بافندگی تاری و پودی یا حلقوی

مقدمه
بافندگی حلقوی روشی از تهیه‎ی پارچه است. که در این روش، با خمیده کردن طولی از نخ به شکل حلقه، و عبور حلقه‎ها از داخل یکدیگر با شیوه‎های مختلف، پارچه  تولید می‎شود. هنر بافتنی دستی و اتصال و درگیری نخ‎ها با یکدیگر از هنرهای بسیار قدیمی است که به قرن‎ها قبل از میلاد مسیح باز می‎گردد. آثار به دست آمده در مصر که متعلق به قرن پنجم قبل از میلاد می‎باشد، پیشرفته بودن این هنر دستی را، در آن زمان، نشان می‎دهد.
اولین دستگاه بافندگی حلقوی پودی را در سال  1589، شخصی به نام ویلیام‎لی  در انگلستان اختراع کرد. سرعت این دستگاه ده برابر بیش‎تر از سرعت تولید بافت با روش بافتنی دستی بود.  اختراع این دستگاه باعث پیشرفت و تکامل بافندگی حلقوی شد. ساخت اولین دستگاه بافندگی حلقوی تاری نیز در سال ۱۷۷۵ انجام گرفت.
صنعت بافندگی حلقوی به دو قسمت مجزای بافندگی حلقوی تاری و بافندگی حلقوی پودی تقسیم شده است. سازندگان ماشین‎آلات نیز هر یک، فناوری خاص خود را دارند و غالباً خصوصیات بافت‎ها و موارد مصرف تولیدات آن‎ها نیز با هم متفاوت است.
در بخش بافندگی حلقوی پودی، در این کتاب، سعی شده است هنرجویان عزیز با اصول اولیه‎ی بافندگی حلقوی پودی آشنا شوند. لذا در مورد هر یک،‌ توضیحات مختصری به شرح زیر داده شده است.
 در فصل اول: تعاریف بافندگی حلقوی پودی و تاری، تفاوت و مصارف هر یک، تعاریف اصطلاحات متداول، انواع سوزن، انواع حلقه و چگونگی تشکیل هر یک توسط سوزن‎ زبانه‎دار در ماشین‎های حلقوی ارائه شده است.
و فصل دوم به معرفی انواع ماشین‎های بافندگی حلقوی پودی و توضیح مختصری راجع به هر یک، عوامل اصلی بافت، عملیات بافندگی، بافت‎های پایه و محاسبه‎ی تولید و وزن اختصاص یافته است.

بافندگی حلقوی پودی
در بافندگی حلقوی پودی  حلقه‎ها در جهت افقی (یک رج) تشکیل می‎شوند به طوری که اتصال یک حلقه به حلقه‎ی بعدی  در یک سطر افقی انجام می‎شود (شکل ۹-۱). همچنین امکان تولید پارچه با استفاده از یک بسته نخ وجود دارد، اگرچه روی پاره‎ای از ماشین‎ها امروزه تا ۱۹۲ بسته نخ، برای تولید پارچه، به کار می‎رود. صنعت بافندگی حلقوی پودی در ایران به نام‎های «کش‎بافی» و «تریکوبافی» مصطلح است.

شکل (۹-۱)‎- ساختمان بافت ساده‎ی حلقوی پودی
بافندگی حلقوی تاری
به روشی از تولید پارچه که اتصال یک حلقه به حلقه‎ی بعدی در دو رج متفاوت و در جهت طولی انجام می‎شود، بافندگی حلقوی تاری می‎گویند.

شکل (۹-۲) ‎- ساختمان بافت ساده‎ی حلقوی تاری
مقایسه‎ی بافندگی حلقوی پودی و تاری و مصارف هر یک
در بافندگی حلقوی پودی امکان تولید پارچه حتی با یک بسته نخ وجود دارد، بنابراین روش ساده‎تری برای تبدیل نخ به پارچه است.
۱- در بافندگی حلقوی تاری، برای هر سوزن حداقل یک نخ در هر رج وجود دارد. بنابراین به دلیل وجود تعداد سوزن بسیار روی ماشین‎ها، به چله پیچی نخ‎ها بر روی قرقره‎ها نیاز است که این باعث افزایش عملیات مقدماتی برای تولید پارچه، در مقایسه با بافندگی حلقوی پودی، می‎شود.
۲- در بافندگی حلقوی، پودی، امکان تولید بافت‎های متنوع‎تر و استفاده از انواع نخ‎ها، نسبت به حلقوی تاری، بیش‎تر است.
۳- سرعت تولید بافت در بافندگی حلقوی تاری در مقایسه با حلقوی پودی و بافندگی تار و پودی بیش‎تر است. اگرچه در حال حاضر عملیات بافت و سرعت تولید در بسیاری از ماشین‎های جدید حلقوی پودی به گونه‎ای است که اختلاف بسیار کمی بین بافندگی حلقوی پودی و تاری وجود دارد.
۴- سرعت تغییر نقشه در حلقوی پودی بیش‎تر و هزینه‎های تولید در این شیوه بسیار پایین‎تر است.
۵- در شرایط معمول بافندگی، پارچه‎های تولیدی حلقوی تاری، ثبات ابعادی بیشتری نسبت به حلقوی پودی دارند، زیرا در صورت پاره شدن نخ یک حلقه و تحت کشش قرار گرفتن ساختمان بافت حلقوی پودی، یک خط معیوب در رفتگی عمودی در پارچه ایجاد می‎گردد، در حالی که ساختمان بافت حلقوی تاری به گونه‎ای است که دررفتگی طولی به راحتی به وجود نمی‎آید.
۶- بافت‎های حلقوی پودی غالباً دارای قابلیت کشش بیش‎تری نسبت به بافت حلقوی تاری می‎باشند.
۷- منسوجات حلقوی پودی معمولاً به مصرف تهیه‎ی لباس زیر، بلوز، ژاکت، کت و دامن، کت و شلوار، لباس‎های ورزشی و دریا، گرم‎کن، جوراب، دستکش، شال گردن، کلاه، پتو، رومبلی، پرده، منسوجات صنعتی،‌ پزشکی، خانگی و تزئینات می‎رسند.
اما تولیدات حلقوی تاری دارای مصارفی چون تهیه‎ی لباس رو، لباس زیر، لباس ورزشی، تورپرده‎ای، تور ورزشی، تور ماهیگیری، رومیزی، ملحفه، رومبلی، و روکش صندلی اتومبیل، پتو، پارچه‎های صنعتی، پزشکی، تزئینی و مصارف خاص می‎باشند.

سوزن و انواع آن
سوزن که قطعه‎ای فلزی و قلابدار است یکی از مهم‎ترین عناصر اصلی بافت در ماشین‎های بافندگی حلقوی به شمار می‎رود. سوزن‎ها به مرور زمان تکامل یافته و انواع مختلف آن، به شرح زیر، ساخته شده است.
– سوزن فنری (کتن)
– سوزن زبانه‎دار (ماهک‎دار) یک سر و دوسر
– سوزن مرکب
– سوزن نواربافی

۱- سوزن فنری
اولین سوزنی که اختراع شد،‌ سوزن فنری بود که امروزه ارزان‎ترین و ساده‎ترین نوع سوزن به شمار می‎رود و با ظرافت‎های متفاوت ساخته می‎شود. شکل (۹-۳ نشان‎دهنده‎ی سوزن فنری با قسمت‎های مختلف است. این قسمت‎ها عبارتند از: سر (۲)، قلاب فنری (۳) که در هنگام عملیات بافندگی توسط قطعه‎ی فشاردهنده، باز و بسته می‎شود، فرورفتگی بر روی ساق سوزن (۴) که نوک قلاب فنری، در هنگام بسته شدن سر سوزن، در آن قرار می‎گیرد. ساق (میله) سوزن (۱) که برای قرار گرفتن حلقه و نخ بر روی آن می‎باشد و پایه (۵) که برای استقرار یافتن سوزن در محل تعبیه شده بر روی ماشین است.

شکل (۹-۳) – سوزن فنری
۲- سوزن زبانه‎دار
سوزن زبانه‎دار را در سال ۱۸۰۶ پیر ژاندیو اختراع کرد اما حدوداً چهل سال بعد، یعنی در سال ۱۸۴۷ توسط ماتیو تاون‎زند در عمل مورد استفاده قرار گرفت. مزیت سوزن زبانه‎دار ساده‎تر شدن تشکیل حلقه و انتخاب سوزن‎ها به طور مجزا برای تولید پارچه‎های مختلف است. امروزه بسیاری از ماشین‎های حلقوی پودی و تاری مجهز به سوزن زبانه‎دار می‏باشند. سوزن زبانه‎دار (شکل ۴-۱) دارای قسمت‎های اصلی زیر است:
 1- قلاب، که عمل کشیدن نخ و نگه داشتن حلقه‎ی جدید را به عهده دارد.
۲- میخ پرچ، که باعث نگه داشتن زبانه بر روی ساقه‎ی  سوزن می‎شود.
۳- زبانه‎ی سوزن، که دارای حرکت نوسانی است و از آن برای بستن یا باز نگه داشتن قلاب سوزن، در هنگام تشکیل حلقه، استفاده می‎شود.
۴- قاشقک زبانه، که در انتهای زبانه قرار دارد. با بسته شدن زبانه، قلاب سوزن توسط آن کاملاً مسدود می‎شود. این موقعیت در شکل (۹-۴) به صورت خط‎چین مشخص شده است.
۵- ساق یا میله‎ی سوزن، که حلقه و یا نخ، هنگام لغزیدن از روی زبانه بر روی آن قرار می‎گیرد.
 
شکل (۹-۴) – سوزن یک سر زبانه‎دار         شکل (۹-۵)- سوزن دو سر زبانه‎دار

۶- پایه‎ی سوزن، که حرکت سوزن به منظور تشکیل حلقه به سمت بالا و پایین و یا جلو و عقب توسط مسیر بادامک‎ها و به وسیله‎ی آن (پایه‎ی سوزن) انجام می‎شود.
۷- دنباله‎ی سوزن، بعضی از سوزن‎ها دارای دنباله‎ای هستند که کار آن بهتر نگه داشتن سوزن درون شیار صفحه است.
نوعی از سوزن زبانه‎دار که به نام سوزن دوسر زبانه‎دار می‎باشد (شکل ۹-۵) بدون پایه بوده و دو قلاب و زبانه در دو سر خود دارد. این نوع سوزن می‎تواند توسط هر یک از قلاب‎ها تشکیل حلقه بدهد و بر روی ماشین‎های دوبله سیلندر تخت‎باف، گردباف و جوراب‎بافی مورد استفاده قرار گیرد.

۳- سوزن مرکب
سوزن مرکب را در سال ۱۸۵۶ در انگلستان شخصی به نام جیکوک  اختراع کرد. این سوزن دارای دو قسمت مجزا به صورت «قلاب همراه با ساق» و «زبانه» است،‌که هر یک از آن‎ها بر روی ماشین به طور جداگانه قابل کنترل می‏باشد.
سوزن مرکب از جهت ساخت دو نوع است. یک نوع آن دارای بدنه‎ای لوله‎ای شکل است که زبانه‎ی داخل لوله‎ی ساق سوزن به منظور بستن قلاب سوزن جابه‎جا می‎شود که در شکل (۹-۶) به صورت خط‎چین نشان داده شده است. نوع دیگر، به صورت ساق دارای شیار طولی باز است که زبانه داخل شیار قرار می‎گیرد (در شکل ۹-۷ به صورت خط‎چین مشخص شده است).
این سوزن روی نوعی از ماشین‎های بافندگی حلقوی تاری، و در سال‎های اخیر نوعی از ماشین‎های گردباف و تخت‎باف (حلقوی پودی) مورد استفاده قرار گرفته است.

شکل (۹-۶)                     شکل (۹-۷)
عملیات سوزن مرکب برای انجام تشکیل حلقه، ساده‎تر، ملایم‎تر و کوتاه‎تر است. به همین دلیل برای تولید بافت‎های   ظریف و با سرعت بالا مناسب می‎باشد.
هزینه‎ی ساخت این سوزن بیشتر از دو سوزن قبلی است و حرکت هر دو قسمت آن نیاز به کنترل دقیق دارد.

۴- سوزن نواربافی
سوزن نواربافی تقریباً مشابه سوزن فنری است، با این تفاوت که سر سوزن بسته است و نخ از یک سمت داخل قلاب سوزن می‎شود (شکل ۹-۸).
عملیات بافت در ماشین‎هایی که مجهز به سوزن نواربافی می‎باشند به صورت حلقوی تاری بوده و از این نوع بافت غالباً برای تولید نوارهای تزئینی و یا نوارهای کش استفاده می‎شود.

گیج ماشین
اصطلاح گیج برای بیان ظراف بافت یک ماشین به کار می‎رود و عبارت است از فاصله‎ی بین مرکزیک سوزن با مرکز سوزن مجاور. در ماشین‎های حلقوی پودی که مجهز به سوزن زبانه‎دار می‎باشند، معمولاً تعداد سوزن‎ها  در طول یک اینچ را گیچ ماشین می‎نامند، به طوری که بیش‎تر بودن تعداد سوزن در یک اینچ تعیین کننده‎ی ظرافت بیش‎تر بافت است. اما در برخی از ماشین‎ها مانند فولی فشن (راست باف) تعداد سوزن‎ها در ۵/۱ اینچ، گیج است، و در ماشین‎های راشل در بافندگی حلقوی تاری، تعداد سوزن‎ها در دو اینچ را گیج می‎نامند.

شکل (۹-۸) سوزن نواربافی
انواع حلقه
در بافندگی حلقوی پودی سه نوع حلقه‎ی اصلی وجود دارد،
– حلقه‎ی بافت
– حلقه‎ی نیم‎بافت
– حلقه‎ی نبافت
 استفاده از انواع حلقه باعث ایجاد طرح و تغییر خصوصیات فیزیکی یک ساختمان بافت می‎شود. هر یک از انواع حلقه‎ها در یک دوره از مراحل بافندگی به وجود می‎آید.

طرز تشکیل حلقه‎ی بافت به وسیله‎ی سوزن زبانه‎دار
شکل (۹-۹) مراحل تشکیل حلقه‎ی بافت را نشان می‎دهد،
۱- مرحله‎ای استراحت، سوزن در موقعیت استراحت و سر سوزن هم‎سطح با لبه‎ی شیار صفحه (لبه‎ای که حلقه روی آن آزاد می‎گردد) قرار دارد.
۲- مرحله‎ی نیم‎بافت (باز شدن زبانه)، سوزن از طریق پایه‎ی خود درون شیار باامکی، توسط بادامک بالا برنده‎ی سوزن به سمت بالا حرکت  کرده به طوری که زبانه به وسیله‎ی حلقه باز می‎شود.

شکل (۹-۹) – مراحل تشکیل حلقه‎ی بافت توسط سوزن زبانه‎دار

۳- مرحله‎ی قرار گرفتن حلقه روی ساق سوزن، سوزن توسط بادامک بالابرنده حداکثر حرکت خود را به سمت بالا انجام داده و حلقه از روی زبانه عبور کرده و روی ساق سوزن قرار می‎گیرد.
۴- مرحله‎ی تغذیه‎ی نخ و بسته شدن زبانه، سوزن به وسیله‎ی بادامک تعیین طول حلقه به سمت پایین حرکت کرده و نخ جدید را که در حال تغذیه شدن است با قلاب خود می‎گیرد و در این هنگام، حلقه باعث  بستن زبانه می‎شود. بنابراین نخ جدید درون قلاب بسته‎ی سوزن محبوس می‎شود.