بررسی ساختمان تار و سه تار

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

 بررسی ساختمان تار و سه تار دارای ۵۲ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد بررسی ساختمان تار و سه تار  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

این پروژه توسط مرکز بررسی ساختمان تار و سه تار۲ ارائه میگردد

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی بررسی ساختمان تار و سه تار،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن بررسی ساختمان تار و سه تار :

بررسی ساختمان تار و سه تار

مقدمه:

اینک گلی از بوستان همیشه معطر ایران:

نغمه ها به صد راز و رمز شگفتیهای روح را تجلی می بخشند، از سینه های شرحه شرحه از فراق می گویند، از حجاب جان پرده می افکند و نوای باغ ملکوت را به گوش معشوق ازلی می رسانند. نغمه ها از سازها برمی خیزند و سازها زبان گویای دستان هنرمندان و قلبها همیشه عاشق، تبلور یکی شدن انسان با مصنوع خود، نشانگر نوازشهای مهربانانه انگشتانی درد آشنا و مبین روح یکی شدن انسان با طبیعت.

کتاب حاضر کوششی است برای انعکاس تجارب چندین ساله تحصیل و نیز چهل روز نجوا و گفتگوی هنرمندانه با چوب و همنشینی با هنرمندان این حرفه، استادان این هنر خاضعانه از روز کار خویش می گویند و بی هیچ پرده و پوششی هنرمندان جوان و شایق به ساخت سازهای سنتی ایرانی را گام به گام دست می گیرند راه می برند امید آنکه قدر بدانند و پی بگیرند.

از بذر تا ثمر راه زیادی در پیش است دقت نظر و سعه صدر و همدلی های فراوان درد آشنایان هنر و فرهنگ این مرز و بوم پشتوانه راه بود. چاپ این پایان نامه نیز مرهون توجهات خاص استاد فرزانه و گرانقدر آقای مهندس اردشیر عبدی و استادان کارگاه برادران فتاحی بوده است همگی را پاس می داریم و در تداوم راه نیازمند همدلی و همراهی ایشان هستیم.

تاریخچه کارگاه:

کار و فعالیت این کارگاه در راستای ساخت آلات موسیقی است. این کارگاه ابتدا در سال ۱۳۷۴ بنا به علاقه شخصی استاد قیم فتاحی که خود یکی از استادان نوازندگی ماهر تار و سه تار در استان است ابتدا در محیطی کوچک از خانه خودشان بوده است که با توجه به نیاز شهرستان و نیز افزایش تعداد هنرجویان موسیقی و نیاز آنها به ساز، استاد فتاحی در سال ۱۳۷۸ به طور رسمی و با همکاری برادرانش و سرمایه گذاری بیشتر جهت خرید دستگاه و تجهیزات پیشرفته تر برای کار کارگاهی هر چند کوچک اما فعال را تاسیس نمودند که هر روز رو به پیشرفت بیشتر همچنان به کار خود ادامه می دهند. مواد خام کارگاه که شامل چوب، چسب،‌ شاخ، استخوان و صدف می‎باشد قسمتی را در همین شهرستان و بعضی دیگر را از استانهای هم جوار تهیه می نمایند.

در یک کارگاه ساز سازی بسته به نوع ماشینهای موجود در کارگاه و تعداد استادکاران ساخت یک یا چندین نوع ساز را انجام می دهند. در کارگاه ساز سازی برادران فتاحی ساخت دو ساز «تار و سه تار» انجام می‎شود که در فصلهای بعد به تشریح آنها خواهیم پرداخت.

اجزاء سه تار

لازم به تذکر است که سه تار در قدیم سه سیم (تار) داشته است. به روایتی مشتاق علیشاه کرمانی (شهادت ۱۳۰۶ هـ . ق) عارفی که با سه تار و موسیقی آشنایی داشته سیم دیگری بین سیم دوم و سوم آن اضافه کرده و اینک سه تار در حقیقت چهار سیم یا چهار تار دارد. این سیم را واخون و بعضی ها سیم مشتاق می‎نامند.

تشریح اجزاء سه تار

کاسه: جعبه صوتی سه تار می‎باشد که از جنس چوب توت است.

دسته: پرده های ساز روی آن بسته می‎شوند جنس آن از چوب گردو است.

صفحه: چوب توت نازک که روی کاسه را پوشانده است و خرک روی آن قرار دارد.

سوراخهای روی صفحه: این سوراخها برای تنظیم صدای ساز ایجاد می‎شوند.

سردسته: قسمتی از دسته که گوشی های ساز در آن قرار دارند.

گوشی: انتهای سیم به آن بسته می‎شود و با چرخاندن آن ساز کوک می‎شود. جنس آن معمولاً از چوب گردو است.

پرده: از جنس روده است که روی دسته بسته می‎شود و محل نوتها را تعیین می‌کند.

خرک: از چوب ساخته می‎شود و سیم ها از روی آن عبور می‌کنند.

شیطانک: از استخوان ساخته می‎شود و سیم ها از روی آن عبور می‌کنند.

سیم گیر: در انتهای کاسه نصب می‎شود و انتهای سیم ها را نگاه می دارد. جنس آن از شاخ قوچ، چوب شمشاد جنگلی یا چوب فوفل است.

سیم: سه تار چهار سیم فلزی دارد که با ضربه ناخن انگشت سبابه به ارتعاش در می‌آیند.

شیار کنار دسته: شیاری است که در موقع بستن پرده ها از آن استفاده می‎شود.

تذکر: در فصل های دیگر توضیحات بیشتری راجع به اجزاء سه تار داده خواهد شد.

انتخاب چوب:

انتخاب چوب مراحل مختلفی دارد و برش صحیح آن یکی از عوامل مهم ساختن ساز می‎باشد. لذا، مطالعه خواص فیزیولوژیکی درخت دارای اهمیت زیادی است. توضیح دقیق در این باره خارج از عهده نگارنده است. فقط در اینجا برای آشنائی با ساختمان ساقه یک درخت، که برای ساختن ساز بریده می شود، قسمت های مهم برش عرضی آن به طور خلاصه توضیح داده می‎شود. قسمت بیرونی درخت پوسته آن می‎باشد که خود از دو قسمت تشکیل شده است «قسمت بیرونی» و «قسمت درونی» و پس از آن قسمت بعدی «لایه زاینده» نام دارد که یک تک سلول است و هنگام رشد درخت به دو قسمت تقسیم می‎شود. قسمت اول آن تبدیل به قسمت درونی پوست درخت می‎شود که عامل انتقال مواد غذائی از برگها به بقیه درخت است. قسمت دوم «لایه زاینده» تبدیل به «برون چوب» می‎شود که عامل انتقال شیره از ریشه به ساقه های درخت می‎باشد. به تدریج که لایه زاینده سلولهای جدیدی تولید می‌کند «برون چوب» فعالیت فیزیولوژیکی خود را از دست می‎دهد و تبدیل به قسمت سخت تنه می‎شود که درخت را استوار نگاه می دارد. این قسمت تنه درخت را «درون چوب» می گویند که در درختهای نسبتاً بزرگ شامل قسمت اعظم برش عرضی درخت می‎شود. قسمت مرکزی برش درخت، مغز درخت نام دارد که از ریشه تا سر تنه درخت ادامه دارد و دور آنرا نخستین حلقه سالانه فرا گرفته است. در برش عرضی درخت چیزی که خیلی زود جلب توجه می‌کند حلقه های سالانه است که دایره وار در دور مغز درخت قرار دارند. تعداد این حلقه ها سال درخت را نشان می‎دهد و فاصله بین این حلقه ها همانطوریکه بعد خواهیم دید در انتخاب چوب برای ساز سازی اهمیت فراوانی دارد.

ذکر دو موضوع در اینجا لازم است. اول اینکه رنگ «درون چوب» تیره تر از «برون چوب» می‎باشد. دوم اینکه مغز درخت دارای خلل و فرج های بسیار است که به راحتی قابل رویت می‎باشد.

در سه تار سازی از چوب درخت توت (نوع میوه دار آن) برای ساختن کاسه و صفحه استفاده می‎شود. «درون چوب» تنها قسمتی از تنه می‎باشد که برای این کار مناسب است. بقیه چوب تنه چون پوست، «برون چوب» و مغز درخت زائد است و در ساز سازی از آنها استفاده نمی‎شود.

در ساختمان کاسه و صفحه سه تار از چوبهایی استفاده می‎شود که فاصله حلقه های سالانه آنها از چهار میلیمتر کمتر است و الیافهای طولی به موازات یکدیگر هستند. تهیه چوبهایی با این مشخصات آسان نیست و کار سازنده را مشکل می‌کند. درختهایی که در مناطق خشک و گرم می رویند برای استفاده در ساز سازی بسیار مناسب هستند. در ایران درختاهی توت حاشیه کویر، اصفهان، قزوین و اطراف تهران برای این کار مناسب هستند. در مناطق پر آب و رطوبت، رشد درختان سریعتر از مناطق خشک می‎باشد در نتیجه فاصله بین حلقه های سالانه زیاد است که برای استفاده در ساز سازی مناسب نیستند. در فصل مربوط به ساختن صفحه و کاسه سه تار راجع به این موضوع توضیحات بیشتری خواهیم داد.

اتصال دسته به کاسه

برای اتصال دسته به کاسه یک تخته چوب یا فیبر به ابعاد ۲ در ۳۰ در ۹۵ سانتیمتر را که سطح آن در جهت عرضی و طولی کاملاً صاف باشد انتخاب و خطی مستقیم در وسط آن در جهت طولی آن ترسیم می کنیم. این خط را محور طولی سه تار و این تخته چوب را «صفحه کار» می نامیم. عرض دسته را در محل شیطانک (۲۵ میلیمتر) و در محل اتصال به صفحه (۲۸ میلیمتر) روی محور سه تار عمودی ترسیم کرده و انتهای آنها را با خطی کوتاه در جهت دسته مشخص می کنیم.

دسته را که قبلاً آماده کرده ایم از طرف روی آن در روی صفحه کار قرار می‎دهیم بطوریکه در محل شیطانک و اتصال دسته به کاسه دقیقاً روی خطهایی که ترسیم کرده‌ایم قرار گیرد. در دو طرف دسته در دو محل که یکی نزدیک شیطانک و دیگری نزدیک محل اتصال به صفحه است، به روی صفحه کار دو میخ درست در کنار دسته به «صفحه کار» می کوبیم. این میخ ها دسته را در مکان خود محکم نگاه می دارد. برای اطمینان بیشتر با استفاده از حلقه های کشی و قلابهایی که در اطراف دسته روی «صفحه کار» تعبیه کرده ایم، دسته را ثابت در جای خود نگاه می داریم. در این حالت دسته دقیقاً در محور سه تار قرار گرفته است. دوباره اینکار را با دقت مرور می کنیم که اگر اشتباهی در کار روی داده است آنرا برطرف کنیم. برای جلوگیری از تماس مستقیم میخ به چوب دسته که خط سیاهی روی آن بجای می گذارد و چوب را تا اندازه ای تو می برد، قبل از میخ کوبیدن، دولا نوار چسب کاغذی به کنار دسته می چسبانیم. مرحله بعدی قرار دادن گلوی کاسه بر روی زبانه دسته می‎باشد. وقتی اینکار انجام شد محور کاسه را که قبلا در محل سیم گیر، با مداد مشخص کرده ایم با محور سه تار که روی «صفحه کار» مشخص شده قرار می‎دهیم. اگر اینکار را دقیقاً و باحوصله انجام دهیم، محور دسته و کاسه کاملاً روی محور سه تار قرار می گیرند. محل اتصال کاسه با دسته را دقیقا بررسی می کنیم که درزی در محل اتصال وجود نداشته باشد. اگر درزی بود با تراش انتهای کاسه آنرا از بین می بریم. لازم به تذکر است که برای بدست آوردن نتیجه مطلوب اینکار باید با دقت و حوصله انجام گیرد. بعد از اینکه مطمئن شدیم که دسته و کاسه با دقت به هم وصل شده اند و محورهای کاسه و دسته به طور صحیح روی محور سه تار قرار دارند، انتهای دسته و کاسه را چسب می زنیم و کاسه را در محل خود روی آن قرار می‎دهیم و با چند حلقه های کشی در جای خود محکم و ثابت نگاه می داریم. قبل از اینکه چسب کاری را شروع کنیم تکه کاغذی زیر دسته و کاسه در قسمت اتصال آنها قرار می‎دهیم که دسته و کاسه به «صفحه کار» نچسبد. سه تار را در این حالت یک یا دو روز نگاه می داریم تا چسب کاملاً خشک شود. بعد از این مدت، سه تار را از روی صفحه کار برمی داریم. در داخل سه تار، دور زبانه را که در قسمت داخلی گلو خالی است با چند تکه گوه که دقیقاً به اندازه های لازم بریده شده‌اند پر می‌کنیم. برای چسباندن گوه ابتدا قسمت خالی دور زبانه را کاملاً چسب می‌مالیم و بعد گوه‌ها را در جاهای مشخص خود قرار می‎دهیم. لازم به تذکر است که گوه را نباید با فشار در این قسمت جا داد چون ممکن است کاسه را از محور اصلی سه تار خارج کند. دوباره سه تار را روی «صفحه کار» طبق روش بالا کار می گذاریم که اگر در موقع گوه گذاشتن سه تار مقداری از محور خود خارج شده است به حالت صحیح خود درآید. سه تار را در این حالت دو یا سه روز نگاه میداریم تا چسب کاملاً خشک شود.

صفحه سه تار

مرحله بعدی آماده کردن صفحه و اتصال آن به کاسه است. همانطوریکه در قسمت انتخاب چوب ذکر شد، صفحه سه تار باید با روش صحیحی بریده شود. ضخامت اولیه آن در حدود چهار میلیمتر است و رگه های آن باید ریز باشد. بطور کلی فاصله بین رگه ها باید در حدود دو میلیمتر و از چهار میلیمتر بیشتر نباشد. برای آماده کردن صفحه ابتدا آنرا در حدود ۱۵ دقیقه در آب می جوشانیم تا شیره آن کاملاً خارج شود. بعد آنرا بین دو قطعه چوب با سطح کاملاً صاف قرار می‎دهیم و آنرا با گیره محکم در جای خود نگاه می داریم تا در این حالت خشک شود. سپس طبق روش قبل آنرا می سوزانیم، و در حالتی که هنوز داغ است آنرا دوباره طبق روش بالا بین دو قطعه چوب می بندیم تا در این حالت سرد شود تا پس از درآوردن آن از قالب کاملاً صاف و فراز و نشیبی نداشته باشد. در مرحله بعدی چوب صفحه را رنده می کنیم یا می ساییم تا ضخامت آن ۸/۲ میلیمتر شود. ضخامت صفحه را با میکرومتر اندازه می‌گیریم. بعد از اتمام این کار صفحه را روی دهانه کاسه می گذاریم بطوریکه رگه های وسط صفحه دقیقاً در امتداد دسته سه تار قرار گیرند. رگه های ریزتر را در طرف سیم سفید و رگه های درشت تر را در طرف سیم بم قرار می‎دهیم. اندازه صفحه را با مداد روی آن مشخص و در بیرون این خط به فاصله نیم سانتیمتر خطی بموازات آن می کشیم. این خط برش صفحه است که با اره موئی بریده می‎شود. صفحه را دوباره روی کاسه قرار می‎دهیم و انتهای آن و محل اتصال آنرا با دسته، با مداد روی صفحه و کاسه علامت گذاری می کنیم.

قبل از اتصال صفحه به کاسه، جهت ازدیاد مقاومت صفحه در مقابل فشار خرک، لبه کاسه را در قسمت پهن آن در حدود دو میلیمتر پائین می بریم. بدین طریق که از طرف سیم گیر تراش را شروع و به تدریج آنرا زیاد می کنیم تا در قسمت پهن صفحه به دو میلیمتر برسد. بهمین ترتیب تراش را به طرف قسمت اتصال کاسه به دسته شروع و به تدریج کم می کنیم تا تراش در این نقطه به هیچ برسد. قبل از چسباندن صفحه به کاسه آنرا روی دهانه آن می گذاریم تا مطمئن شویم که بین آنها درزی وجود ندارد. در مرحله بعدی دسته سه تار را در گیره قرار می‎دهیم و لبه کاسه را چسب می زنیم و صفحه را با استفاده از علامت های گذاشته شده روی آن قرار می‎دهیم و با نوار چسب کاغذی انرا محکم در جای خود نگاه می داریم. لازم به تذکر است که در موقع قرار دادن دسته روی گیره بین آنها یک تکه نمد قرار می‎دهیم تا فشار گیره به آن صدمه ای وارد نکند. سه تار را حداقل ۲۴ ساعت در این حالت نگاه می داریم تا چسب کاملاً خشک شود. بعد نوارها را برمی داریم و چوب اضافی دور صفحه را با چاقوی چوبکاری می بریم. صفحه و کاسه را با کاغذ سنباده متوسط (شماره ۳۰۰) می ساییم تا تمام زوائد آن از بین برود و چوب کاملاً صاف شود. محل اتصال کاسه و صفحه به دسته را هم کاملاً صاف می کنیم. در صفحات بعد خواهیم دید که صفحه و کاسه سه تار پس از بستن پرده و سیم و آزمایش صدای آن، دوباره تراشیده خواهد شد ولی قبل از اینکه به آن بحث بپردازیم چند مرحله از کار را که هنوز انجام نداده ایم مورد بحث قرار می‎دهیم.