مبانی نظری و پیشینه تحقیق مادران کودکان کم‌شنوا

مادران کودکان کم‌شنوا

در ابتدا به ارائه تعاریف کم شنوایی، ناشنوایی و شیوع آن پرداخته می‌شود. سپس به مشکلات خانواده‌های کم‌شنوا و درنهایت به تحقیقات پیشین انجام‌شده در مورد «مادران» که مرتبط با تاب‌آوری و بهزیستی روان‌شناختی و رضایت زناشویی بوده است، پرداخته خواهد شد.

تعریف مفهوم کم‌شنوا و ناشنوا

تعریفی که نورثر و داونز (۲۰۰۲) در مورد آسیب شنوایی ارائه کرده‌اند، همه‌ی کودکانی را شامل می‌شود که کاهش شنوایی آن‌ها به‌اندازه­ای است که به‌نوعی آموزش ویژه نیاز دارند. از­نظر سیف نراقی و نادری (۱۳۸۷) ناشنوا فردی است که با استفاده از وسایل کمکی یا بدون بهره‌گیری از آن‌ها نمی‌تواند گفتار دیگران را از طریق حس شنوایی بشنود، به‌عبارت‌دیگر میزان ناتوانی حس شنوایی این گروه از افراد ۷۰ دسی‌بل[۱] یا بیشتر است و لذا از فراگیری زبان پیرامون خود از طریق حس یادشده محروم می‌شوند و به لحاظ مقاصد آموزشی کم‌شنوا شخصی است که با استفاده از وسایل کمکی یا بدون بهره‌گیری از آن‌ها در شنیدن گفتارهای دیگران مشکل دارد. به‌عبارت‌دیگر میزان ناتوانی حس شنوایی این‌گونه افراد بین ۶۹-۲۵ دسی‌بل است. از سوی دیگر میلانی (۱۳۸۵) افراد ناشنوا را، افرادی تعریف می‌کند که ۹۵ دسی‌بل از بالاترین حد شنوایی خود را ازدست‌داده باشند و افراد کم‌شنوا را افرادی می‌داند که ۳۰ تا ۹۰ دسی‌بل از حد شنوایی برخوردارند.

شیوع کم شنوایی

۱۵ تا ۲۶ درصد جمعیت جهان دارای نقص شنوایی هستند، بوبیکو و همکاران (۲۰۰۷) این میزان را در کشورهای جهان سوم بالاتر گزارش کردند. بر اساس گزارش بوبیکو و همکاران از هر ۱۰۰۰ نفر، ۷ نفر دارای کم شنوایی شدید تا عمیق هستند که معمولاً کم شنوایی در آن‌ها قبل از شکل‌گیری زبان اتفاق افتاده است. حدوداً یک کودک در ۲۷۰۰ کودک با نقص شنوایی متولد می‌شود و شیوع این اختلال در سال اول زندگی افزایش می‌یابد و به حدود یک نفر در ۱۰۰۰ نفر می‌رسد (هیندلی، ۲۰۰۵).

خانواده‌های کودکان کم‌شنوا و مشکلات آن‌ها

خانواده، در حیات اجتماعی کودک نقش و تأثیر فوق‌العاده­ای دارد. وظیفه خانواده، مراقبت از فرزندان و تربیت آن‌ها، برقراری ارتباط سالم اعضا باهم و کمک به استقلال کودکان است، حتی اگر کودک مشکل‌دار داشته باشد. امروزه خانواده به‌عنوان نظامی تعاملی و وابسته به هم مطرح می‌شود که فرد فرد اعضای آن ارتباط متقابل با یکدیگر دارند؛ به‌گونه‌ای که هر عاملی بر یک عضو از خانواده اثر گذارد بر دیگر اعضای خانواده و درنهایت بر کل خانواده مؤثر خواهد بود (رایفه و تروگت[۲]، ۲۰۰۶).

می‌توان گفت، باوجود یک کودک مشکل‌دار، معلولیت‌های کودک، کندی رشد و امکانات ویژه‌ای که برای مراقبت جسمی و روانی لازم است به همراه سرخوردگی و رؤیاهای بربادرفته، والدین را زیر فشارهای خود می‌گیرد و موجب بر هم خوردن آرامش و تعادل خانواده می‌شود. به همین دلیل بسیاری از افرادی که با افراد معلول کار می‌کنند، به اهمیت خانواده واقف‌اند و اثر یک کودک معلول را بر پویایی‌های خانواده درک نموده و بر آن تأکید می‌کنند.

یکی از عوامل ایجاد استرس در خانواده تولد فرزند معلول است. فرزندانی که ازنظر جسمی یا ذهنی ناتوان هستند استرس خاصی را بر والدین، به‌ویژه مادر، تحمیل می‌کنند. مهم‌ترین مسائل و مشکلات این والدین عبارت‌اند از: مشکل پذیرش ناتوانی کودک، خستگی ناشی از پرستاری و مراقبت، مسائل مربوط به اوقات فراغت، مشکلات مالی خانواده، مسائل پزشکی و آموزشی و همچنین استرس والدین می‌تواند به بد عملکردی نظام خانواده و به‌طورکلی فرزند پروری نامناسب منتهی شود (کوپر، مک لاناهان، میدوس و بروکس- گون[۳]، ۲۰۰۹). عواملی مانند ویژگی‌های کودک، روابط بین زن و شوهر، رابطه‌ی کودک با والدین و ویژگی‌های محیطی در استرس والدین نقش تعیین‌کننده دارند (دمپسی، کین، پنل، او ریلی و نیلندس[۴]، ۲۰۰۹).

در این میان کم شنوایی از مهم‌ترین علت‌های ناتوانی در کودکان است. به عقیده ون الدیک[۵] (۲۰۰۴) تولد و حضور کودکی با نقص شنوایی چالش‌های منحصربه‌فرد و متفاوتی را برای خانواده فراهم می‌کند که احتمالاً ناامیدی، غمگینی، افسردگی، ناباوری و همچنین خشم و درماندگی، احساس گناه، شرم و حقارت را در پی خواهد داشت و افراد چنین خانواده‌هایی رفتارهای متفاوتی مانند پرخاشگری، گوشه‌گیری، طرد کنندگی و اجتماع گریزی از خود نشان می‌دهند.

بیش از نود درصد از کل کودکان کم‌شنوا در خانواده‌هایی با والدین شنوا متولد می‌شوند. برای بیشتر این خانواده‌ها، فرزندشان نخستین فرد کم شنوایی است که تاکنون دیده‌اند. پرورش فرزند حتی برای والدین تحصیل‌کرده طبقه متوسط و دارای فرزند سالم و طبیعی نیز وظیفه سنگین به شمار می‌رود. از دیدگاه خانوادگی، کم شنوایی پیچیده‌ترین ضایعه حسی است و والدین را با استرسی دائمی روبه‌رو می‌سازد. اغلب مراقبت‌هایی که در محیط‌های خارج از خانه، در مراقبت از کودکان دارای نارسایی‌های رشدی ازجمله کودک کم‌شنوا به عمل می‌آید به‌واسطه کیفیت پایین ارائه خدمات، مشکلاتی را برای خانواده و کودک به وجود می‌آورد. مراقبت از کودکان در چنین شرایطی، این گروه از افراد را در طول دوران بزرگ‌سالی در معرض خطر سلامت روانی قرار می‌دهد (ماسون و ماسون[۶]، ۲۰۰۷؛ مینزن – در لیم، چو، بوینیسکی و ویلی[۷]، ۲۰۰۸).

[۱] Decibel

[۲] Rieffe, C., & Terwogt, M. M

[۳] Cooper, C. E., McLanahan, S. S., Meadows, S. O., & Brooks-Gunn, J

[۴] Dempsey, I., Keen, D., Pennell, D., O’Reilly, J., & Neilands, J

[۵] Van Eldik, T

[۶] Mason,A., & Mason, M

[۷] Meinzen-Derr, J., Lim, L. H., Choo, D. I., Buyniski, S., & Wiley, S