مقاله کار و تأثیر آن در زندگی فردی و اجتماعی از دیدگاه قرآن و حدیث

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

 مقاله کار و تأثیر آن در زندگی فردی و اجتماعی از دیدگاه قرآن و حدیث دارای ۱۱۴ صفحه می باشد و دارای تنظیمات و فهرست کامل در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله کار و تأثیر آن در زندگی فردی و اجتماعی از دیدگاه قرآن و حدیث  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : توضیحات زیر بخشی از متن اصلی می باشد که بدون قالب و فرمت بندی کپی شده است

بخشی از فهرست مطالب پروژه مقاله کار و تأثیر آن در زندگی فردی و اجتماعی از دیدگاه قرآن و حدیث

مقدمه

طرح تحقیق;

موضوع تحقیق

طرح مسئله تحقیق

پیشینه تحقیق

اهمیت و ضرورت تحقیق

اهداف و کاربردهای تحقیق

سؤال‌های تحقیق

فرضیه‌های تحقیق

ساختار تحقیق

روش تحقیق

۱-  واژه کار در لغت

۲-  واژه‌ی کار و مقارنات آن در قرآن‌ و حدیث

۳- «کار» در اصطلاح اقتصادی

۴- واژه «فقر» در لغت

۵- واژه فقر در اصطلاح

۶- واژه «بیکاری» در لغت

۷- واژه «بیکاری» در اصطلاح

۸- واژه «اجتماع» در لغت

۹-  واژه «اجتماع» در اصطلاح

۱۰- کار و اهمیت آن در اقتصاد اسلامی

۱۱- اسلام دین کار و کوشش

۱۲- کارهای حلال و حرام

۱۳- کارهای شایسته و ناشایست

۱۳-۱ کارهای شایسته

۱۳-۲ کارهای ناشایست

۱۴- ملاک انتخاب کار در اسلام

۱۴-۱ علاقه

۱۴-۲ توانایی

۱۴-۳ انجام وظیفه

۱۵- تقسیم کار

۱-نقش کار در زندگی انسان

۱-۱ تأثیرات فردی کار

۱-۱-۱ نوعی عبادت

۱-۱-۲ ضرورتی دین

۱-۱-۳ عامل تربیت و بهداشت روانی;

۱-۱-۴ کار و احساس شخصیت

۱-۱-۵ سازندگی  وخلاقیت

۱-۲ تأثیرات اجتماعی کار

۱-۲-۱ تأمین نیازهای فرد و جامعه

۱-۲-۲ گسترش اخلاق اجتماعی

۱-۲-۳ رشد و استقلال اقتصادی جامعه

۲- نقش بیکاری در زندگی انسان

۲-۱ بیکار ملعون است

۲-۲ عاملی برای فساد جوانان

۲-۳ بیماری روحی و افسردگی

۲-۴ بیکاری و غربگرایی جوانان

۲-۵ فقر

۲-۵-۱ انواع فقر

۲-۵-۱-۱ فقر جسمی

۲-۵-۱-۲ فقر فرهنگی

۲-۵-۱-۳ فقر روحی

۲-۵-۱-۴ فقر اقتصادی

۲-۵-۲ آثار فقر

۲-۵-۲-۱ آثار اقتصادی

۲-۵-۲-۲ آثار فرهنگی

۲-۵-۲-۳ آثار اجتماعی

۲-۵-۲-۴ آثار سیاسی

۱- شرایط احراز شغل در اسلام

۲- صفات ویژه‌ی حاکم و رهبر اسلامی;

۲-۱ ایمان

۲-۲ کاردانی و لیاقت

۲-۳ بینش سیاسی

۲-۴ عدالت

۲-۵ مرد بودن

۲-۶ آگاهی از قانون اسلام

۲-۷ حاکم باید حلال‌زاده باشد

۳- شرایط عمومی نیروی کار

۳-۱ سلامت و توانایی

۳-۲ دانش و تخصص

۳-۳ تعهد اخلاقی;

۳-۴ مدت کار و حد مناسب زمان آن

۴- وظایف نیروی کار

۴-۱ استقامت در کار

۴-۲ استفاده از تجارب دیگران

۴-۳ استفاده از فرصت

۴-۴ پرهیز از اسراف و تبذیر اموال

۴-۵ یاد خدا هنگام کار

۴-۶ آغاز به کار در اول روز

۵- حقوق کار

۵-۱ سن کار

۵-۲ آزادی در انتخاب شغل

۵-۳ آزادی در انتخاب نوع قرارداد

۶- ارزش و حقوق کارگر در اسلام

۶-۱ حقوق کارگر

۶-۱-۱ رضایت و توافق در کار

۶-۱-۲ کیفیت و دستمزد

۶-۱-۲-۱ تعیین مزد پیش از کار

۶-۱-۲-۲ پرداخت مزد

۶-۱-۲-۳ دستمزد بر اساس کار و کیفیت آن

۶-۱-۲-۴ تناسب نوع کار با توان کارگر

۶-۱-۳ مشخص بودن نوع کار و مقدار کار (تقسیم کار)

۶-۱-۴ محیط کار

۶-۲ وظایف کارگر

۶-۲-۱ اعتماد و توکل بر خدا و خلوص نیت

۶-۲-۲ اعتدال در  کار

۶-۲-۳ اشتغال به کار در اول روز

۶-۲-۴ خودداری از حرام

۶-۲-۵ انجام کار در وقت مقرر

۶-۲-۶ پذیرفتن پیشنهاد کارفرما

۶-۲-۷ نگهداری و محافظت از ابزار آلات کار

نتیجه‌گیری

منابع و ماخذ

بخشی از منابع و مراجع پروژه مقاله کار و تأثیر آن در زندگی فردی و اجتماعی از دیدگاه قرآن و حدیث

۱- قرآن کریم

۲- ابراهیمی ، محمد حسین ، ۱۳۸۸ ، نظام اقتصاد اسلامی ، قم ، تامین

۳- ابن ابی حدید ، بی تا ، شرح نهج البلاغه ، ج ۳و ۷ ، بی جا : دارالاحیاء التراث العربیه

۴- اسعدی ، سیده نگار ، ۱۳۸۶ ، آسیب های شغلی ، تهران : مولف

۵- امینی ، ابراهیم ، ۱۳۸۶ ، جوان و همسر گزینی ، قم : بوستان کتاب

۶- بابا زاده ، علی اکبر ، بی تا ، زمینه های فساد در جامعه و راه درمان ، ج ۱و۲ ، قم : قدس

۷- بهشتی ، محمد ، ۱۳۶۲ ، اقتصاد اسلامی ، ج ۱ ، تهران : دفتر نشر فرهنگ اسلامی

۸- بهشتی ، محمد ، بی تا ، نهج الفصاحه ، بی جا ، گرد آورنده : ابوالقاسم پاینده ، بی جا : جاویدان

۹- جمالی ، عیسی ، ۱۳۸۲ ، مدیدیت و سازماندهی امور جوانان ( در خانواده ، مدرسه ، دانشگاه و جامعه ) ، تهران : فردابه

۱۰- حرانی ، ابومحمد ، ۱۳۸۷ ، تحف العقول عن آل رسول ، ترجمه صادق حسن زاده ، قم : آل علی (ع)

۱۱- حر عاملی ، محمد ، ۱۳۷۸ ، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه ، ج ۴و ۱۲و ۱۳ ، تهران : دار الکتب الاسلامیه

۱۲- حریری، محمدیوسف، ۱۳۶۲، اسلام و نظام اقتصادی، تهران:امیری

۱۳- حکیمی ، محمد ، ۱۳۷۶ ، معیارهای اقتصادی در تعالیم رضوی ، قم : مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی

۱۴- حکیمی ، محمد رضا ، حکیمی ، محمد و علی حکیمی ، ۱۳۸۰ ، الحیاه ، ج ۱و۴ ، تهران : دفتر نشر فرهنگ اسلامی

۱۵- خادمی کوشا ، محمد علی ، ۱۳۷۶ ، جوان در پرتو اهل بیت (ع) ، قم : بوستان کتاب

۱۶- دفتر همکاری حوزه و دانشگاه ، ۱۳۷۱ ، در آمدی بر اقتصاد اسلامی ، تهران : سمت

۱۷- دفتر همکاری حوزه و دانشگاه ، ۱۳۷۷ ، مبانی اقتصاد اسلامی ، تهران : سمت

۱۸- دهخدا ، علی اکبر ، ۱۳۷۷ ، لغت نامه دهخدا ، ج ۱و۴و۱۱و۱۲ ، تهران : انتشارات چاپ و نشر دانشگاه تهران

۱۹- رافعی ، مصطفی ، ۱۳۷۵ ، اسلام ، حقوق و آزادی های اساسی انسان ، ترجمه محمود رضا افتخار زاده ، قم : دفتر نشر معارف اسلامی

۲۰- رحیمی اصفهانی ، غلامحسین ، ۱۳۷۳ ، درسهایی از معارف اسلامی ، ج ۱ ، قم : عسکریه تفرش

۲۱- رسولی محلاتی ، هاشم ، ۱۳۸۲ ، غررالحکم و دررالکلم ، ج ۱و۲و۵و۶ ، تهران : نشر فرهنگ اسلامی

۲۲- رضایی ، مجید ، ۱۳۸۷ ، کار و دین ، تهران : کانون اندیشه جوان

۲۳- سازمان برنامه و بودجه ، ۱۳۷۶ ، مجموعه مقالات گردهمایی بررسی مسئله فقر و فقر زدایی ، ج ۱ ، تهران : مدارک اقتصادی و اجتماعی

۲۴- سبحانی ، جعفر ، ۱۳۷۰ ، مبانی حکومت اسلامی ، ترجمه داود الهامی ، تهران : موسسه فرهنگی سیدالشهداء (ع)

۲۵- سبحانی ، حسن ، ۱۳۷۳ ، نظام اقتصادی اسلام ، تهران : مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی

۲۶- سبحانی نیا ، محمد ، ۱۳۸۷ ، جوان و آرامش ، قم : موسسه بوستان کتاب

۲۷- ستوده ، هدایت الله ، ۱۳۸۷ ، آسیب شناسی اجتماعی ( جامعه شناسی انحرافات ) ، تهران : آوای نور

۲۸- سیف اللهی ، سیف الله ، ۱۳۷۳ ، جامعه شناسی ( اصول ، مبانی و مسائل اجتماعی ) ، گناباد : مرند

۲۹- شریف القرشی ، باقر ، ۱۳۶۶ ، کار و حقوق کارگر ، ترجمه ادیب لاری و محصل یزدی ، تهران : دارالکتب الاسلامیه

۳۰- شریفی ، احمد حسین ، ۱۳۸۴ ، آیین زندگی ، تهران : دفتر نشر معارف

۳۱- شکوهی ، علی ، ۱۳۸۸ ، عوامل و ریشه های دین گریزی از منظر قرآن و حدیث ، قم : بوستان کتاب

۳۲- شیخ الاسلامی ، جعفر ، ۱۳۸۱ ، کار ، پویایی و حرکت از دیدگاه قرآن ، تهران : مهربان

۳۳- صدر ، محمد باقر ، ۱۳۷۹ ، اقتصاد ما ، ج ۲ ، قم : کنگره بین المللی شهید صدر

۳۴- صنعت کار ، حسن ، ۱۳۷۵ ، اخلاق در بازار ، قم : مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی

۳۵- طباطبایی ، سید محمد حسین ، ۱۳۸۲ ، تفسیر المیزان ، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی ، قم دفتر انتشارات اسلامی

۳۶- عاملی ، کریم ، ۱۳۸۰ ، حالا که جوان هستید ، قم : جلال

۳۷- عباس نژاد ، محسن ، ۱۳۸۴ ، قرآن و اقتصاد ، مشهد : بنیاد پژوهشهای قرآنی حوزه و دانشگاه

۳۸- عمید ، حسن ، ۱۳۷۴ ، فرهنگ عمید ، تهران : امیرکبیر

۳۹- عیوضلو ، حسین ، ۱۳۸۷ ، قرآن و اقتصاد ( مجموعه مقالات ) ، تهران : بنیاد پژوهشهای قرآنی حوزه و دانشگاه امام صادق (ع)

۴۰- فراهانی فرد ، سعید ، ۱۳۷۸ ، نگاهی به فقر و فقر زدایی از دیدگاه اسلام ، بی جا : کانون اندیشه جوان

۴۱- فرید ، مرتضی ، الحدیث ، ج ۳ ، تهران : دفتر نشر فرهنگ اسلامی

۴۲- فقیهی ، علی نقی ، ۱۳۸۸ ، تربیت جنسی ، مبانی ، اصول و روش ها ، از منظر قرآن و حدیث ، قم : دارالحدیث

۴۳- قائمی ، علی ، ۱۳۶۷ ، نظام حیات خانواده در اسلام ، تهران : انجمن اولیا و مربیان جمهوری اسلامی ایران

۴۴- کلینی رازی ، محمد ، ۱۳۷۲ ، اصول کافی ، ج۱ ، بی جا : اسوه

۴۵- کلینی رازی ، محمد ، ۱۳۵۰ ، کافی ، ج ۲و۳و۵و۸ ، تهران : دارالکتب الاسلامیه

۴۶- مجلسی ، محمد باقر ، ۱۳۷۹ ، بحار الانوار ، ج ۳و ۱۰ و ۱۴ و ۱۷ و ۲۳ و۷۱ و ۷۲ و ۷۴ و ۷۷ و ۱۰۳ ، تهران : سازمان تبلیغات اسلامی

۴۷- محدثی ، جواد ، ۱۳۸۴ ، راه زندگی ( الفبای سعادت خانواده ) ، بی جا : دفتر نشر فرهنگ اسلامی

۴۸- محمدی ، اصغر ، کار از دیدگاه علی (ع) ،

۴۹-محمدی ری شهری ، محمد ، ۱۳۸۲ ، توسعه اقتصادی بر پایه قرآن و حدیث ، ج ۱و ۲ ، قم : دارالحدیث

۵۰- محمدی ری شهری ، محمد ، ۱۳۸۳ ، میزان الحکمه ، ج ۷ ، ترجمه حمید رضا شیخی ، قم : دار الحدیث

۵۱- مدرس بستان آبادی ، محمد باقر ،۱۳۸۰ ، ستاره های فضیلت ، تهران : دار الکتب الاسلامیه

۵۲- مصطفوی ، جواد ، ۱۳۷۵ ، بهشت زندگی ، ج ۳ ، بی جا ، بی تا

۵۳- مطهری ، مرتضی ، ۱۳۸۷ ، بررسی اجمالی مبانی اقتصاد اسلامی ، تهران : صدرا

۵۴- مطهری ، مرتضی ، ۱۳۸۷ ، بیست گفتار ، تهران : صدرا

۵۵- مطهری ، مرتضی ، ۱۳۸۷ ، تعلیم و تربیت اسلام ، تهران : صدرا

۵۶- مطهری ، مرتضی ، ۱۳۸۷، حکمتها و اندرزها ، تهران : صدرا

۵۷- مظلومی ، رجبعلی ، ۱۳۶۶ ،با تربیت مکتبی آشنا شویم ، تهران : امیرکبیر

۵۸- معین ، محمد ، ۱۳۷۱ ، فرهنگ فارسی ، ج ۱ و ۲ و ۳ ، تهران : امیر کبیر

۵۹- مکارم شیرازی ، حمید ، ۱۳۷۲ ، غربزدگی جوانان ، بی جا : مرکز تایپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی

۶۰- مکارم شیرازی ، ناصر ، و همکاران ، ۱۳۷۸ ، تفسیر نمونه ، ج ۱۵ و ۱۶ ، تهران : دار الکتب الاسلامیه

۶۱- موسایی ، میثم ، ۱۳۷۴ ، دین و فرهنگ و توسعه ، بی جا : مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی

۶۲- موسوی خمینی ، روح الله ، تحریر الوسیله ، ج ۱ ، ترجمه علی اسلامی ، بی جا : دفتر انتشارات اسلامی

۱-  واژه کار در لغت

آنچه از شخص یا شیء صادر شود، آنچه که کرده شود، فعل، عمل.[۱]

پیشه، شغل، عمل، جنگ، رزم، کشت، زراعت.[۲]

آنچه از شخص یا چیزی صادر گردد و آنچه شخص خود را به ان مشغول سازد و فعل و عمل و کردار.[۳]

۲-  واژه‌ی کار و مقارنات آن در قرآن‌ و حدیث

در قرآن‌کریم از کار با عنوان «فعل» « وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ عُدْواناً وَ ظُلْماً ؛ و هر کس چنین کند از روی دشمنی و ستمگری، پس او را به زودی در آتش دوزخ در آوریم و این کار برای خدا آسان است.[۴]»، «عمل» : « هَلْ تُجْزَوْنَ إِلاَّ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ؛ آیا جزا داده می‌شوید جز آنچه را که می‌کردید؟[۵]»، «کسب» : « ؛ انفاق کنید از بهترین آنچه اندوخته‌اید.[۶]» و «سعی» : « یَوْمَ یَتَذَکَّرُ الْإِنْسانُ ما سَعى‏ ؛ روزی که انسان کوشش‌های خود را به یاد می‌آورد.[۷]» به کار رفته است. و در احادیث بیشتر به معنی کسب و کار به کار رفته است مانند : «طوبی لِمَن ذَلَّ فی نَفسِهِ، وَ طَابَ کَسبُهُ ؛ خوش باد حال کسی که در درون، رام (پروردگار) و پیشه‌اش پاکیزه است.[۸]»

۳- «کار» در اصطلاح اقتصادی

«کار» مجموعه اعمالی است که انسان به کمک مغز، دست، ابزارها و ماشین‌ها، در راه تولید ثروت یا ایجاد خدمات، انجام می‌دهد و این اعمال نیز متقابلاً بر انسان تأثیر می‌گذارد و او را تغییر می‌دهد.[۹]

۴- واژه «فقر» در لغت

تنگدستی، تهی‌دستی، ناداری، درویشی.[۱۰]

تهی‌دستی، تنگ‌دستی، نیازمندی، حقیقت فقر نیازمندی است، زیرا بنده همواره نیازمند است چه آنکه بندگی یعنی مملوک بودن و مملوک به مالک خود نیازمند است.[۱۱]

کندن، درویشی، خلاف غنی.[۱۲]

۵- واژه فقر در اصطلاح

«فقر»، عبارت است از ناتوانی در برآورده ساختن نیازهای انسانی.[۱۳]

۶- واژه «بیکاری» در لغت

بی‌پیشه، کسی که کاری ندارد، آنکه شغل و پیشه‌ای ندارد.[۱۴]

کار نداشتن، بی‌شغلی، بی‌پیشه بودن.[۱۵]

بیکاری، بی‌شغل، بدون شغل و پیشه، بی‌سرگرمی، بی‌مشغولیت.[۱۶]

۷- واژه «بیکاری» در اصطلاح

«بیکاری»، پدیده‌ای است که سبب می‌شود جمعیت فعال و آماده‌ی کار جامعه به دلایل مختلف نتواند امکان اشتغال به کار داشته باشد.[۱۷]

۸- واژه «اجتماع» در لغت

جمع شدن، دور هم گردآمدن، فراهم آمدن، به هم پیوستن، انجمن شدن.[۱۸]

گرد آمدن، تجمع، انجمن شدن، فراهم آمدن، اتفاق کردن بر چیزی.[۱۹]

گرد آمدن، تجمع، انجمن شدن، فراهم آوردن.[۲۰]

۹-  واژه «اجتماع» در اصطلاح

دسته‌ای از افراد یا اشیاء که برای هدفی مشترک گردهم جمع شوند.[۲۱]

۱۰- کار و اهمیت آن در اقتصاد اسلامی

یکی از پایه‌های مهم اقتصادی اسلامی، کار است و اسلام برای کارهای تولیدی، به ویژه کشاورزی و دامداری و کارهای توزیعی و کسب و تجارت، اهمیت بسیار قایل است و مردم را از بیکاری و سهل‌انگاری به شدت نهی کرده است.[۲۲]

امام‌باقر (ع) فرمود : «اَبْغَضُ الْخَلْقِ اِلی اللهِ جِیفَهٌ بِاللّْیْلِ وَ بَطّالٌ بِا النَّهارِ[۲۳]؛ مبغوض‌ترین خلق در نزد خدا کسی است که در شب مانند بیکاری بیفتد و در روز بیکار باشد.»

از نظر اسلام بدترین فرد کسی است که بتواند کار کند ولی، بیکار و سربار جامعه باشد، همانطور که پیامبر‌اکرم (ص) می‌فرمایند : «کَفی بِالْمَرْءِ اِثْمَاً أن یَکُونَ کَلاً وَ عیالاً عَلَی المُسلِمینَ[۲۴]؛ در گناهکاری فرد همین بس که سربار و نان‌خوار مسلمانان باشد.»

در قرآن‌کریم آیات بسیاری است که به ما می‌آموزد خداوند، جهان را برای انسان مسخر ساخته و به او نعمت سلامتی و توانایی کار و عقل و بینش و ;.. عنایت کرده است. تا از آنها استفاده کند و به کار و کوشش بپردازد، از جمله آیاتی که در مورد کسب و کار در قرآن وجود دارد : «اَلَّذی جَعَلَ لَکُمُ الاَرضَ مَهداً وَ سَلَکَ لَکُم فیها سُبُلاً[۲۵] ؛ خداوند، زمین را آسایشگاه شما قرار داد و برای شما در آن، راههایی قرار داده است (جهت روابط و رفع حوائج)» و « تَرَى الْفُلْکَ فِیهِ مَواخِرَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ[۲۶]؛ در دریاها، کشتی‌ها را روان بینی تا از فضل خدا روزی طلبند؛ باشد که شکرگذار نعمتش باشید.» و در جای دیگر می‌فرماید : « هُوَ أَنْشَأَکُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَ اسْتَعْمَرَکُمْ فِیها [۲۷]؛ خداوند شما را از زمین پدید آورد و آباد کردن آن را به شما سپرد.» در مجموع، کثرت آیات و احادیث مرتبط با کار و تلاش برای تأمین معاش نشان‌دهنده‌ی آن است که اسلام نسبت به فعالیت‌های اقتصادی در زندگی مادی توجه ویژه‌ای دارد

۱۱- اسلام دین کار و کوشش

اسلام، دین کار و کوشش است و به رغم تبلیغاتی که گاهی از جانب مخالفان اسلام درباره‌ی تشویق روحیه‌ی دنیاگریزی و ترغیب به آخرت‌گرایی در این دین می‌شود و گریز از کار و کوشش را از نتایج این نگرش در میان مسلمانان می‌دانند، منابع دینی ما پر از روایاتی است که بر این امر تأکید فراوان کرده و آن را از بهترین و ارزشمندترین عبادت‌ها شمرده است[۲۸]. از جمله این حدیث که پیامبر‌اکرم (ص) می فرمایند : «اَفضَلُ الاَعمالِ اَلکَسبُ الحَلالِ[۲۹] ؛ بهترین اعمال کسب حلال است.»

در آیه‌ای از قرآن مجید، آفرینش روز و روشنایی آن را برای تأمین معاش ذکر کرده است : « وَ جَعَلْنَا النَّهارَ مَعاشاً[۳۰]؛ روز را برای کسب روزی و معیشت قرار دادیم.» و در آیه‌ای دیگر، ضمن بیان پاره‌ای از نعمت‌های الهی، استفاده از آنها را در سایه‌ی کار دانسته است : « وَ جَعَلْنا فِیها جَنَّاتٍ مِنْ نَخِیلٍ وَ أَعْنابٍ وَ فَجَّرْنا فِیها مِنَ الْعُیُونِ لِیَأْکُلُوا مِنْ ثَمَرِهِ وَ ما عَمِلَتْهُ أَیْدِیهِمْ أَ فَلا یَشْکُرُونَ[۳۱]؛ و در آن زمین باغ‌هایی از درختان خرما و تاک قرار دادیم و چشمه‌ها در آن روان کردیم تا از میوه‌ی آن و کارکرد دست‌های خودشان بخورند. آیا بازهم سپاس نمی‌گذارند.» همچنین رسول‌اکرم (ص) می‌فرمایند : «حَقُ الْوَلَدُ عَلی والِدِهِ اَنْ یُحْسِنَ اسْمُهُ وَ اَدَبَهُ وَ یَضَعَهُ مَوْضِعاً صالِحاً[۳۲]؛ حق فرزند بر پدرش این است که برای او اسم خوب انتخاب کند، خوب‌ تربیتش نماید و در کار شایسته‌ای مستقرش سازد.»

۱۲- کارهای حلال و حرام

در بحث از انواع فعالیت‌های اقتصادی که مورد توصیه اسلام نبوده و یا صریحاً از پرداختن به آنان نهی گردیده است، کسانی فقط به ذکر مصادیق مطرح شده در صدر اسلام پرداخته‌اند و کسانی هم آن مصادیق را تعمیم داده‌اند و فراتر از آن مطالبی را بحث کرده‌اند به عنوان مثال «محمد یوسف حریری» گفته است : کالاهای مضر به حال فرد و جامعه نباید تولید شود و تولید کالاهای مباح و غیرممنوع نیز اگر از حد توازن بگذرد متوقف و ممنوع است.[۳۳] وی همچنین تولید کالاهای تجملی و فانتزی و نیز تولید کالاهای غیرممنوع مضر به حال استقلال جامعه را ممنوع دانسته است. «حسین نوری» ۱۵ مورد از محدودیت‌های نظام اقتصادی را در ارتباط با تجارت ذکر نموده است[۳۴] و طی آن برخی نواهی را مطرح کرده است. «محمدباقر صدر» نیز گفته است که هر یک از روابط اقتصادی در اسلام اگر به طور عادلانه تنظیم نشده باشد «حلال» و در غیر این صورت «حرام» است.[۳۵]  در جای دیگر در آمد از طریق قمار و اداره قمارخانه، غناء و آوازه‌خوانی متناسب با مجالس لهو و لعب، جادوگری، تألیف و چاپ و انتشار کتب و مقالات گمراه‌کننده، ساختن مجسمه، اشیاء دارای روح، فروش سلاح به دشمنان دین که در حال جنگ با مسلمین هستند و نیز اگر در حالت صلح مضر به حال مسلمین باشد حرام دانسته شده است.[۳۶] «اسدالله بیات»  در آمد صاحبان در آمد از راه مکاسب محرمه مانند احتکار، بازار سیاه، خرید و فروش سلاح به دشمنان خدا، رشوه و اختلاس در تولید را قابل تعقیب به وسیله‌ی دولت‌اسلامی اعلام کرده است.[۳۷] همچنین عرضه‌ی وسایل لهو و لعب و تولید کالاهایی که موجب آسیب غیر قابل تحمل بر دیگران و محیط‌زیست می‌شود ضمانت‌آور و ممنوع اعلام گردیده است.[۳۸]

مکارم شیرازی نیز از ده مورد کسب حرام نام برده است که برخی از آنها با موارد قبلاً گفته شده مشترک و برخی از آنها نیز متفاوت است[۳۹]، از قبیل احتکار، همکاری و کمک به ظالمان و ستمگران، خرید و فروش سکه و اسکناس تقلبی، مواد مخدر، تبلیغات مضر، گرفتن اجرت در ازاء انجام وظیفه واجب و رشوه. در همین ارتباط «عمید زنجانی» در آمدهای ناشی از رباء اموال غضب شده، رشوه، اختلاس و سوء استفاده از اموال دولتی، اموال مسروقه، سوء استفاده از موقوفات و مقاطعه‌کاری‌ها، تصاحب زمین موات و درآمد اماکن فساد و در آمد ناشی از کارهای خلاف شرع را نامشروع دانسته است.[۴۰] در آخر جا دارد اشاره شود به تأکید اسلام بر کسب حلال و نکوهش کار حرام و برخی کسب‌های حرام از جمله : امام‌علی (ع) می‌فرمایند : «مَنِ اشَْتَغَلَ بِالفُضُولِ فاتَهُ مِنْ مُهِمَّهِ المَأمُولِ[۴۱] ؛ هر کس به کارهای بیهوده بپردازد، آنچه را که مهم و مطلوب است از دست می‌دهد.» امام‌محمدباقر (ع) در مورد ربا می‌فرمایند : «أخبَثُ المَکاسِبِ کَسبُ الرِّبا[۴۲]؛ پلیدترین درآمدها، درآمد ربا است.» و پیامبر اکرم (ص) در نکوهش احتکار می‌فرمایند : «الجالِبُ مَرزوقٌ وَ اَلْمُحْتَکِرُ مَلعُونٌ[۴۳]؛ طلب‌کننده‌ی روزی رزق می‌یابد و احتکار‌کننده ملعون است.»

امام‌صادق (ع) می‌فرمایند : «لا تَدَع طَلَبَ الرِّزقِ مِن حِلِّهِ ؛ فَإِنَّهُ عَونٌ عَلی دینِکَ ، وَاعقِل راحِلَتَکَ وَ تَوَکَّل[۴۴]؛ جستن روزی حلال را رها مکن؛ که آن، یاری‌گر دین تو است. اشتر خویش را مهار بربند و آنگاه توکل کن!»

۱۳- کارهای شایسته و ناشایست

در قرآن‌مجیدآیات متعددی راجع به کار و فعالیت وجود دارد. یکی از اهداف مهم اسلام در جامعه انجام کار و اعمال شایسته است . « إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ کانَتْ لَهُمْ جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ نُزُلاً[۴۵]؛ کسانی که ایمان آوردند و کارهای شایسته کردند، در بهشت فردوس منزل خواهند یافت.»

« إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ یَهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ وَ یُبَشِّرُ الْمُؤْمِنِینَ الَّذِینَ یَعْمَلُونَ الصَّالِحاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْراً کَبِیراً[۴۶]؛ این قرآن خلق را به راست‌ترین و استوارترین طریق هدایت می‌کند و مؤمنان را که کارهای شایسته می‌کنند، به اجر و ثواب عظیم بشارت می‌دهد.»

در دین مبین اسلام کار و شغل به انوع ذیل تقسیم‌بندی شده است

۱- کارهای واجب : شامل کار کردن به منظور تأمین احتیاجات شخصی و خانواده و کارهایی که در صورت قصور و انجام ندادن، وقفه در فرآیند زندگی اجتماعی و جامعه ایجاد می‌کند؛

۲- کارهای حرام : کارهایی که شارع مقدس آن را برای جامعه مضر و زیان آور می‌دانند مانند خمر‌سازی؛

۳- کارهای مستحب : شامل فعالیت‌هایی که به خیر و عمران جامعه منجر می‌شود؛ مانند کمک به محرومان؛

۴- کارهای مکروه : فعالیت‌هایی که در اسلام نهی نشده و انجام‌دهنده‌ی آن مورد عقوبت قرار نمی‌گیرد، اما بهتر است که انجام نگیرد مانند قصابی.[۴۷]

در اندیشه‌ی مولای متقیان کارها و فعالیت‌ها به دو نوع عمده تقسیم می‌شود : ۱- کارهای شایسته  ۲- کارهای ناشایست

۱۳-۱ کارهای شایسته

کارهای شایسته شامل فعالیت‌هایی است که دارای خصوصیات ذیل باشند

نخست اینکه افراد با انجام آنها به حق و خداوند نزدیک شوند؛ به عبارت دیگر کار زمینه‌ای برای ایجاد ارتباط بین مخلوق و خالق گردد. در این مورد امام‌علی (ع) می‌فرمایند : «اَفضَلُ العَمَلِ ما اُریدُ بِه وَجهَ اللهِ[۴۸]؛ برترین عمل آن است که به قصد نزدیکی به خدا انجام شود.»

دوم، اینکه کارها منطبق و مبتنی بر موازین الهی و اسلامی باشد و شارع مقدس آن را برای سلامتی جامعه زیان‌آور ندانسته باشد. در این مورد امام‌علی (ع) می‌فرمایند : «اَحسَنُ الاَفعالُ ماوَافِقُ الحَقِّ[۴۹]؛ نیکوترین کارها آن است که موافق با حق باشد.»

سوم، کاری در جامعه شایسته است که انجام دادن آن آسیب و انحراف فردی و اجتماعی به همراه نداشته باشد؛ به عبارت دیگر نه تنها به فساد و انحراف در جامعه منجر نشود بلکه، انسان را از خطا و اشتباه مصون نگه‌دارد و زمینه‌ای برای انجام صالحات و نیک ها در فرد و جامعه گردد. علی (ع) فرمود : « اَحسَنُ الاَفعالُ اَلکَفِّ عَنِ القَبیحِ[۵۰]؛ نیکوترین کار باز ایستادن از کار زشت است.»

چهارم، از خصوصیات کارهای شایسته آن است که علاوه بر دارا بودن دارایی‌های مذکور نیت و قصد انجام‌دهنده، خیر و برای صلاح و آبادانی جامعه باشد زیرا، هدف‌دار بودن کار و تلاش موجب می‌گردد که مسیر و فرآیند کار مشخص باشد و فرد و به تبع آن جامعه دچار سرگردانی و انحراف نگردد. امام‌علی (ع) فرمود : «لا یُکمَلُ صالِحِ العَمَلِ اِلّا بِصَلاحِ النِّیهِ[۵۱]؛ شایستگی عمل کامل نمی‌گردد، مگر به شایستگی نیت.»

پنجم، از مهمترین ویژگی‌های کارهای شایسته آن است که مناسب و حلال باشد. دین اسلام چنین کارهایی را برای فرد و جامعه مفید دانسته و برخورداری از آثار دنیوی و اخروی مطلوبی شمرده است. علی (ع) فرمود :« اَلحِرفَهُ مَعَ العِفَّهِ خَیرٌ مِنَ الغِنی مَعَ الفُجُورِ[۵۲]؛ شغل همراه با پاکدامنی از ثروت فراوانی که با گناهان به دست آید، بهتر است.»

از این حدیث می‌توان استنباط کرد که کار و فعالیت نباید به گناه و ستم  و ضایع شدن حقی از کسی منجر گردد

۱۳-۲ کارهای ناشایست

کارهای ناشایست و ناپسند مبتنی بر ویژگی های ذیل است

نخست، از ویژگی‌های کارهای ناپسند و ناشایست آن است که انجام آن برای انسان، شرمندگی به همراه داشته باشد. علی (ع) فرمود : «اِحِذَر کُلَّ عَمَلٍ یُعمَلُ بِهِ فِی السِّرِّ وَ یُستَحی مِنهُ فِی العَلانِیَهِ[۵۳]؛ بپرهیز از هر کاری که در نهان انجام گیرد و در آشکار شرمندگی آورد.»

از این حدیث این نکته استنباط می‌شود که آدمی باید از انجام دادن کاری که از علنی شدن آن شرم دارد، پرهیز کند. کاری ناشایست است که وقتی از عامل آن سؤال شود، نه تنها فخر و مباهات نکند، بلکه احساس شرم و انکار نماید. امام‌علی (ع) می‌فرمایند : « اِحِذَر کُلَّ عَمَلٍ اِذا سُئِلَ عَنهُ صاحِبُهُ، اُسْتَحْیی مِنهُ وَ الْکَرِِهَ[۵۴]؛ از هر عملی که وقتی از صاحبش پرسیده شود، از آن شرم نموده، انکارش کند، دوری کنید.»

دوم، خصوصیت دیگر کارهای ناشایست این است که برای فرد و جامعه مضر و زیان‌آور باشد و پیامدهای ناگواری به بار آورد. اینگونه کارها اگر گسترش یابد، به تدریج کل نظام اجتماعی را از حیات متعادل خود خارج می‌کند

۱۴- ملاک انتخاب کار در اسلام

از نظر اسلام، انسان در انتخاب کار آزاد است، مادامی که شغل موردنظر، با ارزش‌های اسلامی ناسازگار نبوده و تحریم نشده باشد؛ البته، سزاوار است که در انتخاب شغل به چند نکته توجه شود

۱۴-۱ علاقه

انسان باید به کاری بپردازد که آن را می‌پسندد و از اشتغال به کاری که نسبت به آن بی‌علاقه است پرهیز کند، زیرا انجام کار با اشتیاق هم برای خود فرد مفید است و هم بازده کار را افزایش می‌دهد و دیگران از آن بهره‌مند می‌شوند.[۵۵]

۱۴-۲ توانایی

انسان، باید به کاری اشتغال پیدا کند که توانایی انجام آن را داشته باشد، آشنایی و مهارت لازم برای آن را کسب کرده باشد و از عهده‌ی انجام آن، به خوبی برآید و از کاری که توانایی و آشنایی کافی نسبت به آن ندارد پرهیز کند.[۵۶]

پیامبر‌اکرم (ص) می‌فرمایند : «خُذِ الْأَمْرَ بِالتَّدْبیرِ فَإِنْ رَأِیْتَ فِی عاقِبَتِهِ خَیراً فَأَمْضِ وَ اِنْ خِفْتَ غَیّاً فَأََمْسِکْ[۵۷]؛ کار را به تدبیر بنگر اگر در سرانجام آن خیری هست قدم بگذار و اگر از عاقبت آن بیم داری دست نگه دار.» و در جای دیگر می‌فرمایند : «اِنَّ قَلیلَ العَمَلِ مَعَ العِلمِ کثیرٌ العَمَلِ مَعَ الجَهلِ قَلیلٌ[۵۸]؛ کار اندک که با بصیرت و دانش انجام گیرد بسیار است و کار بسیار که با نادانی و بی اطلاعی و نداشتن تخصص صورت پذیرد کم است.»

۱۴-۳ انجام وظیفه

انسان مکتبی، همواره باید به فکر انجام وظیفه باشد. در انتخاب شغل نیز باید ببیند مسئولیت او در برابر خدا، چه شغلی را ایجاب می‌کند. یکی از مسئولیت‌های مسلمانان، سعی در رفع نیازهای دیگران است؛ بنابراین باید شغلی برگزیند که جامعه بیشتر به آن نیاز دارد. رسول‌اکرم (ص) می‌فرمایند : «اِذا هَمَمتَ بِاَمرٍ فَتَدَبَّر عاقِبَتَهٌ، فَاِن یَکُ خَیراً و رُشداً فَاتَّبِعهُ وَ اِن یَکُ غیّاً فَدَعهُ[۵۹]؛ وقتی خواستی به کاری اقدام کنی عاقبت آن را بنگر اگر سرانجامش مایه‌ی خیر و رشد و پیشرفت است دنبالش برو وگرنه رهایش بکن.»

القالَ رَجُلٌ لِلنَّبیِ (ص) : اُحِبَّ اَن اَکُونَ خَیْرَ النّاسِْ، فَقالَ : خَیْرُ النّاسْ مَن یَنفَعُ النّاسَ فَکُنْ نافِعاً لَهُم[۶۰]؛ مردی به پیامبر‌اکرم (ص) گفت : دوست دارم که بهترین مردم باشم. پیامبر اکرم (ص) فرمود : بهترین مردم کسی است که برای مردم مفید باشد، پس تو نیز برای مردم سودمند باش

۱۵- تقسیم کار

از عهد باستان متفکران به تقسیم کار توجه کرده‌اند. یکی از اندیشمندان اجتماعی که در مورد تقسیم کار اظهارنظر کرده است، افلاطون است. بر اساس عقیده‌ی وی وجود جامعه‌ی طبقاتی الزامی است و علت بین نابرابری‌های افراد تفاوت در استعداد‌های آنان است

از نظر فارابی انسان موجودی اجتماعی است. انسانها بسیاری از نیازهای خود را به تنهایی و بدون تقسیم کار نمی‌توانند، برآورده سازند. تقسیم کار علت عمده‌ی پیدایش اجتماعات و جوامع است و در پرتو تقسیم کار، جوامع پیشرفت می‌کنند.[۶۱] بنابراین برای اینکه اجتماع انسانی اداره شود، باید هر کسی شغلی بپذیرد و در انجام ان تلاش و جدیت کند.[۶۲]

مردم باید در زندگی تعاون و همکاری داشته باشند و برای اداره‌ی اجتماع وجود مشاغل مختلف ضرورت دارد،  هر کسی باید شغلی بپذیرد و انجام دهد تا زندگی فردی و اجتماعی افراد سر و سامان یابد. همه شغل‌ها محترم و صاحبان آنها معزز می‌باشند، شغلی بر شغل دیگر مزیت و افتخار ندارد، همه سودمند و ضروری هستند. صاحبان همه مشاغل حق زندگی و استفاده‌ی از همه‌ی امکانات اجتماعی و رفاهی را دارند.[۶۳]

از دیدگاه امام‌علی (ع) انسان موجودی اجتماعی است و برای حیات و استمرار و ثبات جامعه لازم است که هر فرد متناسب با استعداد و توانایی و مهارت خویش به کاری مشغول باشد؛ زیرا بسیاری از احتیاجات و نیازهای مردم از طریق تقسیم کار و کار جمعی  و گروهی بهتر و سهل‌تر برطرف می گردد

امام‌علی (ع) فرمود : «یَرجَعُ أَصحابُ المِهَنِ اِلی مِهنَتَهِم، فَیَنتَفَعُ النّاسُ بَهِم کَرُجُوعِ البَنَّاءِ إِلَی بِنَائِه، وَ النَّساجِ إِلی مَنسَجِهِ، وَ الخَبّازِ إِلَی مَخْبَزِهِ[۶۴]؛ صاحبان کسب و کار و پیشه‌وران به کارهای خود باز می‌گردند و مردم از تلاش آنان سود می‌برند : بنا به ساختن ساختمان و بافنده به بافندگی و نانوا به نانوایی روی می‌آورد.»

از منظر امیر‌المؤمنین علی (ع) تقسیم کار آثار مفید و مناسبی در جامعه ایجاد می‌کند که به شرح ذیل است

۱- همانطور که اشاره شد، تقسیم کار سبب می‌شود که بسیاری از ضروریات و احتیاجات زندگی افراد تأمین گردد

۲- با تخصصی شدن کارها و تقسیم کار زمینه برای موفقیت و شکوفایی افراد و جامعه فراهم می گردد، در صورتی که اگر افراد به کارهای گوناگون بپردازند، ممکن است نه تنها موفقیتی کسب نکنند، بلکه ضمن اتلاف منابع و امکانات و به هدر دادن وقت از کارایی لازم برخوردار نگردند. امام‌علی (ع) فرمود : «مَن أَومَأَ إِلَی مُتَفاوِتِ خَذَلتهُ الحِیَلُ[۶۵]؛ کسی که به کارهای گوناگون بپردازد، خوار شده و پیروز نمی‌شود.»

۳- یکی از  وجوه تقسیم کار در جوامع  تفکیک کار بین زنان و مردان است که تران والد (Thurnwald) آن را «تقسیم کار اولیه» نامیده است. وقتی بار سنگین خانواده بر دوش دو انسانی است که با هم زندگی مشترک دارند چاره‌ای جز تقسیم کار نیست تا نه کاری بر روی زمین بماند و نه بارها بر دوش یکی سنگینی کند.[۶۶]

حضرت‌علی (ع) در زمینه‌ی تقسیم کار به تفکیک کار بین زن و مرد توجه داشته، امور خانه به عهده‌ی زن و کارهای خارج از منزل را به عهده‌ی مرد می‌داند، همچنین معتقد است که باید کارهایی به زنان واگذار شود که با روحیه و جسم آنها انطباق و سازگاری داشته باشد. امام‌علی(ع) فرمود : «لا تُمَلِّکَ المَرأَهَ مِن أَمرِهَا مَا جَاوَزَ نَفسَهَا، فَإِنَّ المَرأََهَ رَیحَانَهٌ، وَ لَیسًت بِقَهرِمَانَهٍ[۶۷]؛ کاری را که برتر از توانایی زن است، به او وامگذار، که زن گل بهاری است، نه پهلوانی سخت‌کوش.»

۴- یکی از آثار تقسیم کار جلوگیری از اتلاف وقت و منابع و انجام امور بر اساس مدیریت و برنامه‌ریزی است. تقسیم کار به سرعت در فعالیت‌ها و افزایش کارایی می‌انجامد. در این مورد علی (ع) طی نامه‌ای به حضرت امام‌حسن (ع) می‌فرماید : «اِجْعَل لِکُلِّ إِنسانٍ مِنْ خِدْمَتِکَ عَمَلاً تَأخُذُهُ بِهِ، فَإِنَّهُ أَحرَی أَلَّا یَتَوَا فِی خِدمَتِکَ؛[۶۸] کار هر کدام از خدمتکارانت را معین کن که او را در برابر آن کار مسئول بدانی، تقسیم کار درست سبب می‌شود کارها را به یکدیگر وانگذارند و در خدمت سستی نکنند.»

از این مطلب استنباط می‌شود

اولاً تقسیم کار سبب شخصی شدن مسئولیت‌های افراد می‌گردد و هر فرد به انجام کار بر اساس مسئولیت و سمت خویش موظف  است؛

ثانیاً تقسیم کار صحیح به بهبود امور و فعالیتها و افزایش تولید می‌انجامد؛

ثالثاً تقسیم کار از سستی و تنبلی افراد در کارها جلوگیری می‌کند و وجدان کاری را افزایش می‌دهد

۵- مطالب مذکور توجه امام‌علی(ع) را به تقسیم کار در معنای کلی و سطح جامعه نشان می‌دهد. آن حضرت به تقسیم کار از نظر فردی و تأثیر آن بر زندگی خانوادگی و شخصی افراد نیز سفارش کرده است.[۶۹] و فرموده است : مؤمن باید شبانه‌روز خود را به سه قسمت تقسیم کند : زمانی را برای نیایش و عبادت پروردگار و زمانی را برای تأمین هزینه‌ی زندگی، و زمانی را برای خود و لذت‌هایی که حلال و زیباست. خردمند را نشاید جز آنکه در پی سه چیز برود : کسب حلال برای تأمین زندگی، یا گام نهادن در راه آخرت، یا به دست آوردن لذت‌های حلال.[۷۰]

فصل دوم

نقش کار و بیکاری در زندگی انسان