مقاله در مورد تاثیر سطوح مختلف نیتروژن بر عملکرد، ترکیبات تشکیل دهنده اسانس، ترکیبات فنلی و خاصیت آنتی اکسیدانی گیاه دارویی مرزه

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

 مقاله در مورد تاثیر سطوح مختلف نیتروژن بر عملکرد، ترکیبات تشکیل دهنده اسانس، ترکیبات فنلی و خاصیت آنتی اکسیدانی گیاه دارویی مرزه دارای ۹۹ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله در مورد تاثیر سطوح مختلف نیتروژن بر عملکرد، ترکیبات تشکیل دهنده اسانس، ترکیبات فنلی و خاصیت آنتی اکسیدانی گیاه دارویی مرزه  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی مقاله در مورد تاثیر سطوح مختلف نیتروژن بر عملکرد، ترکیبات تشکیل دهنده اسانس، ترکیبات فنلی و خاصیت آنتی اکسیدانی گیاه دارویی مرزه،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن مقاله در مورد تاثیر سطوح مختلف نیتروژن بر عملکرد، ترکیبات تشکیل دهنده اسانس، ترکیبات فنلی و خاصیت آنتی اکسیدانی گیاه دارویی مرزه :

در سال ۱۳۸۸ ،آزمایشی به منظور بررسی تاثیر سطوح مختلف منبع نیتروژن بر میزان عملکرد، ترکیبات تشکیل دهنده اسانس و متابولیت های ثانویه گیاه دارویی مرزه ( .Satureja hortensis L ) به مورد اجرا گذاشته شده از کود اوره به عنوان منبع نیتروژن استفاده شد. سطوح مختلف کودی عبارت از ۰-۵۰-۱۰۰و۱۵۰ کیلوگرم در هکتاربودند. آزمایش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در ۳ تکرار به مورد اجرا گذاشته شد. نتایج نشان داد که استفاده از کود باعث افزایش وزن تر و خشک در گیاه دارویی مرزه گردید. بالاترین وزن تر و خشک (۹۳/۱۶۳ و ۳۱/۳۳ گرم) در تیمار ۱۵۰ کیلوگرم

کود ازت در هکتار مشاهده شد. همچنین بالاترین درصد و بازده اسانس نیز در تیمار ۱۵۰ کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن و کمترین میزان آن در تیمار شاهد مشاهده شد. شناسایی ترکیبات و مقادیر عناصر تشکیل دهنده اسانس توسط دستگاه کروماتوگرافی گازی (GC) و کروماتوگرافی گازی متص

ل به دستگاه جرم سنجی GC/MS) ) انجام شد. بیست ترکیب در اسانس گیاه دارویی مرزه در تیمارهای مختلف کودی شناسایی شد که عمده ترکیبات عبارتند از کارواکرول گاما- ترپنین ، آلفا

– ترپینن و پارا- سیمن بودند. میزان ترکیبات فنلی توسط ماده فولین سیوکالیتو انجام شد و بر حسب میلی گرم گالیک اسید برگرم ماده خشک تعیین گردید. همچنین خاصیت آنتی اکسیدانی گیاه مرزه توسط ماده ۲ و ۲ دی فنیل – ا- پیکریل هیدرازیل (DPPH) انجام شد و توسط IC50 گزارش گردید. بالاترین میزان ترکیبات فنلی در تیمار ۱۰۰ کیلوگرم کود نیتروژن در هکتار (۵۶/۲۵ میلی گرم گالیک

اسید/ گرم ماده خشک) و کمترین آن در تیمار شاهد(۹۰/۲۳ میلی گرم گالیک اسید/گرم ماده خشک )مشاهده شد. نتایج این آزمایش نشان دادکه استفاده از کود نیتروژن تاثیری بر میزان خاصیت آنتی اکسیدانی گیاه دارویی مرزه ندارد.
کلمات کلیدی : مرزه،کودنیتروژن، اسانس،متابولیت های ثانویه ،ترکیبات فنلی، خاصیت آنتی اکسیدانی

فصل اول
مقدمه

مقدمه :
خداوند متعال هیچ چیزی را بدون فایده نیافریده است و در هر مخلوقی حکمتی نهفته است. از جمله نعمت های خداوندی گیاهان دارویی می باشند که از قدیم بشر با آن ها آشنا شده، جهت معالجات بیماران خود مورد استفاده قرار داده است. پیشرفت های علمی و فناوری طی دو دهه اخیر، اهمیت و نقش گیاهان دارویی را در تامین نیازهای بشر به ویژه در حیطه درمان دوچندان ساخته است. امروزه با استفاده ازروش ها و فنون تخصصی، مهمترین مواد و ترکیب های موثر

گیاهی شناسایی و در ساخت انواع داروها و ترکیب های شفابخش به کار گرفته می شود (امین،۱۳۸۰). اثرات جانبی داروهای شیمیایی، الزامات زیست محیطی و روند تدریجی گرایش به سوی فراورده های طبیعی سبب شده به گیاهان دارویی توجه بیشتر شود(آزاد بخت،۱۳۷۸).
ایران یکی از کشورهایی است که در آن مصرف گیاهان دارویی به صورت سنتی و بومی پیشینه ای طولانی دارد و به دلیل شرایط اقلیمی و جغرافیایی مناسب ، رویشگاه گستره وسیعی از گیا

هان دارویی می باشد، که بخشی از آن ها به صورت خام از جمله اقلام صادراتی کشور ما بوده است.این پراکنش به گونه ای است که سبب شده فلور گیاهی ایران بیش از فلور گیاهی تمام اروپا باشد. با وجود مصارف گوناگون گیاهان دارویی در زمینه های صنایع دارویی، غذایی، بهداشتی و آرایشی متاسفانه در کشور ما کمتر به فراوری گیاهان دارویی توجه شده است. درحالی که این موضوع با توجه به تنوع گسترده آن می تواند بخش های گوناگونی از نیروهای متخصص وعلاقه مند را از بخش کشاورزی گرفته تا بخش های میانی و حد واسط و صنعتی مانند بسته بندی گیاهان دارویی، غذایی، بهداشتی و آرایشی را در بر می گیرد و سبب پویایی اقتصادی و اجتماعی مناطق مختلف شهری و روستایی کشور شود. هر چند که حتی در افول استفاده از گیاهان دارویی بسیاری از افراد سنتی در تمام جهان جهت درمان اولیه بیماری های خود از گیاهان دارویی، استفاده نموده اند(آزاد بخت،۱۳۷۸).

گیاهان دارویی میراثی منطقه ای ولی با اهمیت جهانی هستند که ثروت عظیمی را به جهان ارزانی داشته اند، تنوع و کثرت گیاهان با خواص درمانی همه را شگفت زده کرده است چرا که تخمین زده می شود حدود ۷۰۰۰۰ گونه گیاهی از گلسنگ ها تا درختان تنومند حداقل یکبار در طول تاریخ سنتی به عنوان دارو در جوامع بشری استفاده شده اند(یزدانی و همکاران،۱۳۸۳).
واژه گیاهان دارویی تنها به گیاهانی که تسکین دهنده آلام مردم هستند اطلاق نمی شود بلکه این گیاهان به عنوان طعم دهنده ها، نوشیدنی ها، شیرین کننده ها، رنگ های طبیعی و حش

ره کش ها و همچنین به عنوان ماده اولیه محصولات آرایشی و بهداشتی نیز مورد استفاده قرار می گیرند. در طی دهه های گذشته گسترش وسیعی در طیف درمان های گیاهی صورت گرفته که رشد سریع تقاضا برای داروهای گیاهی و بالطبع گیاهان دارویی در دنیا را به دنبال داشته اس

ت (امید بیگی،۱۳۷۹؛جمزاد،۱۳۷۳: زرگری،۱۳۷۰).
در دو قرن گذشته، با پیشرفت علم شیمی، با الگوگیری از مواد طبیعی، مواد با ارزش دارویی متعددی در آزمایشگاه ساخته شده و از این طریق خدمات شایان توجهی به جامعه شده است. از طرفی استفاده از گیاهان دارویی تا حدودی کاهش یافته است. با ظهور مشکلاتی همچون بیماری های لاعلاج (سرطان، بیماری ها و ….) بروز عوارض جانبی ناشی از مصرف بسیاری از مواد شیمیایی، هزینه های سنگین جهت تهیه بعضی از مواد و … مجدداً گرایش به استفاده از گیاهان دارویی در دهه های اخیر زیاد شده است. امروزه با روش های توسعه یافته استخراج، جداسازی و شناسایی کشت سلول و روش های پیشرفته کشاورزی و باغبانی و با شناخت از روش های نوین تکنولوژی داروسازی، استفاده از گیاهان دارویی روز به روز رو به فزونی نهاده است(امین، ۱۳۸۴؛مومنی و همکاران ،۱۳۷۷).
در استفاده از گیاهان دارویی، شناخت گونه دارویی از جایگاه ویژه ای برخوردار است. هر چند تحقیق و بررسی علمی بر روی گیاهان سنتی نیز جایگاه ویژه ای دارد، ولی معمولاً شناخت دقیق مواد موثره، کمک می کند تا پیش بینی هایی را در مورد ارزش دارویی یک گونه ارائه داد(آزاد بخ

ت، ۱۳۷۸).
برای نشان دادن اهمیت کشت و تولید گیاهان دارویی، کافی است درباره چند جنبه مهم کشت و تولید این گیاهان از قبیل نوع گیاهی که کشت می گردد، میزان تولید محصول زیر کشت و اهمیت اقتصادی آن (اهمیت صادراتی و نیازهای صنایع دارویی به آن)، اثر عوامل زیست محیطی (و به ط

ور کلی مکان مناسب کشت) بر کیفیت وکمیت مواد موثره هر گونه گیاه و … ،توضیحات و مثال هایی ارائه شود(امید بیگی، ۱۳۷۹)
نظر به اینکه با پیشرفت های جدید علوم شیمی و داروسازی ، مواد موثره لازم در معالجات پزشکی به صورت مصنوعات کارخانه ای عرضه می شوند، برخی فکر می کنند با عرضه مواد مصنوعی مذکور، از اهمیت گیاهان دارویی کاسته شده و دیگر به کشت و تولید آن ها نیازی نیست. ولی

آمار سال های اخیر نشان می دهد که این تصور چندان صحیح نبوده و با وجود عرضه مواد مصنوعی مشابه مواد موثره گیاهان دارویی به مردم، نه تنها ازمیزان کشت و تولید این گیاهان (لااقل در سطح کشورهای اروپایی ) کاسته نشده است، بلکه تولید و مصرف آن ها افزایش نیز یافته است(امید بیگی، ۱۳۷۹).
کشور ایران با ۱۱ اقلیم مختلف آب و هوایی و بیش از ۷۵۰۰ گونه گیاهی ، بستر بسیار مناسبی برای دست یابی به گونه های با ارزش دارویی و نادر می باشد که می توان نسبت به سازگار کردن و معرفی تعدادی از آن ها به عرصه های زراعی اقدام کرده ،یا از بذرهای اصلاح شده خارجی برای کاشت در اراضی با شرایط متناسب با نیازهای اکولوژیک گیاه استفاده نمود. از آن جایی که محصول نهایی در زراعت گیاهان دارویی دست یابی به متابولیت های ثانویه و یا همان مواد موثره دارویی می باشد. زارع گیاهان دارویی باید با تمامی فاکتورهای موثر بر رشد و عملکرد نهایی در زراعت گیاهان دارویی بر اساس میزان مواد موثره تولید شده در واحد سطح سنجیده شود، بنابراین افزایش تولید پیکره رویشی گیاه در واحد سطح به تنهایی ملاک سنجش نمی باشد. از عدم آگاهی از روابط متقابل بین گیاه و عوامل محیطی و یا عدم توجه دقیق به نقش این عوامل از سویی و از سوی دیگر عدم توجه به ادوات و تجهیزات جانبی مورد نیاز برای تولید، موجب صرف وقت و هزینه هایی می شود که قابل جبران نخواهد بود، چرا که در اختیار نداشتن امکاناتی همچون فضا و یا تجهیزات مناسب برای خشک کردن پیکره رویشی گیاه برداشت شده و یا شستشوی ریشه های از خاک خارج شده، امکان نگهداری محصول برداشت شده را، حتی برای مدت زمان کوتاه از کشاورز سلب کرده و موجب افت شدید راندمان یا از بین رفتن محصول می گردد(آزاد بخت،۱۳۷۸ ؛ یزدانی و همکاران ،۱۳۸۳).
استفاده روز افزون مردم از گیاهان دارویی و همچنین تمایل شرکت های تولید کننده مواد دارویی به داروهای دارای منشا گیاهی را می توان به دلایل زیر نسبت داد:
تهیه برخی از مواد موثره فعال که در صنایع دارویی اهمیت بسیاری دارند، به طور مصنوعی امکان پذیر نیست و تنها به صورت طبیعی از گیاهان مورد نظر قابل استخراج هستند. این دسته از مواد به

طور کلی ساختمان شیمیایی ناشناخته ای دارند و یا به دلیل داشتن ساختمان شیمیایی بسیار پیچیده، تهیه آن ها به صورت مصنوعی در صنایع داروسازی مشکل است.
مواد موثره دارویی گیاهان ادویه ای (زیره سبز، تلخون، گیشنیز،…) علاوه بر آن که طعم و مزه مواد غذایی را بهتر می کنند، اشتها آور نیز هستند و باعث هضم مواد غذایی و سلامت دستگاه گوار

ش می گردد. مواد موثره ادویه ها، گاه اثرهای شفابخش دیگری علاوه بر خاصیت اصلی شناخته شده خود دارند.
در گذشته، گیاهان دارویی به عنوان منبع اصلی مواد شفابخش، به طور وسیعی توسط مردم مورد استفاده قرار می گرفت. تا آن که پس از به بازار آمدن داروهای شیمیایی، استفاده از مواد طبیعی مذکور به طور چشمگیری کاهش یافت. ولی در سال های اخیر آشنایی علمی و بنیادی انسان با خواص و آثار مفید مواد دارویی طبیعی، زمینه استفاده روز افزون از آن ها را فراهم آورده است. به همین دلیل، دربیشتر کشورهای پیشرفته مراکز تحقیقاتی خاص گیاهان دارویی تاسیس شده است که این مراکز تحقیقاتی، هر روز مواد موثره متعددی را درگیاهان همراه با اثرهای مطلوب آن ها شناسایی و معرفی می کنند و نتایج حاصل را به صورت مقالات مفیدی منتشر می سازند(امید بیگی، ۱۳۷۹).
از عمده اهداف و انگیزه های کشاورزان در انتخاب گیاهان دارویی به عنوان فعالیت کشت، سودآوری بالای آن ها درمقایسه با انواع مختلفی از سایر محصولات زراعی می باشد. به ویژه آن که برخی از انوع این گیاهان در شرایط نامساعد و محدود کننده نیز، قابلیت کشت و تولید را دارند (امید بیگی،۱۳۷۹؛یزدانی و همکاران،۱۳۸۳).
گیاهان دارویی گیاهانی هستند که یک یا برخی از اندام های آنها حاوی مواد موثره بوده، که این مواده کمتر از ۱% وزن خشک گیاه را تشکیل می دهد و دارای خواص دارویی بر روی موجودات زنده است . همچنین کاشت، داشت وبرداشت این گیاهان به منظور استفاده از ماده موثره آن ها انجام می شود(امید بیگی،۱۳۷۹).
۱-۱- اهداف پژوهش
یکی از عوامل درونی گیاه،تغییراتی است که در ماده موثره گیاهان دارویی بسته به نوع تغذیه پدید می اید. به طوری که مقدار ماده موثره در مراحل قبل از اعمال کود نیتروژن متفاوت است و این امر می تواند تاثیر بسیار زیادی بر میزان ماده موثره استحصال شده از این گیاهان داشته باشد. از آنجایی که عامل فوق می تواند در میزان عملکرد و متابولیت های ثانویه تولید شده در گیاه موثر باشند و تا کنون تحقیقاتی در این خصوص در مورد این گیاه دارویی انجام نشده است، هدف از تحقیق حاضر بررسی سطوح مختلف نیتروژن بر میزان اسانس ، ترکیبات فنلی و خاصیت آنتی اکسیدانی گیاه دارویی مرزه است.

با توجه به کاربرد وسیع اسانس های گیاهی و ترکیبات فنلی و آنتی اکسیدانی در صنایع دارویی، پزشکی و آرایشی- بهداشتی و همچنین تاثیر ترکیبات فنلی و آنتی اکسیدانی در جلوگیری ازبیماری های قلبی و سرطان و نیز کاربرد آنتی اکسیدان های طبیعی در صنایع غذایی و بهداشتی نتیجه این طرح می تواند مورد استفاده دست اندرکاران صنایع دارویی، غذایی، آرایشی و بهداشتی و تولید کنندگان گیاهان دارویی قرار گیرد.
به طور کلی اهداف این پژوهش عبارتند از:

۱- بررسی میزان اسانس و اجزاء تشکیل دهنده اسانس در گیاه دارویی مرزه.
۲- بررسی ترکیبات فنلی موجود در گیاه.
۳- بررسی میزان فعالیت آنتی اکسیدانی در گیاه دارویی مرزه .
۴- بررسی اثر سطوح مختلف نیتروژن بر میزان اسانس و اجزاء تشکیل دهنده اسانس.
۵- بررسی اثر سطوح مختلف نیتروژن بر میزان ترکیبات فنلی و خاصیت آنتی اکسیدانی گیاه داوریی مرزه .
۶- بررسی رابطه ترکیبات فنلی و خاصیت آنتی اکسیدانی در گیاه دارویی مرزه .
۷- بررسی مناسب ترین سطح نیتروژن جهت رسیدن به بالاترین ماده موثره در گیاه دارویی مرزه.
۱-۲- ویژگی های گیاهی
۱-۲-۱- جنس مرزه
مرزه یکی از جنس های مهم متعلق به تیره نعناع سانان می باشد. این جنس حدود ۳۰ گونه داشته که ۱۲ گونه از این جنس در ایران وجود دارند که به تقریب ۸ گونه آن بومی و منحصر به کشور ایران می باشد که عبارتند از: مرزه آذربایجانی ، مرزه بختیاری ، مرزه صخره زی ، مرزه تالشی ، مرزه جور برگ ،مرزه کلاری ، مرزه خوزستانی و مرزه سهندی علاوه بر این حدود چهار گونه دیگر علاوه بر ایران در تالش، ترکمنستان، آناتولی، قفقاز، ماورای قفقاز و عراق نیز می رویند که

عبارت از مرزه آناتولی ، مرزه گل درشت ، مرزه جنگلی (مرزه سفید) ، و مرزه سنبله ای می باشند(Rechinger,1982). مرزه اهلی یا مرزه باغی با نام علمیhortensis L. Satureja از مهمترین گونه های این جنس بوده که در بیشتر کشورهای دنیا کاشته می شود (امامی و همکاران ۱۳۸۳).
۱-۲-۲- ویژگی های مرزه باغی
مرزه گیاهی است یکساله و مقاوم، دارای ریشه کوچک،فیبری، دوک مانند و ساقه منشعب ب

ا خطوط طولی است. این گیاه حالت بوته ای کوتاه و پر پشت داشته، ارتفاع آن به ۲۰ تا ۳۰ سانتی متر می رسد. برگ های متقابل دارای دمبرگ کوتاه با حاشیه کامل، سرنیزه ای، خطی، غده دار و کم و بیش سبز رنگ می باشند. گل ها صورتی تا آبی-سفید هستند ودر دسته های محوری قرار داشته، دارای کاسه رگه دار استکانی شکل و جام سفید رنگ ۲ لبی با ۵ لوب می باشند. میوه ۴ فندقه تخم مرغی به رنگ قهوه ای است. این گیاه بومی مناطق مدیترانه است و به طور وسیعی در باغچه ها و مزارع سراسر اروپا کشت می شود. گیاه مزبور از فصل تابستان تا پاییز برداشت می شود.این گیاه بومی جنوب و جنوب شرق اروپا می باشد اما در سایرمناطق به صورت کاشته شده یافت میشود (امامی ،۱۳۸۳ویزدانی و همکاران،۱۳۸۳).

۱-۲-۳- نیاز های محیطی گیاه مرزه باغی
این گیاه بومی اروپای جنوبی است و در محدوده وسیعی از شرایط آب و هوایی رشد می کند. این گیاه محیط به نسبت گرم و خشک و آفتاب کامل و خاک های حاصلخیز و زهکشی شده را ترجیح می دهد. تکثیر این گیاه به وسیله بذر است. در کاشت ردیفی فاصله بین ردیف ها ۴۵- ۴۰ سانتی

متر می باشد که ۳۵-۳۰ عدد بذر در هر متر طول کاشته می شود. این گیاه نسبتا به آب زیادی نیاز دارد. زمان کاشت بذر در اواخر فروردین و اوایل اردیبهشت پس از بر طرف شدن خطر یخبندان بهاره یا به عنوان کشت دوم در اواخر بهار و اوایل تابستان است. مدت جوانه زنی بذر ۱۵-۱۰ روز بسته به دمای خاک و محیط متغیر است. این گیاه در طیف وسیعی از خاک ها رشد می کند، اما خاک های لومی با اسیدیته حدود ۷ را ترجیح می دهد(یزدانی و همکاران،۱۳۸۳).
۱-۲-۴- خواص دارویی اسانس و متابولیت های ثانویه گیاه مرزه باغی
اسانس مرزه از تقطیر برگ ها و سرشاخه های جوان گیاه تحت تاثیر بخار آب حاصل می شود.

اسانس این گیاه دارای ۳۰% کارواکرول و ۲۰ تا ۲۵% پارا- سیمن می باشد. اسانس مرزه مایعی است بی رنگ یا مایل به زرد، محلول در اتر، کلروفرم، الکل، اتر دو پترول و روغنی است که وزن مخصوص آن بین ۸۹۵/۰ تا ۹۱۳/ می باشد.
گیاه و اسانس حاصله از آن دارای اثر مقوی معده، نیرو دهنده، تسهیل کننده هضم و ضد نفخ و مدر می باشد. همچنین بطور خفیف قابض بوده و در اسهال های حاد و مزمن به کار می رود. به عنوان ضد کرم مورد مصرف دارد و در حالت بحرانی آسم و احتقان و پر خونی لوزه ها به کار می رود. در کاربرد خارجی، لوسیون آن روی زخم های دیر علاج دارای اثر مفید می باشد. اسانس مرزه دارای اثر ضد عفونی کننده نیزمی باشد(شاهرخی و مومنی،۱۳۷۰؛میر جلیلی،۱۳۸۰).
نتایج پژوهش های انجام شده روی خواص ضد میکروبی گونه های مختلف جنس مرزه نشان می دهد اسانس این گیاهان دارای خاصیت ضد میکروبی قوی بوده و از اسانس آن ها می توان در صنایع غذایی استفاده کرد(Mirjana, 2005). پژوهش های انجام شده در ایران و کشور ترکیه نشانگر این است که اسانس به دست آمده از بخش های هوایی گیاه مرزه باغی دارای خاصیت ضد قارچی، ضد میکروبی و ضد باکتریایی می باشد(Baser et al., 2001; Ozcan & Erkmen 2001; Azaz et al., 2002; Erkmen & Ozcan 2003; Mansouri, 1999) .
افزون بر این، مشخص گردیده که اسانس گیاهانی که دارای مقادیر بالای تیمول وکارواکرول می باشند، دارای خاصیت ضد قارچی قوی می باشند(Perr ucci et al.,1995).
مرزه نیز از گیاهان دارویی است که دارای اثرات ضد نفخ, ضد اسهال, ضد اسپاسم وآنتی اکسیدان می باشد. وجود ترکیباتی مانند کارواکرول در اسانس گیاه مرزه باعث خاصیت ضد عفونی کننده و ضد باکتری وضد قارچ می باشد(بقالیان و نقدی بادی،۱۳۷۹:مومنی و شاهرخی،۱۳۷۷:میرجلیلی،۱۳۸۰:میرزا و همکاران،۱۳۸۰).
نام جنس مرزه مشتق از کلمه لاتین Satyrusبه معنای شهوانی است زیرا این گیاه محرک قوه باء می باشد. از دیگر متابولیت های موجود در گیاه مرزه به جز اسانس می توان از تانن، قند و پیروکاتکول نام برد (امامی ، ۱۳۸۴).
نتایج سایر تحقیقات انجام شده روی خواص دارویی مرزه و ترکیبات آن نشان می دهد که این گیاه دارای خواص ضد اسپاسم، ضد اسهال و خاصیت آنتی اکسیدانی می باشد(Deans & Svoboda, 1989; Güllüce et al., 2003; Hajhashemi et al., 2000 ; Sefidkon & Jamzad, 2004)

۳-۱- ترکیبات شیمیایی و اهمیت آن ها
۱-۳-۱- ماهیت اسانس ها و متابولیت های ثانویه
ترکیبات طبیعی که در گیاهان دارویی یافت می شوند، کاربرد زیادی در صنایع دارویی، صنایع غذایی به عنوان افزودنی یا رنگ های طبیعی، صنایع عطر و ادوکلن، استفاده در فرمول حشره کش ها و سایر ترکیبات مفید شیمیایی دارند. این مواد در مجموعه ای تحت عنوان متابولیت های ثانویه قرار می گیرند.این مواد به اسانس ها، آلکالوئیدها، گلیکوزیدها، ترکیبات فنلی، ساپونین ها، اسید سالیسیلیک (سالیسیلات ها) ویتامین ها و… تقسیم می شوند(امید بیگی،۱۳۷۹).
اسانس ها ترکیبات معطری هستند که در اندام های مختلف گیاهان یافت می شوند به علت تبخیر در مجاورت هوا در حرارت عادی، آن ها را روغن های فرار یا اتری یا اسانس های روغنی نیزمی نامند.اسانس ها به طور کلی بی رنگ هستند، به ویژه هنگامی که تازه باشند ولی در اثر مرور زمان به علت اکسیداسیون و رزینی شدن ، رنگ آن ها تیره می گردد. برای جلوگیری از این تغییرات باید اسانس ها در مکان خنک، خشک و ظرف های سربسته، از جنس شیشه نگهداری نمود. اسانس ها در الکل محلول و به میزان کمی در آب حل می شوند.اگر چه اسانس ها از نظر ترکیب شیمیایی با یکدیگر متفاوتند، ولی در بعضی از خواص فیزیکی مشترک می باشند. اسانس ها دارای بوی مشخص و ضریب شکست قوی بوده و اغلب روی نورپلاریزه موثر می باشند. قدرت چرخش اسانس ها اغلب وسیله مناسبی جهت تشخیص آن ها می باشد به طور کلی، اسانس

ها با آب غیر قابل اختلاط می باشند ولی می توانند به اندازه کافی در آب حل شوند و بوی خود را به آب انتقال دهند مشخصاتی که جهت تفکیک و تشخیص اسانس ها با روغن های غیر فرار وجود دارند عبارتند از:
۱- اسانس ها قابل تبخیر هستند و می توان آن ها را از منبع طبیعی خود به وسیله تقطیر به دست آورد.
۲- اسانس ها تولید الکل روغنی ثابت روی کاغذ نمی نمایند، زیرا فاقد ترکیب استرهای گلیسرول و اسیدهای چرب می باشند.
۳- اسانس ها به وسیله قلیایی ها صابونی نمی گردند.
۴- اسانس ها بر خلاف روغنی های فرار تند نمی شوند ولی در اثر مجاورت با هوا اکسیده و رزینی می گردند.
عملاً تمام اسانس ها از مخلوط ترکیبات شیمیایی که اغلب بسیار پیچیده می باشند، درست ش

ده اند و ترکیب شیمیایی آن ها نیز با یکدیگر کاملاً متفاوت است. به طور کلی می توان انواع مختلف مواد شیمیایی را در ترکیب اسانس ها یافت. هیدروکربن، الکل ها، کتون ها، آلوییدها، اترها، اکسیدها و غیره در اسانس ها وجود دارند که میزان هر یک در اسانس مشخص می باشد(شاهرخی و مومنی،۱۳۷۰)
۱-۳-۱-۱- متابولیسم اسانس در بدن
اسانس ها به صورت خوراکی به عنوان دسته موادی که اثر تحریکی ملایم روی مخاط دهان و جهاز هاضمه انسان دارند مصرف می شوند به طوری که ایجاد گرما نموده، همچنین باعث زیاد شدن بزاق می شوند، دفع آن ها ازطریق ریه ها، پوست و کلیه صورت می گیرد مصرف بعد از غذای آن ها به عنوان ضد نفخ و برای بر طرف کردن ناراحتی های معده و نفخ روده ای و همچنین برای جلوگیری از عوارضی که در اثر خوردن مسهل بوجود می آید مفید می باشد. همچنین به عنوان بخور برای

ناراحتی هایی که در دستگاه تنفسی به وجود می آیند مصرف دارند. اسانس ها در تماس با پوست ایجاد تحریک و قرمزی می نمایند به طوری که ابتدا یک احساس گرما و سوزش دست می دهد که با یک بی حسی خفیف موضعی همراه می باشد.به این دلیل به عنوان محرک جلدی در التهابات مزمن و آرام کردن دردهای عصبی و روماتیسمی به کار برده می شوند. باید توجه داشت که برخی اسانس ها ایجاد حساسیت و تاول می کنند، لذا بایستی هنگام استفاده از آن ها

احتیاط کامل به عمل آید.
اسانس ها چون از نظر ساختمانی به ترپنوئیدهای سیترال و سیترونلول، ژرانیل استات و لینالیل استات بستگی دارند در بدن به سرعت جذب می شوند. سیترونلول، ژرانیول و سیترال همان راه متابولیکی را که منجر به اکسیداسیون و ایجاد اسید های کربوکسیلیک می گردد طی می کنند. بعضی دیگر دکربوکسیله شده و قسمت باقیمانده اکسیده می شود. ۲-۶ دی متیل ۲-۶ اکتادی ان اوئیک اسید از سیترال و ژرانیول و فرم دی هیدروی اسید از سیترونلول حاصل می گردد. درمقدار مصرف کم، دکربوکسیلاسیون ،راه اصلی متابولیسم آن است. در مقدار مصرف زیاد بعضی از ترپنوئیدها ممکن است بدون تغییر دفع شوند. دفع، سریعاً با گردش مختصر داخل کبدی انجام می گیرد. لینالول به سهولت به گلوکوروئید تبدیل می شود(شاهرخی و مومنی،۱۳۷۰)
۱-۳-۱-۲- محل تولید و ترشح اسانس های گیاهی

اسانس ها بسته به نوع تیره های گیاهی ممکن است در اندام های ترشحی مانند کرک های غده ای (نعناع سانان) سلول های پارانشیم تغییر یافته (پی پراسه)، لوله های اسانسی به نام ریتا (چتریان) و در کانال های لیزوژن (کاج و مرکبات) وجود داشته باشند. اسانس ها ممکن است مستقیماً توسط پروتوپلاسم به وسیله تجزیه مواد رزینی غشا سلول ها یا از هیدرولی

ز بعضی از گلیکوزید ها حاصل شوند. در گیاهان تیره کاج، اسانس ها ممکن است در تمام سلول ها وجود داشته باشند. درگل سرخ اسانس ها به طور قابل ملاحظه ای در گلبرگ ها وجود دارند(شاهرخی و مومنی،۱۳۷۰).
اسانس ها که توسط گونه های متفاوت گیاهان تولید و در اندام های مختلف آنها ذخیره می گردند رابطه مستقیمی با بیوسنتز، متابولیسم و فعالیت های بیولوژیکی گیاه دارند که تابع

شرایط اقلیمی محیط زیست گیاه هستند. عوامل مختلفی مانند زمان برداشت محصول، نحوه جمع آوری، طریقه خشک کردن، بسته بندی و نگهداری در انبار در کیفیت و کمیت اسانس های گیاهی موثرند(بقالیان و نقدی بادی،۱۳۷۹)
در تیره نعناع سانان اسانس ها بیشتر در سلول ها و کرک های غده ای ترشح می شوند که این کرک ها از نظر شکل ، ساختار، ترشحی یا غیرترشحی بودن، عمومیت و یا اختصاص داشتن به یک گونه خاص با یکدیگر متفاوتند. به طور کلی ساختار میکروسکوپی سلول ها و کرک های غده ای در تیره نعناع سانان به گونه زیر می باشد:
۱- سلول های ترشحی که تعداد آن ها محدود بوده و اختصاصی نیز نمی باشند.
۲- تارهای ترشحی که تعداد آن ها کم و خیلی اختصاصی نمی باشند.
۳- تارهای ترشحی که دم آن ها از چند سلول و سر از یک سلول تشکیل شده است. تعداد آن ها کم و اختصاصی می باشند.
۴- تارهای زگیل مانند چند سلولی با دیواره ضخیم، تعداد آن ها زیاد و خیلی اختصاصی می باشند.
۵- تارهای غیرترشحی چند سلولی، زیاد و غیر اختصاصی می باشند(اشتا ل،۱۳۸۲).
۱-۳-۱-۳- بیوسنتز اسانس ها
قسمت اعظم مواد معطره موجود در گیاهان را اسانس ها تشکیل می دهند. قسمت عمده اسانس ها از ترپنوئیدها یا ترکیباتی که منشاء ترپنی دارند تشکیل شده است. ترپن ها موادی هستند با فرمول کلی C10H16 که از واحدهای ساختمانی ایزوپرن ساخته شده اند. ترپن ها ممکن است خطی یا حلقوی باشند. در گیاهان پنج اتم کربن (ایزوپرن) به عنوان مواد شیمیایی اولیه برای سنتز این گونه مواد به کار می رود که بر حسب تعداد و چگونگی اتصال اتم های کربن به

یکدیگر، مواد شیمیایی مختلف نظیر ترپن ها (با ۱۰ اتم کربن)، سزکویی ترپن ها (با ۱۵ اتم کربن) و دی ترپن ها (با ۲۰ اتم کربن) را به وجود می آورند. وجود اکسیژن در ساختمان شیمیایی این مواد باعث بوجود آمدن مشتقات مختلفی از آن ها می شود، یعنی بر حسب این که اتم اکسیژن در کدام بخش از مولکول هر یک از مشتقات مذکور قرار گیرد، موادی چون الکل ها، استرها، آلوئیدها و کتون ها تشکیل می شود. معمولاً مجموعه ای از ترپنوئیدهای مختلف، اسانس یک گیاه یا اندام

گیاهی را می سازند، لذا هر ماده ترپنی نقطه جوش متفاوتی دارد. به طوری که مثلاً ترپن هیدروکربورها از نقطه جوش معادل ۱۶۰ تا ۱۸۰ درجه، ترپن الکل ها ۲۰۰ الی ۲۳۰ درجه و سزکویی ترپن ها و مشتقات آن ها از نقطه جوش معادل ۲۶۰ الی ۲۹۰ درجه سانتیگراد برخوردارند(شاهرخی و مومنی،۱۳۷۰).
۱-۳-۲- روش های مختلف اسانس گیری

از آن جایی که اسانس ها از ترکیبات متفاوتی برخوردارند، استخراج آن ها از گیاهان به یک

صورت انجام نمی گیرد و برای استخراج هر یک باید از روش مناسب خاص خود استفاده نمود. به طور خلاصه روش های مختلف زیر برای اسانس گیری به کار می روند(شاهرخی و مومنی،۱۳۷۰).
۱-۳-۲-۱- تقطیر با آب
در مورد گیاهانی به کار برده می شود که خشک باشند و در اثر جوشانیدن با آب از بین نروند. به عنوان مثال اسانس تربانتین را بدین طریق به دست می آورند. الئورزین ناخالص تربانتین را که شامل ترشحات گیاهی و تکه های چوب و برگ های کاج و غیره است به داخل محفظه دستگاه تقطیر وارد می کنند و آنقدر حرارت می دهند تا تمام مواد فرار (آب و اسانس) در قسمت سرد کننده دستگاه جمع گردند. اسانس تربانتین از ترپن ها تشکیل یافته و در اثر حرارت خراب نمی شود(شاهرخی و مومنی،۱۳۷۰).

۱-۳-۲-۲- تقطیر با آب و بخار
تقطیر با آب و بخار در مورد گیاهانی به کار می رود (خشک یا تازه) که ممکن است در اثر آب جوش فاسد شوند. در مورد مواد خشک (دارچین و میخک) ابتداد مواد گیاهی را آسیاب کرده با آب مخلوط می کنند به طوری که در داخل آب قرار گیرند سپس جریان بخار را از داخل مواد خیس شده عبور می دهند(شاهرخی و مومنی،۱۳۷۰).
از آن جایی که ممکن است اسانس به وسیله بخار آب خراب شود بخار را در ظرف دیگری تهیه می کنند و سپس وارد ظرف مواد گیاهی خرد شده می نمایند. لایه روغنی شامل اسانس را از آب تقطیر شده جدا می کنند (شاهرخی و مومنی،۱۳۷۰).
۱-۳-۲-۳- تقطیر با بخار مستقیم

تقطیر با بخار مستقیم در مورد گیاهان تازه اسانس دار به کار می رود. گیاه را مستقیماً، پس از جمع آوری به داخل دستگاه تقطیر وارد می نمایند و به جای خیس کردن آن با آب، آن را به داخل سبدهای مخصوص می ریزند. چون گیاه تازه دارای مقادیر قابل ملاحظه ای آب می باشد که احتیاج به خیس کردن آن ها نیست، بخار آب را با فشار از میان مواد گیاهی عبور داده و اسانس را بدین وسیله همراه با بخار آب در قسمت سرد کننده جمع می کنند. طی تقطیر با بخار آب، بعضی از ترکیبات اسانس ها هیدرولیز می شوند و برخی دیگر در اثر حرارت بالا تجزیه می گردند. بنابراین تقطیر مطلوب برای جمع آوری اسانس ها باید طوری باشد که فشار بخار با شدت زیاد به داخ

ل بافت ها و سلول های گیاهی نفوذ کند تا تجزیه مواد اسانس به حداقل برسد(شاهرخی و مومنی،۱۳۷۰).

۱-۳-۲-۴- روش آنزیمی
اسانس های گلیکوزیدی (اسانس بادام تلخ و اسانس خردل) را به وسیله هیدرولیز آنزیمی گلیکوزیدی مربوطه به دست می آورند. در مغز بادام تلخ در اثر عمل امولسیون بر روی آمیگدالین اجسام مختلفی حاصل می گردند که ازبین آن ها می توان اسانس را به روش تقطیر مجزا نمود. در دانه های خردل سیاه، گلیکوزید سینگرین به وسیله آنزیم میروزین هیدرولیز می شود و اسانس فرار خردل را تولید می کند(شاهرخی و مومنی،۱۳۷۰)
۱-۳-۲-۵- روش فشردن در حرارت معمولی
بعضی از اسانس ها در اثر تقطیر تجزیه می گردند، از این رو، آن ها را به وسیله فشار (اسانس لیمو و اسانس برگاموت) یا به روش های مکانیکی دیگر به دست می آورند. طریقه دیگری که جهت جدا کردن اسانس های مرکبات وجود دارد عبارت است از متلاشی کردن غده های اسانس دار با مالش میوه روی صفحاتی که دارای تیغ های تیزاست به اندازه ای که فقط به داخل لایه اپیدرم نفوذ نماید. بدین وسیله قطرات اسانس به داخل ظرف می ریزد، بعد آن ها را جمع آوری می کنند(شاهرخی و مومنی،۱۳۷۰).
۱-۳-۲-۶- استخراج به کمک حلال
این روش در مورادی که اسانس موجود در بافت های تازه گیاهی (گلبرگ ها) به اندازه ای کم است که استخراج اسانس به طریق دیگر مشکل بوده و یا امکان پذیر نیست به کار می رود. در چنین مواردی روغن بی بوی مایع را در بشقاب شیشه ای به ضخامت کم قرار می دهند و گلبرگ ها را به

مدت چند ساعت در داخل بشقاب قرار می دهند. سپس مجدداً گلبرگ های تازه را قرار می دهند. پس از اشباع شدن روغن از مواد اسانس می توان اسانس را از روغن به کمک الکل جدا نمود. این طریقه سابقاً برای تهیه عطر و پماد به کار برده می شد. در صنایع عطرسازی قسمت اعظم اسانس ها را به روش استخراج و با استفاده از حلال های آلی مانند اتر و نفت یا بنزین به دست می آورند(شاهرخی و مومنی،۱۳۷۰).
۱-۳-۲-۷- استخراج به کمک گازها

یکی از روش های بسیار جدید است. اصول آن بر پایه میعان گازCO2 در حوالی نقطه بحرانی است. دی اکسید کربن به حالت مایع قادر است مواد معطر را در خود حل نماید و در حالت گازی تشکیل دو فاز دهد. لذا در حوالی نقطه بحرانی طی دو عمل متناوب فشردن ، که طی آن CO2 به صورت مایع در می آید و عمل انحلال رخ می دهد، و انبساط که همراه با تغییر CO2 از حالت مایع به گازی بوده ضمن همراه آوردن اسانس ها از مواد معطر جدا می شود(شاهرخی و مومنی،۱۳۷۰).
۱-۳-۲-۸- تقطیر تجزیه ای
وسیله ای جهت به دست آوردن اسانس هایی است که دارای بوی سوخته می باشند. هنگامی که چوب یا رزین گیاهان خانواده کاج را بدون وجود هوا حرارت دهند، در اثر تجزیه ،ترکیبات فرار متعددی حاصل می شود و توده باقیمانده عبارت از زغال خواهد بود و مواد معطر تقطیر شده شامل دو لایه آبکی حاوی الکل متیلیک (عرق چوب) و پیرولیگنو (اسید استیک ناخالص) و لایه تیره رنگ دیگر محتوی قطران کاج و ترکیبات دیگر است که ترکیب آن به نوع چوب به کار برده شده بستگی دارد. این تقطیر خشک معمولاً در دیگ های دردار انجام می گیرد. در صورتی که چوب به کار برده شده خرد یا آسیاب شده باشد، باید سریعاً به آن حرارت دهند. مقدار قطران حاصل معادل ۱۰% چوب به کار برده شده خواهد بود(شاهرخی و مومنی،۱۳۷۰).
۱-۳-۳- روش GC-MS
۱-۳-۳-۱- روش کروماتوگرافی گازی (GC)
کروماتوگرافی گازی یکی از قدرتمندترین و فراگیرترین روش های تجزیه دستگاهی است که تا کنون از آن استفاده شده است و یک روش فیزیکی است که برای جداسازی، شناسایی و اندازه گیری اجزای فرار به کار می رود. این روش برای اولین بار در سال ۱۹۵۲ توسط جیمز و مارتین استفاده گردید(شکل -۱). در این نوع کروماتوگرافی فاز متحرک یک گاز است. فاز ساکن یک ماده جاذب جامد یا مایع پوشش داده شده و یا دارای پیوند با یک جامد بر روی دیواره ستون است. اگر فاز ساکن جامد باشد، روش را کروماتوگرافی گاز- جامد-(GSC) و اگر فاز ساکن مایع باشد، روش را کروماتوگرافی گاز-مایع (GLC) می نامند(شفیعی، ۱۳۶۶).

شکل۱- نشانگربخش های مختلف یک دستگاه کروماتوگرافی گازی می باشد.

گاز حامل باید یک گاز بی اثر باشد تا با فاز ساکن یا نمونه واکنش ندهد. به همین علت معمولاً از نیتروژن یا هلیوم استفاده می کنند. ابتدا گاز بی اثر از دستگاه عبور می کند سپس مقدار مشخص از مخلوط مورد آزمایش به وسیله سرنگ مخصوص وارد قسمت تزریق نمونه می شود. جداشدن مواد در ستون نظیر فرایند استخراج است. نمونه که در فاز گاز محلول است از بالای ستون وارد می شود و اجزا آن بر حسب ضریب توزیع خود بین دو فاز مایع و گاز تقسیم می شود.
در نتیجه اجزای موجود در نمونه بر حسب تمایلی که ستون برای نگهداری آن ها دارد از یکدیگر جدا شده و به وسیله عبور گاز حامل، اجزا جدا می شوند و به ترتیبی که متناسب با عکس تمایل نگهداری ستون برای آن ها است، از انتهای ستون خارج شده، وارد آشکار ساز می شوند. در آشکار ساز اجزا جدا شده موجود در گاز حامل مورد شناسایی و اندازه گیری قرار می گیرند.
دمای ستون GC را می توان روی دمای خاصی تنظیم کرده و به صورت هم دما جداسازی را انجام داد. همچنین در برخی موارد که اجزا نمونه در ستون به راحتی جدا نمی شوند، برای جداسازی بهتر از روش برنامه ریزی دمایی استفاده می شود. در این روش دمای ستون را طبق برنامه ای که از پیش تعیین شده و با سرعتی مناسب افزایش می دهند تا مواد به تدریج از یکدیگر جدا شوند(امامی و رحیمی،۱۳۸۳)
۱-۳-۳-۲- طیف سنج جرمی
طیف سنج جرمی دستگاهی است که مولکول های گازی بار دار را بر اساس جرم آن ها دسته بندی می کند، در داخل دستگاه خلایی به میزانmmHg106 -5-10 بر قرار است. مقدار کمی از نمونه توسط یک لوله از دریچه کوچکی وارد منبع یونش می شود. نمونه در اثر گرما و خلاً موجود به صورت گاز در امده و با جریانی از الکترون های پر انرژی به طرف اند مقابل شتاب گرفته و جذب آن می شود. در اثر بمباران الکترونی جزیی از مولکول های نمونه یونیزه می شود. یون های مثبت

حاصله از طریق شتاب دهنده و نیروی دافعه قطب مثبت آن و همچنین به دلیل تفاوت فشار موجود بین محل ورود نمونه و فضای سمت راست دستگاه به سمت روزنه کوچکی هدایت شده و پس از گذشتن از آن جریان یون ها از بین دو قطب یک آهن ربای قوی که جهت میدان آن عمود بر مسیر یون ها است عبور می کند. کاتیون های موجود به نسبت جرم بر بار (m/e) منحرف شده از یکدیگر جدا می شوند(شفیعی، ۱۳۶۶).

شکل۲- نمای کلی دستگاه طیف سنج جرمی
ذرات جداشده پس از برخورد با یک صفحه عکاسی به صورت خطوطی ظاهر می شوند. دستگاه طیف سنج جرمی، مولکول یون های گازی باردار را بر حسب جرم آن ها در میدان آهن ربایی از یکدیگر جدا و اندازه گیری می کند. طیف جرمی حاصل جهت تعیین وزن مولکولی دقیق، شناسایی اجسام و تعیین درصد ایزوتوپ ها مورد استفاده قرار می گیرد(شکل -۲).
در دستگاه GC-MS اجزای یک مخلوط به ترتیب توسط یک ستون کروماتوگرافی گازی که قبلاً توضیح داده شد از هم جدا شده و پس از حذف گاز حامل، وارد منبع یونش طیف سنج جرمی می شوند(شفیعی، ۱۳۶۶).

شکل ۳- نمونه ای از یک کروماتوگرام را نشان می دهد

فصل دوم
مروری بر پژوهش ها

۲-۱- مروری بر تحقیقات انجام شده در مورد سایر گونه های جنس مرزه
با توجه به اهمیت جنس مرزه و کاربردهای فراوان اسانس و عصاره گونه های متعلق به این جنس در علوم مختلف، پژوهش های فراوانی درباره استخراج و شناسایی مواد تشکیل دهنده اسانس در گونه های مختلف این جنس در سراسر دنیا انجام شده که با توجه به اهمیت موضوع، پژوهشگران از جنبه های مختلف از جمله تغییر در ترکیب های تشکیل دهنده اسانس در مراحل مختلف رشد، تاثیر زمان برداشت و مناطق مختلف جمع آوری نمونه های گیاهی روی ترکیب های اسانس حاصله و غیره را مورد بررسی قرار داده اند که به پاره ای از این پژوهش ها در گونه های مختلف مرزه و به ویژه مرزه باغی (مرزه تابستانی یا مرزه اهلی) اشاره می شود.
چنانچه پیش از این نیز ذکر گردید، حدود ۳۰ گونه مرزه در دنیا وجود دارد که از این تعداد، حدود ۱۲ گونه در ایران وجود دارد که به تقریب ۸ گونه آن بومی و منحصر به ایران هستند. مرزه اهلی یا مرزه باغی با نام علمی .Satureja hortensis L معروفترین و شناخته شده ترین گونه مرزه در دنیا می باشد که به طور وسیعی مورد کشت و کار و استفاده قرار می گیرد ( .(Rechinger, 1982

در پژوهش انجام شده در کشور ترکیه، گیاه مرزه باغی طی سال های ۲۰۰۱ و ۲۰۰۲ میلادی برداشت و اسانس این گیاه به روش تقطیر با بخار آب استخراج شد و ترکیب های تشکیل دهنده اسانس به روش گاز کروماتوگرافی و طیف نگار جرمی تعیین گردید. در هر دو سال آزمایش، ترکیب های عمده تشکیل دهنده اسانس عبارت بودند ازآلفا- ترپینن (۳۴/۲%- ۶۶/۲%)،گاما- ترپینن (۹۲/۱۸%- ۰۹/۲۳)، پارا- سیمن (۸۲/۲%- ۶۴/۱۴%)، و بتا- کاریوفیلن (۷۵/۳- ۵۶/۴%). عم

ده ترکیبات تشکیل دهنده اسانس را در هر دو سال مونوترپن های هیدروکربنی تشکیل می دادند و تنها تغییرهای اندکی در برخی ترکیب ها در دو سال آزمایش مشاهده گردید.(Ozcan & Chalchat,2004)
در پژوهش دیگری، گیاه مرزه باغی در شرایط آب و هوایی کاشان کاشته شد و پس از برداشت از بذر های گیاه اسانس گیری شد و ترکیب های تشکیل دهنده اسانس به روش گازکروماتوگرافی و جرم سنجی مورد شناسایی قرار گرفت. ۴۲ ترکیب در اسانس استخراج شده از بذر گیاه مرزه شناسایی شد که ۷/۹۶% اسانس را تشکیل می دادند. ترکیب های عمده عبارت از کارواکرول(۷/۵۹%)، گاما- ترپینن (۸/۱۲%) و پارا-سیمن (۳/۹%) بودند .(Ghannadi, 2002)
در پژوهش دیگری در ایران، بذر های مرزه باغی با دو منشا مختلف (رقم مجارستانی و آلمانی) در منطقه زرد بند در اطراف تهران کاشته شد و از گیاهان برداشت شده به روش تقطیر با بخار آب اسانس گیری شد و اسانس به دست آمده به روش GC-MS مورد شناسایی قرار گرفت. به ترتیب ۲۶ و ۲۹ ترکیب شیمیایی در اسانس نمونه ها شناسایی شد. نتایج تحقیق نشان داد که تعییراتی دراسانس به دست آمده از گیاهان با منشا مختلف مشاهده گردید. ولی تغییر زیادی در ترکیب های عمده تشکیل دهنده اسانس مانند کارواکرول مشاهده نشد. نتایج نشان داد که تغییر در شرایط محیطی می تواند باعث ایجاد تغییرهایی در کمیت و کیفیت اسانس به دست آمده گردد (Omidbaigi & Hejazi, 2004).
در آزمایشی روی گیاه مرزه باغی جمع آوری شده از ۱۵ کشور جهان مشخص گردید که افزون بر تفاوت های ظاهری (ارتفاع و عادت رشد) تغییرات زیادی نیز در کمیت و کیفیت اسانس بدست آمده از سایر نقاط مشاهده گردید. نتایج این تحقیق نشان داد که شرایط محیطی مختلف می تواند تغییر زیادی را در کمیت و کیفیت اسانس به دست آمده ایجاد کند.(Hejja et al., 2002)
میرزا و همکاران (۱۳۸۰) در آزمایشی، میزان اسانس و ترکیبات موجود در اسانس گیاه مرزه را در شرایط مختلف رطوبتی مورد بررسی قرار دادند. آن ها اعلام کردند که میزان اسانس استخراج شده با مقدار تنش افزایش نشان داد. میزان اسانس از ۷/۱% در رطوبت در حد ظرفیت مزرعه به

۳۵/۲% در تیمار تنش شدید افزایش نشان داد. بیشترین ترکیب های موجود در اسانس را ترپینن و کارواکرول به خود اختصاص دادند. افزایش تنش باعث کاهش مقدار ترپینن موجود در اسانس گردید که بیشترین مقدار آن ۹/۴۰% در تیمار ظرفیت مزرعه و کمترین آن ۸/۳۷% در تیمار تنش بود. میزان کارواکرول در شرایط مختلف متغیر بود و بیشترین مقدار آن در تیمار تنش ملایم مشاهده گردید.

نحوه خشک کردن گیاهان دارویی نیز می تواند بر میزان اسانس استخراج شده از گیاه موثر باشد. سفید کن و همکاران (۲۰۰۶) اثرات روش های مختلف خشک کردن گیاه دارویی مرزه را بر میزان اسانس استخراج شده بررسی کردند. آن ها میزان اسانس گیاه را از طریق خشک کردن در خشک کن آون ۰۶/۱%، در محیط سایه ۹۴/۰% و در زیر نور خورشید ۸۷/۰% اعلام کردند. مهمترین ترکیبات تشکیل دهنده اسانس را کارواکرول (۴۶ تا ۱/۴۸ %) و گاما ترپینن (۷/۳۷ تا ۴/۳۹%)

به خود اختصاص دادند.
یکی از دیگر گونه های معروف جنس مرزه، مرزه زمستانی است که بر خلاف مرزه باغی یا مرزه تابستانی، گیاهی دائمی با شاخساره های نسبتا چوبی است.
پژوهش های انجام شده روی شناسایی ترکیبات شیمیایی اسانس گیاه مرزه زمستانی نشان داد که ۴/۹۷% اسانس این گیاه را ۲۱ ترکیب تشکیل می دهد که عمده ترین این ترکیب ها را مونو ترپن های هیدروکربنی مانند پارا-سیمن (۴/۶%) و گاما- ترپینن (۹/۵%) و ترکیبات اکسیژن دار مانند کارواکرول متیل اتر (۸/۵%)، کارواکرول (۳/۵%)، جرانیول (۵%) و بورنئول (۹/۳%) تشکیل می داد .(Ani & Miladen, 2003)
میزان اسانس و ترکیب های تشکیل دهنده اسانس گیاه مرزه زمستانی در کشور کرواسی، در مراحل مختلف برداشت (قبل از گلدهی، گلدهی و پس از گلدهی)، مورد بررسی قرار گرفت. ۳۳ ترکیب مختلف در اسانس گیاه شناسایی شد که ترکیب های عمده تشکیل دهنده اسانس در مرحله قبل از گل دهی را کارواکرول و در زمان گل دهی پارا-سیمن تشکیل می داد.(Mirjana. & Nada, 2004)
در تحقیق دیگری روی اسانس و ترکیبات تشکیل دهنده آن در نمونه های گیاهی مرزه زمستانی که از چهار منطقه مختلف از کشور فرانسه جمع آوری شده بودند مشخص گردید که کارواکرول، پاراسیمن و گاما ترپینن عمده ترکیبات تشکیل دهنده اسانس را به خود اختصاص می دادند و در این میان کارواکرول بیشترین ترکیب را در سه منطقه جمع آوری به خود اختصاص می داد. در منطقه چهارم، در بین گیاهان از نقطه نظر اسانس به دست آمده تفاوت وجود داشت به طوریکه در ۳۳ % از نمونه ها لینالول ترکیب عمده تشکیل دهنده اسانس بود و در بقیه کارواکرول و پارا-سیمن ترکیب اصلی اسانس را به خود اختصاص می دادند .(Chizzola, 2003)
در پژوهشی در کشور ایتالیا روی گیاه مرزه زمستانی، اسانس گیاه در شرایط مختلف رشد در رویشگاه طبیعی(مناطق سنگلاخی و خشک) و گیاهان کاشته شده در گلدان( شرایط نور مستقیم خورشید یا سایه دهی با آب دهی مکرر یا در تنش خشکی) مقایسه شدند. میزان کارواکرول در گیاهانی که در تنش خشکی بودند با گیاهانی که در رویشگاه طبیعی رشد کرده بودند یکسان بود. همچنین گیاهانی که در شرایط آبیاری مناسب رشد کرده بودند دیرتر به مرحله گلدهی رسیدند، اما میزان ماده خشک تولیدی در آن ها در مقایسه با سایر تیمارها بیشتر بودet al., 1992) .(Bilia

۲-۲- تاثیر عناصر غذایی بر عملکرد و متابولیت های ثانویه تولید شده درسایرگیاهان دارویی
شرایط محیطی محل رویش و کاشت گیاهان دارویی و معطر تاثیر زیادی بر متابولیت های ثانویه تولید شده در این گیاهان دارد(Stutte, 2006). این شرایط می توانند بر میزان زیست توده تولیدی (وزن تر و خشک گیاه)، میزان ماده موثره تولید شده و ترکیب های تشکیل دهنده ماده موثره تاثیر بگذارند(Cabo et al., 1982; Ozguven & Stahl-Biskup, 1989; Christensen & Grevsen, 2006)
از آن جایی که گیاهان تیره نعناع سانان اغلب پایا و چند ساله می باشند, شرایط محیطی و تغذیه ای، تاثیر بسیار زیادی بر میزان متابولیت های ثانویه و اسانس گیاه خواهد داشت. نتایج برخی پژوهش های انجام شده بیانگر تاثیر عناصر غذایی بر میزان زیست توده تولیدی و متابولیت های تولید شده در گیاهان دارویی و معطر است.
چول ووک و همکاران (۲۰۰۱) در یک آزمایش هیدروپونیک

اثرهای غلظت های مختلف منیزیوم (۲۵/۰- ۵/۰- ۷۵/۰ – ۱ و ۵/۱ میلی مول بر لیتر) را بر رشد و میزان اسانس تولید شده در گیاه مرزنجوش مورد بررسی قرار دادند. بالاترین میزان طول شاخساره در تیمارهای ۷۵/۰ تا ۱ میلی مول بر لیتر منیزیوم حاصل شد. بیشترین میزان زیست توده تولید شده در تیمار ۷۵/۰ تا ۵/۱ میلی مول بر لیتر منیزیوم و بالاترین وزن خشک نیز با بالاترین میزان منیزیوم به دست آمد. افزایش منیزیوم در محلول غذایی باعث افزایش میزان کلروفیل، اسانس تولیدی و مقدار منیزیوم جذب شده در مرزنجوش شد. همچنین مقدار ویتامین C نیز به بالاترین مقدار در تیمار ۷۵/۰ میلی مول بر لیتر رسید. با افزایش منیزیوم در محلول غذایی، میزان نیتروژن کل کاهش یافت اما

مقدار نیترات موجود افزایش نشان داد.
اکونوماکیس (۲۰۰۵) اثرات سطوح مختلف هدایت الکتریکی محلول غذایی ( ۲- ۴- ۶ میلی زیمنس

بر سانتی متر) را بر رشد و اسانس ۲ رقم مرزنجوش به نام های برگ درشت و برگ باریک بررسی کرد. او اعلام کرد که سطوح مختلف هدایت الکتریکی محلول غذایی اثر معنی داری بر میزان محصول و اسانس تولید شده در ۲ رقم مرزنجوش دارد و همچنین در بین ۲ رقم نیز اختلاف معنی داری از جهت میزان محصول و اسانس وجود دارد. او همچنین اعلام کرد که رقم برگ درشت دارای بالاترین میزان محصول و اسانس نسبت به رقم برگ باریک می باشد.
امینی دهقی و همکاران (۱۳۸۶) در آزمایشی روی گیاه آویشن باغی، تاثیر سطوح مختلف نیتروژن (۰- ۵۰- ۱۰۰ –۱۵۰) کیلوگرم در هکتار را بر درصد اسانس مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشان دادند که بالاترین میزان اسانس( ۵۷/۱%) و بالاترین مقدار تیمول (۳/۱۵%) و کارواکرول (۲/۱۴%) در سطح کودی ۱۰۰ کیلو گرم در هکتار و کمترین میزان تیمول (۵/۲%) و (کارواکرول ۱/۸%) در تیمار صفر کیلو گرم نیتروژن در هکتار بدست آمد.
شرف زاده و همکاران (۱۳۸۶) در یک آزمایش گلخانه ای تاثیر عناصر غذایی مختلف را بر ویژگی های رشد و میزان اسانس آویشن باغی و بادرنجبویه مورد بررسی قرار دادند. آن ها اعلام کردند که غلظت های مختلف عناصر غذایی تاثیر معنی داری بر میزان رشد و مقدار اسانس و ترکیبات تشکیل دهنده اسانس در ۲ گیاه آویشن باغی و بادرنجبویه دارد.
باریرو و همکاران (۲۰۰۵) در آزمایشی تاثیر سطوح مختلف نیتروژن (۰-۴۰-۸۰ و ۱۲۰ کیلوگرم در هکتار) را بر عملکرد و اسانس تولیدی در گونه ای مرزنجوش (O. applii) مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشان داد که با افزایش نیتروژن مصرفی، عملکرد گیاه افزایش یافت. استفاده از نیتروژن به میزان ۸۰ کیلوگرم در هکتار باعث افزایش ۳۰۲ تا ۶۴۴ کیلوگرم وزن تر گیاه تولید شده در هکتار در سال اول و دوم آزمایش شد. استفاده از کود نیتروژن باعث افزایش اسانس تولید شده شد اما بر میزان عناصر تشکیل دهنده اسانس تاثیری نداشت.

بارانوسکین و همکاران (۲۰۰۳) تاثیر سطوح مختلف نیتروژن (۰- ۴۵-۹۰ و ۱۳۵ کیلوگرم در هکتار) را بر میزان محصول، اسانس و عناصر تشکیل دهنده اسانس گیاه آویشن باغی مورد بررسی قرار دادند. آن ها اعلام کردند که سطوح مختلف نیتروژن مصرفی باعث تاثیر معنی دار بر میزان اسانس تولید شده در گیاه آویشن گردید. نتایج نشان داد که استفاده از کود نیتروژن باعث افزایش در مقدار محصول و اسانس تولید شده در آویشن باغی شد، اما تاثیر آن بر عناصر تشکیل دهنده اسانس چندان زیاد و معنی دار نبود.

در پژوهش دیگری، آراباسی و بایرام (۲۰۰۴) تاثیر استفاده یا عدم استفاده از کود نیتروژن و فاصله کاشت (۲۰×۲۰- ۴۰ × ۲۰ و ۶۰×۲۰) را بر میزان عملکرد و اسانس تولیدی در گیاه ریحان مورد بررسی قرار دادند و نتایج نشان داد که بیشترین میزان وزن تر گیاه (۵/۴۱۹۷ کیلوگرم در هکتار)، وزن خشک گیاه (۶/۱۰۷۸ کیلوگرم در هکتار)، برگ خشک تولید شده (۱/۶۷۱ کیلوگرم در هکتار)، میزان اسانس (۸۲۶/۰ درصد)، بازده اسانس (۱۶۴/۵ لیتر در هکتار) در تیمار استفاده از کود نیتروژن و فاصله کاشت ۲۰×۲۰ بدست آمد. همچنین بیشترین میزان اسانس در شرایط عدم استفاده از کود نیتروژن و فاصله ۲۰×۲۰دست آمد.
یریتسیان و اکونوماکیس (۲۰۰۲) تاثیر سطوح مختلف کلات آهن (۵/۲- ۵ و ۱۱ میلی گرم بر لیتر Fe-EDTA) را بر میزان رشد و اسانس تولیدی در گیاه مرزنجوش در شرایط هیدروپونیک مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشان داد که با افزایش آهن در محلول غذایی، میزان آهن جذب شده در گیاه افزایش یافت. بیشترین میزان آهن جذب شده توسط گیاه در مرحله تشکیل بذر بود. همچنین با افزایش آهن در محلول غذایی، میزان آهن جذب شده توسط ریشه و برگ افزایش نشان داد. برگ های بالایی گیاه دارای آهن کمتری نسبت به برگ های پایینی بودند. افزایش میزان آهن در محلول غذایی (۱۱ میلی گرم بر لیتر) باعث کاهش فاکتورهای رشدی گیاه شد (وزن تر- وزن خشک شاخساره و ریشه) اما باعث افزایش نسبت برگ به ساقه شد. با افزایش میزان آهن مقدار اسانس تولید شده کاهش یافت. نتایج نشان داد با افزایش آهن میزان زیست توده و اسانس تولید شده کاهش نشان داد.
سینگ و رامش (۲۰۰۲) در آزمایشی تاثیر سطوح مختلف نیتروژن (۰- ۵۰- ۱۰۰- ۱۵۰ و ۲۰۰ کیلو گرم در هکتار) و اثر همزمان استفاده از سطوح مختلف NPK به همراه ورمی کمپوست را بر رشد، میزان محصول و کمیت و کیفیت اسانس تولید شده در گیاه ریحان مورد بررسی قرار دادند. بالاترین میزان محصول و اسانس تولید شده در تیمار استفاده از کود به همراه ۵ تن ورمی کمپوست در هکتار بدست آمد. بیشترین میزان متیل چاویکل موجود در اسانس در تیمار استفاده از کود مشاهده شد اما در سایر ترکیبات تشکیل دهنده اسانس تغییری مشاهده نشد.

هائون وکوئنوو (۲۰۰۱) در یک ازمایش گلدانی روی ریحان, اثرات غلظت های مختلف محلول غذایی(نرمال- ۲ برابر و ۳ برابر غلظت) را در ۲ محیط کشت پرلایت و پیت ماس (۱:۱) و پرلایت و کوکوپیت (۱:۱) مورد بررسی قرار دادند. بیشترین میزان رشد و بالاترین میزان اسانس تولید شده در بستر پرلایت و کوکوپیت و غلظتهای نرمال و ۲ برابر محلول غذایی حاصل شد. اما غلظت ۳ برابر نرمال باعث کاهش رشد و کاهش میزان اسانس تولید شده در ریحان شد.
مانوکیان (۲۰۰۵) در یک ازمایش هیدروپونیک و کشت خاکی اثرهای سطوح مختلف نیتروژن- فسفر و پتاسیم را بر میزان آلکالوئید، روغن فرار، تانن و ویتامین ث دو گیاه مامیران و نپتا مورد بررسی قرار دادند. در گیاه مامیران تحت تیمار N70 P15 K15مقدار آلکالوئید ۵۳/۱% در کشت هیدروپونیک و ۲۲/۱% در کشت خاکی، تانن ۵۸/۷% در هیدروپونیک و ۷۶/۵% در کشت خاکی و ویتامین ث ۶۷/۱۳۱ میلی گرم در هیدروپونیک و ۹۲/۹۴ میلی گرم در کشت خاکی بدست آمد. در گیاه نپتا تحت تیمار N15 P70 K15 در کشت هیدروپونیک، بالاترین مقدار روغن فرار ۲۴۶/۰% و ۵۶/۱ میلی لیتر برای هر گیاه بدست امد. در حالی که در کشت خاکی این مقدار ۱۸۳/۰% و ۲۰/۰ میلی لیتر برای هر گیاه بود. بیشترین میزان تانن در هیدروپونیک ۵۳/۵% و در کشت خاکی ۷۲/۴% بود. میزان ویتامین ث ۲۰/۱۱۹ میلی گرم در هیدروپونیک و ۴۳/۹۳ میلی گرم در کشت خاکی بود. مناسب ترین تیمار N50 P22 K28 برای گیاه مامیران و N53 P40 K7 برای گیاه نپتا بدست آمد. نتایج سایر پژوهش های انجام شده نشان می دهد که استفاده از کود های آلی و شیمیایی در محیط های کشت خاکی و بدون خاک (آبکشت) می تواند بر میزان محصول و مواد موثره گیاهان دارویی تاثیر گذار باشد(Maia et al., 2001; de-la-Pena et al., 2002; and Miceli et al., 2003; Anwar et al., 2005).

تعیین ترکیبات فنلی درگونه های مختلف مرزه :
۲-۳- اهمیت ترکیبات فنلی و رابطه آن با خاصیت آنتی اکسیدانی:
گیاهان تیره نعناع سانان دارای ترکیبات فنلی و فلاونوییدی می باشند که این ترکیبات باعث ایجاد خاصیت آنتی اکسیدانی در این گیاهان می شود. خاصیت آنتی اکسیدانی باعث جلوگیری از اکسیده شدن لیپیدها شده و از بوجود آمدن رادیکال های آزاد و زنجیره اکسیداتیو جلو

گیری می کند. این خاصیت باعث جلوگیری از بیماری های کرنر قلب و سرطان در انسان می شود. خاصیت آنتی اکسیدانی این گیاهان عمدتاً به دلیل وجود ترکیبات فنلی مانند فلاونوئیدها- فنولیک اسید و دی ترپن های فنلی می باشد(Askari, 2003; purmurad et.al. 2007szollosi&varga 2002:youdim et.al.2002).
گزارش شده است که وجود برخی از ترکیبات فنلی مانند رزمارینیک اسید، لیتوسپرمیک اسید، کافئیک اسید، وانیلیک اسید، پارا- کوماریک اسید، هیدروکسی بنزوئیک اسید و پروتوکاتکوئیک اسید در گیاهان تیره نعناع سانان دارای خاصیت آنتی اکسیدانی و ضد ویروس بیماری ایدز (HIV) می باشد(Javanmardi et al. 2002:Jukic& milos 2005).
رادیکال های آزاد باعث پیدایش بیش از ۱۰۰ اختلال در انسان می گردد. از جمله این اختلالات می توان به تصلب شریان، آرتروز، کم خونی موضعی، آسیب دیدگی سیستم عصبی، سرطان و ایدز اشاره کرد. رادیکال های آزاد به دلایل مختلف از جمله آلاینده های محیط زیست”مواد رادیواکتیو” مواد شیمیایی “مواد سمی ” سرخ کردنی ها و; همچنین استرس بوجود می آیند که باعث اختلال در سیستم ایمنی و دفاعی بدن می گردند(Purmorad et al. 2006).
ترکیبات آنتی اکسیدانی از جمله اجزا اصلی حاضر در رژیم غذای هستند که می توانند اکسیداسیون لیپیدها را به تاخیر بیندازد یا از وقوع آن جلوگیری کند. غذاهایی مانند میوه ها، سبزیجات و حبوبات محتوی گروه های وسیعی از اجزای تشکیل دهنده آنتی اکسیدان ها از جمله ترکیبات فنلی هستند. مواد آنتی اکسیدان قادرند از آسیب های اکسیداتیو که توسط رادیکال های آزاد ایجاد می شود جلوگیری کنند. این ترکیبات می توانند در مراحل مختلف اکسیداسیون دخالت کرده و از به وجود آمدن رادیکال های آزاد جلوگیری کنند(Rahman et al. 2008).
حساسیت بالای گوشت و اسیدهای چرب غیر اشباع که در تغذیه انسان به کار می رود نیازمند اضافه کردن آنتی اکسیدان ها به آن است.
منابع اولیه آنتی اکسیدان های طبیعی، غلات، میوه ها و سبزیجات هستند. آنتی اکسیدان هایی که در تغذیه کاربرد داشته و دارای منشاء گیاهی می باشند، شامل ویتامین c، ویتامینE، کاروتن ها، فنولیک اسیدها، فیتات و فیتواستروژن ها می باشند که این مواد خطر ابتلا به بیم

اری ها را تا اندازه زیادی کاهش می دهند.
بنابراین با توجه به موارد ذکر شده در بالا نیاز و ضرورت مطالعه و تحقیق روی خاصیت آنتی اکسیدانی به خصوص آنتی اکسیدان های طبیعی امری ضروری و اجتناب ناپذیر به حساب می آید. درچند سال اخیر توجه فزاینده ای در تولید آنتی اکسیدان های طبیعی به وجود آمده

است(Javanmardi et al. 2003)
گزارشات زیادی در رابطه با خاصیت آنتی اکسیدانی بسیاری از گیاهان و ادویه جات گزارش شده است (Schuler,1990)دو محقق از مطالعات وسیع خود بر روی اندام های هوایی گیاهان نتیجه گرفتند که گیاهان بدست آمده از خانواده نعناع سانان دارای فعالیت آنتی اکسیدانی قابل توجهی هستند((Tsimidou & boskou 1994.
زولوسی و وارگا (۲۰۰۲) میزان خاصیت آنتی اکسیدانی را در برخی گیاهان خانواده نعناع سانان با استفاده از روش FRAP مورد بررسی قرار دادند.
جوکیک و میلوز (۲۰۰۵) میزان خاصیت آنتی اکسیدانی را در گیاه آویشن باغی مورد بررسی قرار دادند، نتایج نشان داد که گیاه آویشن دارای خاصیت آنتی اکسیدانی قوی می باشد.
رحمان و همکاران (۲۰۰۸)، خاصیت آنتی اکسیدانی و ترکیبات فنلی را در گیاه دارویی سنا مورد بررسی قرار دادند نتایج نشان داد که این گیاه می تواند به عنوان یکی از منابع آنتی اکسیدانی در نظر گرفته شود.
در آزمایشی که توسط بوسکو و همکارانش (۲۰۰۵) روی گیاهان دارویی مختلف انجام شد مشخص گردید که گیاهان تیره نعناع دارای فعالیت موثر آنتی اکسیدانی هستند.
ترکیبات آنتی اکسیدان به عنوان محافظت سلامتی در تغذیه انسان دارای اهمیت و جایگاه ویژه ای هستند. نتایج تحقیقات نشان می دهد این مواد خطر ابتلاء به بیماری های قلبی عروقی و سرطان ها را می کاهد.
عثمان و همکاران (۲۰۰۷)، گزارش کردند که ترکیبات آنتی اکسیدانی از جمله اجزاء اصلی حاضر در رژیم غذایی هستند که می توانند اکسیداسیون لیپیدها را به تاخیر انداخته یا از وقوع آن جلوگیری کند.همچنین غذاهایی مانند میوه ها، سبزیجات و حبوبات محتوی گونه های بسیار وسیعی از اجزاء تشکیل دهنده انتی اکسیدان ها هستند که شامل ترکیبات فنولی می باشند. مشخص شده که این ترکیبات با خاصیت آنتی اکسیدانی در این گیاهان مرتبط هستند. فنول ها و پلی فنل ها اخیراً مورد توجه زیادی قرار گرفته اند که اعمال فیزیولوژیکی مهمی مانند فعالیت های آنتی اکسیدانی و آنتی ژنی را به آنها نسبت میدهند. نتایج تحقیقات نشان می دهد که دانه کاکائو و محصولات غذایی مشتق شده از آن، منابع غنی از ترکیبات فنولی هستند. کاکائو حاوی مقادیر فراوانی از ترکیبات فنلی (۱۸-۱۲%وزن خشک) می باشد.

اصلی ترین خاصیت یک آنتی اکسیدان در به دام انداختن و خنثی کردن رادیکال های آزاد است. در سیستم های بیولوژیکی رادیکال های بسیار فعال اکسیژن دار وجود دارند که از منابع مختلف منشا گرفته اند. این رادیکال های آزاد ممکن است اسیدهای نوکلوئیک، پروتئین ها، چربی ها و یا DNA را اکسید نمایند و می توانند سرآغاز واکنش های مخرب در ساختمان موجود زنده باشد
پورمراد و همکاران (۲۰۰۶) گزارش کردند،رادیکال های آزاد ناشی از تشعشع، آلاینده های محیطی، مواد شیمیایی، سموم صنعتی و کشاورزی بوده، همچنین اکسیداسیون بسیاری از مواد غذایی باعث بوجود آمدن این رادیکال های آزاد می شود. فرایند اکسیداسیون یکی از مهمترین عوامل برای تولید رادیکال های آزاد، در غذا، داروها و هر سیستم زنده ای است.

امروزه توجه زیادی به استفاده از گیاهان دارویی به عنوان انتی اکسیدان ها در کاهش رادیکال های آزاد می شود. همچنین آنتی اکسیدان های طبیعی معروف و سنتی مانند چای، شراب، میوه و سبزیجات در این گروه از جایگاه ویژه ای برخوردارند.

حداد خداپرست و همکاران (۲۰۰۷) گزارش کردند که غذاهای گیاهی مانند میوه ها، سبزیجات و ادویه ها منابع اولیه از آنتی اکسیدان های طبیعی برای انسان می باشند. در مجموع ممکن است آنتی اکسیدان های طبیعی در کند شدن زوال اکسیداتیو مفید باشند.
در سال های اخیر غذاها از لحاظ نقش فیزیولوژیکی مورد توجه بسیار قرار گرفته اند. فعالیت آنتی اکسیدانی یکی ازنقش های فیزیولوژیکی مهم غذاهاست که به نظر می رسد باعث پیشگیری از بیماری های ویروسی و برخی بیماری های خطرناک مثل سرطان، بیماری های قلبی و دیابت ها می شوند.

آتیکوار و همکاران (۲۰۰۸) گزارش کردند که آنتی اکسیدان ها از آسیب های اکسیداتیو که توسط رادیکال های آزاد ایجاد می شود جلوگیری می کنند و ممکن است مانع ایجاد بیماری های سرطان و پیری زودرس شود. آن ها می توانند در مراحل اکسیداسیون به وسیله واکنش با رادیکال های آزاد دخالت کنند.همچنین فلاونوئیدها و ترکیبات فنولی به طور وسیعی در گیاهان وجود دارند که اثرات متعدد بیولوژیکی از خود نشان می دهند.

استفاده از آنتی اکسیدان های طبیعی در سال های گذشته افزایش چشمگیری داشته این امر به علت کارایی و تاثیر بالای بسیاری از ترکیبات شیمیایی گیاهی و همچنین توافق و تایید مجامع علمی بر استفاده از ترکیبات طبیعی در مقایسه با ترکیبات مصنوعی و بی خطر بودن این ترکیبات، تاثیر فراوان ترکیبات گیاهی طبیعی در جلوگیری از بیماری های قلبی و ممانعت از واکنش های مخرب در ساختمان بدن موجود زنده و استفاده کم خطرتر و راحت تر آن ها توسط عموم مردم بوده است.
جاتوزسکی (۲۰۰۸) و همکاران طی آزمایشاتی که روی گیاه مرزنجوش انجام دادند تیجه گرفتند که این گیاه سرشار از ترکیبات فنولی با آنتی اکسیدان های قوی می باشد و فعالیت آنتی اکسیدانی مربوط به میزان ترکیباتی است که باعث تاخیر یا جلوگیری از اکسیدشدن چربی ها و سایر مولکول ها می شود. آنها گزارش نمودند که مرزنجوش ۳ تا ۲۰ بار فعالیت آنتی اکسیدانی بالاتری نسبت به سایر گیاهان دارد.

فصل سوم
مواد و روشها