مقاله اثربخشی حضور در مراسم دهه اول محرم بر سطح دینداری عزاداران

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

  مقاله اثربخشی حضور در مراسم دهه اول محرم بر سطح دینداری عزاداران دارای ۸ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله اثربخشی حضور در مراسم دهه اول محرم بر سطح دینداری عزاداران  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی مقاله اثربخشی حضور در مراسم دهه اول محرم بر سطح دینداری عزاداران،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن مقاله اثربخشی حضور در مراسم دهه اول محرم بر سطح دینداری عزاداران :

مقدمه

دین به شکل خاصی در هر فرهنگ شناختهشـدهای وجـود دارد. فـرد دینـدار، بـه نـوعی بـا یـک منبـع آفرینش، که بر زندگی بشر و امور طبیعی تأثیر دارد، ارتباط برقرار میکند. ویلیام جیمز در کتـاب دیـن و روان میگوید:

دین عبارت است از: اعتقاد به اینکه نظم نامرئی در اشیا و موجودات این جهان است و بهترین کـار ایـن است که خود را با این نظم هماهنگ کنیم. یا احساسات و اعمال و تجارب انسان در خلوت با آنچـه کـه آن را خدا میداند مطابق میباشد. پژوهشها، دینداری و معنویت را به گونه مناسبی بـا یکـدیگر ترکیـب نکردهاند. در ادبیاتنای حوزه، دینداری و معنویت غالباً بـهجـای یگـدیگر بـه کارگرفتـه شـده اسـت. درحالیکه دینداری بهطور عمده با رفتارهای آشکاری مانند حضور در اماکن مذهبی و برگـزاری مراسـم مذهبی و همچنین باورهای شخصی افراد درباره دین مشخص میشود. اما معنویـت یـک تجربـه درونـی است که شامل نوعی باور و یا رابطه با خدا یا یک نیروی ماورایی است (پارگامنـت، ۱۹۹۷، ص ۶۰، بـه نقل از راهبرد فرهنگ، .(۱۳۸۹

کراس » (Krause)دینداری« را مفهومی مرکب از سه جزء دینداری سازمانی، دینـداری ذهنـی و باورهـای دینی تعریف میکند (کراس، .(۱۹۹۳ دینداری سازمانی، عبارت اسـت از: مشـارکت در مراسـم مـذهبی، حضور در اماکن مذهبی و عضویت در اینگونه اماکن. دینداری ذهنی، شامل تعهد و اهمیتـی اسـت کـه افراد برای دین بهعنوان بخشی از زندگی قائل هستند. باورهای دینی دربردارنده عقاید افـراد دربـاره دیـن و رابطه با خداست. پژوهشهایی که با توجه به تعریف چندبعدی از دینـداری صـورت گرفتـه، نشـانگر آن است که دینداری با جنبههای گوناگون زندگی، سلامت جسمانی و روحی در ارتباط مثبت میباشد.

پژوهشهای متعدد به وجود رابطه مستقیم میان باورها و اعتقادات مذهبی با سلامت جسـمی و روانی (کامپتون (Compton)، ۲۰۰۵ )، شادمانی (قمری، (۱۳۸۹، بهداشت روانی و پایـداری عـاطفی (کوئنیک (Koeing)، ۱۹۹۵ )، اعتماد بینفردی (بگیـو (Begue)، (۲۰۰۲، نـوعدوسـتی (لـوفر و والـد (& wald Lupfer)، (۱۹۸۵، سازگاری فردی و اجتماعی (سـراتون و ریـد (& Reid Sratton) ،(۲۰۰۳، رضـایت از زنــدگی، بهکــامی روانشــناختی و ســبک زنــدگی (بــالتر (Boulter)، ۲۰۰۲، ص (۲۳۴، همسازی اجتماعی ( شورتز و همکاران (Shortz)، (۱۹۹۴، برقراری ارتباط مؤثر با دیگران و اعضـای خــانواده (تامپســون (Thompson)، (۱۹۹۹، ابعــاد ســازشیــافتگی زناشــویی (تورنتــون و همکــاران (Thronton)، (۱۹۹۲، جلوگیری از گرایش به سوی بزهکاری (چادویک و تاپ (& Top Chadwick)، (۱۹۹۳، جمعگرایی اشاره دارد.

اثربخشی حضور در مراسم دهه اول محرم بر سطح دینداری عزاداران ۳۴

دین اسلام دارای پایهها و ارکانی است که بر آنها بنا شده و بدانها قوام یافته است. یکی از این ارکان، عزاداری محرم است. آنگونه که امام خمینی گفته است: »این محرم و صفر است که اسلام را زنده نگه داشته است« (موسوی خمینی، ۱۳۷۳، ص .(۳۳۱ از امام صادق نقل شده است که بـه فضیل فرمودند:

آیا با هم مینشینید و حدیث میگویید؟ او در پاسخ گفت: بلی. امام فرمودند: همانا مـن ایـن مجـالس را دوست دارم، پس امر مرا احیا کنید. خدا رحمت کند کسی را که امر ما را احیا کند. یا فضیل! کسـی کـه ما را یاد کند، یا در نزد او ما یاد شویم و از دو چشم او بهاندازه بال مگسی اشـک بیـرون آیـد خداونـد گناهانش را میآمرزد، هرچند بیشتر از کف آب دریا باشد (مجلسی، ۱۴۰۳ق، ج ۴۳، ص .(۲۸۲

از امام باقر نیز روایت شده است: »گرد هم آیید و ما را یاد کنید، فرشتگان اطراف شما جمع میگردنـد. خدا رحمت کند کسی را که امر مـا را احیـا کنـد« (حرعـاملی، ۱۴۰۳ق، بـاب ۶۶، ص .(۲۶ در آیـه ۳۲ سوره مبارکه »حج«، برپاداشتن شعائر دینی، نشانذلِکَهتقوایوَدلمَنْبهشمار یُعَظمْمیآید:» شَعائِرَ اللـهِ تَقْوَی الْقُلُوبِ» .«شعائر« جمع »شعیره«، بهمعنای علامت اسـت. منظـور از شـعائراالله، نشـانههایی است که خداوند برای اطاعتش نصب کـرده اسـت. تمـام عبـادتهـای گروهـی، ماننـد نمـاز جمعـه و مراسمهای مذهبی جز شعائر الهی محسوب میشود. با توجه به مفهوم شـعائراالله و جایگـاه عـزاداری در میان شیعیان، این مراسم نیز از شعائر الهی و دینی بهشمار میآید. بزرگداشت آن نیز شـرکت در مجـالس عزاداری، برگزاری باشکوه و رعایت آداب آن است. برخی بـر ایـن باورنـد کـه شـرکت در مراسـمهای سوگواری به تزکیه معنوی و رشد بعد الهی و انسانی افراد میانجامد. در تعریـف دورکیمـی از دیـن، دو عنصر بنیادین وجود دارند که تشکیلدهنده دین هستند: باورها و مناسـک. دورکـیم بـا تأکیـد بـر اینکـه تقلیل دین به مجموعهای صرف از باورها کاری نادرست است، به اهمیت مناسک در حیات دینی اشـاره میکند و آن را مجرای اصلی تجربه دینی و کسب ایمـان دینـی و بـروز پیامـدهای حیـات دینـی بـرای مؤمنان میداند. کیش عبادی یا مناسک، مجموعه اعمال منظم تکراری شـده اسـت کـه فقـط دسـتگاهی متشکل از علائم، که ایمان از راه آنها ترجمان بیرونی پیدا میکند، نیست، بلکه مجموعـه وسـایلی اسـت که ایمان و احساس دینی از طریق آنهـا ایجـاد و دوره بـه دوره تکـرار میشـود. دورکـیم (Dourkim) در مباحث مربوط به مناسک، بیش از همه بر مناسک جمعی و مشترک و نظریهپردازی بر مبنای آنهـا تأکیـد

دارد و چندان به مناسک فردی و منفرد اشاره نمیکند (دورکیم، ۱۳۸۳، ص .(۸۵

مهمترین مخاطب مناسک درون افراد است. تصوراتی که در طـی مناسـک در درون فـرد برانگیختـه

۴۴ ، سال هفتم، شماره چهارم، زمستان ۳۹۳۱

میشود، آنهایی هستند که »برای کارکرد نیکوی حیات اخلاقی« مؤمنان ضروری هسـتند (همـان). ایمـان مذهبی در جریان مناسک مذهبی ایجاد میشود (رهبری، ۱۳۸۰، ص .(۹۳

هیئتهای عزاداری، یکی از مهمترین عرصههای دینورزی مؤمنـان اسـت. در مراسـم و آیـینهـای دینی است که آمیختگی نمادین روحیات معنوی و جهانبینی به وجود میآید و آگاهیهای معنوی مردم را شکل میدهد. آیین یا مناسک، با ایجاد مجموعهای از حالات معنوی و انگیزهها و نیز ارائـه تصـویری از نظم جهان هستی، بهوسیله مجموعه واحدی از نمادها، همـراه بـا اجـرای آیـینهـای دینـی، باورهـا و عقاید دینی را جایگزین منحصر به فرد یکدیگر میکنند. به عقیده گیرتـز، سـازوکار ایجـادکننـده ایمـان، مناسک است. ایمان مذهبی در جریان مناسک ایجاد میشود. برای نمونه، او میگوید: پذیرش مرجعیتـی که حاکم بر چشمانداز مناسک مذهبی است، از خـود مناسـک سرچشـمه میگیـرد (گیرتـز، ۱۹۷۳، ص .(۱۵ مناسک هم مفاهیم کلی مذهبی را صورتبندی کرده و هم تکلیف مرجعیتی را مشـخص میسـازد که پذیرش و حتی التزام به پذیرش این مفاهیم مذهبی را توجیه میکند. تحقیقـات ثابـت نمـودهانـد کـه نکته اصلی در باب مناسک دینی، رابطه آنها با تجربههای دینی مؤمنان اسـت (دورکـیم، ۱۳۸۳، ص .(۸۵ مسئله تجربه دینی، ناشی از حضور در مناسک برای مؤمنان، به سبب آنکه تجربه دینـی امـری درونـی و فردی است، دشواریهایی بسیار در حوزه پژوهش خود دارد.

مجالس عزاداری از چند جهت در تقویت و دینداری و معنویـت تأثیرگـذار اسـت. از یـکسـو، بـا ایجـاد همبستگی اجتماعی، ایجـاد فضـای معنـوی، شـکلدهـی بـه مراکـز دینـی– فرهنگـی و تقویـت عواطـف و احساسات دینی و از سوی دیگر، با نشر معارف الهی، فرهنگ دینی را استمرار میبخشد (عابدینی، .(۱۳۸۹

همچنین مراسم عزاداری، موجب تقویت روحیه دینی در جامعه و ارتباط افـراد بـا مراکـز مـذهبی و عالمان دینی میگردد. در این فضای معنوی، نـور ایمـان و عشـق حسـینی بـر قلبهـا میتابـد و افـراد بیشتری با معارف اهلبیت آشنا میشوند. درنتیجه، در دینداری خود پایدارتر میشـوند. همچنـین ایـن فضا موجب میگردد افراد بسیاری دست از انحرافات عملی و عقیـدتی خـود بردارنـد. بـه همـین دلیـل ارتکاب جرایم و انحرافات در جامعه کاهش مییابد. در ایام عزاداری حضـور روحانیـان، و مبلغـان، کـه نماد دین و دینداریاند، در شهر و روستا پررنگ میشود. پس از دوره کاهش نسبی ارتباط میان مـردم و روحانیت، دوباره آنها در ارتباط بیشتر و چهره به چهره قرار میگیرند (فیاض و رحمـانی، .(۱۳۸۵ یکـی از مهمترین آثار برگزاری مجالس عزاداری این است که دستکم در زمان کوتاهی، جامعـه را از زنـدگی روزمره و مشکلات و عادات آن رهایی بخشیده، در آن فضـای معنـوی ایجـاد میکنـد. طبـق آمارهـای

اثربخشی حضور در مراسم دهه اول محرم بر سطح دینداری عزاداران ۵۴

رسمی نیروی انتظامی، میزان کاهش جرم در ماه محرم، بین ۴۰ الی ۶۰ درصد میباشد. دلیل ایـن مسـئله را همان مذهب و فضای معنوی میباشد »از دیدگاه جامعهشناختی گفته میشود خودکنترلی فرد در ایـن حالت بالا میرود. در عین حال، فرد خود را در برابر دیگران میبیند و احسـاس میکنـد بیشـتر در برابـر دید مردم است؛ زیرا همه مردم مشغول کاری خوب هستند با این اقدام او بیشـتر در معـرض دیـد قـرار میگیرد و به خاطر همراهی نکردن با مردم خود نیز عذاب وجدان میگیرد« (شریفی، .(۱۳۸۱
در مجالس عزاداری محرم، ارزشها و پیامهای دینی بسیاری ترویج میشود. این پیامهـا مکـرر و بـه شیوههای گوناگون برای مردم القا میشود که در نهادینه شدن آن در جامعه و دلهـا بسـیار مـؤثر اسـت. اهمیت امر به معروف و نهی از منکر، آزادمردی، عزت نفـس، شـجاعت، غیـرت دینـی، رعایـت اصـول انسانی، عشق به نماز، دعا و مناجات، نمونهای از ارزشهای دینی است که در تابلوی عاشورا بـه بهتـرین شکل نقش بسته است. البته در اینجا منظور از عزاداری، آن عزاداری میباشد که با حضور قلب و توجـه به یاد خداوند صورت گیرد. آیینها و نمادهای مـذهبی نیـز پژوهشهـای علمـی متعـددی را بـه خـود اختصاص داده است (گریفیـت و همکـاران (Griffith)، .(۲۰۰۸ برخـی از پژوهشهـا نشـان دادهانـد کـه مشارکت در مراسم مذهبی و عباداتی مثل نماز موجب کاهش تـنش و رهـایی از پریشـانیهای عـاطفی میگردد. با مرور جامعی از بررسیها، دعا را یکی از رفتارهای مـذهبی مـرتبط بـا سـلامت و تندرسـتی گزارش میدهد (شریفی، ۱۳۸۱، ص .(۹۸

عابدینی (۱۳۸۹) در پژوهش خود درباره نقش عزاداری محرم در خویشتنداری جنسـی دانشـجویان به این نتیجه دست یافت که ارتباط معنیداری بین شرکت در مجالس عزاداری و خویشـتنداری جنسـی وجود دارد. مجد تیموری (۱۳۷۶) به نقش مراسم مذهبی، عبادات و مکانهـای دینـی در بهداشـت روان اشاره میکند. وی با ارائه تحلیلی در این زمینه نتیجه میگیرد: مراسم عبـادی بـه شـکل دسـتهجمعـی در بهداشت روانی تأثیر گذاشت و گذشته از احساس آرامشی که حاصل کلیه مراسـم عبـادی دسـتهجمعـی است، همدلی را به وجود میآورد. این امر، حالت خلسهای را به جمع میبخشد کـه ناشـی از فرامـوش کردن خود و توجه به حق است و تسکیندهنده اختلالات جسمی و روانی میباشد.

توجه به آثار مناسک و آیین عزاداری محرم، توصیف، تحلیل و تبیین روانشناختی آن، از این جهـت که آثار دینداری مورد بررسی قرار میگیـرد، از اهمیـت و ارزش زیـادی برخـوردار اسـت؛ زیـرا برخـی روانشناسان دین آثار دینداری را ملاک داوری و معیاری برای حقانیت آن میدانند.

ویلیام جیمز (۱۳۷۲)، که ملاک حقانیت هر چیزی را پیامدهای عملی مفیـد آن میداننـد، بـرای

۶۴ ، سال هفتم، شماره چهارم، زمستان ۳۹۳۱

اثبات حقانیت دین به آثار و نتایج مثبت و مفید آن روی آورده است. هـرچنـدعمـدتاً ایـن شـیوه تفکر، دین و آموزههای دینی را به یک فعالیت بشری تقلیل میدهد و فایـده عملـی دیـن، درسـتی اعتقاد به آن را اثبات نمیکند، ولی نمیتوان انکار کرد که کارکردگرایی ما را به واقعیتهای زمینـی بازمیگرداند. ما را وادار میکند تجارب عینی و عملی را لحـاظ، واقعیتهـا را لمـس و پیامـدهای عملی واقعیتها را ملاحضه کنیم. زمینه نظری این بحث، دیدگاه کارکردگرایی است. کانون توجـه و هدف این پژوهش، بررسی تأثیر ظرفیتهای بالقوه و بالفعل عـزاداری و کارکردهـایی اسـت کـه عزاداریها در خود دارند. همچنین توجه به کارکردهای پنهـان عـزاداری: نشـر آموزههـای دینـی و احیای ارزشهای دینی و بررسی میزان تأثیرگذاری عزاداری محرم، بهعنـوان یـک نـوع از مناسـک رفتاری در شیعه و تأثیر آشکار و پنهان آن در فرد، بخصوص در بعد دینداری میباشد.

روش پژوهش

این پژوهش تحلیلی و توصیفی و از نوع مقطعی است که بر روی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد نظرآباد انجام شده است. در این پژوهش، پرسشنامه جهتگیری مـذهبی آذربایجـانی بـرای سنجش میزان دینداری در دو مرحله به فاصله یک ماه (ده روز قبل از ماه محـرم و بیسـتم محـرم) روی ۹۰ نفر از دانشجویان اجرا شد. این تعداد از افراد آزمودنیهایی هستند که داوطلبانه در هر دو مرحله پژوهش با پژوهشگر همکاری کرده و پرسشنامهها را در هر دو مرحله پیش و پـسآزمـون اجرا کردهاند.

آزمودنیها افرادی بودند که تصمیم به شرکت در مراسم عزاداری ماه محرم را داشتند. این عمل را سال قبل نیز انجام داده بودند. منظور از شرکت در مراسـم عـزاداری در ایـن پـژوهش، حضـور دستکم هفت جلسه در مساجد و هیئتهای عـزاداری بـود . بـرای دقـت بیشـتر تحقیـق در مـتن پرسشنامه، سؤالی برای حذف افرادی که به هر دلیلی موفق به شـرکت در مراسـم نشـده بودنـد و همچنین حذف افرادی که برخلاف انتظار در مراسم شرکت کرده بودند، در نظر گرفتـه شـد. بـرای دستیابی مجدد در مرحله دوم، به افراد آزمودنی و جهت ترغیـب آنـان بـه دادن پاسـخ صـحیح، از شماره رمز انتخابشده توسط خود داوطلبانه در هر مرحله استفاده شد.

جامعه آماری و روش نمونهگیری

در این پژوهش جامعه آماری شامل تمامی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد نظرآباد که تعـداد آنهـا

اثربخشی حضور در مراسم دهه اول محرم بر سطح دینداری عزاداران ۷۴ ۸۴ ، سال هفتم، شماره چهارم، زمستان ۳۹۳۱

حدود ۷۰۰ نفر بودند در سال تحصیلی ۹۲-۹۱ استفاده شد. بر همین اساس در این پـژوهش، از جامعـه آماری مزبور تعداد ۹۰ نفر به تصادفی ساده انتخاب شدند.
ابزار اندازهگیری

مقیاس جهتگیری مذهبی اسلامی: این مقیاس با تکیه بر اسلام، توسط آذربایجانی (۱۳۸۲) تهیه شده است. پرسشنامه نهایی آن، مشتمل بر هفتاد سؤال و دارای دو زیرمقیاس عقاید- مناسک و اخلاق است.

الف. خرده مقیاس عقاید- مناسک(:(R1 زیرمقیاس نخسـت، مشـتمل بـر ۴۳ مـاده، دارای ضـریب آلفـای ۰/۹۴۷ بهوسیله ۳۰۲ نفر آزمودنی پاسخ داده شده و عامل عقاید – مناسک (R1) را میسنجد.

ب. خردهمقیاس اخلاق(:(R2 زیرمقیاس دو، مشتمل بر ۲۷ ماده با ضریب آلفای ۰/۷۹۳، بهوسیله ۳۲۱ نفـر آزمودنی پاسخ داده شده و عامل اخلاق (R2) را میسنجد.

اعتبار پرسش نامه: آذربایجانی (۱۳۸۲) در گـزارش خـود دربـاره سـنجش اعتبـار دو زیـرمقیـاس عقایـد مناسک (R1) و اخلاق (R2)، ضریب آلفای کرونباخ، اعتبـار (R1) معـادل ۰/۹۴۷ و اعتبـار (R2) معـادل ۰/۷۹۳ گزارش نموده است. گزارش وی در مجموع ضریب آلفای کرونبـاخ جهـتگیـری مـذهبی کـل (R)، در سه حوزه عقاید – مناسک و اخلاق را معادل ۰/۹۳۶ نشان میدهد.

براساس نتایج بهدستآمده، در مورد عامل (R1)، هر سه گروه دو بـه دو تفـاوت معنـادار دارنـد (در سطح معناداری .(a=0/0001 در مورد عامل (R1) (عقاید – مناسک)، میان هر سه گره دو بـه دو تفـاوت معنادار وجود دارد (در سطح معناداری ضریب آلفای معـادل۰/۰۰۰۱ و ضـریب آلفـا معـادل .(۰/۰۴۴ در مورد زیرمقیاس اخلاق (R2)، هیچگونه تفاوت معناداری مشـاهده نمیشـود (ضـریب آلفـا بـزرگتـر از .(۰/۰۵ در مورد (R) (جهتگیری مذهبی اسلامی) در میان گروههای ۱ و ۲ (حـوزه و دانشـگاه تهـران)، گروههای ۲ و ۳ (دانشگاه تهران و دانشگاه آزاد)، تفاوت معنادار وجـود دارد: امـا میـان گروههـای ۲ و ۳ (دانشگاه تهران و دانشگاه آزاد) تفاوت معناداری مشـاهده نمیشـود (ضـریب آلفـا بـزرگتـر از .(۰/۰۵ همچنین در بررسی اعتبار محتوایی مقیـاس، از راه جمـعآوری نظـرات کارشناسـان اسـلامی، میـزان آن ۰/۷۷۵ بهدست آمد (آذربایجانی، ۱۳۸۲، ص .(۱۸

فرضیه اول: عزاداری محرم، سطح دینداری افراد را افزایش میدهد.

برای بررسی این فرضیه، به کمک طرح آماری t وابسته به مقایسـه میـانگین نمـرات آزمـودنیهـا در مراحل دوگانه پیش و پسآزمون پرداخته شد که نتایج در جدول ۲ آمده است.

جدول :۲ نتایج آزمون t وابسته برای مقایسه میانگینها در مراحل دوگانه آزمون جهتگیری مذهبی و خردهمقیاسهای آن
میانگین درجه آزادی t معناداری

دینداری پیشآزمون ۶۶/۰۴۳۵ ۸۹ -۳/۵۶۱ ۰/۰۰۰
پسآزمون ۶۸/۸۳۱۵
اخلاق پیشآزمون ۹۱/۷۰ ۹ -۳/۴۴۲ ۰/۰۰۰
پسآزمون ۹۵/۹۲
مناسک پیشآزمون ۱۲۳/۰۱ ۸۹ -۲/۱۰۲ ۰/۰۰۱
پسآزمون ۱۲۵/۹۸

نتایج جدول ۲ نشان میدهد که میانگین نمرات آزمودنیها در پسآزمون، در مقایسه با پـیشآزمـون بهطور معناداری بالاتر است؛ بدینمعنا که با وجود عزاداری محرم، سطح دینـداری آزمـودنیهـا افـزایش یافته است. این تأثیرگذاری را میتوان در خردهمقیاسهای جهتگیری مذهبی نیز مشاهده کرد.

فرضیه :۲ تأثیرگذاری عزاداری محرم بر دینداری آزمودنیهای مذکر و مؤنث تفاوت معنادار وجود دارد. بهمنظور بررسی این فرضیه، از طرح آماری t مستقل، بهمنظور مقایسـه میانگینهـای آزمـودنیهـا در

پیشآزمون و پسآزمون پرداخته شد، نتایج در جدول ۳ ارائه شده است.