرود شرایط اقلیمی مناسب برای شالیزار .
برنج گیاهی است ویژه که در مناطق گرم و باتلاقی و کلاً گیاهی است نیمه گرمسیری . این گیاه در طول دوره رشد به آب فراوان نیاز دارد که به حدود ۳۰۰۰۰ متر مکعب در هکتار است . بنابراین باید در مناطقی که بارندگی در آن به اندازه کافی وجود داشته باشد کشت شود . در مناطقی که بارندگی آنها حدود ۱۰۰۰ میلی متر باشد کشت برنج امکان پذیر بوده و محصول خوبی بدست می آید . چنانچه بارندگی از این مقدار کمتر باشد رشد برنج دچار اختلال خواهد شد . وجود سرما نیز باعث توقف رشد برنج خواهد شد و تولید محصول را پایین می آورد . متوسط دمای مورد نیاز برنج حدود ۳۳ درجه سانتی گراد است که این رقم در مورد ارقام زودرس کمتر و در مورد اقلام دیررس بیشتر است و ممکن است به ۴۰ درجه سانتی گراد و یا حتی بیشتر نیز برسد . میانگین دمای محیط کشت برنج باید بین ۲۲ تا ۳۰ درجه سانتی گراد باشد . هرگاه دمای محیط از ۱۳ درجه سانتی گراد پایین تر آید برنج با سرما روبرو می شود . همچنین هر گاه دمای محیط از ۴۰ درجه سانتی گراد بیشتر شود باعث اختلال در رشد ریشه خواهد شد و گیاه را از بین می برد .

ارقام اصلاح شده برنج

در ایران فعالیتهای پژوهشی بر روی برنج عملاً از سال ۱۳۳۶ در بنگاه کشاورزی لاهیجان و سپس در ایستگاههای تحقیقاتی برنج رشت در سال ۱۳۳۸ و آمل در سال ۱۳۴۲ آغاز شد و بعد از آن به ۱۴ استان دیگر گسترش یافت و در ارقام خارجی از سال ۱۳۳۶ در این بنگاه شروع گردید و در این مدت برنج های زیر در لاهیجان وارد شد : دو رقم برنج آمریکائی که دارای میزان تولید محصول ۴ تا ۵/۵ تن در هکتار بود .
در ایستگاه تحقیقاتی برنج رشت و ساری (۱۳۳۹ – ۱۳۳۸ ) ارقام خارجی زیر وارد شد : ۷ رقم برنج ایتالیایی ، ۲ رقم برنج هندی ، ۵ رقم برنج آمریکائی ، ۱۸ رقم برنج محلی .
در ادامه فعالیتهای اصلاحی پس از بررسی های زیاد در ایستگاه تحقیقات برنج رشت

دورگیری واریته های داخلی و خارجی برنج های زیر بعنوان برنج های اصلاح شده تولید و معرفی می گردد :
۱- گیل ۱ : در ادامه فعالیتهای کراس بریدینگ ( مطالعات به نژادی از طریق تلاقی ) در ایستگاه برنج رشت از ترکیب ارقام موسی ، طارم و آنستیکو بدست آمد . این رقم در سال ۱۳۵۸ انتخاب و معرفی شده است .
۲- گیل ۲ : در مرکز بررسی های برنج رشت از ترکیب ارقام سالاری و
IR – ۴۹۸ بدست آمده است .
۳- گیل ۳ : این رقم نیز در سال ۱۳۵۸ در ایستگاه برنج رشت بوسیله کراس بریدینگ از ترکیب ارقام سالاری و IR – ۴۸۹ بدست آمده است .
۴- گیل ۴ : در مرکز بررسی های رشت ارقام IR – ۲۸ بدست آمده است . این رقم دارای عملکرد بیشتری نسبت به گیل ۱ ، گیل ۲ و گیل است . ارقام گیل ۱،۲،۳ و ۴ دارای ارتفاع بوته ۱۰۰ تا ۱۳۰ سانتی متر بود و میانگین دوره رشد آنها ۱۳۰ روز می باشد ، عملکرد آنها ۴ تا ۵ تن در هکتار است .
۵- هزار : در مرکز بررسی برنج رشت از ترکیب ارقام دم سیاه ایرانی و برنج فیلیپینی تهیه شده است .
سایر ارقامی که در مناطق مختلف استان گیلان کشت می گردند ، عبارتند از: ۱) بینام : این رقم دارای دانه های متوسط بوده و میزان عملکرد آن ۴۲۵۰ کیلوگرم در هکتار می باشد .
۲) ۲۱۸ : دارای دانه هایی با طول متوسط و عملکرد آن ۴۵۰۰ کیلوگرم در هکتار می باشد .
۳) سپیدرود : دارای دانه های بلند و مقدار محصول آن ۱۰۰۰۰ کیلوگرم در هکتار می باشد . این رقم در سال ۱۳۵۶ از طریق کراس بریدینگ در ایستگاه برنج رشت معرفی گردید .
۴) ۲۲۱ : این رقم دارای دانه هایی با طول متوسط بوده و مقدار محصول آن ۸۲۰۰ کیلوگرم در هکتار می باشد .
خزر : در سال ۱۳۶۱ در ایستگاه تحقیقاتی برنج رشت مطالعات بهنژادی از طریق تلاقی منجر به انتخاب و معرفی ارقام خزر گردید . این رقم دارای دانه های بلند بوده و عملکرد آن ۷۸۰۰ کیلوگرم در هکتار می باشد .
ارقام خزر و سفید رود از ارقام پرمحصول برنج هستند و هم اکنون در سطحی حدود ۶۰ هزار هکتار از شالیزارهای گیلان کشت می گردند .

۲۲۲ : این رقم در ایستگاه تحقیقات برنج رشت تهیه گردیده که دارای طول دانه متوسط و عملکرد ۸۵۰۰ کیلوگرم در هکتار می باشد .
سنگر جو : دانه های این رقم بلند بوده و دارای عملکرد ۴۲۰۰ کیلوگرم در هکتار می باشد .
طارم : دانه های این رقم کوتاه بوده و میزان محصول آن ۵۰۰۰ کیلوگرم در هکتار است .
غریب : دارای دانه های کوتاه و عملکرد ۴۲۵۰ کیلوگرم در هکتار می باشد . حسن سرا : دانه های این رقم بلند بوده و میزان محصول آن ۳۸۰۰ کیلوگرم در هکتار است .
رضا جو : دانه های این رقم نیز بلند بوده و میزان محصول آن ۳۷۰۰ کیلوگرم در هکتار است .
۴/۳ : دانه های این رقم کوتاه بوده و عملکرد آن ۳۵۰۰ کیلوگرم در هکتار است . (۲)

شرایط اقلیمی مناسب برای شالیزار
برنج را اصولاً محصول گرمسیری و نیمه گرمسیری بحساب می آورند که ویژه نواحی مرطوب استوایی در مناطق نسبتاً گرم و باتلاقی و یا معتدل است.(۱)
این گیاه در طول دوره رشد آب فراوان نیاز دارد که در حدود ۳۰۰۰۰ متر مکعب در هکتار است . بنابراین باید در مناطقی که بارندگی در آن به اندازه کافی وجود داشته باشد کشت شود . در مناطقی که بارندگی آنها در حدود ۱۰۰۰ میلی متر باشد کشت برنج امکان پذیر بوده و محصول خوبی بدست می آید . وجود سرما نیز باعث توقف رشد برنج خواهد شد و تولید محصول را پایین می آورد و متوسط دمای مورد نیاز برنج حدود ۳۳ درجه سانتی گراد است که این رقم در مورد ارقام زودرس کمتر و در مورد ارقام دیررس بیشتر است و ممکن است به ۴۰ درجه سانتی گراد و یا حتی بیشتر نیز برسد .(۲)
بهترین درجه حرارت برای جوانه زدن بذر برنج ۳۰ درجه سانتی گراد
می باشد . بذر در درجه حرارت پایین تر از ۱۰ درجه و بالاتر از ۴۰ درجه سانتی گراد جوانه نمی زند ، لذا برای جوانه زدن هیچکاه نباید در جای خنک و یا خیلی گرم گذاشته است . با توجه به مطالب گفته شده می بایست بذور برنج را در آبی با درجه حرارت مناسب خیساند ( ۲۲- ۳۰ درجه سانتی گراد موجب تسریع در جذب آب و جوانه می گردد ) ، تا بدین وسیله رشد جنین افزایش یافته و جوانه زدن یکنواخت صورت گیرد .(۳)
میانگین دمای محیط کشت برنج باید بین ۲۲-۳۰ درجه سانتی گراد باشد هرگاه دمای محیط از ۱۳ درجه سانتی کراد پایین تر آید برنج با سرما روبرو می شود . همچنین هرگاه دمای محیط از ۴۰ درجه سانتی گراد بیشتر شود باعث اختلال در رشد ریشه خواهد شد و گیاه را از بین می برد . دمای محیط کشت در طول دوره رشد همواره باید متناسب با مراحل رشد گیاه باشد . دمای مذکور بویژه در زمان گل دادن باید مناسب و کافی باشد، زیرا در این دوره گیاه به حداکثر درجه حرارت نیاز دارد . بهترین دما در این زمان ۲۳ درجه سانتی گراد است . چنانچه در این مرحله از رشد برنج

دمای محیط پیرامون بعللی پایین باشد و رطوبت هوا نیز بیش از اندازه طبیعی بالاتر از ۸۰ درصد باشد تلقیح بخوبی انجام شده و دانه تشکیل نخواهد شد ، بعبارت دیگر برنج پوک شده و در نتیجه میزان تولید محصول به اندازه قابل ملاحظه ای پایین خواهد بود . بطور کلی رطوبت در محیط کشت برنج نباید کمتر از ۴۰ درصد و بیشتر از ۹۰ درصد باشد .
برنج گیاهی است ویژه کاشت در مناطق باتلاقی و بنابراین محیط کشت برنج همیشه باید به صورت غرقاب باشد . با وجود این در عمل تنفس این گیاه اختلالی بوجود نمی آید زیرا برنج می تواند از اکسیژن محلول در آب استفاده نموده و نیاز تنفسی خود را برطرف نماید . همچنین می توان مقداری از این اکسیژن را از طریق ساقه تامین نماید .
بطور کلی دمای آب در روز باید دو برابر شب یعنی حدود ۳۱ درجه سانتی گراد باشد ، معذالک آب داخل کرنها را باید در شب خارج نمود تا دمای خاک در شب کاهش یابد و مجدداً با وارد کردن آب خنک دما را کاهش داد . این عمل مزیت مهمی دارد و آن این است که در نتیجه این عمل تنفس گیاه در شب کاهش یافته و از تجزیه مواد آلی تولید شده در روز جلوگیری بعمل می آید .
شدت نور نیز در رشد گیاه برنج تاثیر مهمی دارد. بطوری که این گیاه برای انجام عمل تلقیح به شدت نور بالایی نیاز دارد . ار تفاع از سطح دریا در رشد برنج تاثیر زیادی نداشته و این گیاه را می توان تا ارتفاع ۱۴۰۰ متری از سطح دریا نیز کشت نمود . شرایط اقلیمی استانهای گیلان و مازندران به دلایل زیر برای کشت برنج مناسب می باشند .
جدا شدن جلگه های پست خزر از فلات مرکزی ایران توسط رشته کوههای البرز سب ایجاد آب و هوای معتدل مدیترانه ای با درصد رطوبت بالا در استان گیلان شده است . مجاورت استانهای گیلان و مازندران با دریای خزر وجود توده های کوهستانی اورال باعث بوجود آمدن منطقه ای باران خیز شده است . مجموع شرایط حاصله باعث شده که کشت برنج در این مناطق موفقیت آمیز باشد .( میانگین دمای مناسب برای کشت برنج حدود ۲۴ درجه سانتی گراد است که این رقم در تابستان به۳۶ درجه سانتی گراد نیز می رسد . )
میزان بارندگی در استان گیلان اغلب بالاتر از ۸۰۰ میلی متر است و اغلب ممکن است این رقم به ۲۰۰۰ میلیمتر برسد که این مقدار مناسب برای کشت برنج است . این استان از نظر رطوبت نیز برای کشت برنج مناسب می باشد . رطوبت مناسب برای کاشت برنج ۷۰ تا ۸۰ درصد است . شرایط مذکور باعث شد تا کاشت برنج در شمال کشور رونق یافته و با موفقیت همراه باشد . البته گاهی اوقات نیز بارندگی مصادف با زمان تلقیح برنج بوده که در این صورت شدیداً تاثیر منفی روی تولید محصول خواهد داشت. همچنین گاهی اوقات نیز بارندگی های شدید و مداومی در زمان کشت برنج انجام می گیرد که سبب ورس محصول شده و برداشت آن را با مشکل روبرو می سازد . (۲)

خاک شالیزرا
برنج معمولاً در خاکهایی که بافت تشکیل دهنده آنها تا ۶۰% رس همراه با مواد آلی پوسیده باشد بهترین محصول را می دهد . ولی به طور کلی بهترین خاک ارضی لیمونی رسی بوده در زمین های شنی نیز مورد کشت قرار می گیرد ، فقط عامل محدود کننده آن موضوع آبیاری است که فراوان و کافی موجود باشد و ثانیاً کود شیمیایی و حیوانی لازم به موقع به خاکهای شنی اضافه شده باشد .
PH مناسب برای رشد گیاه برنج بین ۵/۵ تا ۵/۶ است ، ولی در PH های ۴ تا ۷ نیز گیاه بخوبی

رشد نموده است . (۱)
برنج در خاکهای اسیدی رشد می کند که عموماً دارای یون سولفات است . در زراعت برنج از انجام شخم های عمیق باید خودداری نمود ، زیرا اولاً : برنج دارای ریشه های سطحی بوده و حداکثر تا عمق ۲۵ سانتی متر نفوذ می کند . ثانیاً شخم های عمیق با زیر و رو کردن خاکها قسمت های زیرین خاک را که دارای املاح است بالا آورده و در نتیجه باعث افزایش PH خاک می گردد و اثرات سوء بر جذب عناصر می گذارد .(۲)
خاکهای شور برای کشت برنج مناسب نسیت ولی گیاه در دوره های رشدی مختلف مقاومتهای مختلفی در مقابل شوری دارد و به تدریج هر چه قدر از عمر گیاه بگذرد باصطلاح پیرتر شده و مقاومت آن در مقابل شوری بیشتر می شود . (۱)
وجود نمک در مرحله تولید پنجه مانع تولید آن شده و در نتیجه رشد آن متوقف می شود . (۲)
قطر ذرات تشکیل دهنده این نوع خاک زبر بوده و قطری کمتر از ۰۰۲/۰ میلی متر دارد . به همین دلیل نفوذ پذیری این نوع خاک نسبت به آب کم بوده و این خودعامل مهمی در غرقابی شدن زمین شالیزار است . چسبندگی بین ذرات این خاکها بسیار زیاد بوده و در صورت خشک شدن در آنها سله ایجاد می شود . ( سله به شکافهای کم و بیش عمیق گفته می شود که ممکن است در این نوع خاک بوجود آید ).
خاک مذکور دارای پتاس ، منگنز ، آهن و فسفر می باشد . چون برنج دارای ریشه های سطحی است لذا در این خاک می توان به راحتی رشد نماید . مواد غذایی دراین خاک زیاد جابجا نمی شود و از یک ثبات نسبی برخوردار است . رنگ خاک در مناطق مختلف با توجه به درصد مواد تشکیل دهنده آن متفاوت است . همچنین خاکهای رسی وقتی که در تابستان بعد از برداشت برنج خشک گردند با ایجاد سله مانع فرسایش خاک می شدند .(۲)

اثرات اقتصادی مصرف کود در شالیزار
کود یکی از مهمترین عوامل تولید محصول برنج است . از سالهای ۱۹۰۰ به بعد استفاده از کود باعث افزایش محصول گردیده است . کود قادر است به میزان محصول برنج بیفزاید ولی این افزایش محصول تابع عواملی از قبیل نحوه استفاده کود ، مقدار استفاده از کود ، شرایط اقلیمی و شرایط اکولوژیکی خواهد بود . همانطور که کود باعث بالا رفتن میزان محصول می شود ، ولی استفاده

بیش از حد توصیه شده و همچنین کاشت واریته هایی که پاسخ مثبت به معرفی کود نمی دهند هر کدام از این عوامل به ترتیب ۲۰ تا ۵۰ درصد و ۲۰ تا ۴۰ درصد می تواند در کاهش محصول موثر باشند.
عواملی از قبیل دیر کاشتن بذر ، نامساعد بودن واریته و نژاد گیاه زراعی ، نامناسب بودن خاک در هنگام بذر کاری ، کمی بذر ، تاثیر علفهای هرز ، عدم تعادل کود ، گسترش و پخش نادرست آنها در زمانهای نامناسب ، نامساعد بودن ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی خاک ، خاکهای آهکی و غیره می توانند در کاهش بازدهی کودها موثر واقع شوند . لذا توجه به نکات فوق بسیار مهم و ضروری می باشد تا باعث کاهش محصول برنج نگردد .
در زراعت آبی به هر هکتار حدود ۲۰۰ کیلوگرم کود می دهند و مقدار محصول برنج تقریباً دو تن در هر هکتار است که خیلی کمتر از مقدار محصول معادل ۲۰۰ کیلوگرم خواهد بود . یا به عبارت ساده تر با مصرف ۲۰۰ کیلوگرم کود در هر هکتار باید عملکرد بیشتر باشد در حالی که چنین نیست . با توجه به این نکته اگر آمار وزارت کشاورزی درست باشد بنابراین نتیجه می گیریم که این کاهش عملکرد بستگی به نحوه کود دادن و شرایط اقلیمی و اکولوژیکی دارد .

با استفاده از برنامه ریزی های درست و آموزش کشاورزان در استفاده صحیح از کود را در نظر می گیرند و اگر بنا باشد که مصرف کود باعث کاهش محصول گردد مسلماً از استفاده کردن آن خودداری می نمایند . پژوهشگران در بررسی های مختلف به این نتیجه رسیده اند که می توان به ازای هر کیلوگرم ازت ، فسفر و پتاس (N , P2O5 , K2O ) ، ۱۰ کیلوگرم محصول منظور داشت . بطور خلاصه می توان نتیجه گیری کرد که استفاده صحیح و درست از کود نه تنها باعث کاهش محصول نمی گردد ، بلکه به میزان قابل توجهی نیز عملکرد برنج را افزایش می دهد . (۲)

بررسی وضعیت کودهای شیمیایی در اراضی شالیکاری

( جهان ، ایران ، استان گیلان )
با تاوجه به آمار مصرف کود در اراضی شالیکاری در دنیا و عملکرد آن در واحد سطح مشخص می باشد که سهم پتاسیم در فرمولهای کودی در اراضی شالیکاری دو استان گیلان و مازندران بسیار اندک و بعضاً صفر بوده (جدول ۱)

جدول ۱ – نسبت کود مصرفی و عملکرد هکتاری برنج در چند کشور جهان و ایران .
کشور سطح کشت برنج (هزار هتار) نسبت عناصر غذایی (کیلوگرم در هکتار) عملکرد برنج (کیلو در هکتار)
ازت
N فسفر
P2O5 پتاسیم
K2O جمع مواد غذایی مصرفی
مصر ۵۵۸ ۱۴۳ ۳۶ ۰ ۱۷۹ ۸۱۷۳
کره جنوبی ۱۱۰۳ ۱۷۰ ۷۰ ۸۰ ۳۲۰ ۶۱۷۹
اسپانیا ۵۴ ۱۷۸ ۵۶ ۴۶ ۲۸۰ ۵۹۴۵
ایتالیا ۱۶۲ ۱۱۹ ۸۸ ۷۲ ۲۷۹ ۵۵۵۸
ایران ۵۵۵ ۱۱۵ ۱۰۸ ۴ ۲۲۷ ۴۰۳۵
چین ۳۰۱۷۲ ۱۴۵ ۵۴ ۲۴ ۲۲۳ ۶۰۱۷
آمریکا ۱۳۵۸ ۱۴۷ ۱۷ ۲۱ ۱۸۴ ۶۲۷۵
مکزیک ۱۴۹ ۱۲۰ ۳۳ ۰ ۱۵۳ ۴۵۴۰

علیرغم نیاز فراوان گیاهان به پتاسیم به خصوص برنج با عملکرد بالا و برداشت پتاسیم فراوان توسط آن و تداوم بهره برداری از خاکها و عدم رایج بودن مصرف کودهای پتاسیمی سبب تخلیه پتاسیم خاکهای زراعی شمال کشور از استان گیلان تا استان گلستان گردیده است . برسی ها نشان

داده که خاکهای استان گیلان و مازندران از نظر پتاسیم فقیر می باشند بطوریکه فقط ۱۵ درصد از خاکهای این دو استان متجاوز از ۲۰۰ میلی گرم در کیلوگرم پتاسیم قابل دسترس داشته و بقیه یعنی ( ۸۵ درصد ) کمتر از ۲۰۰ میلی گرم در کیلوگرم دارند . (جدول ۲ )
جدول ۲ – وضعیت پتاسیم اراضی شالیکاری دو استان ( گیلان و مازندران )
پتاسیم میلی گرم در کیلوگرم درصد اراضی سطح زیر کشت دو استان ( هزار هکتار)
۱۰۰-۰ ۴۰ ۱۸۴
۲۰۰-۱۰۰ ۴۵ ۲۰۷
۲۰۰ ۱۵ ۶۹
جمع ۱۰۰ ۴۶۰

در گیلان و مازندران مجموعاً ۴۶۰ هزار هکتار اراضی شالیکاری وجود دارد . علیرغم اینکه حدوداً ۱۵ درصد از این خاکها پتاسیم بالاتر از ۲۰۰ میلی گرم در کیلوگرم دارند چنانچه حد بهرانی پتاسیم را برای ارقام پرمحصول برنج ۲۵۰ میلی گرم در کیلوگرم در نظر گرفته شود آمار ارائه شده در فوق موئد و نشان دهنده مشکلات ناشی از تخلیه پتاسیم در شالیزارها می باشد . بطور کلی آن قسمت از اراضی شمال کشور که دارای پتاسیم در حد مطولب هستند شامل قسمت محدود از زمینهای زراعی تحت کشت گندم و باغات میوه هم چنین اراضی مجاور سفید رود ( بدلیل وجود رسوبات

آبرفتی که دارای رسهای غنی از پتاسیم است ) ، هستند بطور کلی جهت رساندن میزان پتاسیم به حد با توجه به برداشت گیاهان از این عناصر شستشو در اثر آبیاری و نزولات و تثبیت توسط رسهای ۲:۱ بیش از ۹۵ درصد این اراضی نیاز به مصرف کودهای پتاسیمی دارند .(۴)
مصرف بیش از حد کودهای فسفاته در اراضی شالیکاری باعث بهم خوردن تعادل عناصر غذای و مانع ذب عناصر ریز مغذی بخصوص روی در این اراضی گشته بطوری که ۱/۶۷ درصد از اراضی استان گیلان دارای فسفر بالاتر از حد اپتیمم ( ۱۰ پی پی ام ) بوده ( حداقل ۲ و ۳ ) تقریباً دو سوم این اراضی دارای فسفر قابل ملاحظه می باشد و نیاز به کودهای فسفر نداشته و از طرفی مقدار نیاز گیاه برنج به فسفر در مقایسه با ازت و پتاسیم به مراتب پایین می باشد . برای برداشت ۱۵ تن شلتوک ( کل وزن توام بوته و دانه ) متجاوز از ۱۵۰ کیلوگرم ازت – ۳۰ کیلوگرم فسفر – ۱۵۰ کیلو گرم ازت – ۳۰ کیلوگرم فسفر – ۱۵۰ کیلوگرم پتاسیم – ۱۵ کیلوگرم منیزیم – ۱۴ کیلوگرم گوگرد ، از خاک برداشت می شود . در کود دهی ارارضی شالیکاری بخصوص برای فسفر و پتاسیم حتماً آزمایش خاک را باید در نظر داشت و با توجه به نقش ریز مغزیها بخصوص ZN ( روی ) CU ( مس ) B‌ (بر) اهمیت داده شود، زیرا یک تن برنج به ۶۷۵ کیلوگرم منگنز ، ۱۳۵ گرم آهن، ۴۰ گرم روی ، ۱۸ گرم مس ، ۱۵ گرم بر و ۲ گرم مولیبدن نیاز دارد . لذا با توجه به شرایط احیایی شالیزارها نیازی به عناصر آهن و منگنز وجود نداشته بلکه در برخی اراضی مسمویت این عناصر عامل محدود کننده می باشد ولی مصرف سایر عناصر ضرورت دارد. (۴) جدول ( ۳ )

جدول ۳ – وضعیت عناصر غذایی پتاسیم و فسفر در اراضی استان گیلان برابر نمونه برداری و آزمایش خاک
سال زراعی تعداد نمونه درصد پتاسیم K% درصد فسفر P%
>200PPM <200PPM >10PPM <10PPM
۷۸-۷۷ ۱۵۱۸ ۹/۱۳ ۱/۸۶ ۳/۶۲ ۷/۳۷

۷۹-۷۸ ۱۰۰۹ ۳/۱۱ ۷/۸۸ ۶/۶۰ ۴/۳۹

با توجه به جدول ۵ وضعیت فسفر اراضی خاکی از مصرف بی رویه آن در سالهای گذشته بوده که در مقایسه با نمونه برداریهای سال قبل ۲/۲ درصد کاهش یافته لذا ۶۰ درصد اراضی استان نیاز به فسفر ندارد .
روند پتاسیم دراراضی استان به دلیل عدم استفاده از کود پتاسیمی طی سالیان دراز ( ۴۰ سال ) تخلیه شدید پتاسیم خاک ، حاکی از آن است که ۸۵ تا ۴۵ درصد اراضی نیاز به پتاسیم داشته و با توجه به اینکه این تخلیه ۶/۲ درصد افزایش را نشان می دهد ، جهت ترمیم ذخیره خاک و اشباع کلوئیدها و رساندن میزان آن به حد اپتیمم بدلیل تنوع خاکهای استان که عمدتاً بغیر از اراضی

ساحلی دارای بافت سنگین بوده و رسهای ۲:۱ غالب بوده بطوریکه دارای قدرت تثبیت بالائی از کودهای پتاسیمی را دارا می باشند ، نیاز به استفاده بهینه و تداوم مصرف کودهای پتاسه در اراضی استان ضروری
می باشد و روند آن در سال زراعی ( ۷۷-۷۶ ) تا کنون بشرح جدول زیر بوده است :
جدول ۴ – جدول توزیع کود در استان گیلان طی سالهای (۷۹-۷۶) و نسبتهای کودی .
نوع کود سال زراعی ازته فسفاته پتاسه ریزمغذیها ماکروکامل نسبت عناصر کودی

N P K ریزمغزیها
۷۷-۷۶ ۵۱۵۶۸ ۲۰۰۹۸ ۲۹۷۲ – – ۱۰۰ ۳۹ ۶ –
۷۸-۷۷ ۴۹۳۳۱ ۹۲۸۸ ۱۶۱۶۴ ۸/۱۷ – ۱۰۰ ۱۹ ۳۳ ۰۳/۰
۷۹-۷۸ ۵۲۰۰۰ ۱۱۰۸۰ ۱۱۹۹۴ ۶/۵۳ ۲۰۰۰ ۱۰۰ ۲۱ ۲۳ ۳/۰
۸۰-۷۹* ۵۷۰۰۰ ۷۰۰۰ ۳۰۰۰۰ ۲۰۸۸ ۱۰۰۰۰ ۱۰۰ ۱۲ ۵۳ ۶/۳
• مقادیر کودهای قید شده برای سال ۵۰-۷۹ پیشنهادی مصرف بهینه کودهای شیمیایی در استان در سال آتی است .

سیاستهای تعدیل مصرف بهینه کودهای شیمایی استان گیلان در سال زراعی ۸۰-۷۹
در اجرای سیاستهای مصرف بهینه کودهای شیمیایی و مزارع و باغات کشور در جهت افزایش محصولات و افزایش کمی و کیفی محصولات و افزایش عملکرد در واحد سطح گنجاندن کودهای ریز مغذی در فرمولهای کودی برنامه های وسیعی در این امر از سوی سازمان کشاورزی استان گیلان با همکاری موسسه تحقیقات خاک و آب انجام گردیده که با توجه به آمار جدول شماره ۴ می توان به موارد زیر اشاره نمود :
۱- با توجه به اینکه در چهار دهه گذشته مصرف کرد دو استان منحصر به ازت و فسفر بوده بازنگری در این امر انجام گردیده که مصرف کودهای پرمصرف بر اساس نیاز گیاه و محصول مورد نظر آزمون خاک انجام گردد.
۲- با توجه به بررسی های بعمل آمده دروضعیت عناصر غذایی ارضی استان گنجاندن پتاس و فرمولهای کودی بعنوان یکی از ضروری ترین عناصر مورد نیاز در راس برنامه های توصیه بهینه و متعادل سازی کودهای شیمیایی قرار گرفت .

۳- بدلیل مصرف بی رویه فسفر و بالا بودن آن در اراضی سیاست عدم مصرف و متعادل وسازی و کاهش میزان آن در سطح اراضی استان بخصوص شالیزارها مورد توجه قرار گرفت . ( جدول ۵ توصیه کودهای شیمیایی برای محصولات استان ).
۴- با توجه به اینکه در شرایط فراهم بودن و متعادل سازی کودهای ماکرو و نیاز گیاهان به عناصر ریز مغذی و شناسایی کمبودها و محدودیتها جهت ارتقاء کیفیت و کمیت محصولات ضروری بوده و کودهای ریز مغذی نیز در فرمول های کودی گنجانده شده است .

۵- به منظور جایگزینی مناسب کودهای چند عنصری ( کامل ماکرو ، کامل میکرو ) بجای کودهای تک عنصری و سهولت استفاده از این کودها نیز در اراضی و باغات استان مد نظر گرفته است .
۶- با عنایت به جدول ۳ توزیع کود استان روند افزایش کودهای پتاسه در طی چهار سال زراعی گذشته و همچنین کودهای ریز مغذی و کاهش متعادل سازی کودهای ازته و فسفره حاکی از آن می باشد که در وضعیت فعلی کلیه نسبتهای متناسب با نسبتهای جه

انی کود و به نسبت (۵۳-۱۲-۱۰۰ ) رسانده شده است .(۴)
جدول ۵ – جدول توصیه عمومی کودها برای برنج
نوع محصول کودهای پر مصرف کودهای کم مصرف (ریزمغزیها) و سایر کودها
ازته فسغاته پتاسه سلوفات مس سولفات
روی سولفات
منیزیم اسید
بوریک دولومیت کود
یلیکاتی یا ماکروی کامل + سولفات روی
برنج-رقم محلی ۱۲۰ – ۱۰۰ ۱۰ ۲۰ – ۱۰ ۵۰۰ – ۳۰۰+۲۰
برنج – خزر ۱۸۰ ۵۰ ۲۰۰ ۱۰ ۳۰ – ۱۰ ۵۰۰ – ۴۰۰+۳۰
برنج ندا-نعمت سپیدرود ۲۵۰ ۵۰ ۳۰۰ ۱۰ ۴۰ – ۱۰ ۵۰۰ – ۴۰۰+۴۰

کودهای مناسب برای شالیزار
کودهایی که در مزارع شالی کاری بکار می روند عبارتند از :
کودهای سبز – کودهای دامی – کودهای شیمایی

۱- کودهای سبز

کودهای سبز باقیمانده گیاهان است که پس از برداشت محصولات قسمتی از آن در خاک باقی می ماند و دارای اهمیت زیادی برای حاصلخیزی خاک است . مثل کلش و سبوس ، برگ ، ساقه و باقیمانده
ریشه ها .
اضافه شدن مواد آلی به خاک توسط گیاه بستگی به نوع کشت و آب و هوا دارد . کلش به برگ و ساقه گیاهن تیره غلات گفته می شود که عمده ترین مواداولیه تولید کننده و قسمت آلی و هوموس خاک را تشکیل می دهد و از نظر پتاس و کلسیم غنی است . افزودن این ماده در خزانه باعث افزایش مواد غذایی سطح خاک می گردد . کلش دارای مواد شیمیایی زیادی است ولی عموماً فاقد اسید هومیک است .کلش را می توان مستقیماً به خاک افزود و یا اینکه ابتداء آن را در محل مخصوصی تبدیل به کود نمود و سپس به خاک اضافه کرد . شخم کود سبز باید سطحی

باشد ، زیرا اگر شخم عمیق صورت گیرد کلش در زیر خاک بدون تخمیر و پوسیده مانده و موجب اختلالاتی در خاک می گردد . کودهای سبزی که در شالیزارها استفاده می گردد عموماً شبدر یا یونجه است .
با توجه به اینکه هر هکتار زراعت برنج در طول هر دوره رشد به ۸۰ تا ۱۵۰ واحد ازت نیاز دارد و خاک برنج کاری باید همیشه از عناصر مصرفی غنی باشد مقدار ازت خاک نباید از ۲/۱ در هزار هکتار کمتر باشد .