مقاله در مورد کشت گندم

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

 مقاله در مورد کشت گندم دارای ۱۱۴ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله در مورد کشت گندم  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی مقاله در مورد کشت گندم،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن مقاله در مورد کشت گندم :

کشت گندم

-۱-مقدمه:
جمعیت کره زمین پیوسته در حال افزایش است این جمعیت که در سال ۱۹۳۰ میلادی تنها ۲ میلیارد نفر بود در سال ۱۹۹۰ به ۳/۵ میلیارد نفر رسید و در سال ۲۰۰۰ میلادی از ۶ میلیارد نفر تجاوز کرد و پیش بینی می شود که در سال ۲۰۲۵ میلادی به ۵/۸ میلیارد نفر برسد. بیش از جمعیت جهان در کشورهای در حال توسعه بسر می برند و متاسفانه سهم عمدای افزایش جمعیت مربوط به این کشورها می باشد، که امروزه با مشکل گرسنگی و سوء تغذیه دست به گریبان هستند به گونه ای که ۲۰ درصد جمعیت این کشورها هم اکنون با سوء تغذیه دست و پنجه نرم می کنند.

گندم مهمترین گیاه زراعی روی زمین است. معروف است که در هر روز در نقطه ای از کره زمین کاشت و در همان روز در نقطه ای دیگر برداشت می شود. این امر حاکی از توانایی سازش بسیار زیاد این گیاه با اقلیم های گوناگون است. به گونه ای که گندم را از فنلاند در نیم کره شمالی تا آرژانتین در نیم کره جنوبی کشت می کنند. در سطح جهانی نزدیک به ۵۲ در صد زمین های قابل کشت دنیا(معادل ۷۰۷ میلیون هکتار) به کشت غلات اختصاص دارد که این مقدار( نزدیک به ۲۳۲ میلیون هکتار) زیر کشت گندم است. تولید جهانی غلات دانه ای درسالهای نخستین هزاره سوم میلادی درحدود ۲۰۰۰ میلیون تُن بوده که حدود ۶۰۰ میلیون تُن آن گندم بوده است.

اهمیت غلات حتی در تکامل و شهرنشینی انسان هم، مهم است گندم به عنوان محصول استراتژیک می تواند کشورهای بسیاری را مستعمره کند. اهمیت گندم تا به آنجاست که بسیاری از کشورهای سلطه گر آن را به عنوان حربه ای در دست گرفته اند و علاوه بر اینکه تقدس و ارزش معنوی زیادی دارد و به عنوان یک محصول استراتژیک به حساب می آید. خود کفایی در تولی

د گندم برای هر کشوری از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است کمتر کسی در جهان است که ادعا کند یکی از فرآورده های گندم در سبد غذایی روزانه وی جایی ندارد. گندم به صور گوناگون در تغذیه انسانها نقش دارد. پخت انواع نانها، انواع کیک ها و شیرینی جات، انواع غذاها، به عنوان تعلیف دام، مصارف صنعتی و صدها شاید هم بیشتر مورد استفاده دارد. مبدأ گندم را آسیای غربی (سوریه، فلسطین، ایران و هند) می دانند. احتمالاً ۶۷۰۰ سال قبل از میلاد شناخته شد. از نظر ژنتیکی هگزا پلوئید (۶لای) است و تعداد کروموزم های آن ۴۲ =n 2 است. بیشتر گندم های زراعی از نوع هگزا پلوئید و تترا پلوئید هستند.
گندم از چندین لحاظ یک گیاه ویژه است:
۱- احتمالاً اولین گیاه است که ۱۵ تا ۲۰ هزار سال قبل اهلی شده است.
۲- سطح کشت آن حدود ۲۴۰ میلیون هکتار است که از سطح زیر کشت سایر گیاهان به مراتب بیشتر است. گندم تقریباً ۲۲ درصد سطح زیر کشت غلات به خود اختصاص داده است.
۳- گندم در مقایسه با سایر گیاهان زراعی بیشترین کالری و پروتئین را برای تغذیه انسان دارد
۴- تجارت جهانی گندم بیش از تجارت مجموع سایر غلات است.
۵- نان گندم به خاطر وجود پروتئین الاستیکی به نام گلوتن حجم زیادی پیدا می کند.
۶- گندم به دلیل امکان کشت در فصول مختلف سال و نیز قدرت تطابق با شرایط اقلیمی

متفاوت در سرتاسر کره زمین، سطح وسیعی از زراعت های آبی و دیم را به خود اختصاص داده است.

۲-۱- هدف:
ارقام گندم نسبت به دیگر غلات از تعداد بالایی برخوردار است و روز به روز پژوهشگران علم اصلاح ارقام جدید با خصوصیاتی عمومی و بعضی خصوصیات خاص منطقه مورد کشت به کشاورزان عرضه می کنند. این خصوصیات ممکن است عمومی شامل مقاومت به ورس، مقاومت در مقابل امراض و بیماریها به خصوص انواع زنگها و زودرَسی باشد و یا اختصاصی مانند آب و هوای خاص منطقه مورد کشت باشد. لازم به توضیح است ارقام جدیدتر با هدف افزایش عملکرد و رسیدن به میزان مطلوب محصول است. تعدادی از این ارقام عبارتند از :
۱- هامون ۲- کارچیا یا کارشیا ۳- زرّین ۴- الوند ۵- بک کراس روشن بهاره ۶- توس ۷- بک کراس روشن زمستانه ۸ – شاه پسند ۹ – آذر ۲ ۱۰- کاسپارد ۱۱- C-75-5 12- پیشتاز ۱۳- شعله ۱۴ – روشن ۱۵- سرخ تخم ۱۶- کاسکوژن ۱۷- سرداری ۱۸- شوری۹ ۱۹- مارون ۲۰-کویر ۲۱- هیرمند ۲۲- شهریار ۲۳- شوری۴ ۲۴- فرونتانا ۲۵- N-78-14 26- سومای۳ ۲۷- نیک نژاد ۲۸- مهدوی ۲۹- شوری۶ ۳۰- شیرو دی ۳۱- M-79-7 32- M-74-6
۳-۱- سابقه کاشت گندم: (T aestivum L.)
سابقه کاشت گندم به ۱۰ تا ۱۵ هزار سال پیش از میلاد می رسد اجداد وحشی گندم در منطق خاورمیانه ، غرب ایران، شرق ترکیه و شمال عراق پیدا شده و هم اکنون هم در این مناطق وجود دارند. بسیاری از پژوهشگران منشأ گندم را منطقه هلال حاصلخیز دانستند.
گندم های کنونی ازگندم وحشی تک بذری(منو کوکوم) منشأ گرفته اند. برای تبدیل گندم از حالت وحشی به صورت کنونی راه تکاملی طولانی پیموده شده و تلاقی های زیادی صورت گرفته است. گرچه گندم دارای گونه های متعددی است، ولی بیشترین سطح زیر کشت (۹۰درصد) وبیشترین میزان تولید (۹۴درصدتولیدجهانی)مربوط به گونه aestivum یا گندم نان می باشد. دوگونه (durum,compactum) نیز دارای ارزش تجاری هستند. در جریان اهلی شدن گندم، مساحت برگها افزایش یافته، انداز دانه ها درشت تر شده و شمار دانه در سنبله زیادتر گردیده است. گرچه بیشینه ی سرعت فتوسنتز در برگها کاهش یافته و این موضوع در ارتباط با افزایش سطح برگ می باشد. شاخص برداشت ( درصد ماده خشک تولیدی اختصاص یافته به دانه) در گندم های اهلی ( نزدیک به۵۰ درصد) در مقایسه با اجداد وحشی آنها ( نزدیک ۳۰ درصد) بسیار زیادتر است. شاخص برداشت گندم های کنونی ممکن است بیش از ۶۵ درصد افزایش یابد.
۴-۱- کشورهای مهم تولید کننده گندم در جهان

بنا بر آمار سازمان خواربار و کشاورزی جهان (FAO)عمده ترین شورهای تولید کننده گندم، چین، هندوستان و آمریکا بوده اند. تولید جهانی گندم در سال ۱۹۹۵ معادل ۵۴۵ میلیون تُن و در سال ۲۰۰۳ معادل ۳/۵۵۶ میلیون تُن بوده است البته نزدیک به ۷ درصد گندم تولیدی در سطح جهان به مصرف بذر در سال بعد می رسد. براین اساس سالانه به بیش از ۴۰ میلیون تُن گندم بذری برای کاش در سطح جهان نیاز است سه کشور آمریکا، هندوستان و کانادا بر روی هم ۲۵ م را به خود اختصاص داده اند. در دهه ی گذشته عمده ترین صادرکنندگان گندم را کشورهای آمریکا، اتحادیه اروپا، استرالیا و آرژانتین تشکیل داده اند.

۵-۱- میزان سطح زیر کشت گندم در جهان
بنا بر آمار FAO سازمان خواربار جهانی در سال ۲۰۰۳ میلادی، سطح زیر کشت گندم ۷/۲۰۸ میلیون هکتار و میزان تولید جهانی ۳/۵۵۶ میلیون تُن بوده است در آغاز سده بیستم میلادی (سال۱۹۰۰) سطح زیر کشت جهانی گندم تنها ۹۰ میلیون هکتارو تولید جهانی نزدیک به ۹۰ میلیون تن بوده است. بخش عمده ی این افزایش تولید در ۵۰ سال نخست قرن بیستم (سالهای ۱۹۵۰-۱۹۰۰) به دلیل افزایش سطح زیر کشت گندم بوده است، ولی از سال ۱۹۵۰ به بعد بخش عمده ی افزایش تولید به دلیل افزایش عملکرد در واحد سطح بوده است. در خلال ۵۰ سال دوم سده گذشته میلادی (۱۹۵۰تا۲۰۰۰) آهنگ جهانی افزایش سطح زیر کشت نزدیک به ۳/۱ میلیون هکتار در سال بوده که بیشترین سهم (۶۹ درصد) مربوط به قاره آسیا بوده است، که این آهنگ جهانی در واحد سطح نزدیک به ۳۸ کیلوگرم در هکتار در سال بوده است. رویهم رفته تولید جهانی گندم از سال ۱۹۶۰ به بعد تقریباً هر ۱۰ سال حدود ۱۰۰ میلیون تُن افزایش داشته است.

نام کشور سطح زیر کشت
(میلیون هکتار) میزان تولید
( میلیون تُن) تولید در هکتار
( کیلو گرم)
چین ۱/۸۶ ۰/۲۲ ۳۹۰۶

هندوستان ۱/۶۵ ۹/۲۴ ۲۶۱۷
آمریکای شمالی ۶/۶۳ ۴/۲۱ ۲۹۷۳
فدلاسیون روسیه ۱/۳۴ ۰/۲۰ ۱۷۰۶
فرانسه ۶/۳۰ ۹/۴ ۶۲۳۴
استرالیا ۹/۲۴ ۴/۱۲ ۱۹۹۹
آلمان ۳/۱۹ ۰/۳ ۶۵۰۲
پاکستان ۲/۱۹ ۱/۸ ۲۳۸۰
ترکیه ۰/۱۹ ۴/۹ ۲۰۲۱
آرژانتین ۵/۱۴ ۰/۷ ۲۰۷۵
انگلستان ۳/۱۴ ۸/۱ ۷۷۷۷
ایران ۹/۱۲ ۵/۶ ۱۹۸۴

قزاقستان ۵/۱۱ ۳/۱۱ ۱۰۲۲
لهستان ۸/۷ ۳/۲ ۳۴۰۷
اسپانیا ۳/۶ ۲/۲ ۲۸۳۵
مصر ۱/۶ ۰/۱ ۶۱۵۰
برزیل ۹/۵ ۵/۲ ۲۳۷۱
ازبکستان ۳/۵ ۵/۱ ۳۵۳۷
جدول۱-۵-۱- میزان تولید، سطح زیر کشت و عملکرد در هکتار بیست کشور اول تولید کننده گندم جهان در سال ۲۰۰۳ میلادی:

۶-۱- ویژگیهای گیاه شناسی گندم:
گندم از تیره گند میان ( Gramineae )، از زیر تیرهPooideae، از طایفه Triticeae، از زیر طایفه Triticeae و از جنس Triticum می باشد. گندم گیاهی یکساله، روز بلند و سه کربنه(C3 ) است و مراحل رشد و نمو آن عبارتند از:
الف- مرحله جوانه زدن: در این مرحله دانه چند روز پس از کاشت در اثر جذب آب متورم گشته و فعل و انفعالاتی در داخل بذر صورت می گیرد در نت

یجه غلاف ریشه چه طویل گشته وبه صورت میله سفید رنگی از شکاف پوسته ها خارج می گردد و ریشه های اولیه که تعداد آنها در گندم ۳ الی ۸ عدد می باشند از آن خارج می گردند. مدتی بعد غلاف جوانه اولیه (coleoptile ) که درون آن جوانه اولیه ژمول قرار گرفته است پوسته میوه را پاره می کند و سر از خاک بیرون می آورد.
مرحله جوانه زدن گندم بستگی زیادی به آب ، دما و تازگی بذر دارد. چون دانه بدون آب قادر به جوانه زدن نمی باشد و دانه باید برای جوانه زدن دمای دلخواه خود را داشته باشد که حداقل این درجه دما برای گندم ۱تا ۲ درجه سانتی گراد می باشد.
ب- مرحله پنجه زدن: این مرحله به پیدایش ساقه های

جانبی معروف است چون در طوقه ساقه برگدار که ساقه اولیه نیز نامیده می شود در عمق ۱الی ۲ سانتی متری زیرزمین ۴ الی ۷ گره کوچک وجود دارد که از گره آخر به سمت زمین ساقه های جانبی (دومی) و ریشه های تاجی منشعب می گردند به همین ترتیب در طوقه ساقه های دومی خارج شده نیز گره هایی وجود دارد و از این گره ها ساقه های سومی بیرون می آید. پس از مدتی ریشه های اولیه از بین می روند و ریشه های تاجی عهده دار تأمین آب ومواد غذایی گیاه می شوند. بنابراین گندم دارای ریشه اصلی نمی باشد و ریشه افشان دارد. ریشه های تاجی معمولاً در عمق ۲۰ سانتی متری زمین قرار دارند ولی گاهی اینگونه ریشه ها در زمینهای پست (سبک و دارای عمق زیاد) تا عمق ۲ متری نیز دیده می شود.
پ) مرحله ساقه رفتن: ازدیاد فاصله های گره های طوقهِ ساقه را که منجر به طویل شدن ساقه می گردد به اصطلاح عملی ساقه رفتن گیاه می نامند. برای اجرای این مرحله آب وارد سلولهای گیاه می گردد و سلولها متورم می شوند و حباب های آنها بزرگ می گردند و تقسیمات سلولی انجام می گیرد.
ت) مرحله سنبله رفتن: هر ساقه از یک سنبله تشکیل شده است مرحله سنبله رفتن گندم بستگی زیادی به حرارت دارد و سرمای ناگهانی در این مرحله سبب عقب افتادن تکامل سنبله ها می گردد.

ث) مرحله گل دادن: گندم گیاهی یکپایه است یعنی گلهای نر و ماده در روی یک بوته قرار دارند و هر سنبل چه شامل ۳ الی ۵ گل می باشد که پس از عمل لقاح معمولاً ۲ گل در هر سنبلچه بارور و تبدیل به دانه می شوند. هر گل گندم از سه پرچم و یک تخمدان با دو کلاله پرمانند تشکیل شده است که بساک هر پرچم به شکل X می باشد.
ج) مرحله رسیدن دانه: این مرحله شامل پنج مرحله زیر می باشد:
۱- حالت شیری و یا سبز شدن دانه ۲- حالت خمیری یا زردی دانه۳- حالت نیمه سخت ۴- حالت سخت ۵ – حالت رسیدن اجباری

۷-۱- تقسیم بندی انواع گندم بر حسب نیاز به سرما:
۱- گندم های پاییزه: این گونه گندم ها درفصل پاییز کاشته می شوند و برای ساقه رفتن احتیاج به سرمای زیر ۴ درجه سانتی گراد برای مدت معینی دارند تا در فصل بهار به ساقه بروند. مانند رقم امید
۲- گندم های بهاره: اینگونه گندم ها برای ساقه رفتن احتیاج کمی به سرما دارند معمولاً این گندم ها در فصل بهار کاشته می شوند. مانند رقم طبسی.
۳- گندم های دو فصله( نیمه بهاره و نیمه پاییزه) : اینگونه گندم ها حساسیت کمتری به سرما دارند تا به ساقه بروند مانند رقم آذر که معمولاً به صوت دیم کاشته می شود.
در هر صورت عامل سرما برای ساقه رفتن گندم های پاییزه بسیار مهم است که نزدیک به صفر تا دو درجه سانتی گراد می باشد. آزمایشها نشان داده که اگر گندم پاییزه در فصل بهار کاشته شود، مدتی طول می کشد تا بذر جوانه و پنجه بزند، در نتیجه دیرتر به ساقه و به گل می رود و محصول خوبی نمی دهد.
۸-۱- عومل رشد و نمو گندم:
الف) حرارت: دما یکی از مهمترین عوامل رشد و نمو گندم است و گندم از موقع جوانه زدن تا رشد کامل احتیاج به دماهای گوناگونی دارد. میزان حرارت موثر برای پنجه زنی گندم پاییزه حدود GDD 500 می باشد. از پنجه زنی تا گل دهی GDD 850 (درجه روز) و از گل دهی تا رسیدن به GDD 800 حرارت نیاز است. نیاز حرارتی ارقام بهاره کمتر از زمستان است.
ب) نور: نور خورشید بزرگترین منبع انرژی برای تولید محصول می باشد نور زیاد باعث بهتر پنجه زدن ( پیدایش ساقه های جانبی)، گل دادن، دانه دادن، بهتر شدن رنگ برگ و دانه، ازدیاد قند و نشاسته و افزایش وزن هزار دانه، استحکام شدن گیاه و افزایش محصول می شود.

گندم گیاهی روز بلند است لذا برای گل دادن احتیاج زیادی به نور دارد بنابراین اگر گندم در منطقه ای کاشته شود، که طول روز آن منطقه در موقع گل دادن کمتر از ۱۲ الی ۱۴ ساعت باشد، رشد رویش گندم زیادتر می شود و رشد زایش آن کم می شود در نتیجه گیاه محصول کمتری می دهد.
پ) آب: آب در همه اندامهای گندم یافت می شود مقدار آب از زمان کاشت تا برداشت گندم در حدود ۴ تا ۸ هزار متر مکعب در هر هکتار است و گندم به ویژه نوع پاییزه، برای ساختن یک واحد خشک نیاز به ۵۱۳ واحد آب دارد و در نقاطی که میزان بارندگی سالیانه کمتر از ۴۰۰ میلی متر باشد آبیاری انجام می گیرد.

ت) زمین: گندم در زمینهایی محصول خوبی می دهد که نفوذ پذیری آب آن زمینها کم و مواد غذایی کافی باشد. کاشت گندم در زمینهای سبک (شنی) که دارای مقدار کمی مواد غذایی و آب باشند باعث اُفت محصول می شود.
۹-۱- دانه گندم
در قسمت فوقانی دانه گندم کرکهایی وجود دارد که بیشتر به وسیله چشم دیده م

ی شوند. قسمت تحتانی دانه گندم گرد و کروی می باشد و قسمت شکم دانه شیاری وجود دارد که از طول و عمق آن می توان گندم های دیم و آبی را از همدیگر تشخیص داد. شیار شکمی گندم های دیم تنگ تر از گندم های آبی می باشد و یکی از وظایف اصلاح کنند گان این نبات این است که شیار شکمی دانه گندم برای بدست آوردن آرد بیشتر، زیاد عمیق نباشد. شکل، اندازه و وزن هزار دانه در گندم بسیار متفاوت می باشد و بستگی به نوع بذر، زمان کاشت، روش آبیاری، جنس خاک، کود و آب و هوای منطقه دارد. شکل دانه ها گرد، بیضی، تخم مرغی و بیضی دراز است. درشتی و ریزی دانه گندم بسیار متفاوت است و وزن هر دانه به طور متوسط ۳۲ میلی گرم وزن هزار دانه آن ۳۵ تا۵۰ گرم می باشد که این بستگی به نوع بذر، زمان کاشت، آبیاری و کودهاینیتروژنه دارد و گندم های دیم ریز تر از گندم های آبی است.
هر چقدر دانه بزرگتر و وزن هزار دانه بیشتر باشد مقدار آرد بدست آمده نیز بیشتر خواهد بود. بیشتر دانه های گندم بعد از رسیدن کامل نیاز به یک دوره استراحت دارندکه این بستگی به رطوبت، حرارت و نوع بذر دارد و در بعضی از ارقام چند روز و در بعضی چندین هفته بلکه ماه می باشد. رنگ دانه گندم سفید، زرد، قرمز، سبز و قهوه ای تیره می باشد. دانه گندم پس از برداشت در حدود ۸۳ تا۸۶ درصد ماده خشک، ۱۴تا۱۷ درصد آب دارد. ماده خشک دانه گندم تقریباً از ۶۸ درصد هیدراتهای کربن (نشاسته، دکسترین، سلولز، پکتین، لیگین، فروکتوزان، تری فرو کتوزان، همی سلولز، پنتوزها، پنتوزانها، گلوگز، فروکتوز، ساکارز، مالتوز، رافینوز)، ۱۰تا۱۲ درصد پروتئین، ۲ درصد چربی، ۹/۱ درصد املاح کانی و ویتامین های B1،C، D و E تشکیل شده است.
ریشه: افشان بوده تفاوتی بین ریشه اصلی و فرعی وجود ندارد و عمقی رشد نمی کند ولی حجم زیاد دارد. ریشه سطحی است . گندم معمولاً ۳ تا ۵ عدد ریشه اولیه تولید می کند که امروزه معلوم شده، که از بین نمی روند. این ریشه ها باید به عمق cm10 خاک برسند چون درجه حرارت به کمتر از c °۳+ نمی رسد حتی در یخ بندان، پس ریشه فعالیت می کند و در طول زمستان رشد نهایی خود را به دست می آورد. ریشه گندم گسترش کمتری نسبت به ریشه جو دارد پس در مقابل خشکی حساس تر است نور باعث رشد رویشی می شود ولی افزایش بیش از حد نور تناسب ساقه به ریشه را به هم می زند.

۱۰-۱- ساقه ( سوفار):
یک سوم طول میان گره از پایین به طرف بالا ضخیم شده در انتها نازک می شود. ساقه تو خالی بوده (این حالت تا حدی به استحکام ساقه کمک می کند) گره ها پرهستند ساقه باید هم حالت ارتجاعی خود را حفظ کند و هم مقاوم به شکستن باشد. اولین گره ساقه در گندم مهمترین است وتمام فشار بوته را تحمل می کند و معمولاً زیر خاک است. البته این گره ربطی به ورس ندارد این گره بسیارحساس بوده، بطوریکه اگر در زمستان یخ بزند به احتمال زیاد جوانه های دیگر را نخواهیم داشت.پس درمناطق سرد عمق کاشت رابیشترمی گیریم اگرگیاه متراکم کاشته شود نور به ساقه نرسیده موادقندی تولید نمی شود و بافت اسکلرانشیم هم کم تولید می شود و خطر ورس زیاد تر می گردد.
برگ: هر عاملی که باعث صدمه به برگ شود مضر است گوشوارک و زبانک دو زایده ای هستند که در شناسایی گیاه موثراند. اِستیپول دور گره را می پوشاند و در گندم کوچک و کرک دار است. گندم گیاهی خود گشن است زیرا پوشینه گندم بسته است و عمل لقاح در داخل آن انجام می شود و دگر گشنی ۵/۰ – تا ۰۴/۰ است. میزان تشکیل برگ در زمان گل دهی به حداکثر خود می رسد و پس از آن کاهش می یابد . هر ساقه گندم ۷ الی ۸ برگ دارد. اهمیت برگهای انتهای گندم که جوانتر هستند از نظر فتو سنتز و ذخیره کربوهیدراتها فوق العاده بیشتر است و دیرتر هم به وجود می آیند.
۱۱-۱- مراحل رشدی گندم
۱- جوانه زدن: گندم باید ۳۵ تا ۵۰ درصد حجم خود آب جذب کند و بعد شروع به جوانه زدن نماید. ضعف قوه نامید، درجه حرارت پایین از عوامل کاهش جوانه زدن است.
۲-پنجه زدن: دانه گندم را در هر عمقی ( تا یک حد معین) بکاریم ساقه ای در خاک تولید می کند که وقتی به سطح خاک رسید گره ای تولید می کند که از آن ریشه بوجود می آید. تعداد پنجه بستگی به نوع رقم دارد و از ۲ الی ۸۰ پنجه متغیر است. دیگر شرایط محیطی، نوع خاک، مواد غذایی، فاصله بین بوته ای، رقابت و ; روی تعداد پنجه مؤثرند. معمولاً برای گندم بهاره ۲ پنجه و برای گندم پاییزه ۳ الی ۵ پنجه کافی و مناسب است. ارقامی که ساقه نازک دارد پنجه بیشتری تولید می کنند.
۳- ساقه دهی: از مراحل بسیار حساس است که طول زمان آن محدود است. مثلاً در چهارده روز عمل ساقه دهی انجام می شود و دمای بین ۱۴ تا c16 مناسب است. ساقه دهی با افزایش حجم گیاه همراه است. در این مرحله ارتفاع گندم افزایش می یابد. آب و مواد غذایی اگر کافی باشد تمامی پنجه ها ساقه تولید می کند. تعداد پنجه هر چقدر کمتر باشد بهتر است. زیرا تعداد ساقه های بزرگ و در نتیجه سنبله بزرگ، بیشتر است.
۴- سنبل دهی: در انتهای ساقه، برگی ایستاده وجود دارد که برگ تاجی یا برگ پرچم تأمین می شود زمانیکه این برگ به وجود می آید شروع مرحله سنبل دهی است. سنبل دهی و گل دهی

به دنبال هم انجام می شوند. یکی از مراحل حساس است که بر روی میزان محصول دانه اثر مستقیم دارد.گل دهی در مزرعه طی ده ۱۰ روز انجام می شود که ۷ روز به ظهور سنبل و ۳ روز بقیه بردی سنبلچه می باشد. آب و مواد غذایی باید به اندازه کافی باشد تا گلهای به وجود آمده تلقیح شوند. گل دهی معمولاً بین ساعت ۸ تا صبح۱۰ اوج می گیرد. قبل از عمل لقاح قابلیت دانه گرده برای تلقیح وجود دارد یعنی زودتر از مادگی می رسد. پس از تشکیل گل، پنجه زنی متوقف و برعکس، ساقه ها سریع طویل می شوند. اگر شرایط محیطی گرم و خشک و آفتابی باشد پوش

ینه ها قبل از تلقیح باز می شوند و امکان دگر گشنی بالا می رود.
۵- مرحله رسیدن که خود چند مرحله است: مرحله شیری، خمیری، نیمه سخت و سخت. ریزش دانه ها در مناطق گرم و خشک به مراتب بیشتر از مناطق مرطوب است. در گندم که تلقیح از قسمت وسط سنبله شروع می شود دانه های وسط سنبله بزرگتر و سنگین تر می باشد.
۱۲-۱- اکولوژی گندم:
– درجه حرارت: دمای مناسب برای گندم جهت جوانه زدن ۱۰درجه سانتی گراد(c10 الی c20) است و در دمای بالاتر مشکل پیدا می کند.
– نور: گندم گیاهی نور پسند است. باید طوری کاشته شود تا از نور کافی برخوردار گردد یعنی تراکم بوته مناسب باشد.
رطوبت: گندم بین ۵ تا ۸ هزار متر مکعب آب در هکتار نیاز دارد. در زمان سنبل دهی ۳۵ الی mm40 آب، کافی است و در یک هفته بعد از گل دهی ۴۰ الی mm50 بارندگی کافی است. گندم اصولاً به خشکی خیلی مقاوم نیست ولی از راه کاهش سلولهای خود می تواند به خشکی سازگار شود.
اسیدیته ی خاک: گندم خاکهای دارای pH 6 تا ۵/۷ را که در آن عناصری مانند نیتروژن، فسفر و پتاسیم زیاد است ترجیح می دهد.
۱۳-۱- املاح یا نمک ها:
۱- نیتراتها ۲- سولفات ها ۳- کلرید ها ۴- کربنات ها ۵- بی کربنات ها.
کاتیونها و آنیونهایی که موجب شوری می شوند.
الف- کاتیونهای که موجب شوری می شوند شامل همه کاتیونهای قلیایی و قلیایی خاکی Ca++,Mg++,Na+,K+) ( می باشند.
ب- آنیونهایی که سبب شوری می شوند: NO-3- HCO-3- CO2-3-SO2-4 Cl –
۱-۱۳-۱- شوری خاک:
هر چند گندم نسبت به شوری تا حدی مقاوم است ولی مقاومت گندم در همه مراحل رشد و نمو یکسان نیست. حساسترین مرحله زندگی گندم به شوری مرحله جوانه زنی است. چنانچه هدایت الکتریک عصاره ی اشباع خاک بیشتر از چهار دسی زیمنس بر سانتی متر باشد بذر گندم به شدت آسیب می بیند. به صورت فراگیر، بیشینه ی شوری قابل تحمل برای گندم بدون وارد شدن آسیب محسوس به عملکرد، نزدیک به۶ دسی زمینس بر سانتی متر یا ۳۸۴۰ میلی گرم برلیتر( ۳۸/۰ درصد) می باشد.

شوری بیش از این مقدار سبب کاهش عملکرد دانه می شود و در شوری ۱۰۰۰۰ میلی گرم در لیتر(۱درصد) عملکرد دانه کاهش شدیدی می یابد. در خاکهای شور سرعت نفوذ آب در خاک بسیار کم است در حالی که در سطح خاک رطوبت بسیار زیادی وجود دارد، رطوبت لایه های عمقی خاک به قدری کم است که گیاه با خشکی فیزیولوژیک روبه رو می شود.
هوازدگی وتخریب مداوم کانیهای خاک منجربه آزاد شدن املاح کلسیم، منیزیم، سدیم، بی کربناتها، سولفاتها و کلرورها می گردد. این املاح در خاکهای نواحی مرطوب به علت بارندگی شُسته و از خاک خارج می گردد اما در خاکهای نواحی خشک باقی مانده و تجمع می یابند.به غیراز هوازدگی و تخریب مداوم کانی های خاک، عوامل دیگری نیز منبع نمک خاک به شمار می روند. مهمترین عوامل موثر بر افزایش نمک خاک عبارتند از: ۱- آب آبیاری ۲- آب زهکشی اراضی بالادست ۳- آب تحت 
همچنان که گفته شدگندم گیاهی نیمه مقاوم درمقابل شوریست.حتی گیاهان مقاوم به شوری نیز در مرحله جوانه زنی تا اوایل رشد نسبت به شوری خاک حساس می باشند. ارقام مختلف گندم حساسیت متفاوتی نسبت به غلظت نمک ازخود نشان می دهند.گندم معمولاً میزان بالاتری از نمک را در خاکهای رُس نسبت به خاک های شنی تحمل می کند.
اثرات سوء نمک درخاک: اثرات نامطلوب نمک در خاک به شرایط فیزیکی – شیمیایی خاک بستگی داشته و از خاکی به خاک دیگر تغییر می کند. به طور کلی اثرات نمک را می توان به شرح زیر گروه بندی نمود:
(۱)pH بالای این خاکها بر فعالیت میکروارگانیسم ها ومیزان محلول بودن وجذب عناصر اثر می گذارد.
(۲) معمولاًخاکهای شوردچارکمبودفسفر،آهن،منگنز،روی،مس وبُر می باشند.
(۳) غلظت زیادنمک باعث کاهش پتانسیل اسمزی محلول خاک شده واین امر میزان آب قابل استفاده گیاه را نقصان می دهد.
(۴) زیادی کلسیم ویا سدیم درخاک می توانددرجذب سایر عناصر و یا متابولیسم گیاه ایجاد اختلال نماید.
(۵) وجود مقدارزیادی سدیم باعث خرابی ساختمان خاک شده و نفوذپذیری خاک را نسبت به آب وهوا به شدت کاهش می دهد و سله بستن خاک راتشدید می نماید.
(۶) زیادی نمک در خاک باعث عقب افتادگی رشدگیاه ،کوچکی برگهاوبوته ها،سوختگی برگها و بالاخره عدم تولید مثل گیاه می گردد.
۲-۱۳-۱- خاک شور :
خاک غیر سدیمی است که دارای نمک‌های محلول، تا حدی که مانع رشد بیشتر گیاه گردد. در شرایط عادی حد پایین هدایت الکتریکی اشباع در چنین خاکی برابر ds/m 4 است. در
c ) 25ْ( این حد برای گیاهان حساس به شوری، برابر نصف این مقدار و در گیاهان مقاوم به شوری حدود دو برابر این مقدار می‌رسد.
۱۴-۱- معیارهای تشیخص خطرات آبیاری با آب شور :
۱ شوری
۲ سدیم و دشواری نفوذ آب در خاک و عملیات خاک ورزی (Soil infiltration and tilth)
۳. اختلاف تغذیه‌ای (Nutritional imbalance)
۴. یون‌های سمی
۵ عناصر کمیاب و سنگین

۶ مسائل متفرقه و سایر ملاحظات

۱۵-۱- یونهای شور کننده آب و خاک :
آب اقیانوسها نیز مرکب از شش یون شامل : Ca+2 ،Mg+2 ، Na+ ، HCO-3، Cl- ، So–4 می‌باشد که عموماً در خاکهای شور نیز به حد وفور دیده می‌شود. این یونها از نظر تفصیلی در درجه اول به شمار می‌آیند. یونهای دیگر شامل ( Na) و (K+) می‌باشند در آبهای خیلی شور یونهای سمی نظیر بور (B) و عناصر کم مصرف دیگر نظیر (Se), (Al), (Cu), (Mo), (Mn), (Fe), (Zn) یافت می شود. گاهی عناصر جزئی نظیر La و As و بعضی دیگر نیز تشخیص داده می شود.
۱۶-۱- علائم ظاهری شوری و سدیمی بودن خاک :
۳- پیدایش منافذ رشته‌ای شکل توخالی با دیواره سفید در داخل خاک.
۴- ایجاد سله در سطح خاک.
۵- پیدایش یک لایه سیاه رنگ در سطح خاک.
۱۷-۱- خصوصیات خاکهای شور:
خاکهای شور خاکهایی هستند که زیادی نمکهای محلول در آنها به حدی است که رشد گیاه را تحت تأثیر قرار می دهند. بیشتر این نمک‌ها را کاتیونهای سدیم، کلسیم، منیزیم همراه با آنیونهای کلراید، سولفات و بی‌کربنات تشکیل می‌دهند. ولی عمده تأثیر پذیری گیاهان به خصوص گیاهان زراعی از نمک‌های سدیم و کلسیم (Ca:Na) همراه با کلراید می‌باشد. برای مقایسه حلالیت نمک‌ها، حلالیت سولفات کلسیم یا گچ به عنوان استاندارد به کار می رود.
کلرید کلسیم به ندرت در خاک موجود است زیرا واکنش این نمک با سولفات سدیم و کربنات سدیم به آسانی باعث تشکیل سولفات کلسیم و کربنات سدیم شده و از محلول خارج می‌شود.
CaCl2+ Na2SO4 2NaCl+ CaSO4
CaCl2= Na2CO3 2NaCl+ CaCO3
بنابراین تنها زمانی نمک کلرید سدیم تشکیل می‌شود که شوری بسیار بالایی وجود داشته باشد. کلرید کلسیم همراه با سولفات منیزیم و سدیم از معمول‌ترین و فراوان‌ترین املاح آبهای شور و خاک می‌باشند. انحلال پذیری و سمیت این نمک استثنایی است. به طوری که حتی با وجود ۱/۰‌درصد از این نمک، گیاه دچار مشکل شده و رشد آن کاهش می یابد. در برخی از خاکهای شور بین ۲ تا ۵ درصد از این نمک وجود دارد که زمین را به شوره زار تبدیل می‌کند.
جدول شماره ۱-۱۷-۱- نتایج شیمیایی یک نمونه از آب شور

EC(ds/m)

g/L نمک
meq/L
SAR=

Cl- SO2-4 HCO-3 Ca+2 Mg+2 K+ Na+
۱/۳ ۰/۲ ۶/۱۷ ۰/۱۳ ۶/۲ ۰/۹ ۷/۶ ۶/ ۶/۱۷ ۴/۷

۱۸-۱- عوامل مؤثر بر رسانایی الکتریکی (EC) :
مقدار EC نسبت به دما حساس می‌باشد یعنی هدایت الکتریکی هر محلول نمکی با شوری تقریباً معادل ۲% در هر درجه سانتیگراد باید استاندارد شود، علاوه بر درجه حرارت، عوامل دیگری نیز وجود دارند که در میزان هدایت الکتریکی مؤثر می‌باشند از جمله وجود برخی از یونهاست که هادی بهتر جریان الکتریسیته هستند. قابلیت الکتریکی آب خالص بسیار کم است. هنگامی که جسم الکترولیتی در آب حل شود قسمتی از آن جسم در اثر تجزیه الکترولیت‌ها به یونهای مثبت و منفی که هادی جریان الکتریسیته هستند تجزیه شده و در نتیجه آن جسم هادی جریان الکتریسیته در محلول خواهد گردید. این هدایت الکتریکی تقریباً نسبت مستقیمی با مقدار جسم حل شده خواهد داشت از این رومی‌توان گفت با اندازه گیری هدایت الکتریکی آب یا عصاره خاک و یا محلول می‌توان به غلظت تقریبی املاح حل شده پی برد.
۱۹-۱- منابع و علل شور شدن خاک :
تحقیقاتی که اخیراً توسط مؤسسه تحقیقات خاک و آب بر روی وسعت و پراکنش جغرافیایی خاکهای مبتلا به شوری و خاکهای گچی در ایران انجام شده است نشان می‌دهد که وسعت خاکهای شور و پتانسیل تجمع نمک در خاک بیش از آن است که تصور می‌شد. از آنجایی که پدیده شوری معمولاً در بیشتر اراضی و دشت‌های تحت کشت صورت گرفته است و همواره تمایل به گسترش بیشتر دارد کنترل و پیشگیری از گسترش آن بسیار حائز اهمیت است. اطلاعات در مورد منشأ نمک‌ها می‌تواند به پیشگیری از به وجود آمدن مشکل شوری کمک نماید. مومنی و همکاران (۱۹۹۹) منشأ نمک تجمع یافته در خاکهای ایران را به شرح زیر مورد بحث قرار داده‌اند و عللی را بیان نموده اند که عبارتند از:
– شوری طبیعی: الف) ترکیب معدنی مواد مادری خاکها ب) شوری جویباری
ج) شوری با منشأ باد د) شوری در اثر پیشروی آب دریا
– شوری در اثر دخالت انسان : الف) سوء مدیریت خاک و آب ب) استخراج آبهای زیرزمینی ج) چرای بی‌رویه

۲۰-۱- وسعت و توزیع اراضی شور در سطح دنیا :
توزیع اراضی شور درسطح جهان یکنواخت نمی باشد. در برخی کشورها نظیر ایران، پاکستان و هندوستان نسبت بیشتری از اراضی، تحت شوری قرار دارند. از بررسی۵/۳۴۳ میلیون هکتار از خاکهای شور دردنیا، آسیا دارای بیشترین مساحت اراضی شور شامل۷/۹۱ میلیون هکتار درشمال و مرکز آسیا،۳/۸۳ میلیون هکتار در آسیای جنوبی و۲۰ میلیون هکتار در آسیای جنوب شرقی و از بقیه۴/۶۹ میلیون هکتار درآمریکای جنوبی،۹۶/۱ میلیون هکتار در مکزیک و آمریکای مرکزی و۲/۶ میلیون هکتار در آمریکای شمالی وجود دارد.

حدود ۱۲ درصدازکل مساحت کشور ایران (یعنی ۱۹ میلیون هکتار) بصورت کشت و آیش و به منظور تولیدات کشاورزی استفاده می شود. گفته می شود که نزدیک به ۵۰ درصد این سطح زیر کشت به درجات مختلف با مشکل شوری، قلیایی بودن و غرقابی بودن روبرو می باشد. پیش بینی می شود این میزان تا ۷۵ درصد کل اراضی فاریاب کشور پیشروی کند. بخشهای وسیعی ازکشور رس تا نوار حاشیه ای جنوب کشور و اراضی حاصلخیز اطراف زاینده رود به نحوی متاثر از تنش شوری هستند وبه تدریج از دسترس خارج می شوند.چنانچه اقدامات سریعی انجام نشود به زمین های لم یزرع تبدیل خواهند شد.
۲۱-۱- اثر سوء سدیم تبادلی:
در بررسی اثر سدیم قابل تبادل در تغذیه گیاه، نظر عمومی برآن است که غلظت سدیم و وجود یون هیدروکسیل عامل اثراتی سوء هستند. زیادی یون سدیم در محلول خاک باعث کاهش شدید جذب کلسیم و منیزیم بوسیله گیاه می شود این یونها در محلول خاک به اندازه کافی محلول اند و به نظر می رسد که علت کاهش جذب آنها وجود رقابت شدید با یونهای سدیم باشد. وقتی گیاهان مناطق معتدل و مرطوب در مقابل سمیت سدیم قرار گیرند به شدت علایم کمبود نشان می دهند.
۲۲-۱- مکانیسم اثر نمک :
مهمترین واکنش گیاه به شوری آب آبیاری کاهش رشد است. شوری آب آبیاری از راههایی چند بر فعالیت‌های فیزیولوژیک گیاه تأثیر می‌گذارد ولی نشانه‌های آسیب دیدگی ناشی از وجود شوری معمولاً هنگامی در گیاه آشکار می‌شود که غلظت املاح محلول در آب آبیاری و خاک بسیار بالا باشد. گیاهان مبتلا به شوری اغلب ظاهری معمولی دارند ولی عموماً کوتاهتر بوده، برگ آنها ضخیم‌تر، پرآب‌تر، و به رنگ سبز تیره هستند.
۲۳-۱- آب آبیاری با کمی شوری :
آبی که شوری آن از نظر غلظت کل مواد جامد (TDS ) بین ۱۵۰۰-۵۰۰ میلی گرم در لیتر ( ds/m2/2- 7/0) تغییر کند. اکنون بعضی از کارشناسان نظیر رودز آب آبیاری را در این گروه از آبها قلمداد می کنند که باید با مدیریت ویژه ای بکار گرفته شود.
۱-۲۳-۱- آب لب شور :
آبی که شوری آن از نظر غلظت کل مواد جامد (TDS ) بین ۱۵۰۰ تا ۵۰۰۰ میلی گرم در لیتر(ds/m7-2/2) تغییر کند.

منظور از آب کمی شور نیز می تواند آب لب شور باشد.
۲-۲۳-۱- آب شور :
آبی که میزان شوری آن از نظر غلظت کل مواد جامد بیش از ۵۰۰۰ میلی گرم در لیتر باشد. عموماً زه آب ها و آبهای زیرزمینی، آبهای لب شور، در ردیف آبهای شور به شمار می آیند. یعنی میزان TDS آنها بین ۵۰۰۰ تا۷۰۰۰ میلی گرم بر لیتر (ds/m10-7) تغییر می کند. که اکنون به عنوان منابع آب شور مطرح می باشد.
به آب شوری که میزان نمک آن بسیار بوده و غالباً از تبخیر جزئی آب دریا بدست می آید، اطلاق می شود.
عموماً غلظت کل مواد جامد (TDS) آب شور از ۳۵۰۰۰ میلی گرم در لیتر ( معادل ds/m52) تجاوز می کند. منظور از نمک آب و آب نمک همین آب شوری است.
۲۴-۱- تعریف تنش یا استرس:
انحراف کم و بیش شدید گیاه یا جانور از شرایط بهینه ( شرایط میانگین) از یک طرف و واکنش سازگاری قابل اندازه گیری گیاه یا جانور در ابعاد مختلف فیزیولوژیکی از طرف دیگر که ممکن است در اثر سازگاری به شرایط جدید به وجود آمده باشد و در بدترین شرایط موجب مرگ آن بشود.
پس تنش لزوماً مرگ آنی در پی نداشته و بطور دائم یا موقت در یک محل حادث می شود. در نتیجه تنش یک عامل خارجی است. یکی از عوامل محیطی است که نه تنها رشد و نمو گیاهان را تهدید می کند بلکه توزیع و پراکندگی گیاهان در اکوسیستم های مختلف را تعیین می نماید. زیاده از حد بودن غلظت های نمک های محلول در خاک همان استرس یا تنش شوری است. بخش قابل ملاحظه ای از کره زمین با این مشکل روبرو است و آبیاری گیاهان زراعی باعث شده و می شود که هر ساله بخش نسبتاً قابل ملاحظه ای از زمین های زراعی موجود به واسطه شور شدن از حالت زراعی خارج شده و غیر قابل استفاده گردند. اگر چه یونهای مختلفی ممکن است موجب تنش شوری شوند امّا یون سدیم به خاطر زیاد بودن مقدار و تقریباً محلول بودن تمام نمک های آن مهمتر است. همچنین یون سدیم اثر سمی بر سلولهای زنده دارد و لذا سلولها غالباً از آن اجتناب می کنند. آبیاری اولین عامل شوری است. منابع آب آبیاری مثل منابع سطحی (رودخانه ها)، زیرزمینی (چاه و قنات) هستند و در ابتدای سرچشمه شوری نزدیک به صفر دارد و هر قدر به دشت یا فلات نزدیک شود بر شوری آنها افزوده می شود. زیرا بر سر راه خود نمک های مختلفی را که معمولاً ترکیبات سدیم دار هستند حل نموده و پس از طی مسافتی فاضلاب های صنعتی، شهری و خانگی و کشاورزی نیز به آنها افزوده می شود و عملاً حاوی سطح بالایی از نمک ها خواهد بود. در چنین شرایطی، آبیاری با این قبیل آبها به منزله وارد ساختن نمک به زمین زراعی می باشد. با هر دوره آبیاری مقدار قابل ملاحظه ای نمک به خاک اضافه می شود. هنگامی که آب از خاک تبخیر می شود و این نمک ها در خاک باقی می مانند. وقتی حرارت بالا باشد و تقاضای اتمسفر نیز زیاد، تبخیر زیادتر شده و انتقال نمک ها به لایه سطحی خاک با سرعت بیشتری انجام می شود. بطوریکه در بسیاری از مناطق شاهد بو جود آمدن قشر نسبتاً ضخیمی از نمک هستیم. عامل دیگر کمبود آبیاری است: در مناطق کویری و بیابانها که نزولات آسمانی برای شستن خاک کفایت نمی کند نمک در لایه های سطحی جمع می شود. به عبارت ساده تر گیاهان صحرایی علاوه بر تنش آب با شوری نیز مواجه اند. بدین ترتیب اهمیت مطالعه تنش شوری به خاط

ر اینکه روز به روز بر سطح آن افزوده می شود و زمین های زراعی بیشتری را غیر قابل استفاده می کند ملاحظه می شود.
۲۵-۱- مراحل متوالی تنش گیاه:
مراحل تنش از انطباق بلند مدت و یا کوتاه مدت گیاه با شرایط جدید و تعادل ایجاد شده بین فرآیند تحریک و فرآیند توقف فعالیتهای حیاتی ناشی می شود. به ویژه به مراحل هشدار، تلاش

فوری گیاه برای مقابله با تنش، سخت شدگی که مراحل طولانی مدتی است و ممکن است تحلیل رفتگی توان زیستی گیاه و یا بازگشت گیاه به وضعیت طبیعی قبلی را در پی داشته باشد.
در هنگام مواجه با تنش، کاتابولیسم ( سوخت) سلولی نسبت به آنابولیسم ( ساخت ) فزونتر می شود. فرآیند های ترمیم خسارت به سرعت شروع می شوند و وضعیت قبلی سلول مستقر می شود. مولکولهای حفاظت کننده، سنتز می شوند و در نهایت مجدداً آنابولیسم نسبت به کاتابولیسم افزایش می یابد. اگر عامل تنش ادامه یابد فرآیندهای حفاظتی تشدید می شوند. و مرحله بعدی واکنش گیاه شروع می شود که در آن مرحله بعضی از ویژگیهای گیاه به بالاتر از میانگین، افزایش می یابد. این مرحله همان مرحله فاز مقارم شدن است. فاز مقاوم شدن مرحله ای طولانی است. اگر عامل تنش باز هم ادامه یابد مرحله تحلیل رفتگی توان گیاه شروع می شود که در این مرحله به گیاه خسارت جدی یا توسط عامل تنش زا و یا در اثر گیاهخواران و عوامل بیماری زای که از ضعف گیاه بهره برداری کرده و به آن حمله ور می شوند و معمولاً اثرات کشنده ای دارند وارد می شوند. شدت خسارت وارد شده با طول مدت تنش که ممکن است بر روی تحلیل رفتگی ذخیره انرژی و شدت تنش، که در طول زمان تغییر می نماید بستگی داشته باشد. برهم کنش این عوامل باعث ایجاد تغییر در تعادل متابولیکی و به تبع آن تغییر در وضعیت عمومی یا ظاهری گیاه گردد.
۲۶-۱- ارزیابی میزان تنش:
میزان تنش وارد شده بر گیاه بر مبنای تظاهر آثار تنش ارزیابی می شود. با ملحوظ داشتن انواع ویژگیهای فیزیولوژیکی در گونه های مختلف، وضعیت تنش را فقط می توان از طریق مقایسه گیاه تحت تنش یا گیاهی که در شرایط نرمال می باشد تعیین نمود. البته وضعیت تنش در فاز هشدار و در فاز تحلیل رفتگی قابل تشخیص است.
۲۷-۱- مواجهه گیاه با تنش شوری خاک :
به محض مواجهه با تنش شوری اولین فاز یعنی فاز اعلام خطر(آگاهی دهنده) درگیاه نمود پیدا می کند. طی این مرحله برخی از فعالیت های گیاه کاهش می یابد (واکنش به تنش) و برخی از اعمال گیاه از طریق وقوع واکنش هایی در جهت مخالف جبران می شود(جبران)، همچنین ممکن است در فاز بعدی که فاز مقاومت است تنش موجب اعمال هزینه های زیادی برای گیاه شود (سخت شدن) در این مرحله اگر رویارویی گیاه با تنش کوتاه مدت باشد و از حد (آستانه) تحمل گیاهی فراتر نرود خسارت وارد شده به گیاه ممکن است قابل ترمیم و برگشت پذیر باشد و تنها باعث تغییراتی موقت در فرآیندهای فیزیولوژیک گیاه شود (تعدیل).

اما اگر گیاه در مدتی معین توسط یک تنش حاد و یا مزمن تحت فشار قرار گیرد باعث بروز آثار خستگی در آن شده آسیب های غیرقابل برگشتی درگیاه به وقوع می پیوندد. به همین دلیل رویارویی طولانی مدت با تنش باعث اختلالات دائمی درگیاه می شود.
جدول ۱-۲۷-۱- مقاومت نسبی گندم در مرحله جوانه زنی و محصول‌دهی
¬¬¬¬¬ه اشباع در حد ۵۰ درصد جوانه زنی ds/m
گندم
جو
ذرت خوشه ای
یونجه
لوبیا
ذرت ۱۳
۱۸
۱۵
۹/۸
۶/۳
۹/۵ ۱۶- ۱۴
۲۴- ۱۶
۱۳
۱۳- ۸
۸
۲۴- ۲۱
(رودز ۱۹۹۲)
نمودار ۲-۲۷-۱- درجه بندی کیفی مقاومت گیاهان به شوری

۲۸-۱- اثرات سوء شوری بر گیاهان:
۱- اثر مستقیم بر پتانسیل اسمزی
۲- اثر مستقیم تخریبی بر دیواره سلولی
۳- اثر مستقیم سمیت در ممانعت از جذب سایر عناصر از جمله پتاسیم
۴- اثر تخریبی در جذب آب سلول و تنش آبی
۲۹-۱- اثر شوری روی جوانه زنی گندم:
گندم در مرحله ظهور گیاهچه و مراحل اولیه ی رشد بیشتر از مراحل بعدی رشد به شوری حساس است. همچنین مراحل اولیه ی زایشی، مراحل بسیار حساسی بوده در حالیکه دوره گل دهی و مرحله پرشدن دانه به ترتیب کمترین حساسیت را دارند. گاهی شوری در مور

د بعضی از گونه های گندم باعث زودتر اتفاق افتادن جوانه زنی، ظهور خوشه، گل دهی و رسیدگی دانه می شود. گندم مانند بعضی دیگر از گیاهان زارعی دانه ای در مرحله گل دهی یا فقط در قبل از گل دهی به غلظت های نسبتاً بالای آب شور حساس نیست. این چنین تحملی امکان آبیاری گیاه را به وسیله آب شور در مراحل آخری رشد گیاه فراهم می کند. در گند

م، شوری بر رشد رویشی بیشتر از تولید بذر تأثیر می گذارد.
۳۰-۱- راههای کاهش اثرات شوری در زراعت گندم :
– اراضی شور می بایست فاقد پستی و بلندی باشند چرا که املاح درسطوح مرتفع متمرکز و همین امر باعث انتقال املاح ازاعماق به سطح خاک خواهد شد.
– تخلیه ی آبهای زیرزمینی که عمدتاً شور هستند تنها ازطریق احداث سیستم زهکشی میسر است.
– قبل از عملیات تهیه زمین لازم است با یک آبیاری سنگین اقدام به آبشویی املاح وتعدیل شوری درلایه شخم نمود.
– انتخاب روش کاشت و آبیاری مناسب که بهترین روش ، روش آبیاری کرتی می باشد.
– در اراضی شورتاریخ کاشت زمانی انتخاب شود که درجه حرارت محیط پایین باشد تا حداقل تبخیر از خاک راداشته باشیم.
– دوره های آبیاری، کوتاه انتخاب شود تاگیاه کمتر در معرض خطر نقطه پژمردگی قرار گیرد.
– ازآیش گذاشتن اراضی شور باید خودداری نمود زیرا چنانچه زمین لخت باشد تمرکزاملاح در قشرسطحی خاک صورت گرفته واین امر جوانه زدن بذور رادر فصل کاشت دچار اختلال خواهد نمود.
– استفاده از مالچ اراضی که EC آنها بیشتر از۹ میلی موس باشد، بهتر است به کشت گندم اختصاص نیابد. در صورت امکان برای مراحل حساس با آبهای با کیفیت مناسب استفاده گردد تا برای مراحل پیشرفته رشد این اراضی آماده شوند. ضمناًدرزمین های شور باید بذر مصرفی بیشترباشد تا از کاهش عملکرد جلوگیری شود.همچنین به ازای هر میلی موس بیشتر از ۶ میلی موس، به میزان ۷ درصد کاهش عملکرد خواهیم داشت.
– مصرف عنصر روی و نمکهای کلسیم موجب افزایش تحمل گیاه به شوری و عملکرد آن می شود.
– پیش تیمار کردن آشنایی گیاه با مقداری نمک
۳۱-۱- خاک سدیمی:
خاک غیر شوری که در اکثر موارد میزان سدیم تبادلی (ESP) آن به حدی است که اثرات آن در رشد گیاه و تخریب ساختمان خاک بروز می‌کند. معمولاً‌ SAR عصاره اشباع بیشتر از ۱۳ بوده و ۵/۸ < pH می‌باشد. در این حالت ۱۵% < ESP خواهد بود.

= درصد سدیم تبادلی (ESP)

۳۲-۱- اندازه گیری شوری :
تنش شوری مانند سایر تنش ها با واحدهای انرژی مشتمل برپتانسیل شیمیایی، درجه یونیزاسیون و یا بطور ساده تر غلظت یونها و یا هدایت الکتریکی اندازه گیری می شود. زیرا اث

رات یک نمک وابسته به یونهای آن می باشد. شوری خاک، باتعیین هدایت الکتریکی عصاره ی اشباع خاک (eEC) یا متوسط شوری منطقه ریشه برحسب میلی موس بر سانتی متر (mmhos/cm ) یا دسی زیمنس بر متر(ds/m) بیان می شود . مقدار eEC بیانگر مناسب یا نا مناسب بودن شرایط خاک برای کشت یک گیاه مشخص می باشد. چنانچه مقدار هدایت الکتریکی عصدار eEC از فرمول زیر محاسبه می شود:

LF متوسط نسبت آبشویی از منطقه ریشه است که برای خاکهای مختلف متفاوت است.
۱-۳۲-۱- روش های اندازه گیری شوری:
۱- اندازه گیری مستقیم غلظت l me/ و یا l mg/ میلی گرم بر لیتر
۲- اندازه گیری هدایت (EC)
۳- اندازه گیری پتانسیل اسمزی ( )
۲-۳۲-۱- واحد شوری: در خاک شناسی و زراعت، شوری را معمولاً بر حسب هدایت الکتریکی عصاره اشباع(eEC) بیان می کنند که واحد آن زیمنس بر متر( S.m-1 ) یا میلی موس بر سانتی متر(mmhos. cm-1) است. eEC و پتانسیل اسمزی تناسب مستقیم دارند:
(مگاپاسکالms.cm-1=0.036 )
اگر مقدار eEC از ۴ میلی زیمنس بر سانتی متر فراتر رود عملکرد گیاهان حساس به تنش نمک کاهش می یابد و به همین دلیل آب آبیاری نباید دارای EC بیش از ۲ میلی زیمنس بر سانتی متر باشد و هدایت الکتریکی آب دریا حداقل ۴۴ میلی زیمنس بر سانتی متر است. مقدار ECe یا ECiw (شوری آب آبیاری) را می توان تا حد آستانه تحمل گیاهان و با در نظر گرفتن نیاز آبشویی LR بکار برد.
۳۳-۱- رابطه شوری با سنتز پروتئین:
تنش شوری ساختن پروتئین های جدید را تحریک می کند: با قرار گرفتن گیاه در معرض کلرور سدیم یا اسیدآبسزیک(ABA) پروتئین های ساخته می شود که تحمل NaCl را بهبود می بخشد. اگر سلولها قبل از قرار گرفتن در معرض غلظتهای زیاد شوری در معرض غلظت های کم اسیدآبسزیک (ABA) قرار گیرد توانایی آنها برای سازگاری به نمک بهبود می یابد. بعلاوه اسیدآبسزیک (ABA) ساخت یک یا چند پروتئین را تحریک می کند که به نظر می رسد شبیه به آنهایی است که در تطابق NaCl ساخته می شوند. در گیاهان کامل، غلظت های زیاد شوری، غلظت اسیدآبسزیک (ABA) را در برگها افزایش می دهد و به نظر می رسد بیشتر اسیدآبسزیک (ABA) از ریشه ها منتقل شده باشد.

۳۴-۱- تحمل گیاهان به هدایت الکتریکی:
آستانه ی زیان اقتصادی شوری برای گندم ۱۴ میلی زیمنس بر سانتی متر است.
قابلیت هدایت الکتریکی بین ۲-۰ میلی زیمنس بر سانتی متر خیلی خوب و برای کلیه نباتات زراعی مناسب، بین ۴-۲ خطرناک نیست، بین ۸-۴ فقط گروهی از نباتات تحمل خواهند کرد و بیشتر از ۸ زیمنس بر سانتی متر برای ریشه نباتات خطرناک می باشد.