مقاله شورای فقهی یا فتوای شورایی در استنباط احکام شرعی

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

  مقاله شورای فقهی یا فتوای شورایی در استنباط احکام شرعی دارای ۲۷ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله شورای فقهی یا فتوای شورایی در استنباط احکام شرعی  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی مقاله شورای فقهی یا فتوای شورایی در استنباط احکام شرعی،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن مقاله شورای فقهی یا فتوای شورایی در استنباط احکام شرعی :

مقدمه

»شورای فقهی«، نظریه ای است که در بعضی از محافل علمی، اجتماعی و سیاسی مطرح گردیده است. صرف نظر از اینکه ارائه دهندگان آن، چه هدفی را دنبال می کنند ما در این نوشتار، قصد داریم که از دیدگاه علمی، آن را مورد بررسی و کنکاش قرار دهیم. ظاهراً یکی از دلایلی که موجب بروز این نظریه شده، این است کـه طرفـداران نظریه »شورای فقهی«، آراء و فتاوای یک مجتهد را کافی نمی دانند و ایـن گونـه ابـراز می دارند که یک مجتهد به تنهایی از عهده استفتائات فراوان که در زمینه های مختلـف مطرح می گردد، برنمی آید. به زعم آنان، آراء و فتاوایی که از سـوی ایـن شـورا صـادر می شود، علمی تر و با واقع، مطابقت بیشتری خواهد داشت. در این نوشتار، به نقـد و بررسی و نقض و ابرام ادله شورای فقهی، در استنباط احکام شرعی می پردازیم. نکتـه قابل توجه اینکه این گفتار در پی آن نیست که شورا را به طور کلی، مردود اعلام کند؛ چرا که در آیات قرآن کریم و روایات ائمه معصومین: از شورا و مشورت به نیکی یاد شده است و مؤمنان به آن تشویق شده اند و صاحبان نظر و اندیشـه، از مشـورت، بیشترین بهره را می گیرند. مشورت در کارهای فردی و خصوصـی و جمعـی، بسـیار مفید است و در صورت فقدان مشورت، تعامل فرهنگ ها و اندیشه ها تعطیل می شود.

لذا رشد و پویایی جامعه در گرو مشورت با صاحبان خرد می باشد. در حـال حاضـر، در تمامی جوامع، تشکل هایی وجود دارد که کارهای خـود را از طریـق شـورا پـیش می برند؛ مثلاً در کشور ما شورای عالی انقلاب فرهنگی وجود دارد. همچنین می تـوان از شورای عالی برنامه ریزی، شورای سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، شـورای شهر، شورای امنیت ملی، مجلس شورای اسلامی و حتی شوراهای پزشکی که ممکن است در موارد خاص در هـر بیمارسـتانی تشـکیل شـود، نـام بـرد. در ایـن شـوراها دیدگاههای صاحب نظران، کارشناسان و مجریان و میزان استفاده از پژوهش ها، مـورد بحث و بررسی قرار می گیرد؛ اما باید توجه داشت که ماهیت و جوهره »شورا« در پی هر چه بهتر برآوردن نیازهای جامعه و مردم است، ولی ماهیت »فتوا« ایـن اسـت کـه

حکم واقعی نزد خداوند را کشف کند؛ یعنی فتوا اولاً و بالذات بـه واقـع، نظـر دارد.

البته کارآیی شورا می تواند تا این حد باشد که به کمک مجتهد آمده و ابزار استنباط را در اختیار او قرار دهد، اما اینکه بتوان محصول شورا را به طور مستقیم حکم شـرعی، قلمداد کرد، پذیرفتنی نیست؛ زیرا افتاء و استنباط، امر و حالتی اسـت کـه تنهـا بـرای خود مجتهد جامع الشرائط و مقلدانش حجت است و برای مجتهد صاحب نظر دیگـر، صرفاً یک نظر، محسوب می شود و مجتهد دیگر، خود باید به یک نتیجه، نظـر و رأی برسد و در برداشت خویش از مبانی اجتهادی، حجت و دلیـل داشـته باشـد. بـر ایـن اساس، ملاحظه می گردد که مشورت در اصل استنباط راه ندارد، حتی گـاهی موجـب تغییر نظر مجتهد نیز می شود. البته در نهایت، این مجتهد است که شخصاً فتوا می دهد

و می گوید: از راه ادله به حکم شرعی، دست پیدا کرده ام و خود، آن را حجت دانسـته

و عمل به آن را برای مقلدین خویش نیز جایز و حجت می دانم. ش

دلایل اثبات شورای فقهی

در ابتدا بهنظر می رسد که میتوان از مجموعـه آیـات قـرآن کـریم، سـنت و عقـل، دلایلی را بهعنوان مستند یا مؤید نظریه شورای فقهی، شارائه نمود. بنابراین، در اینجـا بـه بررسی این ادله میپردازیم:ش

.۱ قرآن کریم

.۱-۱ قرآن کریم در آیه ۱۵۹ سوره آل عمران میفرمایدفَبِمر:ح»مامهٍنَاللّهلَهنتم

ولَوکُنتفَظغَلالْقَلْبِایظلاَنفَضواْحمونْلفَاعکفنْهماسغْفوتلَهرْاوِرومشَهمالأَمفیرِ

فَإِذَاتَوعزمتکلْعلَیاللّهإِناللْمیّهحتَوب کلینَ«؛ ای پیامبر! به برکت رحمت الهی بـا آنان نرمخو و پرمهر شدى و اگر تندخو و سختدل بودى قطعاً از پیرامون تـو پراکنـده میشدند. پس از آنان درگذر و برایشان آمرزش بخواه و در کارها با آنان مشورت کـن و چون تصمیم گرفتی بر خدا توکل کن؛ زیرا خداوند، توکلکنندگان را دوست میدارد.

در این آیه شریفه، خداوند متعال به پیامبر اکرم۹ دستور میدهـد کـه بـا مـردم، مشورت نماید و نظر و رأی آنان را در کارها بخواهد. کلمه »الامر« که در عبارت قرآنی

خوشکار بهرامی محمد / شرعی احکام استنباط در شورایی فتوای یا فقهی شورای

۳۵ ش

اوِرو»شَهمالأَمفیرِ« آمده، معنا و مفهوم وسیعی دارد و همه امور و همه کارها را شامل میشود. در واقع هر مسألهای را که مورد احتیاج مـردم باشـد مـیتـوان بـه مشـورت صاحبان رأی گذاشت.

رسول اکرم۹ با وجود آنکه از عقل و درایت بسیار بالایی برخوردار بودنـد ـ و پشتوانه درک و خرد ایشان، مدد الهی بود ـ ، باز هم با مردم و یاران خویش مشـورت مینمودند و برای رأی و نظر دیگران، ارزش قائل بودند. رسـول خـدا۹، بارهـا در مناسبتهای مختلف، همواره با یاران خود مشورت مینمود تا اینکه در آسـتانه جنـگ اُحد، آیه فوق نازل گردید. از »ابن عباس«، روایت شده کـه گفـت: »وقتـی کـه آیـه

اوِرو»شَهمالأَمفیرِِ« نازل شد، رسول خدا فرمـود: همانـا خـدا و رسـول از مشـورت بینیازند؛ اما خداوند، مشورت را چونان رحمتی بر امت من قرار داده است. هر کس از امت من که مشورت کند، رشد و هدایت را از دست نخواهد داد و آنکه مشورت نکند، گمراهی را بهجای خواهد گذاشت« (سپهری، ۱۳۸۶، ج۲، ص.(۱۲۷

در هر صورت، حضرت در جنگ ،اُحد قبل از شروع جنگ، با یاران خود مشورت نمود که جنگ را چگونه آغاز نمایند و با دشمن چگونه رو بهرو شوند. بیشتر اصحاب، نظر دادند که دامنه کوه احد را بهعنوان اردوگاه کشور انتخاب نماینـد و آنچنـانکـه از روایات به دست میآید رسول خدا۹، چندان با این نظر، موافـق نبـود، ولـی بـرای احترام به آنها از رأی و نظر خود صرفنظر نمود (همان، ص.(۱۲۴

.۲-۱ قرآن کریم در سوره شوری آیه۳۸ میفرماید:

الذو»سینتَجلارَبابواهِموأَقَاموالصأَموالَاهَرُهشُورمبینَهرىوزممقْنَاهمامنفیقُونَ«؛ و
سال کسانی که خواسته پروردگارشان را اجابت کرده و نماز بر پا داشته و در کاری کـه بـر

/دهمهف انجام آن تصمیم گرفتهاند با یکدیگر مشورت میکنند و از آنچه روزیشان کردهایم برای

/دومشماره خشنودی خدا انفاق میکنند.
این آیه شریفه نیز دلیل و تأییدی دیگر بر جواز عمل به رأی شورا میباشـد. نکتـه
۶۴پیاپی قابل توجه اینکه اصل »شورا«، یکی از ضرورتهای اجتماعی اسـت کـه در بسـیاری از

۳۶ ش موارد، حل و فصل مسائل اجتماع، بدون مشورت با صاحبنظران بهطور صحیح انجام

نمیگیرد پارهای از مسائل، به دلیل اینکه از ابعاد گوناگونی برخوردار هستند، یک انسان هر قدر هم که از نظر اندیشه و عقل و درایت قوی باشد، از عهده محاسبه و نتیجهگیـری در مورد آنها برنمیآید. ازاینرو، راهی جز مشورت با دیگران، باقی نمیماند تـا از ایـن طریق بتوان همه آراء و اقوال را جمع کرده و روش بهتری را اتخاذ نمود.

.۲ سنت

احادیث زیادی وجود دارد که پیامبر اکـرم۹و امامـان معصـوم:، مـردم را بـه مشورت با دیگران تشویق و ترغیب نمودهاند و این تأکید و تشویق به قدری اسـت کـه یکی از راههای رشد و تکامل انسان، مشورتکردن بـا صـاحبان اندیشـه، دانسـته شـده است.ش .۱-۲ در همین راستا، امـام علـی۷ مـیفرمایـدلاظَهیـرَ:»کَالمشـاوِره« (نهـجالبلاغـه،

حکمت(۵۴؛ هیچ پشتیبانی، مثل مشورت نیست.

همچنین امام حسن مجتبی۷ میفرماید: »مردمی که به مشورت و شورا مینشینند، راه رشد و هدایت را پیدا مینمایند (محمدی ریشهری، ۱۴۲۲ق، ج۵، ص.(۲۰۲۳ .۲-۲ مقبوله عمربنحنظله.۱
عمربنحنظله میگوید: »از امام صادق۷ درباره دو نفر که یدرن یا میراثی، با یکدیگر نزاع داشتند سؤال کردم که آنها شکایت خود را بهنزد سلطان یا قاضی جور بردهانـد و او میخواهد درباره آنها قضاوت نماید. اکنون آیا کار آنها جایز است؟ امام۷ فرمـود:

هر کس که در کار حق یا باطلی بهنزد آنان شـکایت ببـرد در واقـع، بـهنـزد طـاغوت شکایت برده است و از این رهگذر، هر مالی که بگیرد، حرام است، حتی اگـر حـق او باشد. در ادامه، عمربنحنظله، سؤال میکند پس این دو نفر، چه باید بکننـد؟ امـام۷

میفرماید: باید نزد شخصی که حلال و حرام ما را میداند و از احکام ما اطـلاع دارد، شکایت ببرند و هر حکمی را که او داد باید قبـول نماینـد.« عمـربنحنظلـه در ادامـه میگوید: »اکنون اگر هر کدام از این دو نفر، شخصی را بهعنوان قاضی انتخاب نمایند و از حکم او راضی باشند، اما این دو نفری که بهعنوان قاضی انتخاب شدهاند، بـا خـود

خوشکار بهرامی محمد / شرعی احکام استنباط در شورایی فتوای یا فقهی شورای

۳۷ ش

۶۴پیاپی /دومشماره / دهمهف سال

۳۸ ش

اختلاف نمایند و منشأ اختلاف آنها هم احادیث شما بود، چه کنند؟ امام۷ میفرماید: »در اینجا باید ملاحظه کنند که کدام یک از این دو نفر، عادلتر، فقیهتر، راستگوتر و با تقواتر است، حکم همان را قبول کنند و به دیگری اعتنـایی ننماینـد.« راوی مـیگویـد: »اگر هر دو از این جهات، مورد قبول بودند و هیچکـدام در ایـن صـفات بـر دیگـری برتری نداشت در اینصورت چه کنیم؟ امام در جواب میفرمایند: باید به آن روایتی که مشهور است، عمل نمود و روایت شاذ و نادر را کنار گذاشت.«

شاهد مسأله ما، همین قسمت اخیر است که امام۷ میفرماید: باید به قول مشهور و آنچه که مشهور راویان روایت کردهاند، عمل نمود و روایتی را کـه طرفـدار زیـادی ندارد، ترک نمود و اگر پای فتوا در کار باشد باید بـه آن فتـوایی، عمـل نمـود کـه از شهرت برخوردار است و فقیهان زیادی آن را قبول دارند و از طرفی به فتوایشاذّ کـه منشأ صدور آن قلیل هستند، توجهی ننمود .

قابل توجه است که امام در این روایت، ابتدا از لفظ »اجماع« استفاده نموده و بیـان داشته است آن روایتی را بایدمد نظر قرار داد که »مجمع علیه« باشد؛ زیـرا هـیچگونـه تردیدی در این روایت وجود نداشته کاملاًو قابل اعتماد است. البته نکته مهم این است که منظور امام۷ از اجماع، آن اجماع اصـطلاحی کـه در آراء و نظـرات دانشـمندان اصولی، مطرح میشود، نمیباشد. این مطلب را میتوان از قرینهای که در کلام وجـود دارد، درک نمود؛ چرا که امام۷ یکبارشاذّ را مقابل اجماع، قرار میدهد و بار دیگر آن را در مقابل مشهور قرار داده است. این امر، نشان میدهد کـه امـام، مشـهور را در اینجا مساوق و مساوی اجماع قرار داده است. دلیل دیگر بـر اینکـه منظـور از اجمـاع بهکار رفته در این روایت، همان مشهور باشد، این است که در زمان امـام۷ اجمـاع اصطلاحی و امروزیاصلاً مطرح نبوده است و معنا ندارد که امام۷، حکم خداوند را بیان نماید و به اجماع، متوسل شود.۲ به هر صـورت، آن نظریـهای کـه مشـهور فقهـا، طرفدار آن باشند و فقیهان یا راویان بیشتری آن را قبول داشته باشند و آراء بیشتری را بهخود جلب نموده باشند از اعتبار بیشتری برخوردار است و در مقابل، نظریـهای کـه طرفداران اندکی داشته و به اصطلاح، شاذ باشد از اعتبار چندانی برخـوردار نیسـت و

امام۷ در روایت فوق، معیار قبولی را اکثریت قرار داده است، البتـه آن اکثریتـی کـه نظریه آنها به حد شهرت، رسیده باشد.

.۳-۲ مرفوعه علامه.

علامه حلی(ره) از زراره نقل میکند که ایشان بیان میدارد: »از امام محمد باقر۷

پرسیدم که اگر دو خبر و دو حدیث متعارض از شما به ما رسید، ما کدام را اخذ نموده و به آن عمل نماییم؟ امام۷ فرمود: به آن خبری عمل کن که بین اصـحاب، مشـهور است و آن خبری را که شاذ و نادر است کنار بگذار۳«
مرفوعه علامه نیز همانند مقبوله عمـربنحنظلـه، بیـان نمـوده اسـت کـه در هنگـام تعارض احادیث، باید به مشهور آنها رجوع نمود؛ یعنی آن حدیثی را باید انتخاب کـرد که از شهرت بیشتری برخـوردار بـوده و طرفـداران بیشـتری دارد و از آن حـدیثی کـه طرفداران اندکی دارد باید اجتناب نمو