تاثیر متغیرهای کلان اقتصادی بر حجم معاملات سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

چکیده
درمطالعه رفتار عوامل موثربربازار، جستجوی متغیر یا متغیرهایی که بتواندارتباط بخش مالی اقتصاد با بخش حقیقی اقتصادرا توضیح دهد از اهمیت بسیاری برخوردار است. از طرف دیگر آنچه برای سازمان بورس اوراق بهادار ایران، کارگزاران ومقام های مالیاتی حائز اهمیت است حجم معاملات سهام می باشدکه تحت تاثیر عوامل مختلف بویژه متغیر کلان اقتصادی قرار دارد. لذا دراین پژوهش شناسایی متغیرهای کلان اقتصادی و تاثیر آن بر حجم معاملات سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران را در یک دوره زمانی ۵ ساله(۱۳۸۸-۱۳۸۴) مورد بررسی قرار داده ایم وپنج فرضیه فرعی همچون رابطه بین( شاخص قیمت تولیدکننده، شاخص قیمت عمده فروشی، شاخص بهای کالاوخدمات مصرفی،بهای کالای صادراتی و نرخ ارز) با حجم معاملات سهام  یک بار بدون دخالت متغیرهای کنترل و یکبار با دخالت متغیرهای کنترل در این تحقیق در نظرگرفته شده است. برای آزمون فرضیات از مدل های آزمون کولموگروف–اسمیرنوف، آزمونF، برای آزمون این فرضیه ها بدون دخالت متغیر های کنترل از تحلیل رگرسیون به روش Enter استفاده شده است و برای اجرای رگرسیون با دخالت متغیر های کنترل از روش  stepwise استفاده شد.نتایج،مبین این است که بین( شاخص قیمت تولیدکننده، شاخص قیمت عمده فروشی، شاخص بهای کالاوخدمات مصرفی،بهای کالای صادراتی و نرخ ارز) و حجم معاملات سهام بدون دخالت متغیرهای کنترل رابطه وجود داردو با دخالت متغیرهای کنترل رابطه برقرار نمی شود. با تایید پنج فرضیه  فرعی می‌توان نتیجه گرفت که بین متغیرهای کلان اقتصادی وحجم معاملات سهام  شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بدون دخالت متغیرهای کنترل رابطه وجوددارد.
واژگای کلیدی:
شاخص قیمت تولیدکننده، شاخص قیمت عمده فروشی،شاخص بهای کالا وخدمات مصرفی، بهای کالای صادراتی، نرخ ارز و حجم معاملات

 
فهرست مطالب

فصل اول: کلیات تحقیق
۱-۱ مقدمه    2
۱-۲ بیان مسئله    3
۱-۳  اهمیت و ضرورت پژوهش    5
۱-۴ اهداف پژوهش    7
۱-۵ چارچوب نظری تحقیق    8
۱-۶ مدل تحقیق    13
۱-۷  فرضیه های پژوهش    14
۱-۸ متغیرهای پژوهش    15
۱-۹روش پژوهش    17
۱-۱۰ ابزار گردآوری داده ها    17
۱-۱۱ قلمرو پژوهش    18
۱-۱۲تعریف عملیاتی واژه ها و اصطلاحات    16
۱-۱۳ساختار پژوهش:    18
فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش
۲-۱ مقدمه    23
۲-۲ مبانی نظری    25
۲-۲-۲ نظریه قیمت گذاری آربیتراژ    25
۲-۲-۲ نظریه قیمت گذاری آربیتراژ    25
۲-۲-۳ اقتصاد کلان    28
۲-۲-۴ شاخص اقتصادی    29
۲-۲-۴-۱ تعریف شاخص اقتصادی    30
۲-۲-۴-۲شاخص های تورم    31
۲-۲-۴-۳ نتایج اقتصادی شاخص های مورد توجه معامله گران سهام    31
۲-۲-۴-۴ شاخص قیمت    32
۲-۲-۴-۵ کاربرد های شاخص قیمتها    33
۲-۲-۴-۶ راه‌های به‌دست آوردن سطح قیمت‌ها    34
۲-۲-۴-۷ روش‌های شاخص قیمت    34
۲-۲-۴-۸ شاخص قیمت‌های رایج    36
۲-۲-۵ حجم معاملات سهام    40
۲-۲-۶ قیمت سهام    49
۲-۲-۶-۱ عوامل موثر بر قیمت سهام    49
۲-۳ پیشینه تحقیق    53
۲-۳-۱ مطالعات انجام شده در رابطه با متغیرهای کلان اقتصادی در خارج کشور    54
۲-۳-۲ مطالعات انجام شده در رابطه با متغیرهای کلان اقتصادی در داخل کشور    62
۲-۳-۳ مطالعات انجام شده در رابطه با حجم معاملات در خارج کشور    76
۲-۳-۴ مطالعات انجام شده در رابطه با حجم معاملات سهام در داخل کشور    79
فصل سوم: روش پژوهش
۳-۱ مقدمه    89
۳-۲ مسئله تحقیق    90
۳-۳ روش تحقیق    90
۳-۴ فرضیه های پژوهش    92
۳-۵ جامعه آماری ونمونه آماری پژوهش    93
۳-۶روش جمع آوری اطلاعات    94
۳-۷ تعریف متغیرهای پژوهش و نحوه اندازه گیری آنها    95
۳-۸ مدل آماری پژوهش    97
۳-۹روش تجزیه و تحلیل اطلاعات    98
۳-۱۰ اعتبار درونی و برونی پژوهش    109
فصل چهارم: تجزیه  و تحلیل داده
۴-۱ مقدمه    111
۴- ۲ آمار توصیفی    111
۴-۳ آمار استنباطی    113

فصل پنجم : نتیجه گیری
۵-۱مقدمه    140
۵-۲ بیان نتایج    140
۵-۲-۱ نتیجه فرضیه فرعی اول    140
۵-۲-۲ نتیجه فرضیه فرعی دوم    141
۵-۲-۳ نتیجه فرضیه فرعی سوم    142
۵-۲-۴ نتیجه فرضیه فرعی چهارم    142
۵-۲-۵ نتیجه فرضیه فرعی پنجم    143
۵-۳ محدودیت ها وموانع تحقیق    145
۵-۴ پیشنهادهای پژوهش    146
۵-۴-۱ پیشنهادهای مبتنی بر نتایج پژوهش    146
۵-۴-۲ پیشنهاد برای تحقیقات آتی    148
۵-۴-۳ سایر پیشنهادها    149
فهرست منابع و مآخذ    155
پیوست ها

فهرست جداول
جدول ۱-۱ خلاصه پژوهشهای انجام شده (حجم معاملات) در خارج از کشور    10
جدول ۱-۲ خلاصه پژوهشهای انجام شده (حجم معاملات) در داخل کشور    12
جدول۲-۳ ( تحلیل رگرسیون و واریانس)    106
جدول ۴-۱ توصیف شاخصهای مرکزی وپراکندگی داده متغیرهای اصلی    111
جدول ۴-۲ نرمال سنجی متغیر های اصلی  با استفاده از آزمون کلموگروف-اسمیرنف    112
جدول ۴-۳ توصیف شاخصهای مرکزی وپراکندگی داده متغیرهای کنترلی    112
جدول ۴-۴ نرمال سنجی متغیر های کنترلی با استفاده از آزمون کلموگروف-اسمیرنف    113
جدول۴-۵ خلاصه مدل رگرسیون جهت میزان همبستگی بین شاخص قیمت تولید کننده و حجم معاملات سهام شرکتها وتبین مدل    114
جدول۴- ۶  ضرایب رگرسیون رابطه شاخص قیمت تولید کننده وحجم معاملات سهام شرکتها    115
جدول۴-۷ خلاصه مدل رگرسیون جهت میزان همبستگی بین شاخص قیمت تولید کننده وحجم معاملات سهام شرکتها بادخالت متغیرهای کنترل وتبین مدل    116
جدول۴- ۸ ضرایب رگرسیون رابطه شاخص قیمت تولید کننده و حجم معاملات سهام با دخالت متغیرهای کنترل    116
جدول۴-۹ متغیرهای خارج شده از مدل به روش گام به گام    117
جدول۴-۱۰خلاصه مدل رگرسیون جهت میزان همبستگی بین شاخص بهای کالای صادراتی  و حجم معاملات سهام شرکتها و تبین مدل    118
جدول۴- ۱۱ ضرایب رگرسیون رابطه بین شاخص بهای کالای صادراتی
وحجم معاملات سهام شرکتها    119
جدول۴-۱۲ خلاصه مدل رگرسیون جهت میزان همبستگی بین شاخص بهای کالای صادراتی  و حجم معاملات سهام شرکتها با دخالت متغیرهای کنترل وتبین مدل    119
جدول۴- ۱۳ ضرایب رگرسیون رابطه شاخص بهای کالای صادراتی وحجم معاملات سهام با دخالت متغیرهای کنترل    120
جدول۴- ۱۴متغیرهای خارج شده از مدل به روش گام به گام    121
جدول۴-۱۵ خلاصه مدل رگرسیون جهت میزان همبستگی بین شاخص قیمت عمده فروشی و حجم معاملات سهام شرکتها وتبین مدل    121
جدول۴- ۱۶ ضرایب رگرسیون رابطه شاخص قیمت عمده فروشی وحجم معاملات سهام شرکتها    122
جدول۴-۱۷ خلاصه مدل رگرسیون خلاصه مدل رگرسیون جهت میزان همبستگی بین شاخص قیمت عمده فروشی و حجم معاملات سهام شرکتها با دخالت متغیرهای کنترل وتبین مدل    123
جدول۴- ۱۸ ضرایب رگرسیون  رابطه شاخص قیمت عمده فروشی وحجم معاملات سهام با دخالت متغیرهای کنترل    124
جدول۴- ۱۹متغیرهای خارج شده از مدل به روش گام به گام    124
جدول۴-۲۰ خلاصه مدل رگرسیون جهت میزان همبستگی شاخص بهای کالا و خدمات و حجم معاملات سهام شرکتها وتبین مدل    125
جدول۴- ۲۱ ضرایب رگرسیون رابطه بین شاخص بهای کالا و
خدمات وحجم معاملات سهام شرکتها    126
جدول۴-۲۲ خلاصه مدل رگرسیون شاخص بهای کالا و خدمات و حجم معاملات سهام شرکتها با دخالت متغیرهای کنترل    127
جدول۴- ۲۳ ضرایب رگرسیون رابطه شاخص بهای کالا وخدمات با حجم معاملات سهام با دخالت متغیرهای کنترل    127
جدول۴- ۲۴متغیرهای خارج شده از مدل به روش گام به گام    128
جدول۴-۲۵ خلاصه مدل رگرسیون جهت میزان همبستگی بین نرخ ارز و حجم معاملات سهام شرکتها وتبین مدل    129
جدول۴- ۲۶  ضرایب رگرسیون  رابطه بین نرخ ارز وحجم معاملات سهام شرکتها    129
جدول۴-۲۷ خلاصه مدل رگرسیون جهت میزان همبستگی بین نرخ ارز و حجم معاملات سهام شرکتها با دخالت متغیرها ی کنترل وتبین مدل    130
جدول۴- ۲۸ ضرایب رگرسیون رابطه نرخ ارز و حجم معاملات سهام با دخالت متغیرهای کنترل:    131
جدول۴- ۲۹متغیرهای خارج شده از مدل به روش گام به گام    132
جدول۴-۳۰ خلاصه مدل رگرسیون جهت میزان همبستگی بین متغیرهای کلان اقتصادی و حجم معاملات سهام شرکتها با دخالت متغیرهای کنترل وتبین مدل    132

ادامه فهرست جداول

جدول۴- ۳۱ ضرایب رگرسیون رابطه بین متغیرهای کلان اقتصادی و حجم معاملات سهام با دخالت متغیرهای کنترل    131
جدول۴- ۳۲ متغیرهای خارج شده از مدل به روش گام به گام    135
جدول۴- ۳۳ خلاصه  نتایج آزمون فرضیه های فرعی  بدون دخالت متغیرهای کنترل    136
 

فصل اوّل
کلیات تحقیق
 
۱-۱ مقدمه
در مطالعه¬ی رفتار عوامل موثر بر بازار و لاجرم اقتصاد بازار، جستجوی متغیر یا متغیرهایی که بتواند ارتباط بخش مالی اقتصاد را با بخش حقیقی اقتصاد توضیح دهداز اهمیت بسیاری برخوردار است. اقتصاددانانی نظیرگلد اسمیت(۱۹۶۹)، مکنیون(۱۹۷۳) و شاو(۱۹۷۳)، بر این باورند که از نظر توسعه و رشد اقتصادی، بازارهای مالی دارای نقش کلیدی هستند، به اعتقاد آنها، تفاوت در کمیت و کیفیت خدمات ارائه شده توسط موسسات مالی می تواند بخش مهمی از تفاوت نرخ رشد بین کشورها را توضیح دهد و شرایط این بازارها به شدت بر بخش های واقعی اقتصاد تاثیر گذار است.
یکی از اجزای مهم بازارهای مالی بورس اوراق بهاداراست. بورس اوراق بهادار ایران نیز در راستای سیاست های کلان اقتصادی دولت، پس از پایان جنگ و برای جلب مشارکت مردم در سرمایه گذاری و سوق دادن سرمایه های راکد و غیر مولد به سوی فعالیتهای مولد اقتصادی فعالیت دوباره¬ی خود را به شکل گسترده¬تری از سال ۱۳۶۹ آغاز کرد. از آن سال تاکنون به دلیل شرایط اقتصادی پس از جنگ و تاثیر تغییرات حاصل از متغیرهای کلان اقتصادی از جمله نرخ تورم، شاخص بازار سهام شاهد نوسانات زیادی بوده است. آمارهای موجود نشان می دهد که بورس های توسعه یافته در کشورهای پیشرفته قرار دارد. یکی از ویژگی های کشورهای پیشرفته وجود بازارها و نهادهای مالی کارآمد است که ضمن ایفای نقش مهم در اقتصاد این کشورها زمینه ساز رشد اقتصادی و توسعه این کشورها نیز
می شود.  یکی از معیارهای ارزیابی بورس های معتبر جهان، حجم معاملات سهام است. حجم معاملات می تواند به عنوان اطلاعات با ارزش درتصمیم گیرهای سرمایه گذری مورد استفاده قرار گیردواطلاعات مفیدی درارتباط باوضعیت فعلی و چشم انداز آینده قیمت به تصمیم گیرندگان وسرمایه گذاران ارایه نماید.شرکتهای که حجم معاملاتشان نسبت به دیگر شرکتهابالاتر است به دلیل قابلیت نقد شوندگی بالاتر ریسک کمتری در ارتباط با عدم امکان فروش سهام در بازارخواهند داشت.
درفصل اول پس از بیان مسئله تحقیق به بیان اهمیت وضرورت تحقیق می پردازیم.  همچنین اهداف تحقیق را در قالب اهداف کلی وویژه بیان میکنیم. چارچوب نظری تحقیق که بنیان اصلی طرح سئوال وموضوع تحقیق بوده است دراین فصل آورده شده ودر ادامه تاریخچه موضوع تحقیق را مورد بررسی قرارمی دهیم ومدل تحلیلی وفرضیه های تحقیق نیز اشاره شده است.  درپایان این فصل متغیرهای عملیاتی تحقیق وتعاریف واژه ها واصطلاحات آمده است.

فهرست منابع و ماخذ
الف : فهرست منابع فارسی
۱.    آذر ، عادل،۱۳۷۷،آمار و کاربرد آن در مدیریت ، جلد دوم ، تهران ، انتشارات سمت.
۲.    امیدقائمی،مصطفی، ۱۳۷۹، بررسی رابطه بین حجم معاملات و قیمت سهام در شرکتهای پذیرفته شده دربورس اوراق بهادار تهران؛پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم اداری دانشگاه شهید بهشتی.
۳.    جان بست،۱۳۷۱، روشهای تحقیق در علوم تربیتی و رفتاری ، ترجمه حسن پاشا شریفی و نرگس طالقانی؛ انتشارات رشد.
۴.    جنانی، محمد حسن، ۱۳۷۹، رابطه همجمعی بین شاخص کل قیمت سهام در بورس اوراق بهادار تهران و متغیر های کلان اقتصادی، رساله دکتری، مدیریت بازرگانی، دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات تهران.
۵.    دلاور، علی، ۱۳۷۹، احتمالات و آمار کاربردی درروانشناسی و علوم تربیتی، تهران، رشد
۶.    دوانی، غلامحسین، ۱۳۷۵ ، بورس، سهام ونحوه قیمت گذاری سهام شرکتها، نشرنخستین
۷.    زمانی، محمدرضا، ۱۳۸۲، تاثیرگزارشهای میان دوره ای بر قیمت سهام و حجم معاملات سهام شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران، دانشکده علوم انسانی واجتماعی.
۸.    زیودار، مهدی، ۱۳۸۵، بررسی رابطه تجربی بین حجم معاملات وبازده سهام در بورس اوراق بهادارتهران،  فصلنامه پژوهش های اقتصاد .
۹.    سیدنی، سیگل، ۱۳۷۲، آمار غیرپارامتری برای علوم رفتاری، ترجمه یوسف کریمی، دانشگاه علامه طباطبایی.
۱۰.    عثمانی. محمد قسیم،۱۳۸۰، تحلیل ارتباط حجم معاملات سهام وتعدیلات EPSپیش بینیشده در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده علوم اداری.
۱۱.     عرب مازار یزدی ، محمد و شهناز مشایخ، ۱۳۸۴، بررسی عملکرد شرکتهای سرمایه گذاری پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، بررسی های حسابداری و حسابرسی، شماره ۴۲ .
۱۲.    مومنی، منصور، ۱۳۸۶، تحلیلهای آماری با استفاده از SPSS  ، تهران ، کتاب نو
۱۳.    یاری ، ثریا و کامبیز فرقاندوست حقیقی،۱۳۸۱، عوامل اساسی در تعیین قیمت سهام، مجله بورس ، شماره
۱۴.    تقوی مهدی،سعیدی یاسمن اثر متغییرهای کلان اقتصادی بر نرخ ارز
۱۵.     میرزایی آغبلاغ احمد: بررسی رابطه بین تورم و شاخص بازده سهام بورس تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد ۱۳۷۷
۱۶.    جنانی، محمد حسن :رابطه همجمعی بین شاخص کل قیمت سهام در بورس اوراق بهادر تهران و متغییرهای کلان اقتصادی رساله دکتری، مدیریت بازرگانی ، دانشگاه آزاد تحقیقات – تهران ۱۳۷۹
۱۷.    پیرایی، خسرو و شهسوار،‌محمد رضا:تاثیر متغیرهای کلان اقتصادی بر بازار بورس ایران،‌فصلنامه پژوهش های اقتصادی،‌سال نهم ،‌شماره اول،‌بهار ۱۳۸۸
۱۸.    دلیری، یونس و ناییج ،‌علی : بورس اوراق بهادار و جایگاه آن در بازار سرمایه کشور.
۱۹.    تقوی، مهدی و محمد زاده ، امیر: واکنش بازار سرمایه نسبت به متغیرهای کلان اقتصادی،‌فصلنامه پژوهش های اقتصادی.
۲۰.    عباسیان،‌ عزت الله و مرادپور اولادی،‌مهدی و عباسیان ،‌وحید: اثر متغیرهای کلان اقتصادی بر شاخص بورس اوراق بهادار تهران،‌فصلنامه پژوهش های اقتصادی ایران،‌سال دوازدهم،‌شماره ۳۶،‌پاییز ۱۳۸۷
۲۱.    سجادی، سید حسین و فرازمند،‌حسن و علی صوفی،‌هاشم: اثر متغیرهای کلان اقتصادی بر شاخص قیمت سهام ،‌پایان نامه کارشناسی ارشد ،‌دانشکاه علامه طباطبایی،
۲۲.     سازمان بورس اوراق بهادار تهران-ماهنامه اماری.
 
ب : فهرست منابع انگلیسی

۱.    Benderly , Jason , zwich , Burton, “inflation , Real Balances and stock Reruns” , American Economic Review , 1985 , 15 , 1 .
۲.    2.NormaA. Herenandezperales , “The Relationships Between MexicanstakMarket Returns and Real M. netary and Economic variables” www.yahoo.com
۳.    3-Gunsel,Nil ,Shukur ,Sadegh, “The Effects of Macroeconomic Factors on the London Stock” ,Faculty of Economics and Administrative sciences ,2007 ,10 ,3
۴.    George R. “Inflation and Stock Prices”, Global Equities,2010
۵.    Impact of macroeconomic indicators on Indian capital market،Karam Pal and Ruhee Mittal,2011 Anderson, A.M and Dyl . E.A. 2003, Market Stracture and TradingVolume Working paper, Lehigh university and university of Arizona.
۶.    Basabi, Bhattacharya and Jaydeep Mukherjee, 2001, “Causal Relationshipbetween stock Market and Exchange Rate”, Foreign Exchange Reserves and  Value of Trade Balance , A case Study for India   .
۷.    Basabi, Bhattacharya and Jaydeep Mukherjee, 2001,”The Nature of the causal Relationship Between stock Marker and Macroeconomic Aggregates in India An  Empiraical Analysis.
۸.    Benderly, Jason,Zwich, Burton, 1985, “Inflation , Real Balances and Stock Returns”, American Economic Review, 15, 1115-1123.
۹.     Cambel, J.Y.,Gross man, S. J. and Wang, J.1993, Trading Volume and Serial Correlation in Stock Returns, Quarterly journal of Economics, 108,905-935
۱۰.     Celine Lam , Relationship Between Stock Returnes and Inflation , An investigation , (Date Unknown).
۱۱.     Cook, D. O., Krigman, L. and Leach, D. C. (2003). An Analysis of SEC Guidelines for Executing Open Market Share Repurchases,  Journal of business, Forthcoming.
۱۲.     Cooper, M. (1999), Filter Rules Based on Price and Volume in Individual Security, Overreaction, Review of Financial Studies, 12, 901-935.
۱۳.     Fama, Eugene F. 1975, “Short-Term Interest Rates As Predictors of Inflation”,American Economic Review, June, PP. 269-282.  Graham, Fred, 1995, “Inflation , Real  Stock Return and Monetary Policy”, Applied Finanical Economics , 6,29-35.  Gultekin, Bulent, 1983, “Stok market returns and information: Eridence from thecountries”Journal of finance, No 38,, P.49-65.
۱۴.     George.r, 2010,  Inflation and Stock prices, Global Equities, Economic and Market.
۱۵.     Kumar, A. (2004). Time Series Behavior of Stock Trading Volume, An Evidence from Indian Stock Market, Econometric Society, 11, 108-115.
۱۶.     Karpoff, J. M., 1987,  The Relation Betwwen Price Chages and Trading Volume, journal of financial and Quantitative Analysis, March, vol22, pp.109-126                                                                                                          
۱۷.     Madsen B.Jakob , 2002, ” Share Returns and the Fisher Hypothesis Reconsidered”, Applied Finanical Economics, 12, 565-57.                             
۱۸.     Norman A.Hernandea Perdes and Russell Robins,(2000), The Redutionship between Mexican Stake Market Returns and Real , MonetARY AND Economic Variables                                                                
۱۹.     Roden, P. F. (2005). The Short-Term Effect on Return of Unexpected TradingVolume, Journal of Financial Economic Practice, 6, 51-62.
۲۰.     Wang, M. and Jiang, P. (1994), A Model of Competitive Stock Trading Volume. Journal of Political Economy, 102, 127-168.
۲۱.    Yamak , Rahim,”Anticipated Money Growth and Stock Prices in Turkey”  www.yahoo.com