دانش رسان |
مرکز علم و دانش کشور مقاله تاریخ نجوم
در حال بارگذاری
توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد
مقاله تاریخ نجوم دارای ۳۲ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است
فایل ورد مقاله تاریخ نجوم کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه و مراکز دولتی می باشد.
توجه : در صورت مشاهده بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی مقاله تاریخ نجوم،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد
بخشی از متن مقاله تاریخ نجوم :
تاریخ نجوم
نجوم دوره اسلامی
اعراب پیش از اسلام در نجوم محاسباتی و پیش بینی وضعیت افلاک تبحری نداشتند و دانش آنان محدود می‌شد به جهت یابی از طریق ستارگان و منازلی که برای ماه معین نموده بودند. بقیه دانش‌ایشان از نجوم مربوط به پیش گویی‌های جوی و طالع بینی بوده‌است. اواخر قرن دوم هجری شروع آشنایی مسلمانان با فلسفه و علوم یونانیان از غرب، و ریاضیات و فلسفه و عرفانِ هند و ایران از شرق بوده است. خلفای عباسی اهتمام زیادی در حمایت از نهضت ترجمه آثار خارجی داشتند. هر چند به نظر می‌رسد خلفا، در تشویق نهضت ترجمه به دنبال اهداف سیاسی خود بوده‌اند، چرا که با پرداختن به فلسفه یونانی و عرفان شرقی وامتزاج آنها با علوم قرآنی، می‌توانستند داعیان حقیقی خلافت راهرچه بیشتر در حاشیه قرار دهند. ولی دانشمندان آن دوره نه برای قرب به خلفا، بلکه برای ارزشی که در علومی مانند نجوم و ریاضیات یافته بودند و همچنین نیازهای کاربردی به نجوم (برای شمار زمان) و ریاضیات و هندسه، ذوقِ وشوقِ بسیاری نسبت به این علوم درخود احساس می‌نمودند.
“بتّانی ” یکی از منجمین سخت کوش آن دوره می‌گوید، “در نهادآدمی، طبعی وجود دارد که برای دستیابی به حقیقت اشیاء کوتاهی می‌کند، ولی میتوان با سخت کوشی و خویشتن داری، مخصوصاً به روزگار دراز، آن را از میان برد. درستی نظر و به کار انداختن اندیشه و بردباری بر رسیدن به چیزها البته هر اندازه دشوار باشد، به طبع آمدمی مدد می‌رساند. و مایه نیکبختی می‌شود و کمی بردباری و تنبلی و شیفتگی بر خود نمایی در نزد پادشاهان به بهانه‌اینکه به چیزی دست یافته است که دسترسی به آن ممکن نیست، مایه خزلان است. از بزرگترین دانشها از حیث مقام و دلچسب‌ترین و جانفروزترین علوم که سخت باعث تیزی فکر ونظر می‌شود و عقل را پرورش میدهد، پس از علوم دینی، که نداشتن آن بر آدمی روا نیست، علم صناعت نجوم است .”
در آن زمان، گفته می‌شد که، سه دانش وجود دارد. فقه برای دین، طب برای تن، و نجوم برای زمان .
مسلمانان در عصر نهضت علمی خود به چیزی نیازمند بودند که آنان را به پژوهش کامل در مسائل نجومی رهبری کند، کتابهایی که‌آنان را به اندیشیدن و ملاحظه کردن برانگیزاند و به رسیدن به شناخت علتهای ظواهر و نمودها تحریک کند، و شوِق دست‌یافتن به علم نجوم به خاطر جلالت قدر آن، و نه به خاطر منافع مادی که از آن حاصل می‌شود، در جان ایشان بیدار کند. از روی خوشبختی به کتابهای یونانیان دست یافتند. ازجمله کتاب اصول اقلیدس. کتاب المجسطی بطلیموس که طریقه تطبیق و استعمال‌این براهین را در حرکات آسمانی و چگونگی رصد کردن و لزوم مداومت بر این کار را به ایشان نشان داد .
ارتباط بعضی احکام شریعت با مسائل نجومی، سبب توجه بیشترمسلمانان به شناسایی امور آسمانی شد و حتی علمای دینی را برآن داشت که سودمندی آنچه به نام قسمت محاسباتی علم نجوم نامیده می‌شود را مورد ستایش قرار دهند. به همین دلیل جز گروه اندکی به نکوهش علم نجوم نپرداختند. غزالی یکی از علمای دینی‌آن دوره می‌گوید :
” کسانی هستند که دانش نجوم را منکر می‌شوند و چنان می‌پندارندکه هرچه در این باره گفته شده برخلاف شرع است; در حالی که در شرع سخنی در نفی یا اثبات به این علوم نیست. ودر این علوم تعرضی به علوم دینی نیست.” توجه نمایید که از همان ابتدای کار تعالیم مذهبی را از مسائل علمی جدا نمودند تا از بروز مشکلاتی مانند آنچه برای گالیله وامثالهم اتفاق افتاد، جلوگیری کنند .
احکام شرعی درباره روزه، منجمان را برآن داشت که درباره مسائل دشوار و وابسته به شرایط رؤیت هلال و احوال شفق به‌جستجو برخیزند و ضابطه هایی برای پیش بینی رؤیت پذیری هلال ماه ارائه نمایند. به همین جهت در انجام فعالیت‌های رصدی‌و همچنین محاسبات نه تنها ایراداتی به منظومه بطلیموس وارد ساختند بلکه روشهای تازه‌ای آوردند که درمیان یونانیان و وایرانیان و هندیان سابقه نداشت . ت.
نقد هیات بطلیموس:
دوران ابن سینا از جهاتی به دورانهای قبل‌تر می‌رسد. به عنوان مثال بنوموسی (قرن سوم) هم بطلیموس را نقد می‌کرد. منتها نه‌مدل‌ها را، بلکه نقد از جنبه رصد و تصحیح داده‌های رصدی یامثلاً عبدالرحمان صوفی، درمقدمه‌ی کتاب صورالکواکب ایراداتی بر بطلیموس می‌گیرد، که موضع بعضی ستارگان را با دقت تعیین‌ننموده است .
می‌بینیم که از دوران ابن هیثم و ابن سینا، نقد جنبه‌های خاصی از مدلهای بطلیموسی آغاز می‌شود. و با نوشتن کتابی به نام ” تذکره‌ٌ فی‌علم الهیئه” به اوج خود می‌رسد. این کتاب حاوی مدل هایی بود متفاوت با مدلهای استاندارد بطلیموسی .
تذکره، سی فصل است و فقط یک فصل آن به مدلهای غیربطلیموسی اختصاص دارد. به قول خواجه نصیرالدین طوسی این کتاب حکایت یا روایتی از المجسطی است. یعنی المجسطی را به طریق‌خاصی – از دیدگاه هیات – توضیح میدهد. یعنی در پی القای تصویری بزرگ مقیاس از عالم است. در این سنت هیات نویسی بود که نخستین شکلها بر بطلیموس وارائه مدلهای غیر بطلیموسی آغاز شد. اهداف منجمی مانند ابن‌هیثم طوسی درنقد هیات بطلیموسی این بود که تلاش‌می‌کردندعلمی پدید آورند که در آن سازگاری و انسجام باشد. درهیات بطلیموسی تناقضهایی وجود دارد. مسائلی مانند نقطه معدل‌المسیر که انسجام هیات بطلیموسی را بر هم می‌زنند و فهمشان ازجنبه فیزیکی هم دشوار بود .
منجمین اسلامی برای ایجاد انسجام در مدلهای نجومی و آفریدن علمی که کامل و سازگار باشد، به ارائه مدلهای جدیدپرداختند .
ابن شاطر از منجمین پرکار و بعد از طوسی است. اهمیت ابن‌شاطر ازدو جهت است: طراحی و تکمیل آلات نجوم، به ویژه‌ساخت ساعت آفتابی و اسطرلاب و دیگری نظریه سیاره‌ای او. دراین نظریات تلاشهایی برای تکمیل فرضیه‌های اخترشناسان‌پیشین و پالایش نظام بطلیموسی از خطاها به چشم می‌خورد ولی‌ضمن انتقاد اغلب نظریات بطلیموس، بر اساس رصدها و الگوهای‌مندرج در “الزیج الجدید” خود، نظریه‌ای متفاوت با بطلیموس‌ارائه کرده است. ابن شاطر حرکت خورشید را از دید زمین به‌صورت مجموع حرکتهای تدویری در نظر گرفته است ولی در این‌منظومه به طور آشکار فلک حامل خارج از مرکز و فلک معدل‌المسیر را که در مدل بطلیموسی آمده حذف کرده و جای آنها را ازفلکهای تدویر درجه دوم استفاده کرده است (شکل) هدف‌نهایی وی نه اصلاح مبانی نجوم عملی، بلکه بوجود آوردن یک‌نظریه سیاره‌ای است که از حرکات یکنواخت درمدارهای دایره‌ای‌فراهم آمده باشند درمورد خورشید هیچ مزیتی از فلک تدویراضافی بدست نیاورد. در مورد ماه این تمهید جدید تا حدی عیب‌نظریه بطلیموسی را اصلاح کرد . وی با سوار نمودن چند فلک تدویر روی هم حرکات آسمانی را بدون فلک معدل المسیرتوضیح دهد .
امروزه آشکار شده است که ارتباطی میان مدل این شاطر و مدل‌کپرنیکی وجود دارد. نخستین بار در سال ۱۹۵۰ میلادی نظریه‌ی‌سیاره ای ابن شاطر مورد پژوهش قرار گرفت و معلوم شد که الگوهای‌وی از نظر ریاضی با الگوهای کپرنیکی یکی است. تحقیفات درباره ارتباط بین کپرنیک، ابن شاطر و طوسی و کشف مدل‌های‌غیر بطلیموسی هنوردر مراحل اولیه قرار دارد .
البته به این نکته توجه کنید که سخن بر سر یکی دو مدل نیست، بلکه‌مدل‌های زیادی وجود دارند که متشابهند. علاوه بر مدل‌ها رهیافتهای مشابهی هم وجود دارد. در واقع این سنت هیات اسلامی را به‌صورت میراثی در طرح کپرنیک می‌بینیم این هیات جهان اسلام به‌عنوان یک زمینه و بستر اهمیت زیادی دارد. باورکردن این مسأله‌مشکل است که کپرنیک توانسته باشد که این سنت هفتصد ساله‌ای‌که منجمین دوره اسلامی در تشریح و تصحیح مدلهای پیشین‌بوجود آوردند را به تنهایی در خلال عمر خود پدید آورد. امروزه‌شکی باقی نمانده است که کپرنیک با نظریات مسلمانان به طورگسترده‌ای آشنایی داشته است. پس مسئله بدین شکل است که‌کپرنیک وارث سنت ما قبل خود بوده است .
درتعبیری از لرد راذرفورد، یکی از پایه گذاران تئوری اتمی‌جدید:
درتعبیری از لرد راذرفورد، یکی از پایه گذاران تئوری اتمی‌جدید :
” این واقعیت اشیاء نیست که کسی به تنهای به کشفی بزرگ وناگهانی نایل شود. علم گام به گام پیش می‌رود و کارایی هر کس به‌پیشینیان او وابسته است. دانشمندان بر اندیشه‌های یک تن تکیه‌نمی‌کنند . بلکه از ترکیب هوشمندیهای هزاران تن بهره می‌گیرند .
رصدخانه ها:
از دیگر ابداعات منجمین این دوره، ساخت اولین رصد خانه‌هابود. رصدخانه‌های سمرقند و مراغه از دقیق‌ترین رصدخانه‌های‌این دوره بوده است. رصد خانه مراغه که بعدها “تیکو براهه” رصدخانه مشهورش را از روی آن ساخت منتج به رسالات و زیج‌ها(جداول نجومی) و داده‌های رصدی بسیاری شد. زیج ایلخانی‌نتیجه کارهای او و شاگردانش بوده است .
شاید خالی از لطف نباشد که نامی هم از ابوسعید سجزی منجم‌ایرانی بریم. وی اقدام به ساخت اسطرلابی نمود معروف به‌زورقی که امروزه تنها آنچه بیرونی درباره آن گفته در اختیار داریم :
” اساس کار این اسطرلاب آن است که زمین و سیارات متحرک وستارگان ثابت باشد. این شبهه‌ای است که حل آن دشوار است واین از وی عجیب می‌نماید که چگونه چیزی را پنداشته که حل‌آن بسیار آسان است و ابن سینا در کتاب شفاء بطلان آنرا اثبات‌نموده است .”
منجمین دوره اسلامی فعالیت‌های ارزشمندی داشتند ولی چرا ادامه دهندگان بعدی ایشان کسانی دیگر بودند؟ ای کاش منجمین و فلاسفه بیش از این به کار بر روی مدل‌ها وفعالیت‌های علمی پرداخته بودند تا به جای سپردن پرچم علم به‌دست دیگران، خود وارث علوم خود باشند .
آگاهی از سخت کوشی و استواری پدرانمان شاید به ما نزد درس‌سخت کوشی و استواری بدهد. گاهی از عدم آشنایی خودم ودوستانم از این میراث فرخنده احساس شرمندگی می‌کنم و فکرمی‌کنم چگونه ممکن است مردمانی نه تنها از تاریخ علمی پدران‌خود آگاهی نداشته باشند، بلکه تهمت هایی ناروا مبنی بر عدم‌اندیشه ورزی صحیح علمی بر ایشان وارد سازند. امیدوارم علاقه‌به تاریخ علم را در کنار عشق به علم قرار دهیم. مطالعه تاریخ علم بویژه تاریخ علوم اجدادمان نه تنها در مااحساس غرور آفریند، بلکه تلقی صحیح آنها از علم و دانش آموزی‌رادر ذهن و فکر و حرفهای ما خواهد نشاند .
مایه ی تعجب است که در قرن اخیر، بسیاری از بزرگان پژوهشگر در تاریخ علوم دوره ی اسلامی اروپاییانی هستند که زحمت آموختن زبان عربی را بر خود هموار نموده و به کنکاش در متون نجومی و ریاضی این دوره پرداخته اند. و نتیجه این می شود که فرانسویان و آلمانیها باید بیایند و تاریخ علوم پدران ما را به ما بیاموزانند!!
خوشبختانه به تازگی با راه اندازی دوره فوق لیسانس برای تاریخ علوم دوره ی اسلامی در دانشگاه تهران به خواست خدا شاهد پیشرفتهایی در این عرصه توسط جوانان مسلمان ایرانی خواهیم بود. عناوین نجوم، ریاضیات، طب، ; از جمله گرایشهای این رشته می باشد.
د.
دید کلی
ستاره شناسی چیست؟ آیا آن را میتوان شاخه‌ای از علوم قرار داد یا بیشتر به فلسفه نزدیک است؟ شاید امروزه ستاره شناسی بخشی از علوم هستند که کاربردهای مستقیمی چون علوم پزشکی و یا مهندسی ندارند) باشد، اما بی گمان در گذشته چنین نبوده است. امروزه ستاره شناسی را بخشی از علوم در نظر می‌گیرند که به مطالعه و درک پدیده‌های آسمانی می‌پردازد.
درک پدیده‌های آسمانی ، بخشی از تلاش سیری ناپذیر انسان در راه درک و شناخت نظم حاکم بر تمام طبیعت چه نقشی در زندگی بشر دارد، بحثی است که، شاید هرگز نتوان پاسخی عینی و مستقیم برای آن یافت. چرا که شاید پاسخ این سؤال خیلی شخصی باشد، اما آنچه مهم است، پاکی ، عظمت و دست نخوردگی اجرام بزرگ و دور دست عالم است که آن قدر وسوسه انگیزند که هر کسی را به مطاله خود فرا می‌خوانند و ستاره شناسی حاصل این فراخوان بزرگ است.
تعریف و ارتباط با علوم دیگر
اگر به دنبال یک تعریف مشخص از ستاره شناسی نوین باشیم، میتوان آن را چنین بیان کرد؛ مطالعه موضع ، ساختار و چگونگی تحول (از آغاز تا پایان) اجرام آسمانی. در این زمینه ، علومی به کمک ستاره شناسی می‌آیند که هر یک پاسخگوی بخشی از پرسشهای این علم هستند. فیزیک بخش عمده‌ای از مشکلات ستاره شناسان را برطرف کنند، شیمی ، ریاضیات و مکانیک نیز از جمله علومی هستند که ارزشهای فراوانی برای ستاره شناسی و ستاره شناسان دارند. در سالهای اخیر حتی علمی مانند زیست شناسی به کمک ستاره شناسی آمده است و بحث موجودات برون زمینی ، مسأله پیدایش حیات و نیز امکان زندگی در دیگر کرات آسمانی ، رابطه روز افزون این دو علم را طلب می‌کند.
سایر علوم ، بخصوص علوم کاربردی (مانند شاخه‌های گوناگون مهندسی) نیز بحث فضاپیماها ، تلسکوپهای زمینی و فضایی غول پیکر را تکمیل می‌کند و از این طریق در گسترش ستاره شناسی قدم بر می‌دارد. رابطه ستاره شناسی و سایر علوم را در ادامه این سلسله مباحث و به تدریج متوجه خواهید شد و بی گمان در ادامه مسیر ستاره شناسی حتما متوجه می‌شوید که در هیچ حالتی قادر به حذف ارتباط یک یا چند رشته از علوم دیگر با ستاره شناسی نخواهید شد.
اهداف و سرانجام
اکنون می‌دانید که ستاره شناسی چه هدفی را پیش رو دارد، شناخت اجرام آسمانی. اما سوال اساسی که بسیاری از افراد در ذهن دارند این است که آیا عاقبت ستاره شناسی ، تنها برآوردن نیازهای درونی و حسی افراد را در بر دارد یا آنکه ، فواید دیگری از این علم پر هزینه ، عاید جوامع بشری می‌شود؟ پاسخ دادن به پرسش فوق کار چندان ساده ای نیست. چرا که نیاز به داشتن اطلاعات جامع از علوم مختلف دارد. اما آنچه را که میتوان بطور حتم و یقین بیان کرد، خدماتی است که ستاره شناسی به فیزیک ارائه کرده است.
اگر فیزیک را به دو بخش فیزیک کلاسیک و فیزیک نوین تقسیم بندی کنیم، برای هر بخش یک مفهوم و یک قانون اساسی میتوان نام برد. در بخش فیزیک کلاسیک ، قوانین مکانیک نیوتن و در بخش فیزیک مدرن ، قوانین انیشتین (نسبیت خاص و عام) حاکمیت بی رقیبی دارند. در هر دو مورد (قوانین مکانیک نیوتنی و قوانین نسبیتی) بخشی از اثبات قوانین مذکور به عهده ستاره شناسی بوده است.
یعنی قسمتی از قوانین فوق با استفاده از رصدهای نجومی اثبات شده است (اثبات نجومی هر دو قانون را در درسهای آینده ذکر می‌کنیم.) از دیگر خدمات اخترشناسی میتوان به بحث پیدایش حیات روی زمین اشاره کرد، اینکه آیا بطور کلی حیات سیاره ما زمین منشا آسمانی پاسخگویی آن خواهد پرداخت و کاربردهای دیگر خواهید کرد.
آریستارخوس
ستاره شناس کسیت و چه وظایفی دارد؟
ستاره شناسی را شناختیم، شاید ستاره شناسی تنها علمی باشد که هنوز میتوان دو بخش حرفهای و آماتور در آن فعالیت کرد. افراد آماتور ، کسانی هستند که بر حسب علاقه به این علم زیبا می‌پردازند و البته تحصیلات عالیه و شغل اصلی آنها در زمینه ستاره شناسی نیست، چنین افرادی در تاریخ نجوم زیاد بوده و هستند. سوزن بان قطار ، پزشک ، رمان نویس ، مدرس علوم دینی ، زمین شناس ، میکروبیولوژیست و ; ، اینها شغل بعضی از افرادی است که به نجوم آماتوری به عنوان یک سرگرمی علمی جدی روی آورده‌اند و پیشرفتهای فراوانی هم در این علم داشته‌اند. و اما ستاره شناس حرفهای کسی است که تحصیلات دانشگاهی او در زمینه شاخه‌های مختلف ستاره شناسی است و به ستاره شناسی به عنوان یک شغل نگاه می‌کند.
ارتباط ستاره شناسی حرفهای و آماتوری
رابطه ستاره شناسی حرفهای وآماتوری نیز در خور توجه است، در ابتدا برای بسیاری این گمان بوجود می‌آید که ستاره شناسی آماتوری ، مغلوب ستاره شناسی حرفهای است و هیچ کاری وجود ندارد، در حالی که قضیه چیز دیگری است. یعنی حیطه فعالیت این دو گروه کاملا از هم جداست و به عبارتی ستاره شناسان آماتور و حرفهای بطور ضمنی باهم در مورد نوع عملکردشان به توافق رسیده‌اند.
بسیاری از دنباله دارها ، سیارکها ، ستارگان انفجاری جدید (نواخترها و ابرنواخترها) توسط ستاره شناسان آماتور کشف شده‌اند. در حالی که این نوع اکتشافات در بخش ستاره شناسی حرفهای یا اصلا انجام نمی‌شود و یا اگر انجام شود کاملا تصادفی است
بررسى وضعیت و جایگاه علم نجوم در ایران امروز
شاید در هنگام گذر از خیابان هاى شهرتان در میان آن همه دود و هیاهو ى شهر گاهى نگاهتان به آسمان افتاده باشد. آسمان شهرهاى بزرگ ایران دیگر همانند گذشته ها صاف نیست. وقتى که شهروندان تهرانى به افق شرقى خود نگاه مى کنند دیگر دماوند مظهر پایدارى سرزمینمان را راست قامت و زیبا با قله اى پوشیده از برف نمى بینند. مدت ها است که به علت گسترش غیرمنطقى شهر تهران و تولید غیرصحیح ماشین هاى پرمصرف آسمان شهر تهران طراوت خود را از دست داده است. دیگر همچون گذشته ها شب ها نمى توانید نقش راه شیرى را به زیبایى کامل نظاره کنید.
هنگامى که خواجه نصیرا لدین طوسى در نیمه دوم قرن هفتم هجرى قمرى بزرگترین رصد خانه منطقه را مى ساخت به این مى اندیشید که هم اکنون نجوم رصدى ایران در بالاترین سطح دنیا قرار دارد. بدون شک پندار این دانشمند بزرگ ایرانى اشتباه نبوده است اما این افتخارات بزرگ ایران که در سده هاى گذشته در ایران زمین به دست آمده است هم اکنون تنها تکیه گاه فرهنگى و علمى ما ایرانیان است. هنگامى که بنیاد بزرگ علمى رصد خانه مراغه پس از بیش از دو دهه تلاش و کوشش ساخته شد چندین رصدخانه، همچون رصدخانه هاى هندوستان و استانبول به تقلید از رصدخانه مراغه ساخته شدند. تا مدت ها رصدخانه مراغه از دقیق ترین و مهم ترین رصدخانه هاى جهان بوده است.
هم اکنون از بزرگ ترین مرکز علمى منطقه تنها قسمت هاى کوچکى در بلنداى تپه مشرف به شهر مراغه باقیمانده است. خوشبختانه در طول دهه پنجاه با کاوش هایى که به سرپرستى دکتر پرویز ورجاوند انجام شد باقیمانده هاى این بنا مرمت شده است. هم اکنون بزرگترین تلسکوپ ایران در نزدیکى همین تپه و در سى کیلومترى شهر تبریز قرار دارد. رصدخانه دانشگاه خواجه نصیر الدین تبریز دو تلسکوپ بزرگ به قطر هاى ۶۰ و ۴۰ سانتیمتر دارد. در حالى که قطر آینه تلسکوپ بزرگ ترین تلسکوپ هاى دنیا به ده متر رسیده و در کشورهاى همسایه ایران همچون ارمنستان قطر شیئى بزرگترین تلسکوپ ۵/۲ متر است و کشور جنگ زده عراق در حال ساخت رصدخانه اى با تلسکوپ سه مترى است دیگر نمى توان گفت که همچون گذشته کشور ما در بین صاحبان بزرگترین رصدخانه هاى دنیا قرار دارد. متاسفانه کشور ما همچون گذشته دیگر آن اقتدار جهانى را در نجوم رصدى ندارد اما خبر تاسیس و ساخت رصدخانه ملى ایران در سال ۱۳۸۲ جامعه نجومى و به طور کلى جامعه علمى کشور را بسیار امیدوار و خوشحال نمود. درباره این موضوع در میانه همین مقاله اشاره خواهیم نمود.
o استادان و بزرگان
ایرانیان همچون در رشته هاى پزشکى و مهندسى در زمینه فیزیک و نجوم نیز نوابغ بزرگى دارند که هم اکنون در بهترین مراکز علمى دنیا مشغول به فعالیت هستند. از این جمله در خارج از کشور مى توان به دکتر فیروز نادرى رئیس کل ماموریت هاى مریخ سازمان فضایى ایالات متحده(ناسا)، دکتر بهرام مبشر کارشناس ارشد موسسه علوم تلسکوپ فضایى هابل، دکتر فرهاد یوسف زاده اختر فیزیکدان و استاد دانشگاه نوردوسترن آمریکا و دکتر محمد حیدرى ملایرى اخترشناس رصدخانه پاریس اشاره نمود. در داخل ایران نیز استادان و محققان بزرگى در زمینه نجوم مشغول به فعالیت هستند. هم اکنون بیش از ۵۰ اختر فیزیکدان حرفه اى و دانشجوى دکتراى نجوم در کشور وجود دارد. سرآمد آنها سه تن از اساتید فیزیک هستند که به درجه استادى (پروفسورى) نائل شده اند. این سه نفر عبارتند از: «دکتر یوسف ثبوتى رئیس اسبق انجمن نجوم ایران و بنیانگذار و رئیس فعلى مرکز تحصیلات تکمیلى زنجان، دکتر رضا منصورى رئیس انجمن فیزیک ایران و معاون پژوهشى وزارت علوم ، فناورى و اطلاعات و دکتر عبدالله ریاضى کیهان شناس و استاد دانشگاه شیراز.»
دکتر یوسف ثبوتى پس از گذراندن دوره هاى کارشناسى فیزیک و کارشناسى ارشد ژئوفیزیک دکتراى اختر فیزیک خود را از دانشگاه شیکاگو اخذ کرد. او از سال ۱۳۳۹ چند سالى با رصدخانه «یرکیز» آمریکا همکارى کرد. دکتر ثبوتى بیش از سه دهه در دانشگاه هاى شیراز و تحصیلات تکمیلى زنجان به تدریس پرداخت و در این مدت منجمان بسیارى را تربیت کرد. در سال ۱۳۸۱ در کنفرانس فیزیک ایران هفتادمین سالگرد تولد ایشان که همزمان با هفتادمین سالگرد تاسیس انجمن فیزیک ایران بود جشن گرفته شد و از چهل سال فعالیت علمى ایشان تقدیر شد. او در دهه ۱۹۶۰ با «چاندر اسکار» دانشمند بزرگ هندوستانى در پروژه ستاره هاى دوتایى همکارى داشته است. دکتر ثبوتى گام هاى بزرگى در طول چهل سال فعالیت علمى خود در راه پیشرفت و اشاعه فیزیک و نجوم حرفه اى در ایران برداشته است.
دکتر ریاضى از اساتید بزرگ اختر فیزیک کشور داراى دو کتاب تالیفى براى مقاطع کارشناسى ارشد و دکتراى اخترفیزیک به نام هاى An Introduction to Cosmology An Introduction to Modern Astrophysics, است که از سوى موسسه (world scientific publishin) به چاپ رسیده است.
انجمن نجوم ایران
انجمن نجوم ایران که تا پیش از سال ۱۳۷۳ به عنوان یکى از کمیته هاى انجمن فیزیک ایران فعالیت مى کرد در این سال مستقل شد. بودجه انجمن نجوم همانند دیگر انجمن هاى علمى کشور از سوى وزارت علوم، تحقیقات و فناورى پرداخت مى شود. حامیان مالى انجمن نجوم نهاد ریاست جمهورى و مرکز مطالعات و همکارى هاى علمى بین المللى وزارت علوم هستند. اعضاى هیات مدیره انجمن هر سه سال یک بار توسط اعضاى انجمن انتخاب مى شوند. هیات مدیره کنونى عبارتند از: «دکتر خالصه، دکتر عجب شیرى زاده، دکتر وصالى، دکتر نصیرى قیدارى و دکتر خصالى.» رئیس کنونى انجمن نجوم دکتر «سعدالله نصیرى قیدارى» عضو هیات علمى دانشگاه زنجان است. شاخه آماتورى انجمن نجوم ایران در سال ۱۳۸۱ تشکیل شده است. وظیفه شاخه پیگیرى و انجام فعالیت هاى نجوم آماتورى در ایران است. برنامه هاى اصلى شاخه آماتورى در طول سال، برگزارى گردهمایى سالانه منجمان آماتور ایران، کارگاه ملى نجوم آماتورى (کنام)، نشست ماهانه باشگاه نجوم و رقابت رصدى ماراتن مسیه است. شاخه آماتورى، به صورت هیات مدیره اى اداره مى شود و داراى یک سرپرست است. سرپرست شاخه آماتورى دکتر منصور وصالى عضو هیات علمى دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایى، عضو هیات مدیره انجمن نجوم و سردبیر ماهنامه نجوم است. شاخه آماتورى گروه هاى نجومى را در راه پیشرفت نجوم آماتورى ایران هماهنگى و هدایت مى کند تا از میان آنها، منجمان حرفه اى و استادان نجوم آینده کشور را به وجود آورد.
o رصدخانه ملى ایران
پس از چندین سال بحث و بررسى درباره ساخت یک رصدخانه ملى در کشور سرانجام هیات دولت درآخرین روزهاى سال ۱۳۸۲ بودجه تحقیقاتى این طرح ملى را به تصویب رساند. قرار است که طى پنج سال آینده این رصدخانه در یکى از مناطق کاشان، قم، کرمان و توس ساخته شود. مبناى تعیین مکان رصدخانه، بررسى داده هاى رصدى گروه هاى تحت نظر کمیته رصدخانه ملى است که طى ۴ سال در این مناطق به رصد مى پردازند. پیرو تصویب طرح رصدخانه ملى در جلسه
۲۰/۱۲/۱۳۸۲ هیات دولت، وظایف و اختیارات کار گروه رصدخانه ملى را به شوراى راهبرى طرح رصدخانه ملى انتقال داده است. اعضاى شوراى راهبرى رصدخانه ملى ایران (Iranian National Ob servatory) INO که وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناورى است عبارتند از: «دکتر منصورى (رئیس شورا)، دکتر ثبوتى، دکتر کیاست پور، دکتر قنبرى، دکتر نصیرى قیدارى و دکتر راهوار.» برطبق برنامه قرار است تلسکوپ رصدخانه که بین ۲ تا ۳ متر قطر دارد پس از پایان کار تحقیقات رصدى منطقه اى، خریدارى شود و حداکثر تا سال ۱۳۸۸ رصدخانه ملى ساخته شود.
o رصدخانه هاى ایران
تعداد رصدخانه هاى فعال ایران هم اکنون بیش از ۲۰ عدد است که در شهرهاى تهران، تبریز، مشهد، شیراز، اصفهان، اهواز، کاشان، کرمان، گرگان، یزد، دامغان، زنجان، ایلام، کرمانشاه و چندین شهر دیگر ایران قرار دارند. این رصدخانه ها با جنبه هاى تحقیقى، آموزشى و تفریحى به فعالیت مى پردازند. پس از رصدخانه تبریز که بزرگ ترین مرکز نجوم رصدى کشور است
رصدخانه ابوریحان بیرونى با تلسکوپ ۵۰ سانتى مترى بازتابى و رصدخانه هاى دانشگاه کاشان و زنجان با تلسکوپ هاى ۴۰سانتیمترى بزرگ ترین رصدخانه هاى کشور هستند. بزرگ ترین رصدخانه شکستى ایران به قطر شیئى ۱۸ سانتى متر در مرکز نجوم مرقد مطهر شاه عبدالعظیم حسنى در شهررى قرار دارد. رصدخانه هاى بزرگ کشور علاوه برتلسکوپ داراى امکانات جانبى همچون تاج نگار، CCD، فتومتر، اسپگتروف، دوربین هاى مخصوص عکاسى و فیلترهاى مختلف هستند.
در تهران چهار مرکز نجومى فعال وجود دارد. این مراکز عبارتند از: «رصدخانه مرکز نجوم آستان مقدس حضرت عبدالعظیم، رصدخانه مرکز نجوم زعفرانیه وابسته به کانون پرورش فکرى کودکان و نوجوانان، آسمان نماى سازمان جغرافیایى نیروهاى مسلح و مرکز علوم و ستاره شناسى تهران (رصدخانه نیاوران) وابسته به شهردارى تهران.»
o تنها نشریه اخترشناسى ایران
در مهر ماه سال ۱۳۷۰ تعدادى از استادان فیزیک و علاقه مندان به نجوم نخستین ماهنامه ویژه اخترشناسى کشور را با نام «نجوم» منتشر کردند. این افراد عبارت بودند از: «دکتر منصورى، دکتر محمدرضا حیدرى خواجه پور، فریدون پیرزاده، بابک سدهى، توفیق حیدرزاده و منصور وصالى. شرکت زروان اولین شرکت کشور که به ساخت و راه اندازى رصدخانه و آسمان نما در ایران مى پردازد ناشر این ماهنامه است. اولین سردبیر نجوم دکتر توفیق حیدرزاده است که در سال ۱۳۷۸ به ایالات متحده رفت و دوره دکتراى تاریخ علم با گرایش نجوم را گذراند. پس از آن دکتر منصور وصالى سردبیر ماهنامه شد که هم اکنون نیز در این سمت به فعالیت خود ادامه مى دهد. این نشریه تخصصى به صاحب امتیازى و مدیر مسئولى دکتر رضا منصورى، پس از ۱۳ سال انتشار تنها نشریه اخترشناسى ایران است که به مسائل عمومى و تخصصى نجوم و علوم فضا مى پردازد. ماهنامه نجوم داراى سایتى دو زبانه به همین نام است. سایت nojum.ir مهم ترین و پربیننده ترین سایت نجوم در خاورمیانه است که داراى آخرین اخبار و اطلاعات نجومى است.
o بازار نشر
بازار نشر کتاب هاى نجومى آن قدر هم خوب نیست. سهم کتاب مرتبط با نجوم در میان هزاران عنوان کتابى که تاکنون در ایران به چاپ رسیده است تنها بیش از ۱۰۰ عنوان است. موضوعات کتاب ها عمدتاً درباره، اختر – فیزیک، کیهان شناسى، تاریخ نجوم، ابزارآلات رصدى، نجوم محاسباتى، آموزشى کودکان، احکام نجوم، نجوم آماتورى، سیاره شناسى و علوم فضا است. بیشتر کتاب هاى بازار نشر نجومى ترجمه شده است که در آن میان کتاب هاى کیهان شناسى مخاطبان بیشترى را
دارا هستند. تیراژ این گونه کتاب ها همانند تیراژ دیگر کتاب هاى کشور به نسبت استانداردهاى جهانى پائین است و در بهترین حالت بالاترین میزان نشر یک کتاب نجومى و مرتبط با آن شاید به ۱۰۰۰۰ عدد برسد که البته به ندرت این اتفاق مى افتد. آمار بیشترین چاپ کتاب نجومى متعلق است به کتاب «نجوم به زبان ساده» که به چاپ دهم رسیده است. بهترین مکان هاى پیدا کردن کتاب هاى نجومى و فیزیکى کتاب فروشى هاى جلوى دانشگاه تهران، فروشگاه هاى شهرکتاب، نمایشگاه بین المللى سالانه کتاب و دفاتر فروش انتشاراتى هاى کتاب هاى علمى است.
o کسوف
اتفاق مهمى در سال ۱۳۷۸ در ایران رخ داد که باعث شکوفایى و رشد همه جانبه نجوم در سرتاسر ایران شد. دنیا در ۱۱ آگوست سال ۱۹۹۹ شاهد یک کسوف کامل بود که ایران بهترین منطقه براى رصد این گرفت بود. این واقعه مردم کشورمان را به دیدن پدیده اى دعوت کرد که شاید تا به حال شاهد آن نبوده اند. البته پیش از آن در سال ۱۳۷۴ کسوف در بیرجند اتفاق افتاده بود اما تاکنون بدین وسعت بررخداد چنین پدیده اى تبلیغات عمومى نشده بود. موقعیت برتر ایران نسبت به دیگر
کشورها منجر به سفر تعداد بسیارى منجم و جهانگرد خارجى به ایران شد. اغلب آنها به شهر اصفهان که در نوار اصلى گرفت خورشید قرار داشت رفتند تا در میدان نقش جهان که روزگارى در عصر صفویان زمین چوگان بود شاهد زیباترین پدیده طبیعى جهان باشند. مهم ترین منجمى که به ایران سفر کرد «آلن هیل» یکى از دو کاشف پرنورترین دنباله دار قرن بود که به دعوت
یکى از مراکز فرهنگى و علمى ایران بى سر و صدا به کشور دعوت شد و پس از چند روزى اقامت، از کشور خارج شد. در میان میهمانان خارجى که به ایران آمده بودند یک نفر براى دوست داران فضا کاملاً آشنا است، «بروس مکندرلس» همان فضانوردى است که براى اولین بار بر روى جت پک (صندلى فضایى) نشست و از فضاپیما خارج شد و در فضا حرکت کرد.
پس از کسوف ۱۳۷۸ تعداد علاقه مندان نجوم در کشور بسیار بیشتر از گذشته شد و گروه هاى نجومى مختلفى در اقصى نقاط کشور و اغلب بدون حمایت دولتى تشکیل شدند. از اتفاقات مهم پس از کسوف، بالاتر رفتن میزان پخش برنامه هاى تلویزیونى دوبله شده خارجى مرتبط با نجوم و فضا بود. مهم ترین برنامه نجومى که تاکنون در تلویزیون ایران ساخته شده و هم اکنون نیز پخش آن ادامه دارد برنامه زنده «آسمان شب» به تهیه کنندگى سیاوش صفاریان پور است. در این برنامه که هم اکنون سرى چهارم آن در حال پخش است (روزهاى فرد ساعت ۳۰/۱۰ دقیقه شب از شبکه چهارم) کارشناسان نجوم به صحبت درباره مسائل متنوع نجوم و فضا و آخرین اخبار اکتشافات فضایى مى پردازند. برنامه آسمان شب از پربیننده ترین برنامه هاى علمى صدا و سیما است که جنبه آموزشى و ترویج علم دارد.
o نجوم آماتورى
در کل کشور بالغ بر پانصد منجم آماتور در قالب بیش از ۴۰ گروه نجومى به فعالیت هاى رصدى مشغول هستند. غالب این منجمان را دانشجویان و دانش آموزان تشکیل مى دهند که فعالیت هاى نجومى را در قالب فعالیت هاى درون مدرسه اى، دانشگاهى و یا به صورت گروه هاى مستقل انجام مى دهند. منجمان آماتور ایرانى در استفاده از رصدخانه هاى ایران داراى محدودیت هایى هستند. متاسفانه مکان کنونى اکثر رصدخانه هاى کشور در داخل شهرها و در میان آلودگى نورى روبه گسترش تمدن شهرى است. به غیر از این مسئله که گریبانگیر تمامى منجمان و حتى استادان نجوم کشور است، مشکل دیگر منجمان آماتور عدم امکان استفاده از امکانات رصدخانه ها است که عمدتاً تنها در اختیار گروهى از دانشجویان و استادان دانشگاه است. البته این نکته محرز است که تلسکوپ ها و دیگر وسایل جانبى آن به طور حتم بایستى توسط نیروى متخصص استفاده شود اما تا وقتى که به یک منجم آماتور تنها آموزش تئورى داده شود در حالى که هیچ گاه به رصدخانه نیامده است و در پروژه هاى جدى شرکت نداشته است او در همان جایگاه خود خواهد ماند و پیشرفت نخواهد کرد.
در حالى که بیابان ها و کویرهاى ایران به دلیل درجه بالاى تاریکیشان از بهترین سایت رصدى هستند تنها دو، سه رصدخانه کشور در خارج از شهرها ساخته شده است و رصدخانه اى در حاشیه یا درون دو کویر بزرگ ایران، دشت لوت و کویر سمنان که از تاریک ترین نقاط دنیا است وجود ندارد. منجمان آماتور ایرانى به صورت گروهى به خارج از شهرها و به میان طبیعت هاى بکر و دست نخورده مى روند. آنها به دور از آلودگى هاى مختلف نورى، هوایى و صوتى و در سکوت طبیعت به رصد زیباترین جلوه هاى هستى مى پردازند. سایت هاى رصدى منجمان عمدتاً در بیابان ها، دشت ها، مناطق مرتفع و کویرها است که داراى افق هاى باز هستند.
o ابزار رصدى
ابزار رصد منجمان ایرانى تلسکوپ ها و دوربین هاى دو چشمى بسیارى است که در بازار نجومى ایران به صورت تقریباً مناسب یافت مى شود. به غیر از تولیدات داخلى عمده بازار رصدى ایران از دبى، روسیه، ایالات متحده و چین وارد کشور مى شود. در کشور تنها یکى دو شرکت دولتى به مونتاژ دوربین هاى دوچشمى و تلسکوپ مى پردازند.
منجمان تازه کار به علت ارزانى و ساده بودن کار از دوربین هاى دوچشمى ۶۰*۲۰ و ۷۰*۱۵ استفاده مى کنند. همچنین بیشترین میزان استفاده از تلسکوپ ها مربوط است به تلسکوپ هاى ۴ تا ۵ اینچ.
تعریف دیگری از علم نجوم
مطالعه ی حرکات، ساختار، تکامل و سرنوشت اجرام آسمانی است. علم نجوم در مسیر تحول خود به کشف بسیاری از قوانین حاکم بر اجرام آسمانی نایل امده است. ولی باید گفت که کار تحقیق و پژوهش در این باره هرگز پایان پذیر نیست. زیرا با پیشرفت تکنولوژی، در هر زمان به اسرار تازه ای از جهان آفرینش دست می یابیم.
تعریف علم نجوم
کلمه ی نجوم از دو واژه ی یونانی، آسترون به معنای ستاره و نوموس به معنا ی قانون گرفته شده است. علم نجوم در واقع مطالعه ی حرکات، ساختار، تکامل و سرنوشت اجرام آسمانی است. علم نجوم در مسیر تحول خود به کشف بسیاری از قوانین حاکم بر اجرام آسمانی نایل امده است. ولی باید گفت که کار تحقیق و پژوهش در این باره هرگز پایان پذیر نیست. زیرا با پیشرفت تکنولوژی، در هر زمان به اسرار تازه ای از جهان آفرینش دست می یابیم.
Astronomy : Astron + Nomos
علم نجوم پاسخ به سوالات و چرا های آدمی درباره ی جهان افرینش و ماهیت آن است. از دیدگاه دیگر علم نجوم عبارت است از مطالعه ی تکامل طبیعی و مادی اجرام و اجسام آسمانی، در هر زمان و مکان معین. به این ترتیب نجوم با مباحث نظری و فلسفی پیوند بسیار نزدیکی پیدا می کند.
تقسیمات علم نجوم
۱) هیئت و نجوم Astronomy
به طور کلی درباره ی حرکت اجرام آسمانی بحث می کند.
۲) اخترفیزیک Astrophysics
درباره ی ساختار، خواص فیزیکی، ترکیب شیمیایی و تحولات درونی ستارگان بحث می کند و به مطالعه ی حرکات ظاهری و حقیقی ستارگان و تعیین مواضع آن ها نیز می پردازد. این بخش خود شامل دو قسمت است:
الف) اخترفیزیک کاربردی Applid astrophysice
عمدتا به طراحی ابزار و وسایل نجومی می پردازد و مطالعه ی کاربردی روش های اختر شناسی مورد نظر است.
ب) اختر فیزیک نظری Theoretical astrophysice
که به کمک قوانین فیزیک، پدیده های نجومی را توضیح داده و تبیین می نماید.
۳) طالع بینی Astrology
به کمک حرکت و مواضع اجرام آسمانی به پیشگویی می پردازدو به طالع بینی علمی و غیر علمی تقسیم می شودودر طالع بینی علمی تمام پیش گویی ها منطبق بر موازین علمی است.
۴) کیهان شناسی Cosmology
این رشته قوانین عمومی تکامل طبیعی و مادی جهان و ساختار آن را بررسی می کند. به عبارت دیگر، جهان هستی را به طور کلی در نظر می گیرد و به مطالعه ی آن می پردازد. دو موضوع مهم مورد مطالعه ی کیهان شناسی، بررسی وضع کهکشان ها، نواختران و مساله ی اساسی انبساط جهان است.
فضا از کهکشانها ، منظومه‌ها ، ستارگان ، سیارات و بسیاری اجرام آسمانی دیگر انباشته شده است. عجایب و عظمت آنها به مراتب از تمامی دیگر پدیده‌های آفرینش بیشتر است. کهکشانها و ستارگان و بطور کلی پدیده‌های آسمانی انبوهی که عجیب و غریب می‌نماید وجود دارند، که پاره‌ای از آنها بوسیله دانشمندان شناسایی شده‌اند. مانند: کوتوله‌های سفید ، ستارگان نوترونی ، ستارگان هیپرونی ، کوازارها و دنباله دارها و سیاه چاله‌ها و ; .
در فضای قابل رویت برای ماده میلیاردها کهکشان جداگانه وجود دارد که بزرگترین آنها نظیر راه شیری و نزدیکترین کهکشان به نام اندرومیدا یا به قول عبدالرحمن صوفی امراه المسلسله که فاصله آن از ما تقریبا ۱۵ میلیون سال نوری و قطر زاویه‌ای ان ۳۵ درجه و قطر خطی‌اش در حدود ۱۰۰ هزار سال نوری است و دارای تقریبا یکصد میلیارد ستاره است. هر کهکشان مجموعه‌ای از میلیاردها ستاره است که بعضی از آنها از خورشید بزرگتر و بعضی دیگر بطور قابل توجهی کوچکتر.
سحابی دمبلی
این تصویر کامپیوتری ، سحابی‌ای را به
شکل ساعت شنی نشان میدهد که از
گازهای دفع شده ستاره مرکزی ایجاد شده است.
سحابیها
در جهان علاوه بر ستاره‌ها مقادیر زیادی گرد و غبار و گاز وجود دارد که ما بین کهکشانها پراکنده گردیده است. یعنی چگالی گاز در فضای بین کهکشانها فقط برابر ۲۰ اتم در هر اینچ مکعب است. سحابیها به علت نور ستارگان مجاور خود قابل رویت هستند. به کمک تلسکوپ به ساختمان و ویژگی آنها میتوان پی برد. بعضی از سحابیها نیز تاریک بوده و مانع عبور نور ستارگانی که در پشت آنها قرار دارند می‌گردند.
سیارات
اجرام تقریبا کروی ، جامد و بزرگی هستند که به دور خورشید می‌گردند. بزرگترین آنها به نام مشتری است که جرمی معادل یک هزارم جرم خورشید را دارد. تا به حال سیستم سیاره‌ای نظیر آن چه به خورشید مربوط است، کشف نگردیده است. سیارات اجرام سماوی نسبتا سرد بوده و انعکاس نور خورشید باعث مرئی شدن آنها می‌گردد.
تشخیص سیارات از ستارگان در آسمان شب
• سیارات با نور ناپایدار می‌درخشند، ولی نور ستارگان هم از لحاظ رنگ و هم از لحاظ روشنایی به سرعت تغییر می‌کند.
• سیارات در آسمان حرکت کرده و محل آنها تغییر می‌کند، ولی ستارگان نسبت به هم دارا ی مکانهای تقریبا ثابتی هستند.
• سیارات هنگام رصد با تلسکوپها بصورت قرص نورانی بزرگ دیده می‌شود، در صورتی که ستارگان بصورت نقاط روشن به نظر می‌رسند.
• سیارات را میتوان در نواحی باریکی از آسمان مشاهده کرد، ولی ستارگان را میتوان در هر قسمتی از آسمان یافت.
سیارکها
سیاره‌های خرد ، اجرام جامد کوچکی هستند که به دور خورشید می‌چرخند و تفاوت آنها با سیارات در بزرگی آنها است. بزرگترین این سیارکهای خرد به نام سیرس می‌باشند، که قطرش برابر با ۸۰۰ کیلومتر است. قطر اکثر آنها در حدود ۳ کیلومتر می‌باشد. سیارکها نیز توسط انعکاس نور خورشید قابل رویت می‌باشند و آنها را بدون تلسکوپ نمی‌توان دید.
قمرها
قمرها اغلب از اجتماع و تمرکز دیسکهای غبار و گاز در پیرامون سیاره‌ها درست می‌شوند. شش سیاره از نه سیاره بزرگ هر کدام یک یا چند قمر دارند که به دور آنها می‌چرخند. تا به حال ۴۵ قمر در منظومه شمسی کشف کردیده است.
ستارگان دنباله دار
ستارگان دنباله دار اجرام سماوی هستند که گه گاه ظاهر می‌شوند. هر ستاره دنباله دار از یک مسیر نورانی و دنباله طویلی تشکیل شده است. سر آن ممکن است به بزرگی خود خورشید و دم آن نیز در حدود چندین صد میلیون کیلومتر بوده باشد. هر ستاره دنباله دار با وجود اینکه صدها کیلومتر در ثانیه سرعت دارد برای یک چشم غیر مسطح همچون ما، بی حرکت به نظر می رسد. سرعت آنها را میتوان از تغییر مکانش نسبت به ستارگان زمینه ثابت آسمان تعین کرد.
تا کنون نزدیک به هشتصد ستاره دنباله دار کشف و نامگذاری گردیده است. اکثر ستاره‌های دنباله دار از یک مدار بسته‌ای در حال حرکت هستند. چنین ستارگان دنباله دار اهمیت زیادی داشته و بعد از یک پریود به نزدیکی زمین آمده و مشاهده شده‌اند، که مشهورترین آنها ستاره دنباله‌دار هالی است. مدارهای ستارگان دنباله دار دیگر سهمی یا هذلولی است و به احتمال زیاد اینها فقط یک بار در مجاورت زمین ظاهر و رویت گردیده ، دور می‌زنند و سپس رفته و دیگر به نزدیکی زمین نمی‌گردند.
شهابوارها
اجسام جامد و ریز دیگری به اندازه ته سنجاق هستند، در فضا دیده می‌شوند. اکثرا گروهی از این شهابها به طرف زمین حرکت کرده و در جو آن به دام میدان مغناطیسی حاکم بر کره زمین می‌افتد. در اثر برخوردشان در فاصله ۱۵۰ کیلومتری جو زمین و در اثر اصطکاک آن ، جسم سوخته و غبار آن به طرف زمین سقوط می‌کنند. نور حاصل شده از این برخورد را به نام شخانه می‌نامند. در واقع می‌شود اظهار کرد هر ساله چندین صد تن از غبار شخانه بر سطح زمین می‌نشینند. معمولا شهابها در فاصله ۸۰ کیلومتری سطح زمین کاملا از بین می‌روند، ولی بعضی اوقات احتمال دارد که کاملا تحلیل نگردند و بصورت شهاب سنگ به سطح زمین برسند.
نامگذاری اجرام اعماق فضا
برخی اجرام غیر ستاره ای از جمله کهکشانها و سحابیها با عناوین رایجی نامیده می‌شوند، ولی برخی تنها با یک شماره مشخص می‌شوند. در سال ۱۷۷۴ شارل مسیه (۱۸۱۷ – ۱۷۳۰) فهرستی شامل ۴۵ جرم آسمانی منتشر کرد و طی یک دهه بعد از آن به این تعداد افزود. نام هر یک از اجرام این فهرست متشکل از حرف ام (حرف اول مسیه) و یک عدد بدنبال این حرف است. نام بسیاری دیگر از اجرام آسمانی متشکل از ان. جی.سی و یک عدد است. این طرز نامگذاری در فهرستی که توسط ستاره شناس دانمارکی ، جان لودویک امیل دریر (۱۹۲۶ – ۱۸۵۲) ، منتشر شد، معرفی شده است. این فهرست ، فهرست عمومی نوین نامگذاری شده است.
ستاره شناسی
ستاره شناسی ، علمی است که با مشاهده و توضیح وقایعی که در خارج از زمین و جو آن رخ میدهد سر و کار دارد. این علم منشا پیدایش و خواص فیزیکی و شیمیائی اشیائی که قابل مشاهده در آسمان بوده (و خارج زمین قرار دارند) و همینطور فرآیندهای منتجه از آنها را مطالعه می‌کند. در طی قسمتی از قرن بیستم ، ستاره شناسی به سه شاخه تقسیم شده بود: محاسبات نجومی ، مکانیک آسمانی و فیزیک نجومی. حالات برجسته متداول فیزیک نجومی در نامگذاری گروههای آموزشی دانشگاهی و موسسات درگیر با تحقیقات نجومی متجلی می‌شود:
قدیمیترین آنها بدون هیچ تغییری ، گروهها و موسسات ستاره شناسی می‌باشند، جدیدترین آنها به نگه داشتن فیزیک نجومی در نامشان تمایل دارند، برخی اوقات کلمه ستاره شناسی را برای تأکید بر طبیعت تحقیقاتشان ، در نامشان قرار نمی‌دهند. به علاوه ، تحقیقات فیزیک نجومی ، مخصوصا در فیزیک نجومی نظری ، را افرادی که پس زمینه فیزیک و ریاضی دارند می‌توانند انجام دهند.
ستاره شناسی از معدود علومی است که آماتورها هنوز در آن نقش فعالی دارند، خصوصا در کشف و مشاهده حوادث زودگذر. ستاره شناسی نباید با طالع بینی ، شبه علمی که با پیگرد مسیر اجرام آسمانی ، مبادرت به پیشگویی سرنوشت افراد می‌نماید اشتباه شود. این دو اگر چه در ریشه مشترکند، اما کاملا متفاوتند؛ ستاره شناسان روش علمی را پذیرفته‌اند، در حالیکه طالع بینها اینطور نیستند.
تقسیمات ستاره شناسی
ستاره شناسی به چند شاخه تقسیم می‌گردد. اولین تقسیم بندی بین ستاره شناسی نظری و ستاره شناسی شهودی می‌باشد. مشاهده گرها روشهای مختلفی را برای جمع آوری اطلاعات درباره حوادث بکار می‌برند، اطلاعاتی که بعدا توسط نظریه پردازان برای ایجاد تئوریها و مدلهایی ، برای شرح مشاهدات و پیش بینی حوادث جدید بکار می‌رود. حوزه‌های مطالعه همچنین به دو طریق دیگر تقسیم بندی می‌شوند: موضوعی ، که معمولا به منطقه فضا (مثلا ستاره شناسی کهکشانی) یا
مسائل اشاره شده (مانند تشکیل ستاره یا کیهان شناسی) بستگی دارد؛ یا به روش مورد استفاده برای گرد آوری اطلاعات (بطور مبنائی ، چه ناحیه‌ای از طیف الکترومغناطیس استفاده می‌شود). در حالیکه تقسیم بندی اولیه به هر دوی مشاهده گر و نظریه پرداز مربوط می‌شود، دومی مربوط به مشاهده گرهاست(نه کاملا) ، چون نظریه پردازها سعی می‌کنند از اطلاعات موجود در تمامی طول موجها استفاده کنند و مشاهده گرها اغلب بیش از یک منطقه از طیف را مشاهده می‌کنند.
ستارگان اجرامی هستند آسمانی که دارای منبع انرژی بوده (به سه صورت انرژی گرانشی ، حرارتی و هسته‌ای) و این انرژی را با تابش خود بصورت امواج الکترومغناطیسی خرج می‌کند (از امواج رادیویی تا اشعه گاما).
بطور کلی ستارگان دارای مراحل مختلف جنینی ، کودکی و جوانی و پیری هستند. پس از اکتشاف برابری جرم و انرژی توسط انیشتین ، دانشمندان تشخیص دادند، که کلیه ستارگان باید تغییر و تحول یابند. هر ستاره هنگامی که نور (انرژی) پخش می‌کند، مقداری از ماده خویش را مصرف می‌کند. ستارگان همیشگی نیستند، روزی به دنیا آمده‌اند و روزی هم از دنیا خواهند رفت. ستارگان گویهای بزرگی از گاز بسیار گرم هستند که بواسطه نورشان می‌درخشند.
در سطح دمای آنها هزاران درجه است و در داخل دمایشان بسیار بیشتر است. در این دماها ماده نمی‌تواند به صورتهای جامد یا مایع وجود داشته باشد. گازهایی که ستارگان را تشکیل می‌دهند بسیار غلیظتر از گازهایی هستند که معمولا بر سطح زمین وجود دارند. چگالی فوق العاده زیاد آنها در نتیجه فشارهای عظیمی است که در درون آنها وجود دارد. ستارگان در فضا حرکت می‌کنند، اما حرکت آنها به آسانی مشهود نیست. در یک سال هیچ تغییری را در وضعیت نسبی آنها نمی‌توان ردیابی کرد، حتی در هزار سال نیز حرکت قابل ملاحظه‌ای در آنها مشهود نمی‌افتد.
- در صورتی که به هر دلیلی موفق به دانلود فایل مورد نظر نشدید با ما تماس بگیرید.
