بررسی رابطه بین عزت نفس و افسردگی دانشجویان دختر

فهرست فصول

فصل اول
کلیات پژوهش

فصل دوم
مبانی نظری و پیشینه پژوهش
فصل سوم
روش پژوهش
فصل چهارم
تجزیه و تحلیل یافته ها
فصل پنجم
بحث و نتیجه گیری

چکیده
هدف از پژوهش حاضر، بررسی رابطه بین عزت نفس و افسردگی دانشجویان دختر دانشگاه پیام نور سقز در سال ۹۱-۹۰ بود. بدون منظور، ۶۰ نفر از دانشجویان دختر دانشگاه پیام نور سقز به عنوان نمونه آماری  به طور تصادفی ساده انتخاب شدند. ابزارهای پژوش شامل دو آزمون عزت نفس( کوپر اسمیت) و افسردگی (بک) بود. برای تجزیه و تحلیل اماری داده های پژوهش در قسمت آمار توصیفی از مقایسه مستقیم میانگین و انحراف استاندارد و در قسمت آمار استنباطی از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد.سطح معناداری آزمون (۰۵/۰≥P) در نظر گرفته شد. نتایج تجزیه و تحلیل آماری اطلاعات نشان داد که بین ابعاد عزت نفس (عزت نفس عمومی، عزت نفس خانوادگی، عزت نفس اجتماعی و عزت نفس شغلی) و افسردگی در دانشجویان دختر دانشگاه پیام نور شهرستان سقز، رابطه معنی دار و منفی وجود دارد. بنابراین، پیشنهاد می گردد که به منظور کاهش ناهنجاری های روانی در دنشجویان، به عزت نفس آنان توجه بیشری مبذول گردد.
واژگان کلیدی: عزت نفس، افسردگی، اختلال روانی، دانشجویان دانشگاه پیام نور

فصل اول
کلیات پژوهش

مقدمه:
در جوامع کنونی و بویژه با ورود به قرن بیست و یکم اکثریت قریب به اتفاق افراد به اصول بهداشتی مربوط به ابعاد مختلف جسمانی خویش آگاهی دارند و والدین از طریق رسانه های گروهی به فرزندان از طریق آموزشگاهها این امر مهم و توصیه و سفارش می شود. ولی اکثریت جوامع متاسفانه به این امر بسیار مهم بهداشت روانی خود و فرزندان اهمیت نمی دهند و بهتر آنکه بیان نمائیم آگاهی ندارند. در حالیکه  که بر حسب آمارهای کشورهای مختلف تعداد افراد مبنی بر مشکلات و معضلات روانی رو به فزونی است. در این میان یکی از مباحث مهم در امر بهداشت روانی عزت نفس یا همان خود بزرگواری می باشد، که یکی از خصوصیات مهم و اساسی شخصیت هر فردی را تشکیل می دهد و به طور حقم روی سایر جنبه ها یشخصی انسان اثر می گذارد، و کمبود یا فقدان آن باعث عدم رشد سایر جنبه های شخصیت یا ناموزونی آنها خواهد شد و حتی ممکن است پایه گذار بیماری های روانی گوناگون مانند (افسردگی، کمرویی پرخاشگری، ترس، و…شود(بیابان گرد ۱۳۷۳).
عزت نفس عبارتست از: ارزشی که اطلاعات و اعتقادات خود فرد در مورد تمام یا چیزهایی که از او اشی می شود به دست می دهد (شاملو، سعید) عزت نفس و افسردگی از جمله مفاهیمی هستند که در چند دهه اخیر مورد توجه بسیاری از روانشناسان و پژوهشگران قرار گرفته اند، اما قدمت تاریخی این موضوع در مباحثی که روانشناسان و علماء تعلیم وتربیت در گذشته داشته اند به چشم میخورد در طول صد سال گذشته نیز بسیاری از روانشناسان این نظر را پذیرفته اند که انسان دارای یک نیاز به عزت نفس میباشد (آدلر ۱۹۳۰، آلپورت ۱۹۷۳، راجرز ۱۹۹۵، سالیوان۱۹۵۳، جیمز۱۸۹۰، مازلوء۱۹۷۰) از میان افراد طارن هورنی۱۹۷۳ روشی را که افراد تلاش می کنند بواسطه آن یک خودپنداره مطلوب از خود به دست آورده و از آن محافظت و دفاع نمایند را مورد بحث قرار داده است. قرنچ ۱۹۶۸ و آرگو۱۹۷۲ از عزت نفس به عنوان یک سپر فرهنگی در مقابل اضطراب و افسردگی نام میبرند. کوپر اسمیت ۱۹۶۷ در تحقیق خود به این نتیجه رسد که کودکان با عزت نفس بالا افرادی هستند که احساس اعتماد به نفس، استعداد، خلاقیت و ابراز وجود می کنند و به راحتی تحت تاثیر عوامل محیطی قرار نمی گیرند. افزاییش پیشرفت تحصیلی، افزایش تلاش نزد فرد در کسب موفقیت، متکبر و پرخاشگر بودن، تمایل داشتن به سلامتی بهتر، لذت بردن از روابط با دیگران، پیش بینی مثبت نسبت به موفقیت های بعدی، ارتباط تنگاتنگی بین عزت نفس و ابراز وجود، وجود دارد.
از نشانه های بارزو خوب در انسانها سطوح عزت نفس بالا است. بهترین سرمایه گذاری در زندگی ارتقاء عزت نفس است. عزت نفس ضعیف موجب می شود که ما خود واقعی امان را با شرمندگی پنهان کنیم. ما جلوه های تدافعی از خود نشان می دهیم و مانع از شکوفایی توانایی هایمان می شویم،(ایلین شیهان)
پیچیدگی وگرفتاری های جوامع انسانی امروز آگاهی لازم در زمینه های روانی، تدبیقی، عاطفی، اخلاقی، اجتماعی و بهداشت روانی را اجتناب ناپذیر و ضروری نماید. به نظر می رسد اوضاع و احوال شرایط زندگی مدرن و پیچیدگی از آن انزوا و فرد گرایی همراه با آن از عوامل عمده ای است که زمینه ابتلا به بیماری های روانی از جمله افسردگی را فراهم می کنند. افسردگی مساله شماره یک سلامتی در دنیا به قدری توسعه پیدا کرده است که آنرا سرماخوردگی اختلالات ذهنی نامیده اند. با این حال تفاوت ظریفی میان سرما خوردگی و افسردگی وجود دارد افسردگی یک بیماری کشنده است. با توجه به تحقیقات به عمل آمده در سالهای اخیر آمار خود کشی حتی در میان کودکان و پا به سن گذاشته رشد تکان دهنده ای دشته و این در شرایطی است که انواع داروهای آرامبخش و ضد افسردگی که شمارش از میلیارد گذشته، در دهه جار برای درمان افسردگی تجویز شده است. افسردگی نوعی بیماری است و بنابراین لازمه زندگی سالم نیست و مهمتر از آن می توانید به کمک روشهای ساده بر این بیماری چیره شوید. افسردگی درجات و انواع مختلفی دارد و از عوامل متعددی ممکن است ناشی گردد. عواملی شامل سرشت طبیعی، وراثت، اختلال در فعالیتهای شیمیایی و هورمونی بدن، تجارب خانوادگی( بخصوص پدر یا مادر افسرده یا اکللیک از دست دادن یکی از والدین به  خصوص مادر) در اوایل زندگی با محدودیت از علاقه و محبت والدین، برخوردار نبودن از حمایت اجتماعی ناکافی و بلاخره نداشتن یا از دست دادن حس احترام و اعتماد به خود می گردد.
اگرچه افسردگی از دیر باز به عنوان یکی از نا بسامانیهای روانی عمده شناخته شده است، اما در دو وهه اخیر اهمیت این بیماری هم از حیث ذج و آزاری که به مبتلایان به آن تحمل می کنند و هم از لحاظ بار سنگینی که این ناراحتی بر منابع درمان ملتها تحمیل می نماید بیش از بیش مورد توجه قرار می گیرد. امار های بدست آمده در کشورهای اروپای غربی و شمالی و آمریکای شمالی وسعت دامنه این نارحتی را به خوبی نشان می دهد. ابعاد وسیع این آمارها و نیز تجارب کلینیکی حداقل در ممالک صنعتی مغرب زمین، باعث شده که متخصصان فن از دو دهه ی اخیر به عنوان دوره جدید افسردگی در تاریخ روانپزشکی معاصر نا ببرند( کلرمان ۱۹۸۰).
بیان مساله:
عزت نفس یک نیاز اساس تنسان است، به این معنا که عزت نفس برای رشد و تکامل متعادل و سالم انسان بسیار ضروری است، بدون عزت نفس مثبت رشد روانشناختی در مراحل اولیه متوقف می شود.
عزت نفس در واقع به عنوان سیستم ایمنی روح عمل می کند و استقامت، توانایی و ظرفیت لازم برای تجدید قوا تامین می کند. عزت نفس بدین معناست که ما به توانمندیهای شخصی و خوبیهای و چیزهای دوست داشتنی وجودمان اعتقاد داریم. عزت  نفس متاثر از عوامل درونی و بیرونی است. منظور از عوامل درونی عواملی است که از درون نشات می گیرد یا خود شخضص آن را ایجاد می کند، نقطه نظر ها، باورها، اعمال و رفتار.
عوامل بیرونی، همان عوامل محیطی هستند که، پیام هایی که کلامی و غیر کلامی انتقال پیدا می کند و تجربه هایی که بانی وباعث آن پدر، مادر، آموزگاران، اشخاص مهم در زدگی، سازمان دهنده گان فرهنگ هستند. با این حال عزت نفس یک نیاز اولیه برای همه انسانهاست، بدانیم و ندانیم راه خود را  در درون ما می گشاید. احساس خود ارزشمندی که بسیاری از روان درمانگر ها و آموزگاران می خواهند آن را در اشخاص ایجاد و القاء کنند، عزت نفس اعتماد توانایی خود در اندیشدن است، اعتماد به توانایی خود به کنار آمدن، با چالشهای اولیه زندگی است. اعتماد به حق خود برای موفق و شاد بودن است. احساس ارزشمند بودن شایسته بودن است، داشتن حق ابراز نیازها و خواسته هاست. ابراز میل رسیدن به ارزشها و برخوردار شدن از ثمرات تلاشهای خویشتن است(ناتانیل براندن)
افسردگی سرماخوردگی بیماری روانی است. تقریباٌ همه حداقل به صورت خفیف احساس افسردگی کرده اند. احساس و دمغی، بی حوصلگی، غمگینی، نا امیدی، دلسردی، ناخشنودی، همگی تجربیات افسردگی رایج است.
افسردگی رایج ترین اختلال روانی است که اخیراً رو به افزایش نهاده است. زنان خیلی بیشتر از مردها دچار افسردگی می شوند، علت آن روشن نیست، اما به نظر بسیاری از متخصصان عوامل فرهنگی بویژه محرومیت ها و محدودیت های اجتماعی زیاد در مورد زنان، یکی از عوامل اساسی است.  احساس افسردگی معمولاً به عنوان اندوه شناخته می شود و می تواند به دنبال هر رویداد ناخوشایندی حاصل شود. فروید افسردگی را فرایندی شبیه به غمگینی توصیف  کرده، فرد افسرده به عنوان یک مکانیسم دفاعی علیه پریشانی خرد کننده در طی دوره غمگینی به مرحله دهانی برگشت می کند. غمگینی مربوط به وابستگی کامل به یک فرد مورد علاقه است، فرد به این طریق هویت خود را با آن فرد می آمیزد و به طور نمادین رابطه از دست رفته را حفظ می کند.
مساله در این پژوهش این است که آیا بین عزت نفس و افسردگی دانشجویان دختر دانشگاه پیام نور سقز رابطه وجود دارد یا نه؟ با توجه به پنج فرضیه مورد نظر آیا می توان با رابطه ی معناداری این مساله را توجیه کرد یا نه؟
اهمیت و ضرورت پژوهش
اگر قدرت عزت نفس ناشی از این حقیقت است که نیاز شدید است. نیاز آن چیزی است که برای عملکرد موثر ما ضرورت دارد کمبود عزت نفس باعث می شود که نتوانیم به درستی به وظایف خود عمل کنیم. وقتی می گوییم عزت نفس مورد نیاز است منظور اینست در فرآیند زندگی نقش موثری ایفا کند برای رشد سالم و طبیعی ضرورت دارد دارای ارزش هایی است. به همین دلیل عزت نفس مثبت را « نظام ایمنی آگاهی» می دانند که با مقاومت، توانمندی و قدرت می دهد. عزت نفس سالم هرگز تضمینی نیست که در زندگی گرفتار اضطراب یا افسردگی نشویم. اما قدرت مقاومت ما در برابر بیماریها می افزاید کسی که عزت نفس مناسب برخوردار است هرگز اجازه نمی دهد که احساس اضطراب یا نبود احساس امنیت خاطر او را کلافه کند و می تواند از جنبه های لطیف و خوشایند خود و دیگران استفاده نماید و در برابر موقعیت ها و چالشهای زندگی انعطاف نشان می دهد. زیرا به ذهن خود اعتماد دارد وزندگی را شکست تلقی نمی کند و در برخورد با دیگران از قدرت ابراز وجود برخوردار است. آدلر ۱۹۵۶-۱۹۲۷ در مقایسه بادیگر نظریه پردازان بر اهمیت ضعف و ناتوانی های واقعی که منجر به عزت نفس پایین می شود تاکید بیشتری نموده است و به نظر(فرستو) افراد افسرده در مقابل محیط حالت انفعالی یا واکنشی داشتهت و فقط در مقابل دستورات یا رویدادهای ناخواشایند زندگی عکس العمل نشان می دهند. افسردگی واکنشی است که در مقابل فشارهای عصبی و مشکلات ناشی از جوامع مدرن یا نیمه مدرن کنونی موجود و گویای حالتی است که در هر دوره و زمانی برای هر کس ممکن است روی دهد. به صراحت می توان اعلام نمود که تعدادی از از افراد بالغ در دوره ی از عمر خود دچار این حالت گردیده و عده بیشتری از این افراد به افسردگی خود آگاه نیستند و اگر این حالت روانی ادامه پیدا کند به معنی مشکلات روانی و بدنی منجر می گردد. روش های پیشنهادی برای حل این مساله و بر ناملایمات چنان طراحی شده اند که همه بحرانهای زندگی از ساده اشان گرفته تا آنهایی را که به فروپاشی احساس منجر می گیرد.
به همین منظور در این تحقیق به دنبال بررسی و یافتن ارتباط بین این دو مقوله عزت نفس و افسردگی با هم هستیم.
هدف پژوهش
هدف این پژوهش تعیین بررسی رابطه بین عزت نفس و افسردگی دانشجویان دختر دانشگاه پیام نور سقز در سال تحصیلی ۹۱-۹۰ می باشد.
سوالات پژوهش
۱- آیا بین عزت نفس و افسردگی دانشجویان دختر دانشگاه پیام نور سقز رابطه وجود دارد؟
۲- آیا بین عزت نفس عمومی و افسردگی دانشجویان دختر دانشگاه پیام نور سقز رابطه وجود دارد؟
۳- آیا بین نفس خانوادگی و افسردگی دانشجویان دختر دانشگاه پیام نور سقز رابطه وجود دارد؟
۴- آیا بین عزت نفس اجتماعی و افسردگی دانشجویان دختر دانشگاه پیام نور سقز رابطه وجود دارد؟

۵- آیا بین عزت نفس شغلی و افسردگی دانشجویان دختر دانشگاه پیام نور سقز رابطه وجود دارد؟
فرضیه های پژوهش
۱- بین عزت نفس و افسردگی دانشجویان دختر دانشگاه پیام نور سقز در سال ۹۱-۹۰ رابطه وجود دارد.
۲- بین عزت نفس عمومی و افسردگی دانشجویان دختر دانشگاه پیام نور سقز در سال ۹۱-۹۰ رابطه وجود دارد.
۳- بین عزت نفس خانوادگی وافسردگی دانشجویان دختر دانشگاه پیام نور سقز در سال ۹۱-۹۰ رابطه وجود دارد.
۴- بین عزت نفس اجتماعی و افسردگی دانشجویان دختر دانشگاه پیام نور سقز در سال ۹۱-۹۰ رابطه وجود دارد.
۵- بین عزت نفس شغلی و افسردگی دانشجویان دختر دانشگاه پیام نور سقز در سال ۹۱-۹۰ رابطه وجود دارد.

 متغیر ها و تعاریف نظری و عملیاتی آنها
تعریف نظری عزت نفس:
 مقدار ارزشی که ما به خود نسبت می دهیم عزت نفس نامیده می شود، به عبارت دقیق تر عزت نفس مقدار ارزشی است که ما فکر می کنیم دیگران برای ما به عنوان یک شاخص قائل هستند(ساندفرند، فرانک، ۱۹۵۶). طبق نظر کوولی: نگرش ما از خود مانند آیینه ای است مانند آیینه ای است که ارزیابی های تصوری دیگران نسیبت به ما را منعکس می کند. خود انگاره که مفهوم عزت نفس را می سازد؛ به نظر می رسد که تحت تاثیر محیط بیرونی شکل می گیرد و ساخته می شود. در سالهای اول زندگی ما به شدت تحت تاثیر برداشت دیگران از خودمان قرار می گیریم، این امر نگرش ما نسبت به خویشتن را میتوان عزت نفس نامید.
اسمیت هارتر و روزنبرگ عزت نفس را عنصری از خود پنداره می دانند که به قضاوت ما نسبت به توانایی ها ی بالقوه و بالفعل دلالت دارد.(اسمیت ۱۹۶۷) عزت نفس را یک ارزشیابی فردی معرفی کرده است که معمولا با توجه به خویشتن حفظ می شود. به این ترتیب عزت نفس عبارت است از قضاوت فردی از شایستگی که ویژگی عام شخصیت است نه یک نگرش لحظه ای یا اختصاص برای موقعیت های خاص.
تعاریف عملیاتی عزت نفس: 
عزت نفس مولفه ای است آزمون عزت نفس کوپر اسمیت آن را می سنجد.و مقدار نمره ای که یک فرد از ۵۶ سوال می گیرد میزان عزت نفس او را مشخص می کند، اگر نمره بدست آمده کمتر از ۲۶ باشد فرد دارای عزت نفس ضعیف و اگر بین ۴۳-۲۷ باشد عزت نفس متوسط و اگر از ۴۴ بیشتر باشد عزت نفس وی قوی می باشد.
تعریف نظری افسردگی:
افسردگی، رایج ترین اختلال روانی است. افسردگی را سرماخوردگی بیماری روانی نیز می نامند. احساس و معنی: بی حوصلگی، غمگینی، نا امیدی، دلسردی، و ناخشنودی را همگی از تجربیات افسردگی رایج هستند. (ورزنهان، دیوبرال) افسردگی به مولفه ی یک بیماری خلق و خو و اختلال کنشی خلق و خو است.اگر این افت گذرا یا مداوم شود عصبی – روانی که به صورت یک مولفه ی بدنی مانند سردرد ، بی اشتهایی، یبوست و کاهش فشار خون و یک مولفه ی روانی مانند غمگینی، ناتوانی و احساس به پایان رسیدن نیرو نمایان می شود. حالت ناخوش که با دل زدگی، یاس و خستگی پذیری مشخص می شود و بیشتر مواقع با اضطراب کم و بیش شدید همراه است.(پریرخ دادستان) افسردگی نشانگانی است که تحت سلطه خُلق افسرده است و بر اساس بیان لفظی یا غیر لفظی عواطف غمگین، اضطرابی و یا حالت بر انگیختگی نشان داده می شود.
تعریف عملیاتی افسردگی: 
افسردگی مولفه ای است که آزمون افسردگی بک آن را می سنجد. نمره ای که آزمودنی از ۲۶ سوال گرفته است اگر نمره ی آزمودنی ۴ و کمتر باشد کمترین حد افسردگی می باشد و اگر بین ۷-۵ با شد خفیف و اگر بین ۱۵-۸ باشد متوسط است واگر بین ۳۹-۱۶ باشد شدید می باشد.                                

منابع:
– خدیجه شریفی، نگین مسعودی علوی، زهرا تقربی، زهرا سوکی *، فاطمه سادات عسگریان و حسین اکبری، (۱۳۸۸)، بررسی رابطه عزت نفس مادران و دختران نوجوان آنها، جلد ۱۵ شماره ۴ صفحات ۳۵۲-۳۵۸.
– یونسی فلورا، معین لادن، شمشیری نیا ترلان، مقایسه سلامت روان، عزت نفس و مسوولیت پذیری دانش آموزان دختر مقطع راهنمایی خانواده های طلاق و عادی شهرستان فیروزآباد سال تحصیلی ۸۸-۸۷. زن و جامعه تابستان ۱۳۸۹; ۱(۲):۷۹-۹۵.
–   زاهدیان، سید فتحالله، ۱۳۸۹، رابطه بین عزت نفس و حمایت اجتماعی با افسردگی در زندانیان مرد، مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران | شماره مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران | تاریخ انتشار : جمعه ? مرداد ????.
– بهرامی فرحناز، سودانی منصور، مهرابی زاده هنرمند مهناز، (۱۳۸۹)، بررسی اثربخشی گشتالت درمانی بر عزت نفس، افسردگی، و احساس تنهایی زنان مطلقه افسرده، مطالعات زنان بهار ۱۳۸۹; ۸(۱ (پیاپی ۲۳)):۱۲۹-۱۴۵.
– آلبوکردی سجاد، نوری ربابه، نیکوسیرجهرمی محمد، زاهدیان سیدفتح اله، (۱۳۸۹)، رابطه بین عزت نفس و حمایت اجتماعی با افسردگی در زندانیان مرد، مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران.۶۸-۶۲(۷۷)۲۰؛۱۳۸۹.
– رنجبرکهن زهره، سجادی نژاد مرضیه سادات، (۱۳۸۹)، تاثیر آموزش ابراز وجود بر عزت نفس و افسردگی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند زمستان ۱۳۸۹; ۱۷(۴ (پیاپی ۴۵)):۳۰۸-۳۱۵.
– باوی ساسان، برنا محمدرضا، حیدری علیرضا، (۱۳۸۸)، تاثیر خدمات روان شناختی دوره بازتوانی بر خود پنداره منفی، اضطراب، افسردگی و عزت نفس معتادان خود معرف مرکز اجتماع درمان مدار شهرستان اهواز، دانش و پژوهش در روان شناسی کاربردی بهار۶۶-۵۴:(۳۹)۱۱، ۱۳۸۸.
– گنجی- مهدی، ۱۳۸۳راهنمای علمی افسردگی، نشر ویرایش، ص ۱۵
– کاپلان، هارولد؛ سادوک، بنجامین(۱۹۹۶) خلاصه روانپزشکی.جلد اول و دوم، ترجمه نصرت اله پور افکاری(۱۳۷۹)، انتشارات شهر آب-آغاز، چاپ اول، تهران.
– روزنهان، دیوید.ال؛ سلیگمن، مارتین.ای.پی.روانشناسی نابهنجاری-آسیب شناسی روانی.جلد دوم، ترجمه یحیی سید محمدی(۱۳۷۹)، نشر ارسباران، چاپ اول، تهران.
پور امینی، محمد باقر. تصمیم های بزرگ جوانی. کانون اندیشه ی جوان. تهران: ۱۳۸۴
دشتی، محمد. راه مقابله با مشکلات جوانی. تربیت. قم: ۱۳۷۷
راس، آلن اُ. روان شناسی شخصیت.(ترجمه ی سیاوش جمال فر). بعثت. تهران: ۱۳۷۳
کلینی رازی، محمد بن یعقوب. اصول کافی.(ترجمه ی جواد مصطفوی). فرهنگ. تهران: ۱۳۶۱
موسوی لاری، عبد الحمید. خودرا باور کنیم. اسلامیه. قم:۱۳۶۷

۱.    Blehar MD, Oren DA. Gender differences in depression. Medscape Women,s Health, 1997;2:3 Revised from: Women,s increased vulnerability to mood disorders: Integrating psychobiology and epidemiology. Depression, 1995;3:3-12.
۲.    Ferketick AK, Schwartz Baum JA,Frid DJ, Moeschberger  ML. Depression as an antecedent to heart disease among women and men in the NHANES I study. National Health and Nutrition Examination Survey. Archives of Internal Medicine, 2000;160(9):1261-8.
۳.    Frank E, Karp JF, Rush AJ (1993). Efficacy of treatments for major depression. Psychopharmacology Bulletin, 1993;29:457-75.
۴.    Lebowitz BD, Pearson JL, Schneider LS, Reynolds CF, Alexopoulos GS, Bruce MI, Conwell Y, Katz IR, Meyers BS, Morrison MF, Mossey J, Niederehe G, Parmelee P. Diagnosis and treatment of depression in late life: consensus statement update. Journal Of the American Medical Assoctation, 1997;278:1186-90;
۵.    Robins LN Regier DA (EDS) Psychiatric Disorders in America, the Epidemiologic Catchment Area Study, 1990; New York the free Press.
۶.    Rubinow DR, Schmidt PJ, Roca CA. Estrogen-serotonin interactions: Implications for affective regulation. Biological Psychiatry, 1998; 44(9):839-50.
۷.    Schmidt PJ, Neiman LK, Danaceau MA, Adams LF,Rubinow DR. Differential behavioral effects of gonadal steroids in women with and in those without premenstrual syndrome. Journal of the American Medical Association, 1998;338:209-16
۸.    Vitiello B, Jesen P. Medication development and testing in children and adolescents. Archives of General Psychiatry, 1997;54:871-6.