بررسی پس زمینه‌ها و تاثیرات بیانی نقاشی پرتره ایران

چکیده :
این تحقیق در حیطه‌ی سیر تحول پس زمینه‌ها و تاثیر بیانی آن در نقاشی چهره نگاری در ایران می‌باشد و به بررسی این موضوع که اساسا هنرمندان در دوره‌های مختلف چه تمهیدی برای ساختن و پر کردن فضای منفی چهره یا پیکره در کادر خود، اندیشیده‌اند و این که آیا هنرمندان ایرانی، تلاشی در جهت ایجاد ارتباط و هماهنگی میان پیکره یا چهره و پس زمینه آن‌ها در اثر هنری خویش داشته‌اند یا نه…
فهرست مطالب
بررسی تاثیر بیانی پس زمینه‌ها در نقاشی پرتره ایران
پیشگفتار ۱
مقدمه ۲
۱. فصل یک
تعاریف و پیشینه تاریخی ۳
۱-۱- تعریف چهره نگاری ۴
۲-۱-تعریف پس زمینه ۶
۳-۱- پیشینه چهره نگاری در جهان ۸
۴-۱- پیشینه چهره نگاری در ایران ۱۲
۵-۱- پیشینه ایجاد بعد تصویری و تفکیک پس زمینه و پیش زمینه ۱۷
۶-۱- بوجود آمدن اولین نقاشی‌های تک چهره در ایران ۲۱
۷-۱- بوجود آمدن اولین پس زمینه‌ها در نقاشی ایران ۲۵
۲. فصل دو
سیر تحول چهره نگاری و معرفی هنرمندان در دورانهای صفوی تا معاصر ۳۳
۱-۲- دوره‌ی صفوی ۳۴
۲-۲- دوران افشار و زند ۳۹
۳-۲- دوره‌ی قاجار(سلطنت فتحعلی شاه) ۴۲
– سلطنت محمد شاه و ناصر الدین شاه ۴۶
۴-۲- دوران معاصر ۵۲
۵-۲- چهره نگاری آکادمیک ۵۲
۶-۲- چهره نگاری نوگرا ۵۴
۷-۲- خیالی نگاری و شمایل نگاری ۵۷
۸-۲- چهره نگاری شهدا ۶۰
۹-۲ سیر تحول پس زمینه‌ها در چهره نگاری ایران ۶۳
۱۰-۲- دوره‌ی صفوی ۶۴
۱۱-۲- دوران زند و قاجار ۶۷
۱۲-۲- اواخر دوره‌ی قاجار و مکتب کمال الملک ۷۱
۱۳-۲- چهره نگاری نوگرا ۷۴
۱۴-۲- خیالی نگاری و شمایل نگاری ۷۷
۱۵-۲- چهره نگاری شهدا ۷۸
۳. فصل سه
۱-۳- بررسی تحلیلی پس زمینه‌ها در هر دوره ۸۱
۲-۳- اهداف هنرمندان در پس زمینه سازی ۹۰
۳-۳- نتیجه گیری ۹۵
– فهرست منابع و ماخذ ۹۷
-فهرست تصاویر ۹۹

فهرست تصاویر
تصویر (۱-۱) – هلن گاردنر، هنر در گذر زمان، تصویر ۲۰، ص۳۵.
تصویر (۲-۱) – هلن گاردنر، هنر در گذر زمان، تصویر ۲۱، ص۳۶.
تصویر (۳-۱)- هلن گاردنر، هنر در گذر زمان، لوحه رنگی ۱۹، ص۲۲۵.
تصویر (۴-۱)- پایان نامه نرگس دلاوری، سیر تحول پرتره، تصویر۲، ص۱۱.
تصویر(۵-۱)- پایان نامه نرگس دلاوری، سیر تحول پرتره، تصویر ۲۲۲،ص۱۱۳.
تصویر (۶-۱)- پایان نامه نرگس دلاوری، سیر تحول پرتره، تصویر۲۲۴،ص۱۱۳.
تصویر(۷-۱)-روئین پاکباز، نقاشی ایران (از دیرباز تا امروز) تصویر۹، ص۳۱.
تصویر (۸-۱)- روئین پاکباز، نقاشی ایران (از دیرباز تا امروز) تصویر۱،ص۱۶.
تصویر(۹-۱)- روئین پاکباز، نقاشی ایران (از دیرباز تا امروز) تصویر۵،ص۲۵.
تصویر(۱۰-۱)- روئین پاکباز، نقاشی ایران (از دیرباز تا امروز) تصویر۶،ص۲۵.
تصویر(۱۱-۱)- روئین پاکباز، نقاشی ایران (از دیرباز تا امروز) لوحه رنگی۹،ص۱۰۱
تصویر(۱۲-۱)- دکتر امیر حسین ذکرگو، سیر هنر در تاریخ (۲) تصویر۲۰، ص۳۶.
تصویر(۱۳-۱)- روئین پاکباز، نقاشی ایران (از دیرباز تا امروز) تصویر۱۷،ص۴۷.
تصویر(۱۴-۱)- روئین پاکباز، نقاشی ایران (از دیرباز تا امروز) تصویر۲۲،ص۵۷.
تصویر(۱۵-۱)- دکتر امیر حسین ذکرگو، سیر هنر در تاریخ (۲) تصویر۸،ص۲۵.
تصویر(۱۶-۱)- دکتر امیر حسین ذکرگو، سیر هنر در تاریخ (۲) تصویر۹الف،ص۲۶.
تصویر(۱۷-۱)- دکتر امیر حسین ذکرگو، سیر هنر در تاریخ (۲) تصویر۹ب،ص۲۶.
تصویر(۱۸-۱)- روئین پاکباز، نقاشی ایران (از دیرباز تا امروز) تصویر۲۴،ص۶۵.
تصویر(۱۹-۱)- روئین پاکباز، نقاشی ایران (از دیرباز تا امروز) تصویر۲۵،ص۶۷.
تصویر(۱-۲)-اصغرجوانی، بنیانهای مکتب نقاشی اصفهان، تصویر۱۰،ص۲۱۲.
تصویر(۲-۲)- اصغرجوانی، بنیانهای مکتب نقاشی اصفهان، تصویر۱۴،ص۲۱۶.
تصویر(۳-۲)- اصغرجوانی، بنیانهای مکتب نقاشی اصفهان، تصویر۳۹،ص۲۴۱.
تصویر(۴-۲)-نقاشی های زند و قاجار، تصویر ۴ ص۲۹.
تصویر(۵-۲)-نقاشی های زند و قاجار، ص۵.
تصویر(۶-۲)- روئین پاکباز، نقاشی ایران (از دیرباز تا امروز) تصویر۶۲،ص۱۵۶.
تصویر(۷-۲)- روئین پاکباز، نقاشی ایران (از دیرباز تا امروز) تصویر۶۵،ص۱۶۱.
تصویر(۸-۲)- روئین پاکباز، نقاشی ایران (از دیرباز تا امروز) تصویر۷۱،ص۱۷۴.
تصویر(۹-۲)- روئین پاکباز، نقاشی ایران (از دیرباز تا امروز) تصویر۷۴،ص۱۸۹.
تصویر(۱۰-۲)- محسن مراثی، نقاشان بزرگ و عکاسی، تصویر ۳۵۱، ص۴۶۰.
تصویر(۱۱-۲)- محسن وزیری مقدم، پیشگامان هنر توگرای ایران.
تصویر(۱۲-۲)- جلیل ضیاءپور، www.dideh.com.
تصویر(۱۳-۲)- جواد حمیدی، www.wikipedia.com.
تصویر(۱۴-۲)- نامی تپگر، www.dideh.com.
تصویر(۱۵-۲)- کتاب آثار عباس کاتوزیان، تصویر ۱۲.
تصویر(۱۶-۲)-هادی سیف، نقاشی قهوه خانه، تصویر ۴۹، ص۱۶۵.
تصویر(۱۷-۲)- هادی سیف، نقاشی قهوه خانه، تصویر۵۴،ص۱۷۵.
تصویر(۱۸-۲)-روزنه ای به باغ بهشت ، ص۲۷.
تصویر(۱۹-۲)- روزنه ای به باغ بهشت ، ص۱۹.
تصویر(۲۰-۲)- روزنه ای به باغ بهشت ، ص۴۷.
تصویر(۲۱-۲) روزنه ای به باغ بهشت ، ص۶۵.
تصویر(۲۲-۲) روزنه ای به باغ بهشت ، ص۱۱۷
تصویر(۲۳-۲) روزنه ای به باغ بهشت ، ص۸۸
تصویر(۲۴-۲) اصغرجوانی، بنیانهای مکتب نقاشی اصفهان، تصویر ۶ ، ص۲۰۸
تصویر (۲۵-۲) اصغرجوانی، بنیانهای مکتب نقاشی اصفهان، تصویر۲۵،ص۲۲۷.
تصویر(۲۶-۲)نقاشی های زند و قاجار، تصویر۱۷، ص۱.
تصویر(۲۷-۲)نقاشی ایران، روئین پاکباز، تصویر۶۱، ص۱۵۵.
تصویر(۲۸-۲) نقاشی های زند و قاجار، تصویر ۲، ص۱۷.
تصویر(۲۹-۲)نقاشی های زند و قاجار، تصویر۳،ص۱۲.
تصویر(۳۰-۲) نقاشی های زند و قاجار، تصویر۱۲،ص۲۰.
تصویر(۳۱-۲)دکتر امیر حسین ذکرگو، سیر هنر در تاریخ۲، تصویر۲۸، ص۴۴.
تصویر(۳۲-۲)محسن مراثی، نقاشان بزرگ و عکاس، تصویر ۲۹۱، ص۴۰۶.
تصویر(۳۳-۲)کتاب کمال الملک، تصویر ۵۱، ص۵۱.
تصویر(۳۴-۲) کتاب کمال الملک،ص۳۰.
تصویر(۳۵-۲) روئین پاکباز، دایره المعارف هنر، ص۵۳۷.
تصویر(۳۶-۲)محسن وزیری مقدم، ص۷۹.
تصویر(۳۷-۲)نامی تپگر، www.dideh.com.
تصویر(۳۸-۲) نامی پتگر، www.dideh.com.
تصویر(۳۹-۲)جلیل ضیاء پور، www.dideh.com.
تصویر(۴۰-۲)پیشگامان هنر نوگرای ایران، کاری از فرشید ملکی.
تصویر ( ۴۱-۲)- هادی سیف، نقاشی قهوه خانه، تصویر ۵،ص۷۷.
تصویر(۴۲-۲)- هادی سیف، نقاشی قهوه خانه، تصویر۵۳،ص۱۷۳.
تصویر(۴۳-۲)- روزنه ای به باغ بهشت ،ص ۴۳.
تصویر(۴۴-۲)- روزنه ای به باغ بهشت ،ص۹۱.
تصویر(۴۵-۲)- روزنه ای به باغ بهشت ،ص۱۱۷.
تصویر(۴۶-۲)- روزنه ای به باغ بهشت ،ص۸۱.
تصویر(۱-۳)- اصغر جوانی، بنیانهای مکتب نقاشی اصفهان، تصویر۲۹،ص۲۴۱.
تصویر(۲-۳)- نقاشی های زند و قاجار، ص۵.
تصویر(۳-۳)-کتاب کمال الملک، تصویر علی رضاخان قاجار ‹‹عضدالملک››، ص۶۶.
تصویر(۴-۳)- نامی پتگر، www.dideh.com .
تصویر(۵-۳)- هادی سیف، نقاشی قهوه خانه، تصویر ۵، ص۷۷.
تصویر(۶-۳)-روزنه ای به باغ بهشت ، ص ۱۱۷.

گزارش پروژه عملی :
موضوع انتخابی من برای کار عملی ‹‹چهار فصل زندگی›› می باشد. فصولی که شاید بی ارتباط با فصل های طبیعت نباشند. این فصل با ارجاع به فصول طبیعت، عبارتند از بهار (تولد) ، تابستان (بلوغ)، پائیز (عشق) و زمستان (مرگ).
بهار، فصل زایش و تولد در طبیعت است و در تمامی متون ادبی و فلسفی نماد زایش و تولد بوده است. فصل جوانه زدن درختان، رویش شکوفه ها و گل ها و همچنین فصل زنده شدن و جان تازه یافتن اجزاء طبیعت است. فصلی که تابستان را به انتظار نشسته تا ببالد و به ثمر بنشیند. فصل تابستان نیز فصل گرم و طاقت فرسایی است که تمامی ارکان طبیعت و اجزاء آن ، رسیده و بالغ می شوند. شکوفه های درختان به ثمر نشسته و میوه می دهند؛ فصل بلوغ زندگی . پاییز، فصل خزان و فوران احساس در طبیعت است.
فصلی که به علت ریزش برگ ها و رنگ نارنجی و زرد آنها ، دارای نوعی حس اندوه و غم حرمان است. غمی که در پی فصل بلوغ زندگی ، فصل عشق را نتیجه می دهد؛ فصل تعمق و تفکر در هویت همه چیز . فصلی که در آن عمق نگاه، ارتفاعی ، ماورائی می یابد و جز خدا و عشق چیزی را یافت نتوان کرد. فصلی که در پی خویش فصل زمستان، فصل سرما و تحمل شداید و سختی ها را در پی دارد. زمستانی، که در آن انسان ذره ذره، از زندگی مادی و زمینی دور شده و راه سعود به قله ی مرتفع حق را طی می کند، فصل مرگ.
این آثار به گونه ای با ارجاع به فصول طبیعت و همچنین به زندگی شخصی خودم، آفریده شده اند. پروانه در این آثار نمادی از ‹‹روح خداوند›› که در تمام ذرات و اجزاء زندگی جاری و ساری است. در فصل تولد (تابلوی بهار) بنابر اعتقاد شخصی خودم بر این که هنوز روح نوزاد متولد شده از روح خداوند جدا نیست و با آن همراه است، بالهای پروانه که نشانی از روح خداوند هستند را، بر پشت کودک قرار داده ام تا این مفهوم همراهی بهتر نشان داده شود. در فصل بلوغ (تابلوی تابستان) حضور پروانه باز هم دیده می شود، اما به شکل جدا و تک اما حاضر. در این فصل از زندگی ، شاید به علت فراگیری علم و بلوغ جسمانی، انسان کمتر به یاد خداوند بزرگ مرتبه است. اما می بینم که هر چند پروانه کوچک و جدا است، اما حضور دارد و ناظر بر امور است. در فصل عشق (تابلوی پائیز) ، تجلی روح خداوند در زندگی هر انسانی پر رنگ تر شده و انسان را به تعمق و تفکر در ذات و اصل هر چیز، از جمله خداوند وا می دارد. فصلی که با مرکب عشقی زمینی، مقصد عشق الهی را به بار می نشیند. فصلی که با تعمق در ذرات طبیعت، انسان فقط روح خداوند را می بیند. این مهم در این تابلو به شکل پروانه هایی نشان داده شده است که از پائین تابلو به سمت بالا در حرکت اند و به سمت درخت در بالای سمت چپ اثر می روند و از لحاظ رنگ و فرم به برگ های خزان زده ی درخت، نزدیک می شوند. اما در پس این نزدیکی به روح خداوند، فصل مرگ انسان (تابلوی زمستان) از راه می رسد. فصلی که در پی آن روح انسان، با روح خداوند به یگانگی رسیده و جز خداند چیزی را نمی توان دید. این مهم در این اثر، تنها با حضور پروانه ها، نشان داده شده که دیگر هیچ نشانی از حضور انسانی در اثر دیده نمی شود و فقط پروانه ها (نمادهای روح خداوند) حضور دارند و بس. پروانه ی بزرگ سیاه پشت سر پروانه ها، نماد مرگ است.
حاصل تلاش در این راستا، چهار تابلو با عنوانهای بهار (تولد)، تابستان (بلوغ)، پائیز (عشق) و زمستان (مرگ) با تکنیک رنگ روغن است که تصاویر آنها در این جا آورد می شود.

فهرست منابع و ماخذ:
۱. محسن کرامتی، فرهنگ اصطلاحات و واژگان هنرهای تجسمی (انگلیسی- فارسی)، چاپ اول، نشر چکامه، تهران ۱۳۷۰.
۲. سید ابوالقاسم سید صدر، دایره المعارف هنر، نوبت اول، نشر سیمای دانش، تهران ۱۳۸۳.
۳. دکتر محمد معین، فرهنگ فارسی (متوسط)، جلد اول (آ- خ)، نشر امیر کبیر، تهران ۱۳۶۰، چاپ چهارم.
۴. نرگس دلاوری، پایان نامه کارشناسی رشته نقاشی، بررسی سیر تحول پرتره، استاد راهنما مرتضی افشاری، شهریور ۱۳۸۴.
۵. پرویز‌مرزبان و‌حبیب معروف، فرهنگ مصور هنرهای تجسمی (انگلیسی- فارسی)، چاپ اول، نشر سروش، تهران ۱۳۶۵.
۶. روئین پاکباز، دایره المعارف هنر، فرهنگ معاصر، چاپ ششم، تهران ۱۳۸۶.
۷. دیوید فرند، کمپوزیسیون در‌نقاشی، ترجمه‌عزت الله نور‌پرور، چاپ اول، نشر دنیای نو، تهران ۱۳۸۵.
۸. هلن گاردنر، هنر در گذر زمان، ترجمه محمد تقی فرامرزی، چاپ هفتم، انتشارات نگاه، تهران، پاییز ۱۳۸۵.
۹. محسن مراثی، نقاشان بزرگ و عکاسی، چاپ اول، نشر دانشگاه شاهد، تهران، زمستان ۱۳۷۹.
۱۰. امیر فرید، چهره‌های ازلی، کتاب ماه هنر، شماره صد و یک و دو، ویژه نگارگری، بهمن و اسفند ۱۳۸۵.
۱۱. روئین پاکباز، نقاشی‌ایران (از دیرباز تا امروز)، چاپ ششم، نشر زرین و سیمین، تهران ۱۳۸۶.
۱۲. آرتور پوپ، سیر و‌صور نقاشی ایرانی، ترجمه یعقوب آژند، چاپ اول، نشر مولی، تهران ۱۳۷۸.
۱۳. عکاشه ثروت، نگارگری اسلامی، ترجمه تهامی، حوزه هنری.
۱۴. اصغر جوانی، بنیان‌های مکتب نقاشی اصفهان، چاپ اول، نشر وزارت و فرهنگ ارشاد اسلامی، چاپ اول، تهران ۱۳۸۵.
۱۵. دکتر امیر‌حسین ذکرگو، سیر هنر‌در تاریخ (۲)، چاپ دوم، نشر کتاب‌های درسی ایران ، تهران ۱۳۷۹.
۱۶. شیلا کن بای، نقاشی ایرانی، ترجمه مهدی حسینی، چاپ دوم، نشر دانشگاه هنر، تهران ۱۳۷۸.
۱۷. جیان روبرتو اسکارچیا، تاریخ هنر ایران (۱۰)، ترجمه یعقوب آژند، چاپ اول، نشر عولی، تهران ۱۳۷۶.
۱۸. ویلم فلور، نقاشی و نقاشان دوره‌ی قاجار، ترجمه یعقوب آژند، چاپ اول، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران ۱۳۸۱.
۱۹. هادی سیف، نقاشی قهوه‌خانه، ترجمه کلود (سیروس) کرباسی، چاپ دوم، وزارت فرهنگ و آموزش عالی، سازمان میراث فرهنگی، تهران ۱۳۶۹.
۲۰. حسن‌علی پورمند، کتاب‌ماه هنر، شماره نود و‌پنج و نود و شش، مرداد و شهریور ۱۳۸۵.