مقاله پیدایش اولین شهر های تاریخ

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

  مقاله پیدایش اولین شهر های تاریخ دارای ۵۷ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله پیدایش اولین شهر های تاریخ  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی مقاله پیدایش اولین شهر های تاریخ،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن مقاله پیدایش اولین شهر های تاریخ :

پیدایش اولین شهر های تاریخ

تاریخ پیدایش شهر
نگاه اجمالی
اگر با این سوال شروع کنیم که شهر چیست؟ بدون شک باید به تاریخ پیدایش شهر نیز توجه کنیم، زیرا تعریف شهر بدون توجه به این که شهر در چه زمان و مکانی پدید آمده است میسر نخواهد بود. موجب جالب توجه این است که شهرها نسبت به تاریخ زندگی بشر عمر کوتاهی درند. اولین شهرهای جهان در۵۵۰۰ سال پیش پدید آمد. این دور زمانی شامل تمام تاریخ نوشته شوده بشر می‌شود، چون ثبت وقایع با پیدایش شهر

توام بوده است. اما در عین حال نسبت به عمر بشر در کره زمین که چیزی در حدود نیم میلیون سال و تاریخ پیدایش هموسپینس (Homosapiens) که حدود ۴۰۰۰۰ سال است، دوره‌ای نسبتا کوتاه می‌باشد. در هر حال برای یافتن منشا پیدایش شهر ناچار هستیم که به تاریخ آثار باستانی رجوع کنیم. ابزار باقی مانده و ابنیه تاریخی تا حدودی کمک می‌کنند. باد کوشش کنیم تا در این آثار تصویری از فرهنگ انسانهای اولیه و تصویر آنها زمان و مکان پیدا کنیم.

تاریخچه پیدایش زمین
اولین شهرهای جهان برمبنای نظر کوردن چیلد در بین النهرین حدود ۳۰۰سال قبل از میلاد مسیح پدید آمدند و شهرهایی را بوجود آوردند که بین ۱۲۰۰۰ تا ۲۴۰۰۰ نفر سکنه داشتند. بعضی ازجامعه شناسان شهر مانند راسیزمن اظهار می‌دارند که علت پدید آمدن شهر را نمی‌دانند و بعضی دیگر معتقدند که پیدایش شهر بخشی از تکامل اجتماعی بوده است پس از این که انسان از مرحله اقتصاد معیشتی عبور می‌کند و کنترل محیط را بیشتر در اختیار می‌گیرد برای ساختن شهر آمادگی پیدا می‌کنند، یعنی توانایی ساختن محیط اجتماعی پیچیده‌تری را به دست می‌آورد.
در هر صورت برای پیدایش شهر انسان باید از مرحله ابتدایی تنازع بقا عبور کند و وابستگی انسان به طبیعت بطور نسبتی کمتر شده ، وابستگی اجتماعی او بیشتر می‌شود.

همان طور که قبلا ذکر شد اولین شهرهای جهان حدود ۳۵۰۰ قبل از میلاد مسیح در بین النهرین در دره‌های حاصلخیز دجله و فرات بوجود می‌آیند. شهرهایی مانند کیش ، «اور» ، «لاگاش» ، «بابل» ، آشور ، سومر و نینوا. آنگاه در مصر باستان حدود ۳۱۰۰ سال قبل از میلاد مسیح شهرهایی مانند «تبس» و «ممفیس» در کنار رودخانه نیل شکل می‌گیرند و در حدود ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح شهرهایی مانند «موهنجودارو» و «هاراپا» در کنار رودخانه سند بوجود می‌آیند.

در حدود ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح شهرهایی در دره زرد ساخته می‌شوند. شهرهای یونان و روم جدیدتر هستند و به ۳۰۰ تا ۴۰۰ سال قبل از میلاد مسیح باز می‌گردند. در نیم کره غربی در قاره آمریکا بین ۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح تا ۳۰۰ سال بعد از میلاد در تمدن ما یا شهرهایی بوجود می‌آیند که به دلایل نامعلوم از بین می‌روند.

وجه تمایز سکونت گاه شهری از نظر گوردون چایلد
• پیدایش تمایز متحصصین تمام وقت مانند روسا ، روحانیون ، نویسندگان و کارکنان حمل و نقل. این متخصصین خدمات خود را در مقابل مواد غذایی که کشاورزان تولید می‌کردند ارائه می‌دادند. در شهرهای باستانی جذب بین النهرین روحانیون غذا ، مسکن و پوشش خود را از طریق خراج تامین می‌کردند. این خراج یا نوعی مالیات توسط مدیران معابد از کشاوران و روستائیان تامین می‌شد. شهرهای اولیه جمعیت کمی ‌را در خود جای می‌دادند چون تکنولوژی کشاورزی هنوز نمی‌توانست تولید مازاد زیادی داشته باشد . عده کمی از تولید مواد غذایی رها شده بودند.

• خصلت دیگری که چایلد به آن اشاره می‌کند تراکم بیشتر جمعیت در مناطق شهری است که نسبت به جمعیت دهات نوسنگی به مراتب بیشتر است. چون افراد شهرنشین برای تولید مواد غذایی به زمین‌های وسیع نیاز ندارند. جمعیت شهرهای سومر در حدود ۷۰۰۰ تا ۲۰۰۰۰ نفر بوده است و اروک جمعیتی در حدود ۵۰۰۰۰ نفر داشته است و مساحت آن در حدود ۱۱۰۰ ایکر بوده است.
• منوط به شکل جالب توجهی در شهرهای اولیه توسط هنرمندان که تخصصی کار می‌کردند خلق شده است، پیدایش خط و مفهوم اعداد در اولین شهرهای جهان پدید می‌آید. در ابتدا کارکرد اصلی خط و اعداد ثبت میزان مواد غذایی ذخیره شده ، احشام یا نقل و انتقال زمین بوده است. بناها عظیم و با شکوه که نمایشگر تولید مازاد جامعه بودند در شهرها ساخته می‌شوند.
• اشکال ابتدایی ریاضیات و نجوم توسط بخشی از جمعیت که با سواد بوده‌اند بوجود می‌آید. محاسبه زمان با استفاده نجوم شکل می‌گیرد و حتی سومری‌ها از این طریق زمان آبیاری مزارع خود را تعیین می‌کردند. معابد سومری با معماری جالب توجه آن ، بدون دانش ریاضی نمی‌توانسته ساخته شود.
• تجارت خارجی به علت وجود تولید مازاد پدید می‌آید و حتی در شهرهای اولیه هم وجود داشته و با اهمیت بوده است، که نمایشگر وابستگی متقابل جوامع به یکدیگر ، فراتر از روابط محلی می‌باشد. مثلا چوب و سنگ در سومر کمیاب بوده و اغلب از طریق تجارت تامین می‌شده است.
• جامعه‌ای با ساخت طبقاتی در اثر توزیع نا برابر منابع و فعالیت‌های تخصصی پدید می‌آید.

برگزیدگان کارکردهای مهمی‌ را در جامعه عهده‌دار بودند، اغلب دینی ، سیاسی و نظامی. شیوه زندگی آنها تفاوت آشکاری با روستائیان کشاورز داشت. جواهرات ، اشیا خانگی ، آلات موسیقی و دیگر اشیایی که در مقبره‌های سلطنتی اور کشف شده نمایشگر سطح بالای زیباشناسی و تکنیکی این فرهنگ است، و نیز نمایشگر زندگی مرفه برگزیدگان است.

اولین تشکل شهری
اولین شهرهای جهان دیوار نداشتند. بنایی که شاید بتوان آن را دژ یا قلعه گفت محل سکونت حاکم یا پادشاه بود که معمولا نوعی معبد هم در کنار آن دیده می‌شود. این حاکم اولیه مقم روحانی نیز داشته است. در این حاکم اولیه شکلی از قدرت معنوی و مقدس در کنار نیروی بدنی قوی با یکدیگر آمیخته شده بود؛ کسی که می‌توانست بر محدودیت‌های طبیعی غلبه کند

. بنابراین در اولین شهرهای جهان نخستین شکل حکومت و سیاست نیز در غالب یک چنین شخصیتی ظاهر می‌شود. دژ اولیه به تدریج مجلل‌تر می‌شود، بطوری نمایشگر قدرت سمبولیک حاکم است و در اطراف این مجموعه

اولین شهرهای جهان در مناطقی ساخته می‌شوند که نه تنها از حاصلحخیز و پر آب هستند بلکه از نظر جغرافیایی حاصلخیز و پرآب هستند بلکه از نظر تردد و حمل نقل نیز در موقعیت خوبی قرار دارند. شهر برخلاف روستا متشکل از اقوام گوناگون است؛ مکانی است که تبادل فرهنگی گوناگون ممکن می‌گردد و یکپارچگی ذهنی ضعیف می‌شود. و به تدریج شخصیت‌های متفاوت در شهر شکل می‌گیرند. برخورد فرهنگها نقش عمده‌ای در توسعه و پیشرفت تکنولوژی و دانش و توسعه تمدن بشر داشته است.

تبریز : شهر اولین ها
اولین چاپخانه در سال ۱۲۲۷ توسط شاهزاده عباس میرزا در تبریز تاسیس شد و ۱۲ سال بعد دومین چاپخانه در تهران تاسیس گردید.
* برای اولین بار کتب خارجی در تبریز ترجمه گردید که از آن جمله عبارتند از: پطر کبیر،شارل دوازدهم،اسکندر کبیر،; .

* اولین رمان ایران به نام((ستارگان فریب خورده- حکایت یوسف شاه سراج)) توسط میرزا فتحعلی آخوند زاده در تبریز به رشته تحریر در آمد.
* اولین دایرهّ المعارف توسط محمد رضا زنوزی تبریزی نوشته شد.
* اولین کتابخانه عمومی توسط میرزاحسن خان خازن لشگردر سال ۱۳۱۲ در تبریز تاسیس شد.
* اولین سینمای ایران پس از پنج سال از اختراع جهانی آن(توسط برادرن لومیر) ، در تبریزبا نام سولّی(آفتاب) تاسیس گردید.

* اولین نمایشنامه وتئاتر در تبریز به سال ۱۲۶۱ شکل گرفت.
* اولین عکاسخانه توسط قاسم میرزا در تبریز راه اندازی شد.
* اولین فوتبالیست شاغل در اروپا(بلژیک) به نام حسین صدقیانی از اهالی تبریز در سالهای ۱۳۰۹-۱۳۱۱ بهترین گل زن باشگاههای این کشور بود و در فینال جام باشگاههای بلژیک با به ثمر رساندن سه گل باعث قهرمانی تیم رویال شالروا اسپورتینگ کلوپ در مقابل تیم بروکسل گردید.

* در زمینه پزشکی نخستین طبیب محصل فرهنگ نخستین کتابهای پزشکی – نخستین آبله کوبی – نخستین دانشکده پرستاری مامائی – نخستین دندانهای مصنوعی – اولین عمل قلب باز – پیوند قلب برروی سگها و نخستین عمل پیوند کلیه توسط دکتر جواد هیات در سال ۱۳۴۷ در تبریز به انجام رسید.
* اولین هوانورد ایرانی به نام کلنل محمد تقی خان پسیان از اهالی تبریز بود.
* اولین کارخانه اسلحه و مهمات در شهر تبریز بنا نهاده شد .
* اولین کارخانه چینی سازی در شهر تبریز ساخته شد.

* اولین کارخانه تولید برق در این شهر و اولین خیابانی که در آن از چراغهای برقی استفاده شد خیابان چراغ گازی تبریز بود.
* اولین ضرابخانه ماشینی و انتشار اسکناس از فعالیت های این شهر اولین ها بود.
* اولین شهر ایران که صاحب تلفن شد تبریز بود .
* اولین انجمن زنان در تبریز توسط صاحب سلطان خانم تشکیل گردید .
* اولین بلدیه و نظمیه پلیس مردمی و شهرداری ایران متعلق به تبریز است.

* اولین مهمانخانه توسط میرزا اسحق خان معززالدوله در تبریز پذیرای مهمان گردید .
* اولین مدرسه کر و لال ها توسط جبارباغچه بان و اولین مدرسه نابینایان توسط یک میسیون آلمانی و اولین مدارس حرفه ای و بازرگانی توسط محمدعلی تربیت واولین کودکستان توسط ابوالقاسم فیوضات در تبریز بنا گذاشته شد.
* اولین پایگاه لرزه نگاری در تبریز (شهر زلزله خیز) بنا گذاشته شد.

شهر آنچه به اینجا پیوند دارد; آسمان خراش طراحی و محوطه سازی فضای سبز اندیشه های ابن خلدون قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، فصل چهارم، اقتصادی و امور مالی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران فصل هفتم، شوراها امپراتوری های اروپا رده بندی زیستی جامعه شناسی معرفت دورکیم جغرافی آرمانشهر ایرانی شبکه معابر شهر سبکهای شهرسازی در ایران قبل از اسلام سبک شهرسازی پارتی سیر مدیریت شهری در ا یران استان آذربایجان غربی استان اصفهان سیر مقررات شهرسازی در ایران جامعه شناسی قشرها و نابرابریها جامعه شناسی

خانواده جامعه شناسی کار جامعه شناسی شهری عوامل موثر در بازی تاریخ پیدایش شهر شهر و ده از دیدگاه جامعه شناسان شهر صنعتی کلان شهر نظریه زیمل در مورد کلان شهر و حیات ذهنی انگیزه ، آرزو در روستا انواع نظریه‌های جامعه شناسی شهری شهر در کشورهای توسعه نیافته شهر قبل از انقلاب صنعتی شهری شدن در آغاز انقلاب صنعتی شهری شدن بعد از انقلاب صنعتی بوم شناسی مکتب شکاکیون طرح اتاق امن مزایای اتاق امن اوتونیت طراحی و محوطه ساز فضای سبز

طی دهه های اخیر از سوی اندیشمندان علوم جغرافیا، جامعه شناسی،اقتصاد، جمعیت شناسی و برخی علوم دیگر، تعاریف متعددی از شهر ارائه شده است و جامعه‌شناسان از جمله انگلس و مارکس شهر را محل تمرکز جمعیت، ابزار تولید، سرمایه، نیازها و احتیاجات و غیره می دانند که تقسیم کار اجتماعی نیز در آنجا صورت گرفته است. جغرافی دانان ، شهر را منظره‌ای مصنوعی از خیابانها، ساختمانها، دستگاهها و بناهایی می دانند که زندگی شهری را امکان‌پذیر می‌سازد.

مورخان شهر را با توجه به قدمت آن تعریف می کنند و از نظر اقتصاددانان، شهر به جایی اطلاق می شود که معیشت غالب ساکنان آن بر پایه کشاورزی نباشد. جمعیت شناسان نیز تعداد جمعیت یک نقطه را، ملاک شهری بودن آن نقطه می دانند. بر این اساس ملاک تشخیص شهر در کشور فرانسه ۲۰۰۰ نفر ساکن است که مشابه ملاک جمعیتی در آلمان ،جمهوری چک و ترکیه است . در ایالات متحده و مکزیک ۵۰۰/۲ نفر، در هلند و یونان ۰۰۰/۵ نفر و در ایرلند ۵۰۰/۱ نفر مشخص کننده شهری و یا روستایی بودن یک نقطه است.

در کشور ما ، جایی که به طور رسمی شهر شناخته شده است، طی سرشماریهای ۱۳۳۵ الی ۱۳۷۵ متفاوت بوده است. در سرشماری سال ۱۳۳۵ ، شهر به جایی اطلاق شده که جمعیت آن معادل ۰۰۰/۵ نفر بوده است. در سرشماری سالهای ۱۳۴۵ و ۱۳۵۵ شهر به جایی اطلاق شده که ۰۰۰/۵ نفر جمعیت داشته باشد، علاوه بر این کلیه مراکز شهرستانها (بدون در نظر گرفتن جمعیت آنها) شهر محسوب شده اند

.
در سرشماری سال ۱۳۶۵ دارا بودن جمعیت ۰۰۰/۵ نفر از تعریف حذف شده است و شهر به جایی اطلاق شده است که در زمان سرشماری دارای شهرداری باشد (سالنامه آماری ۱۳۶۵). این تغییر با توجه به تعریف شهر در قانون جدید تقسیمات کشوری ایجاد شد که در آن کلیه نقاط دارای شهرداری در زمان تصویب قانون را شهر دانسته و ایجاد شهرداری در نقطه ای دیگر را در آینده موکول به داشتن حداقل ۰۰۰/۱۰ نفر جمعیت نموده است.
در سرشماری سال ۱۳۷۵ نیز این تعریف، یعنی دارا بودن شهرداری، ملاک تفکیک شهر از روستا شده است.

ساختار شهرها (اجزای اصلی شهرها)
معمولاً شهرها از چهار نوع فضای اصلی پوشیده شده‌اند و در واقع کل سطح زمین موجود در شهرها به این فضاها اختصاص یافته است، که عبارتند از :
فضاهای مسکونی، فضاهای سواره و پیاده، فضاهای سبز و اماکن ورزشی و سایر فضاهای خدماتی که به ترتیب و به طور معمول حدود آنها در تراکمهای متوسط شهری، ۵۰، ۲۵، ۱۵، ۱۰ درصد سطح زمین میباشد.

مسکن
شبکه معابر شهر
فضای سبز شهر
فضاهای خدماتی شهر
آرمانشهر
یکی از آرزوهای دیرینه بشر، دستیابی به آن نوع شیوه زیست بوده است که زندگی او را با بهروزی و کامیابی قرین سازد. اندیشه آرمانشهری آن بخشی از اندیشه است که در طول تاریخ راههای تحقق این آرزو را بررسی کرده است.

در تاریخ اندیشه سیاسی و فلسفه غربی، افلاطون بنیانگذار این اندیشه بود. در دوران رنسانس، سرتامس مور انگلیسی، اندیشه آرمانشهری را در مسیر جدیدی قرار داد و پس از مور نیز اندیشمندان غربی، این اندیشه را پروراندند و از آن به عنوان معیاری برای سنجش نظامهای سیاسی و اجتماعی بهره بردند.
در ایران اندیشه آرمانشهری از روزگاران قدیم به صورت اساطیری آغاز شد و در دوران اسلامی در عرصه‌های دین، حکمت و ادب خودنمایی کرد.
تاریخ بندر انزلی شهر اولین ها۴ مرداد ۸۷ – ۱۲:۵۰
( صفر رای ، صفر امتیاز ) امتیاز :

بندر اَنزَلی یکی از شهرهای ساحلی دریای خزر و واقع در استان گیلان ایران است. بندرانزلی بزرگترین و اولین بندرشمالی ایران ، درحاشیه دریای خزر قرارداشته وازاین بندربا نام انزلی بارها درتاریخ یادشده وطی قرون متمادی راه مهم ارتباط اقتصادی باتمدن مشرق ومغرب زمین محسوب می شد .

در باره نام بندر انزلی :
در دوران سلطنت خاندان پهلوی اسم آن به «بندر پهلوی» تغییر داده شده بود ولی بعد از انقلاب ۵۷ اسم دیرین خود -«انزلی» – را بازیافت. از میان تعریف های مختلف که در بارده واژه انزلی شده قابل قبول ترین معنی ( انزل به معنی لنگر )یا لنگرگاه یا انزل برابر انشان میباشد که کلمه انزلی تحریف شده ،انشان به معنی گذرگاه و دروازه است که می بینیم از گذشته نیز انزلی را دروازه اروپا و ایران می نامیدند و در بسیاری از نوشته ها هم آمده است موقعیت بندر انزلی :

جمعیت شهری بندرانزلی بر اساس آمار سال ۱۳۸۵ برابر با ۱۱۰۶۴۳ نفر بوده است. و مساحت آن بالغ بر ۲۷۵ کیلومتر مربع میباشدکه سهم مساحت شهری آن ۴۹۳۱ کیلومتر مربع بوده بطوریکه ملاحظه میشود بندرانزلی ازنظرتمرکز جمعیت یکی از متراکم ترین شهرهای ایران است.
بندر انزلی شهر اولین ها :

اداره گمرک باسابقه ای بیش از ۳۰۰ سال اداره بندرباسابقه ای بیش از ۲۰۰ سال ایجاد انجمن های محلی وبلدیه قبل از تأسیس بلدیه اولین بلدیه درایران که اکنون بنام شهرداری مستعاراست دراین شهر تاسیس گردید۰ آموزش وپرورش قبل از سال ۱۲۷۱ خورشیدی اکابر شبانه آن هم دروس دبیرستانی قبل از سال ۱۲۹۰ خورشیدی چاپخانه قبل از سال ۱۲۸۶ خورشیدی بهداری قبل از سال ۱۲۷۶ خورشیدی که بوسیله بلدیه اداره میشد۰ شیروخورشیدی سرخ ۱۳۰۴ خورشیدی روشنائی برق قبل از سال۱۲۷۹ خورشیدی بعنوان اولین شهردرایران که دارای روشنائی

گردید[۲]تلفن قبل از سال ۱۲۷۷ شمسی وپست وتلگراف نیز جلوتر ازبسیاری شهرهای ایران نظمیه ( شهربانی ) قبل از سال ۱۲۸۶ خورشیدی راه آهن حدود سال ۱۲۶۹ خورشیدی دریکی از روستاهای انزلی هواشناسی قبل از سال ۱۲۸۰ خورشیدی اداره شیلات بابیش از ۱۵۰ سال قدمت وسردخانه اولین باردرانزلی وحسن کیاده هواپیما – اولین خطوط هوایی در بندر انزلی به

وجود آمد در زمین معروف به زمین طیاره . اولین پرواز در ایران از بندر انزلی به تهران و سپس به اصفهان صورت گرفت . اتومبیل برای اولین باردرانزلی مشاهده شده است. سالن سینما بندرانزلی از نظر نمایش فیلم سینمائی وداشتن سالن سینما ، تئاتر وورزشهای مختلف پیشگام بوده است .
انزلی شناسی :
بندرانزلی اززیباترین شهرهای ایران بوده که مرداب ، دریا ، ساحل و چمنزار بایکدیگر تلاقی میکنند وچشم اندازی بدیع وخیال انگیز می آفریند. بندر انزلی باداشتن جاذبه های دل انگیز وطبیعی سالانه پذیرای میلیونها گردشگر از اقصی نقاط کشور وتوریستهای خارجی میباشد. بندرانزلی بعلت دارابودن شرایط اقلیمی خاص وداشتن وجه تشابه بازیباترین شهرهای جهان توانسته تاکنون باتعدادی ازاین شهرها از کشورهای فرانسه ، ایتالیا ، لهستان و ; توافق نامه خواهرخواندگی امضاء نماید.

یکی دیگرازویژگیهای منحصر بفرد این بندر داشتن پتانسیل های بالقوه درزمینه های علمی ، هنری وورزشی بوده که درکسب افتخارات داخلی وبین اللملی سهم بسزائی داشته . داشتن نرخ بالای تحصیلات وارتباط وتعام

ل بسیار با گردشگران داخلی وخارجی باعث رشد فرهنگی شهروندان گردیده است.
انزلی در اوج افتخار :
انزلی در اوج افتخار
اهالی بندرانزلی به علت مسافرت به روسیـه خصوصاً آذربایجان ( روسیه سابق ) و همچنین عبور مسافرین ایرانی و خارجی از این بندر به اروپا و بالعکس ، زودتر از بسیاری شهرهای ایران با تمدن غرب آشنا شده و از لحاظ رشد فکری در سطح بالائی قرارداشتند ، از این رو ضمن حرکت های سیاسی خصوصاً فعالیت در نهضت مشروطیت وجنبش جنگل ، دوش به دوش مردم رشت قرارداشته و در وقایع جنگهای بلشویکی با قزاقان ایران ، و مبارزه با بیگانگان اشغالگر درطول ۳۵۰ سال سپر بلای ایران بوده اند . از نظر اجتماعی نیز در تأسیس مدارس نوین – بلدیه – بیمارستان و موٌسسات عام المنفعه و خیریه از جمله دارالایتام از بسیاری شهرهای بزرگ ایران پیشگامی

داشتند و از زمان دور به امر سواد آموزی و تأسیس کلاسهای شبانه علاقه وافر نشان میدادند . به طوریکه در اوایل مشروطیت ، تیراژ روزانه مطبوعات ۵۲۵ شماره بوده است که با توجه به نسبت جمعیت آن روز انزلی ، در ایران سابقه نداشت . هم اکنون فرزندان انزلی با سطح معلومات عالی ودر بزرگترین مراکز علمی و دانشگاهی جهان ، اروپا – امریکا – کانادا و استرالیا به تدریس اشتغال دارند و یا دارای مقام علمی بالائی میباشند . درسال ۱۳۷۱ شهرستان انزلی دارای ۱۵۱ باب دبستان و دبیرستان ومدرسه راهنمائی و هنرستان و یک دانشکده پرستاری و بالغ بر۳۶۵۰۰

نفردراین مراکز مشغول تحصیل بوده اند میزان با سوادان در انزلی درسال ۱۳۶۵ شمسی ۷/۷۷ در گیلان اول بوده و در سال ۱۳۷۰ با بالای ۸۵ درصد باسواد بعد از تهران اولین شهر ایران محسوب و با توجه به اینکه همه ساله ده ها هزار نفر با سواد از شهرهای ایران جذب تهران میگردد . احتمالاً انزلی را میتوان اولین شهر باسواد درآن سال دانست

.
ساختمانهای قدیمی بندر انزلی با :
بندر انزلی ساختمانهای قدیمی ۲۰۰ تا ۲۵۰ ساله وجودداشته که دراثر حوادث طبیعی ویران شده واثری از آنها وجود ندارد اماساختمانهای جدیدی که ازسال ۱۳۰۴ شمسی دربندرانزلی بناشده که باتوجه به زیبائی وقدمت آنها میتوان یادکرد :
ساختمان چهارطبقه معروف به ساختمان حاجی علی عباس رمضانی ودرجنب میدان امام خمینی (ره ) واقع شده که درسال ۱۳۱۹ شمسی بمبلغ ۴۰۰۰۰ تومان ازطرف دولت خریداری ومحل استقراردادگستری وثبت واسناد انزلی قرارگرفته که اکنون جزء آثار حفاظت شده ودرلیست آثارمیراث فرهنگی ثبت گردیده است ۰

ساختمان داوود زاده با پنج طبقه وبانمای آجر که امروزه بعنوان مهمانپذیر ودرمیدان امام خمینی ( ره ) به نام هتل گلسنگ معروف است. سه – ساختمان دوطبقه ای که درجنب شیلات انزلی قرارگرفته ودارای کنده کاری سیمان میباشد وهمچنین درست روبروی همین ساختمان بنای دوطبقه ای بانمای زیبا وجود دارد که به گراند هتل معروف است.

شغل مردم بندر انزلی :
مشاغل اهالی انزلی از گذشته هایدور کرجی بانی – ماهی گیری و شکار پرندگان بود ، کمااینکه در فصل ماهی تعداد زیادی از اهالی خلخال جهت کار در صیدگاه های پره کشی ، شرکت فعال داشتند و صید ماهی در مرداب و ساحل دریا ودام در در دریا – و لاکش وماشک در رودخانه ها انجام میگیرد وحالیه حدود ۶۰۰۰ نفر ماهی گگیر در تعاونی ها مشغول به کار صید میباشند .

کرجی بانان که از نظر تعداد ، رقم بزرگی را تشکیل میدادند ، دارای تشکیلات منظم نیز بودند درانزلی بیش از ۵۰۰ کرجی بزرگ نوشته اند که اگر برای هر کرجی ۶ تا ۱۲ نفر خدمه درنظر بگیریم رقم بزرگی را نشان میدهد . که با احداث جاده ها این کرجی ها نیز برچیده شدند . ضمناً در سالهای اخیر صید ، ماهی کیلکا نیز رونق روز افزونی پیدا کرده و غروب هر روز شناورهای صید کیلکا پشت سرهم به سوی دریا حرکت و صبح فردای آن روز با کولی باری از ماهی کیلکا ، به اسکله های خود باز میگردند .

حصیر بافی نیز از مشاغل پردرآمد اهالی بود و حصیر غازیان از معروفیت خاصی برخوردار بوده است و سالیانه هزاران حصیر به شهرهای داخلی و خارجی صادر میگردد . این حصیرها جای فرش امروزی را داشتند و ناگفته نماند حصیر آبکنار نیز معروف بوده است . در هر صورت با آمدن موکت و فرش های ماشینی صدها نفر زن هنرمند حصیر باف بیکار شدند . هرچند بندرانزلی به علت کمبود زمین در سطح شهرستان از لحاظ کشاورزی در مقام پائینی از تولید قرار دارد . ولی در روستاهای انزلی انواع برنج – سبزیجات – هندوانه – خریزه – بادام زمینی کشت میشود و همچنین تعدادی از روستائیان خصوصاً در آبکنار بهنوغان داری اشتغال دارند که آبکنار ازاین لحاظ دارای سابقه طولانی است .
اقلیتهای مذهبی در انزلی :

حدود ۴۵ خانوار ارمنی با جمعیتی۱۵۰ نفر در انزلی زندگی می نمایند که دارای کلیسائی قدیمی باسابقه ای بیش از ۲۵۰ سال در میدان شهر مقابل ساختمان دادگستری و یک گورستان مقابل گورستان مسلمانان میباشند که در مواقع لزوم کشیش از تهران می آید .این بندر پیرو دین زردتشی ندارد و فقطیک نفر کلیمی در انزلی زندگی مینماید .
غذای محلی :
درگذشته تنها خوراک مردم انزلی ، برنج بوده است ، ناهار و شام و حتی صبحانه ، معروف است اگر خانه ای ناهار آبگوشت داشت و پدر خانواده از نانوائی ، نان خریداری میکرد ناچار آن را مخفیانه به منزل می رسانید که مبادا ببینند و بگویند فلانی وضعش خراب است به ناچار نان می خورد . ولی امروزه اکثریت اهالی فقط ناهار برنج می خورند واکثراً درشهر به جای کته پلو ، پلو را آبکش می

نمایند و شب ها نیز نان صرف میکنند . سابقاً قبل از ظهر و نزدیک عصر خصوصاً در روستاها دورهم می نشستند پلوی سرد (( سرد پلا )) را با مغز گردو ، پیاز ، سیر و اشپل ماهی شور می خوردند و در سر سفره هر خانوار در تمام فصول ماهی وجود داشت ( ماهی شور – ماهی دودی ) ودر فصل پائیز و زمستان هم ماهی سرخ کرده -ماهی فی ویچ ، ماهی تنوری و انواع ماهی با پخت های مختلف ، افسوس که این برنامه غذائی به فراموشی سپرده شد و بسیاری ازخانواده ها

دستشان از ماهی کوتاه است . معروفترین ماهی های بندرانزلی ((ماهی سفید – سوف – کپور – کنال – اردک ماهی – کولی – کولمه )) و لذیذترین آنها ماهی سفید وکباب ماهی اوزون برون میباشد . از خورشت های محلی که معروف است : باقلی قاتق – فسنجان – ترشه ترهمیرزا قاسمی – سبزی قورمه – آلو مسما – قیمه – مرغ ترش – سیر قلیه و ۰۰۰۰
از چاشنی های معروف : سیر ترشی – هفت بیجار – بادمجان ترشی – شلغم – ترشی – خیارشور که معمولاً در خانه ها نیز میگذارند .
شاید در کمتر جای ایران و برای توصیف زادگاه قومی از پسوند (( چی )) استفاده شود . اما ساکنین شهر بندر انزلی را اصطلاحا انزلی چی معرفی میکنند .
بسیاری از واژه های زبان بار معنایی و عاطفی و احساسی ویژه ای دارند . بار ویژه ی عناصر و واژه ها و عبارات ممکن است در طول زمان دگرگون شود . پسوند«چی» یکی از این موارد است. این پسوند با افزوده شدن به اسم اشیا و اسم معنی واژه ای می سازد که از نظر دستوری اسم است و معنی شغلی و فاعلی

دارد. « چی » با اسم خاص نیز به کار می رود مانند تهرانچی و کاشانچی .
اماکن دیدنی بندر انزلی ( اینجا بهشت روی زمین است ) :
• مرداب انزلی
• ساحل انزلی
• مناره انزلی
• موج شکن انزلی
• موج شکن غازیان
• پل انزلی
• پل غازیان
• کاخ میان پشته
• بلوار بندر انزلی
• تالاب انزلی

• آرامگاه بی‌بی حوریه
از شما بازدید کننده گرامی دعوت میشود به البوم تصاویر بندر انزلی نیز مراجعه کنید ;
بخش اول تاریخ علم برنامه ریزی شهری
پیشگفتار
بدون شناخته گذشته و درک موقعیت کنونی ، ترسیم آینده نه تنها آسان نیست که در
مواردی غیر ممکن است. به همین دلیل گفت هاند: تجرب هی گذشته، چراغ راه حال و آیندهاست. فرانک لوید رایت ، در کتابی تحت عنوان “شهر زنده “، چنین می نویسد : زمان حال یک سایه همیشه در حرکت است که دیروز را از فردا جدا می کند . این بدان معنی است که برای درک عصر حاضر و شناخت و پیش بینی آینده شهرها، بای د به گذشته نگریست و چارچوب اصلی فرایند توسعه آن را کشف و مسائل را در مسیر تحولشان

( Wright, 1985, p. دنبال کرد. حرکت این سایه باید با هوشیاری تعقیب شود . ( ۲۲۲ بنابراین، برای آن که روند آتی علم برنامه ریزی شهری را در آینده و حال به خوبی
پیگیری نماییم، باید شرایط ظهور و استمرار آن را در گذشته بررسی کنیم
برنام هریزی شهری، قدمتی به انداز ه ی خود شهر دارد . ممکن است شکل

و
ساختار داخلی یک شهر حاصل یک پیشامد و تصادف یا طرحی از قبل اندیشیده شده،
باشد. در اغلب موارد ، شهرها ترکیبی از این دو شیوه را با خود دارند . با این وجود، از
زمان انقلاب صنعتی، دیدگاه ها و نقطه نظرهای متفاوتی در ارتباط با شهر و برنام هریزی
شهری، مطرح شد . به طوری که در حال حاضر، برنامه ریزان و طر ح های ارائه شده

توسط آنها، در معرض قضاوت مردم قرار می گیرند و در مواردی نوع رفتار مردم ، الهام
گرفته از طر ح های شهری است . این در حالی است که رفتار مردم نیز در شک ل دهی
به همین .(Hill, 2005, p. طر حهای شهری و تفکر برنامه ریزان، تأثیرگذار است ( ۲۳
دلیل، علم برنام ه ریزی شهری و شهرسازی ، به اعتلای فرهنگی و اجتماعی انسا ن ها
کمک کرده و یا حرکت در این مسیر را برای و ی تسهیل خواهد کرد. بنابراین، پیگیری
تحولات این علم در طول تاریخ، ضرورتی غیر قابل انکار خواهد بود.
. مقدمه
به عقیده بسیاری از دانشمندان از جمله بارده ۱، برنام هریزی شهری یا شهرسازی ،
نخستین بار توسط کلرژه ۲ در سال ۱۹۱۰ مورد استفاده قرار گرفت . متعاقب این واقعه ،
-۱۹۲۳) جامعه فرانسوی معماران – شهرسازان در سال ۱۹۱۴ به ریاست اوژن هنارد ۳
۱۸۴۹ ) بنیا نگزاری شد . بعدها، در سال ۱۹۲۴ ، انستیتوی شهرسازی دانشگاه پاریس به
وجود آمد . ورود این علم به طور رس می در عناوین دانشگاهی به حدود سی سال بعد

،
یعنی به سال ۱۹۵۳ زمانی که گوتن ۴ آن را به عنوان بخشی از معماری در عناوین درسی

خود گنجاند، بر م یگردد.
بر طبق تحقیقات به عمل آمده ، اولین فردی که به طور اصولی در زمینه
برنامه ریزی شهر ی یا شهرسازی دست به فعال یت زد ، فردی از اهالی میلتوس ۵ به نام
هیپوداموس ۶ بود. وی در حدود سال ۴۸۰ قبل از میلاد م یزیست. ۷

واتسلاف ا وستروفسکی ۸ ک ه یکی از کارهای بزرگ مربوط به برنام ه ریزی شهر ی
یا شهرسازی را به رشته تحریر درآورده است ، عنوان م یدارد که شاید بتوان ادعا نمود
که او لین فردی که اقدام به چاپ و انتشار کتابی در رابطه با پیشگام ان برنام ه ریز ی
شهری نمود، پوس نر ۹ باشد . وی در سال ۱۹۳۶ کتابی در باره پیشگامان معماری مدرن
منتشر کرد . لوکوربوزیه آغاز شهرسازی معاصر را در پایان قرن هفدهم م یداند و لوئی

چهاردهم را نخستین شهرساز دنیای غرب ، بعد از تمدن روم معرفی م یکند . اما
زیگفرید گیدیون ۱۰ ، آغاز شهر سازی مدرن را ب هیک قرن پیش از آن ، یعنی دوره پاپی
سیکستوس پنجم مربوط م یداند . چرا که این اولین شهرسازی بود که شهر را
ارگانیسم ی زنده و چند بعدی تلقی م یکرد.
۱ G.Bardet
۲۳.. PE.. CHleenragred
۴. Gotten
۵. Miletus
۶. Hippodamus

۲۰۸۱ ق . م.) را به دلیل این که اولین قوانین شهرسازی را تدوین و به مرحله – ۷ البته گروهی حمورابی ( ۲۱۲۳
اجرا گذاشته است، نخستین شهرساز و برنامه ریز شهری معرفی م یکنند. ولی از زندگی و آثار این دانشمند،
اطلاعات دقیقی در دست نیست.
۸W. Ostrowski
۹۱.۰ N. .Z P. eGvisdneeorn
دول تشهرها؛ برنامه ریزی شهری در عهد باستان ۳
برونو زوی ۱، معماری از اهالی فرا ۲ به نام بیاجو روزتی را در پایان قرن پانزدهم،
به عنوان مبدع شهرسازی مدرن معرفی نمود.

بعدها پاتریک گدس ۳ نشان داد که شهر انگلیسی سالیسبوری ۴، تقریبا تمامی
خصوصیات و ویژگ یهایی را که هوارد ۵ برای با غشهر خود برشمرده است، داراست.
حال آن که این شهر در قرون وسطی بنا شده بود. بنابراین م یتوانیم سازندگان چنین
شهرهایی را به عنوان شهرسازان مدرن معرفی نماییم. اما روستوتسف عنوان داشت که
شهرهای دوره امپراطوری روم را باید سرآغاز عصرشهرسازی مدرن معرفی کرد. به

عقیده این دانشمند، این گونه شهرها، جای مهمی در شهرسازی غرب دارند. زیرا که از
بسیاری از شهرهای جدید اروپایی در زمینه آسایش، زیبایی و بهداشت نه تنها عق ب
ماند هتر نیستند، بلکه گاهاً امتیازات و شاخص ههای ارزند هتری دارند.
در نهایت، زیدلر ۶ اعلام کرد که غارنشینان، اولین مبتکران جدای ی گزینی هستند و
ساخت شهر ک های خوابگاهی و اقماری ، تقلیدی از حرکت انسان های غارنشین است
(اوستروفسکی، ۱۳۷۸ ، ص. ۴). بنابراین باید تاریخ علم برنام هریزی شهری و شهرسازی
را از بدو حضور انسان بر کره خاکی پیگ یری نمود. گرچه هر دوره زمانی با توجه به
مقتضیات مکانی و امکانات، شکل ویژ ه ای از شهرها و ساختار شهری را نشان م یدهد .
اما آنچه در ا ین بین اهمیت دارد آن که برنام هریزی نوعی بهر همندی و تامین اهداف و
مقاصد خاص را دنبال کرده است

.
۲-۱ . برنام هریزی شهری و شهرهای اولیه
آثار و بقایای ب ه جای مانده از شهرهای اولیه و باستانی خاور نزدیک ، از جمله اور و
بابل (هر دو در عراق کنونی )، نشان ه ها یی از برنام ه ریزی علمی و نظا م مند را ارائه
م یدهند. گرو هبندی ۷ ساختمان های مهم و خیابان ها ی مخصوص اجرای مراسم و
۱۲۳۴;. SFBPae.. lrGZias eebvduidr eys

۵۶ ZHieodwlearr d
۷. گروه بندی را می توان نوعی منطقه بندی ساده شهر تلقی نمود که بعدها با پیشرفت دانش بشر، ابعاد وخصایص متعددی پیدا کرد و هم اکنون به عنوان تنها راه استفاده منطقی و نظام پذیر از زمین های شهری در آینده
.( بلندمدت تلقی م یشود (برای اطلاع بیشتر نگاه کنید به شکوئی، ۱۳۷۷ ، ص ۲۴۱تاریخ علم برنام هریزی شهریجشن ها، از جمله نشانه ها ی وجود برنامه ریزی در این گونه شهرها م ی باشد
این شرایط تقریباً در تمام نقاط دنیا حاکم بوده و در حال حاضر .(Hill,2005, p.24)
تصور شهرهایی بدون برنامه و طرح قبلی در جهان (در هر زمان و مکان ) غیر ممکن

است. حتی برخی چون زیدلر اعتقاد دارند که : نظام جدید خان هسازی در حوم ه ها که
امکان جدایی یک نفر را از همسایه اش میسر م ی سازد، ا ز بسیاری جهات نوعی ترجمان
تجملی از خانه های بشر اولیه است که در غار ها یا جنگل ها م یزیست. با این حساب ،
به نظر م ی رسد که شجره نسب انواع خانه سازی را که در سالهای اخیر در دنیا متداول
.( شده است، م یتوان در عصر حجر جستجو کرد ( اوستروفسکی، ۱۳۷۸ ، ص ۴
با این وجود، همانطور که بیان شد، اولین طرح و برنامه تهیه شده برای شهر که
تاکنون شناخته شده است و تاریخ آن را به یاد دارد ، مربوط به فردی از اهالی میلتوس
به نام هیپوداموس است که در حدود نیم قرن ( ۴۸۰ ) قبل از میلاد م یزیست. طر حها و
ایده های این شهرساز چندین قرن الهام بخش و راهنمای طراحان شهری بود. بر همین
اساس، شهرهای زیادی در منطقه مدیترانه با توجه به ایده ها ی هیپوداموس به شیوه
شطرنجی احداث شدند . برخی از سازه ها ی ایجاد شده از این طریق عبارتند از
مکان های تاریخی و باستانی سلینوت در سیسیل ۱، پرگاموم ۲ در آسیای صغیر (ترکیه
امروزی) و جراش در اردن.

اما با توجه به این که ساختار برنامه ریزی و شهرسازی هر منطقه از نظام سیاسی،
اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن پیروی م یکرد، در هر بخش عوامل فوق، شکل و
شمایلی ویژه به جلوه های فضایی این طرح ها داد که برای تشریح کام ل تر آن، عوامل
عمده تأثیرگذار بر این روند را به طور اختصار در بخ شهای بعدی معرفی م یکنیم.

۳-۱ . برنام هریزی شهری و استحکامات دفاعی
برنامه ریزی شهری از ظهور اولین اجتماعات انسانی تا کنون ، در درجه ی اول مبتنی بر
دفاع و محافظت ساکنان شهر بوده است . لیکن این دفاع و ت أسیسات تدافعی صرفاً به
خاطر جلوگیری
۲ Pergamum
دول تشهرها؛ برنامه ریزی شهری در عهد باستان ۵
برنامه ریزی عل می و مدون، آنچه ساختا ر های اصلی و استخوا نبندی آن را شکل م یداد،
نشانه های مذهبی بود . در واقع طبق ه ی حاکمه، بهر ه گیری از نمادهای مذهبی و
نشان ههای دنیوی را در برنامه ریز یهای خود، بیش از دیگر عوامل مورد توجه قرار
م یداد. بر این اساس، ساختما ن ها و شهرها در اغلب موارد این نشان هها و نمادها را به
اشکال مختلف عرضه م یکردند. هدف از کاربرد این نمادها، آن بود تا به مردم القا

نمایند که حق حاکمیت طبق ه ی برگزیده، از طرف خداوند به آن ها اعطا شده است . با
ترویج این تفکر، خطر حمله و تعرض عامه ی مردم به آ ن ها، کاهش م ی یافت . بدین
ترتیب، گروه حاکم قدرت اعمال هر نوع فشار و ظلمی را نسبت به جامع هی شهری در
اختیار داشت.
تفکرات فوق باعث م یشد تا طراحی و ساخت شهرهای اولیه، همیشه همراه با
الزامات دفاعی – امنیتی باشد و به این منظور، دیوارهایی برای محافظت شهر در مقابل
۱). البته در راستای تفکرات قبلی، – مهاجمان خارجی احداث م یشد (تصویر شماره ۱
این استحکامات نیز به شکلی طراحی و ساخته م ی شد که بتواند اعتقادات دینی و
پذیرش حاکمیت برگزیده را تقویت نماید . نمود بیشتر این شیوه عمل را در جوامع
برد هداری مشاهده م یکنیم. در این جوامع، برنامه ریزی شهری عمدتاً به سوی ایجاد

فضاهای اید ه آل و منحصر به فرد برای طبق هی برگزیده و تفکیک آنها از سایر ساکن ان
شهر، توجه داشت. این گونه اقدام ات در امپراتوری روم، یکی از ابزارهای اصلی برای
حفظ حاکمیت در سرزمین های مدیتران ه ای بود . بنا بر نظر روستوتسف، شهرهای دوره
امپراتوری روم، جای مه می در شهرسازی غرب دارند . زیرا که فرزندان خلف شهرهای
هلنی ۱ هست ند و از بسیاری شهرهای جدید اروپایی در زمینه آسایش و زیبا یی و

.(Rostovtzeff, 1957, p. بهداشت به هیچ وجه عقب ماند هتر نبود هاند ( ۱۴۳
ب، گودیا ۲ که در ضمن یک در سال ۲۱۳۰ قبل از میلاد، پادشاه روحانی
۱ شهرهای هلنی شهرهایی بودند که در فرهنگ یونایی شکل گرفتند . این شهرها نه تنها شهر فرهنگ، بلکه شهرتجارت، قدرت و شهر ثروت به حساب می آمدند. اساساً واژه هلنی یا هلنیسم اولین بار توسط یک مورخ آلمانیو در سال ۱۸۳۶ مورد استفاده قرار گرفت. دوره تاریخی این عصر بین سا لهای ۳۳۰ تا ۲۷ قبل از میلاد را شامل

می شود . محدوده جغرافیایی این شهرها را از شمال، کشور روسیه، از جنوب، شمال آفریقا، از غرب، کشوراسپانیا و از شرق، شبه قاره هند اعلام کرد هاند.
۲ Gudea
دول تشهرها؛ برنامه ریزی شهری در عهد باستان ۵
برنامه ریزی عل می و مدون، آنچه ساختا ر های اصلی و استخوا نبندی آن را شکل م یداد،
نشانه های مذهبی بود . در واقع طبق ه ی حاکمه، بهر ه گیری از نمادهای مذهبی و
نشان ههای دنیوی را در برنامه ریز یهای خود، بیش از دیگر عوامل مورد توجه قرار

م یداد. بر این اساس، ساختما ن ها و شهرها در اغلب موارد این نشان هها و نمادها را به
اشکال مختلف عرضه م یکردند. هدف از کاربرد این نمادها، آن بود تا به مردم القا
نمایند که حق حاکمیت طبق ه ی برگزیده، از طرف خداوند به آن ها اعطا شده است . با
ترویج این تفکر، خطر حمله و تعرض عامه ی مردم به آ ن ها، کاهش م ی یافت . بدین
ترتیب، گروه حاکم قدرت اعمال هر نوع فشار و ظلمی را نسبت به جامع هی شهری در
اختیار داشت.

تفکرات فوق باعث م یشد تا طراحی و ساخت شهرهای اولیه، همیشه همراه با
الزامات دفاعی – امنیتی باشد و به این منظور، دیوارهایی برای محافظت شهر در مقابل
۱). البته در راستای تفکرات قبلی، – مهاجمان خارجی احداث م یشد (تصویر شماره ۱
این استحکامات نیز به شکلی طراحی و ساخته م ی شد که بتواند اعتقادات دینی و
پذیرش حاکمیت برگزیده را تقویت نماید . نمود بیشتر این شیوه عمل را در جوامع

برد هداری مشاهده م یکنیم. در این جوامع، برنامه ریزی شهری عمدتاً به سوی ایجاد
فضاهای اید ه آل و منحصر به فرد برای طبق هی برگزیده و تفکیک آنها از سایر ساکن ان
شهر، توجه داشت. این گونه اقدام ات در امپراتوری روم، یکی از ابزارهای اصلی برای
حفظ حاکمیت در سرزمین های مدیتران ه ای بود . بنا بر نظر روستوتسف، شهرهای دوره
امپراتوری روم، جای مه می در شهرسازی غرب دارند . زیرا که فرزندان خلف شهرهای

هلنی ۱ هست ند و از بسیاری شهرهای جدید اروپایی در زمینه آسایش و زیبا یی و
.(Rostovtzeff, 1957, p. بهداشت به هیچ وجه عقب ماند هتر نبود هاند ( ۱۴۳
ب، گودیا ۲ که در ضمن یک در سال ۲۱۳۰ قبل از میلاد، پادشاه روحانی م
۱ شهرهای هلنی شهرهایی بودند که در فرهنگ یونایی شکل گرفتند . این شهرها نه تنها شهر فرهنگ، بلکه شهر

تجارت، قدرت و شهر ثروت به حساب می آمدند. اساساً واژه هلنی یا هلنیسم اولین بار توسط یک مورخ آلمانی
و در سال ۱۸۳۶ مورد استفاده قرار گرفت. دوره تاریخی این عصر بین سا لهای ۳۳۰ تا ۲۷ قبل از میلاد را شامل می شود . محدوده جغرافیایی این شهرها را از شمال، کشور روسیه، از جنوب، شمال آفریقا، از غرب، کشور
اسپانیا و از شرق، شبه قاره هند اعلام کرد هاند.
۲ Gudea
در طرح شهر لاگاش ، به جای توجه به دیوارها و استحک امات دفاعی که معمولاً
در پیرامون شهر قرار م یگرفت، توجه اصلی به بخش مرکزی شهر بود . به همین دلیل،
آنچه در این حرکت بیشتر قابل توجه است، به رخ کشیدن قدرت و سیطره پادشاه
است. چرا که وی مجسمه ای از خود را با استفاده از سنگ مرمر سیاه، آماده و در معبد

شهر به عنو ان نقطه کانونی شهر، جای داد . این مجسمه قرن ها دوام آورد و امروزه در
موز هی لوور پاریس، نگ ه داری م یشود که پادشاه گودیا و برنام هی قدی می چهار هزار

در واقع، در این دوره، ترس از .(Eberstad, 1920, p. ساله ی او را نشان م یدهد ( ۱۶
دشمن خارجی و هجوم بیگانگان به هراس درونی از مردم و جامعه خودی تبدیل
م یشود و به همین دلیل، استحکامات بیرونی

ه داخل شهر کشیده شده و ار گ ها و
قلع ههای حکومتی را به وجود م یآورد.
۴-۱ . طرح اولین شهرها
با توجه به اسناد و مدارک تاریخی و باستان شناسی، تقریباً تما می شهرهای اولیه
(لاگاش، ار یدو ۱، کیش ۲، اور ۳ و نیپور ۴)، در منطقه بی نالنهرین احداث ش د هاند . دلیل اصلی آن این است که سومریان سیست م ها ی آبیاری مزارع و رژی م ها ی کشاورزی کارآمدی را ابداع کرده بودند. هدف این سیست مها و شیو هی کشاورزی، تولید مازاد مواد غذایی بود . با چنین مازادی به طور قطع ، این امکان برای برخی از اعضای جامعه به وجود م یآمد تا کار پر مشقت

کشاورزی را رها ساخته و به سمت حرف ه های ظری فتر در شهرها روی آور ند. این افراد به تدریج در این حرف تخصص به دس ت آورده و در واقع نوعی سرمایه اجتماعی و جمعی را به وجود م ی آوردند . از جمله این حرف م یتوان به جمع آوری ثروت (طلا) و طر ح ریزی و برنام هریزی برای شهر به منظور

حفاظت آن، اشاره نمود . از آنجا که جم عآوری ثروت ، موتور محرک شک ل گیری تمدن
م یباشد، برنام ه ریزان شهر ی، مهندسانی بودند که بر حرکت موتور محرکه توسعه
شهری، نظارت داشته و سرعت آن را کنترل م یکردند. شاید به همین دلیل است که در
برنام هریزی شهرهای اولیه، از جمله طرح شهر لاگاش، استحکامات و ایجاد حصار یکی

از مه مترین عناصر مورد توجه بوده است.
در شهر لاگاش دیوار مستحکم محافظ شهر به وسیله ی شش برج دو قلو تقویت
شده بود تا بتواند زندگی و مای ملک شهر را به خوبی حفظ نماید . بر اساس اطلاعاتی
که به دست آمده است، شهر لاگاش به هشت بخش تقسیم شده بود و وسعت آن به
۱۶۰ هکتار م یرسید. دلیل این بخش بندی (منطق هبندی ) نیز آن که، طرح بر اساس
زانوهای مجسم ه ی گودیا شکل گرفته بود . این طرح که عقرب ه ی شاخصی را نیز در
تاریخ علم برنام هریزی شهری

خود داشت، بر روی یک لوح گلی و با مقیاس دقیق ترسیم شده بود تا ابعاد آن به
خوبی قابل اجرا باشد.
با توجه به اکتشافات باستان شناسی، مشخص شده است که سومریان از دانش
نقش هبرداری، پیمایش ، بررسی و تجزیه و تحلیل برنامه ریزی شهر ی هدفمند و ابزارهای لازم برخوردار بودند . به همین دلیل، م یتوانستند طرح گودیا را اجرا نموده و اثر بخشی آن را به حداکثر برسانند . اجرای طرح فوق در نهایت شهر لاگاش را به شکلی بنا نمود
که بیانگر نوعی جدایی بین مفاهیم شهری و روستایی بود. به طوری که ساکنین شهر در
جوامع مجزایی زندگی م یکردند و به وسیل هی استحکامات و موانعی از روستائیان جدا
م یشدند. این در حالی بود که خود شهر نیز تقسیمات فرعی متعددی را شامل م یشد و
نوعی از محل هبندی شهرهای کنونی را به ذهن متبادر م یساخت. با این وجود و با توجه

به طرح حصارها و موانع، برنامه ریزان شهری این دور ه توجه خاصی به طرح فضاهای
مذهبی، عبادتگا هها و آماده سازی مسیرها و خیابا نها و ارتباط ساختما نها داشتند. اولین
نمونه از این شهرها، الکاهان ۱ در نیل سفلی است . بررس یها ی باستا ن شناسی، تاریخ
ساخت این شهر را ۱۹۰۰ قبل از میلاد نشان م یدهد. در واقع هدف از ساخت ای ن

شهر، اسکان کارگران، معماران و مهندسانی بود که به کار ساخت هرم سساستریس
دوم ۲ مشغول بودند. در این طرح (منظور شهر الکاهان است که برای سکونت سازندگان
هرم ساخته شده بود ) جنبه های مختلف مربوط به روحانیان، مکا ن های رسم ی و مقدس مربوط به کارهای تدفین و تشییع و محافظ تهای بعدی مکان، مدنظر قرار گرفته بود. مجموع هی شهری (الکاهان) با دیوار عریضی محافظت م یشد. در مرکز این شهر،

میدانی در مقابل قصر پادشاه قرار داشت که بر روی تپ ه ای طبیعی مستقر بود و بر کل
شهر نظارت د اشت. خانه های بزرگ مقامات رس می در امتداد خیابا نی به وجود آمد ه
بود که از میدان مرکزی منشعب و به سمت درواز هی شرقی ادامه داشت. این در حالی
بود که ناحی هی جنوب شرقی شهر، محل احداث ادارات و مؤسسات اجرایی بوده است.
در سمت غرب، محدود ه ی بسته ای که ب ا دیوار مشخص شده بود، به مساکن محقر

خلاصه فصل اول

برنامه ریزی شهری از قدیم الایام تا کنون در درجه ی اول مبتنی بر دفاع و محافظت ساکنان شهر بوده است. لیکن این دفاع و محافظ تأسیسات تدافعی صرفاً به خاطر جلوگیری از هجوم افراد خارج از شهر ایجاد نمی شد. در عهد قدیم، در مواردی طبقه ی حاکمه، بهره گیری از نمادهای مذهبی و نشانه های دنیوی را در برنامه ریزی های خود مورد توجه قرار می داد. در کنار آن آموزه های مذهبی و دینی در داخل این دیوارها برای حفاظت طبقه ی برگزیده از عامه ی مردم استفاده می شده است.

برنامه ریزی شهری در جوامع مبتنی بر برده داری عمدتاً به سوی ایجاد فضاهای ایده آل و منحصر به فرد جهت طبقه ی برگزیده و تفکیک آنها از بقیه مردم ساکن در شهر قرار داشت. چنین انگیزه هایی در امپراتوری های جاه طلب اولیه ی رومی، یکی از عناصر اصلی به حساب می آمد تا رژیم های مدیترانه ای را تحت انقیاد درآورند.

با وجود تاثیرات فراوان نمادها و تفکرات مذهبی در طراحی و ساخت شهرهای قدیمی، تاثیر و حضور ملاحظات نظامی چندان زیاد نیست. تنها در بخش های خاصی از دنیای قدیم و آنهم نه به گستردگی عناصر مذهبی، به این موارد توجه شده است. در مواردی چنین استحکاماتی صرفا برای القای قدرت و حاکمیت یک مذهب و یا پایداری قدرت سیاسی حاکمان بود.

آرمان گرایان یونانی، تساوی و عدالت در شهر را به معنای اندازه یکسان محلات می دانستند. به عقیده آنان زمانی که محله ها، اندازه ی یکسانی داشته باشند، گروهی را بر گروه دیگر برتری نیست. طراحی چنین شهرهایی بدون شک نیازمند متخصص و طراح شهری بود. اولین متفکر و متخصص در علم برنامه ریزی شهری، هیپوداموس بود.

رومی ها، برنامه ریزی شهری را یک گام به جلو بردند و در شهر ها خود از نوع پیشرفته و دقیقی از شبکه شطرنجی استفاده کردند. رشد و توسعه ی امپراتوری روم به نوعی به رشد کمّی برنامه ریزی شهری کمک نمود.