بررسی وضعیت نفت و گاز ایران در بازارهای جهانی

بخشی از فهرست پروژه بررسی وضعیت نفت و گاز ایران در بازارهای جهانی

 مقدمه

میزان ذخایر بالفعل و بالقوه نفت خام کشور و تاثیر تزریق گاز بر آنها

 سیاستهای تزریق گاز و مقایسه­ای از ذخایر نفت و گاز ایران با ذخایر نفت عربستان

 فقدان سیاست روشن منطقه ای و جهانی در بخش نفت و گاز

 شرکت های عامل نفت

  ایجاد محیط استعماری

 چگونه می­توان سقف تولید فعلی را ثابت نگه داشت

 روش اجرایی سیاست افزایش تولید و توسعه ظرفیت

  پروژه­ سیری «A» و «E»

 میدان سروش ـ نوروز

موقعیت نفت و گاز کشور در بازارهای نفت و گاز جهان

 
۱.    میزان ذخایر بالفعل و بالقوه نفت خام کشور و تاثیر تزریق گاز بر آنها
میزان ذخایر« نفت خام در جای» کشور حدود ۴۵۰ میلیارد بشکه تخمین زده می شود. از این میزان، تا پایان سال ۱۳۸۰ جمعاً حدود ۵۴ میلیارد بشکه از مناطق خشکی و دریایی برداشت شده است.
میزان ذخایر بالفعل نفت خام کشور با توجه به ذخایر کشف شده جدید، حدود ۳۷ میلیارد بشکه است. این رقم بر اساس گزارش های ارائه شده از مناطق خشکی و اطلاعات نگارنده از مناطق دریایی است. ارقام رسمی ارائه شده  با توجه به حجم میعانات گازی و حجم نفت خام بالقوه از حدود ۹۲ میلیارد بشکه تا ۱۳۰ میلیارد بشکه بوده است.
میزان ذخایر بالقوه نفت خام ( برداشت ثانویه) کشور حدود ۵۰ میلیارد بشکه است. این رقم، حدود ۵ میلیارد بشکه نفت قابل بهره برداری- که در ۵۰ تاقدیس شناخته شده کوچک، واقع شده است ـ را شامل می¬شود که هنوز حفاری اکتشافی در آنها شروع  نشده است؛ ۴۵ میلیارد بشکه دیگر نیز در مخازن نفتی شناخته شده واقع شده است.
تنها راه بالفعل نمودن حدود ۴۵ میلیارد بشکه نفت موجود در مخازن ایران، تزریق گاز به میزان لازم و کافی در آنهاست. میزان گاز مورد نیاز جهت تزریق در این مخازن به منظور بالفعل نمودن این ذخایر، حدود ۲۰ میلیارد پای مکعب در روز است. چنین حجمی از گاز مورد نیاز را می توان از ذخایر پارس جنوبی، پارس شمالی ( مخازن گاز کشف شده G و F واقع در خلیج فارس)، گازهای همراه که قسمت اعظم آن سوخته می شود و سایر مخازن گاز ایران تامین نمود. بر اساس محسبات مهندسی مخازن انجام شده قبل و بعد از انقلاب، به ازای تزریق ۵/۲ تا ۴ هزار پای مکعب گاز می توان یک بشکه نفت اضافی از مخازن نفتی ایران به دست آورد.
بنابراین اگر قیمت نفت را حدود ۲۴ دلار برای هر بشکه فرض نماییم « قیمت سایه ای» هزار پای مکعب گاز، حدود ۶ تا ۱۰ دلار است. قیمت گاز صادراتی ایران به ترکیه بر اساس قیمت نفت ۲۴ دلار، کمتر از ۳ دلار برای هر هزار پای مکعب در نظر گرفته شده است، ضمن آنکه فاصله آن حدود ۱۰۰۰ کیلومتر دورتر از محل تزریق است. علاوه بر این، باید به این نکته توجه کرد که گاز تزریقی برای نسل های آینده باقی خواهد ماند.
ملاحظه می شود که تزریق گاز در مخازن نفتی، با صرفه ترین نحوه استفاده از آن است. در عین حال، این روش از نظر اصول، تنها راه صیانت از مخازن نفتی و تبدیل نفت بالقوه به نفت بالفعل برای نسل¬های آینده کشور است.

۲.    سیاستهای تزریق گاز و مقایسه¬ای از ذخایر نفت و گاز ایران با ذخایر نفت عربستان
ذخایر واقعی نفت عربستان حدود ۲۰۰ میلیارد بشکه است، در حالی که ذخایر نفت و گاز ایران ۳۷ میلیارد بشکه نفت بالفعل و ۵۰ میلیارد نفت بالقوه و حدود ۸۰۰ تریلیون پای مکعب گاز را شامل می¬شود. در نتیجه، مجموع حجم نفت و گاز ایران حدود ۲۲۰=۱۳۳+۳۷+۵۰ میلیارد بشکه ( معادل نفت خام) است. در صورتی که فرض شود ایران روزانه به طور متوسط ۵/۳ میلیارد بشکه نفت و عربستان به طور متوسط روزانه حدود ۱۰ میلیون بشکه نفت بهره¬برداری می کند در نتیجه در ۱۵ سال آینده، ذخایر نفت ایران در حدود ۲۰۱=۱۹-۲۲۰ میلیارد بشکه و ذخایر نفت عربستان حدود ۱۴۵=۵۵-۲۰۰ میلیارد بشکه خواهد بود.
ملاحضه می شود که در ۱۵ سال آینده، ایران در مقام اول و عربستان در مقام دوم از نظر ذخایر نفت و گاز در خاورمیانه خواهند بود. لازم به تذکر است ذخایر گازی که احتمالاً در عربستان در فرایند اکتشاف تولید خواهد شد، به مصارف داخلی، شامل تولید برق و تهیه آب آشامیدنی ( شیرین سازی آب) خواهد رسید. ایران نیز امکان کشف ذخایر گازی جدید را داراست.
اعتبار سیاسی در منطقه بدون امکانات و توانایی اقتصادی ممکن نیست. از طرف دیگر تقاضای گاز در جهان در ۱۵ سال آینده به نحو شدیدی افزایش خواهد یافت علت این امر کمبود عرضه نفت در برابر تقاضا از یک طرف و بالا رفتن روند مصرف گاز در سال¬های آینده می¬باشد. بنابراین ارزش گاز در آن زمان به میزان بیشتری در مقایسه با ارزش فعلی آن  ـ یعنی هزار پای مکعب گاز معادل حرارتی یک ششم قیمت یک بشکه نفت ـ خواهد رسید. ضمن آنکه باید توجه داشت که ما نمی توانیم هم روزانه ۲۰ میلیارد پای مکعب گاز در مخازن خود تزریق کنیم و هم حجم قابل ملاحظه ای از گاز را صادر نماییم.
در این جا لازم است توضیح داده شود که ۸۰۰ تریلیون پای مکعب ذخایر گاز ایران، گازهای همراه نفت و کلاهک گازی مخازن نفتی و مخازن مستقل گازی را شامل می شود. حجم گازهای همراه با میزان نفت استخراجی متناسب است. بنابراین تنها از میدانهای مستقل گازی است که می توان با حجم بالایی گاز استخراج نمود.
باید توجه داشت که در کشورهای غربی از هم اکنون برنامه تامین انرژی مصرفی خود را ۲۵ سال آتی، برنامه ریزی می کنند. بنابراین باید راه¬های موجود و مطمئن تامین آن را با کم ترین قیمت ممکن بررسی و برنامه ریزی نمایند. لذا تامین منابع گازی غرب از سال ۲۰۱۵ به بعد ایجاب می کند که ایران موضوع تزریق گاز را در مخازن خود فراموش نموده و از هم اکنون در راه صادرات گاز به کشورهای همسایه اقدام کند.
برنامه ریزی شرکت های خارجی در تزریق آب به مخازن سیری، درود، سروش، نوروز، سلمان و غیره به جای گاز، از نمونه های روشن در راستای چنین سیاستی است. این در حالی است که بالاتر بودن ضریب بازدهی نفت از طریق تزریق گاز در مخازن مختلف جهان در مقایسه با آب به اثبات رسیده است.متخصصان شرکت « توتال ـ فیناـ  الف» و « شل» در مقالات مختلف خود از طریق کارهای آزمایشگاهی و عملی نشان داده اند. که حتی تزریق هوا در مخازنی که شبیه مخازن  ایران است در مقایسه با تزریق آب از بازدهی به مراتب بیش تری برخوردار است. با وجود این، سیاست همین شرکت ها در تجویز تزریق آب به مخازن ایران در چارچوب قرارداد های بیع متقابل، موجب شده است که گاز آن مخازن سوزانده شود. مثلاً در حالی که شرکت نفت توتال در مخزن « ابوالبخوش» ابوظبی گاز تزریق می کند، با تزریق آب در میدان سلمان موافقت شده است، در حالی که این دو مخزن  (ابوالبخوش و سلمان) در واقع مخزنی مشترک و با موقعیتی کاملاً مشابه است. متاسفانه قرار است گاز طبقه خوف میدان سلمان جهت فروش به ناحیه عسولیه منتقل شود و در مقابل، آب به مخزن سلمان تزریق گردد! همچنین متاسفانه در حال حاضر میدان های سروش و نوروز از طریق آب روانی و تزریق آب، بهره¬برداری می شود و گاز آنها به جزیره خارک جهت فروش منتقل می گردد! سایر پروژهای بیع متقابل نیز عمدتاً چنین نقایصی دارند.

۱. نفت و توسعه، گزارش اهم فعالیت¬های وزارت نفت (۱۳۷۹- ۱۳۷۶)، اداره کل روابط عمومی وزارت نفت، خرداد ۱۳۸۰، صفحه ۸. در این مقاله هر جا از «گزارش وزارت نفت» نامبرده شده به منظور همین گزارش است.
۲. Liquified Natural Gas
۳. برای پیشنهاد طی گزارشی در تاریخ ۳۰/۵/۱۳۷۴ خدمت آقا یرفسنجانی رئیس جمهور  وقت ارسال شد و ایشان طی پی نوشتی به وزیر نفت، آقای آقازاده نوشتند که « بررسی کنید و توضیح دهید».
۴. Department of Energy
۵. Energy Information Administration
۶. صفحه ۲۰ گزارش وزارت نفت.
۷. گزارش IEA تحت عنوان سناریو با قیمت ۲۰- ۱۵ دلار برای هر بشکه در ماه آوریل ۱۹۹۹ در لندن منتشر شد و نگارنده طی گزارشی مورخ ۱۸/۵/۱۳۷۸ آن را خدمت آقا یخاتمی رئیس جمهور محترم ارسال نموده است.
۸. صفحه ۲۰ گزارش وزارت نفت.
۹. گزارش IEA تحت عنوان سناریو با قیمت ۲۰- ۱۵ دلار برای هر بشکه، آوریل ۱۹۹۹ ـ لندن.
۱۰. اطلاعات و مذاکرات نگارنده با کارشناسان نفتی نروژ، انگلستان و مکزیک.
۱۱. این مطلب به اطلاع مسئولان شرکت نفت آن کشور ( PEMEX) با اعداد و ارقام کامل رسیده است.
۱۲. گزارشهای ارائه شده مناطق خشکی و اطلاعات نگارنده از مناطق دریایی و تاقدیس های کوچک موجود در کشور.
۱۳. این مطلب طی گزارشهای متعد در سال ۱۳۷۱ خدمت آقای رفسنجانی رئیس جمهور وقت و سپس در تاریخ ۱/۸/۱۳۷۹ با تفصیل و بررسی کامل خدمات آقای خاتمی رئیس جمهور محترم ارسال شده است.
۱۴. این موضوع را ضمن مشاهده برنامه طرح و مذاکره با مسئولان پروژه بالا بردن سقف تولید، حضوراً به استحضار متصدیان می¬رساندم.
۱۵. این نکته طی نشست¬هایی در سال¬های ۱۳۷۶ در بخش مطالعات بین المللی وزارت امور خارجه و سپس در سال ۱۳۸۰ در موسسه مطالعات بین المللی انرژی ارائه شده است.
۱۶.Gaslift
۱۷. این موضوع طی گزارش مورخ ۳۰/۵/۱۳۷۴ خدمت آقای رفسنجانی رئیس جمهور وقت ارسال شد. در این گزارش عدم توانایی مخازن سیری E و A به میزانی که شرکت نفت توتال ادعا کرده بود نیز با استدلال فنی بحث شده است.
۱۸. در حال حاضر که قرار است موضوع پایین تر بودن سطح تولید از میزان مقرر در قرارداد به حکم ارجاع شود، آیا معقول تر نیست که با سطح تولید پایین تریبه حکم مراجعه نماییم؟ ضمن این که در این صورت صدمه کم تری نیز به مخزن وارد می¬شود.
۱۹. این موضوع طی گزارش¬های متعدد مورخ ۱/۴/۱۳۷۷ و ۱۹/۸/۱۳۷۸ و ۲۵/۲/۱۳۷۸ خدمت آقای زنگنه وزیر نفت ارسال شده است.
۲۰. به نمودار شماره ۲ در پایان مقاله مراجعه شود.
۲۱. نفت استخراجی معمولاً دارای مقداری گاز محلول است. نقطه حباب (Bubbl Point) فشاری است که کم تر از آن، اولین حباب گاز از نفت خارج می¬شود.
۲۲. این مطلب برای اولین بار طی گزارش مورخ ۲/۴/۱۳۷۳ خدمت آقای رفسنجانی رئیس جمهور وقت ارسال شد و ایشان طی پی نوشتی چنین اظهار کردند: « نکات قابل توجهی دارد. گرچه تازه نیست و قبلاً مطرح بوده و به خصوص در مورد سرعت عمل تزریق و الویت استخراج پارس جنوبی و عدم عجله در فروش گاز به مسافت دور دست و اولویت مصرف داخلی در شرایط فعلی قیمت گاز، توجه ویژه لازم است.»
۲۳. این مطلب نیز طی گزارش مورخ ۱۲/۱۰/۱۳۷۳ خدمت آقای رفسنجانی رئیس جمهور وقت ارسال گردید.
۲۴. این مطلب طی نشستی که در تابستان ۱۳۷۹ در موسسه مطالعات بین المللی انرژی برگزار گردید مطرح شد و گزارش مربوط به چاپ رسید.
۲۵. Sofre Gas

منابع پروژه بررسی وضعیت نفت و گاز ایران در بازارهای جهانی
خوانندگان محترم می¬توانند برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد مسائل فنی مندرج در دو مقاله به منابع زیر مراجه نمایند.
۱.Madaoui, K. and Sakthkumar, S., "Lean Gas Injection in Water Flooded Oil Reservoir, a Systematic Investigation for Field Application", Presented at 7th European IOR Symposium, Moscow, Oct. 1993.
۲ . Madaui, K., Sakthikumar, S., Thiebot, L., and BOUVIER, G.,
"Experimental and Numerical Investigation into the Feasibility of Gas Injection in Water Flooded Reservoirs",Presented at 21st Annual Convention of Indonesian Petroleum Association, Oct. 1992, Jakarta, Indonesia.
۳. Onill N., "Fahud Field Review: A Switch from Water to Gas Injection in Fahud Field (Oman),"SPE Paper 15 691 Presented at Fifth SPE in the Middle East Held in Bahrain", March 7-10, 1987
۴. Saidi, A. M., "Twenty Years of Gas Injection History into Well Fractured Haft Kel Field (Iran)," SPE paper 35 309, presented at SPE Meeting Held in Villahermosa, Mexico, March. 3-7, 1996