بررسی فقهی اصل حسن نیت در قراردادها از نظر مذاهب خمسه

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

 بررسی فقهی اصل حسن نیت در قراردادها از نظر مذاهب خمسه دارای ۱۳۶ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد بررسی فقهی اصل حسن نیت در قراردادها از نظر مذاهب خمسه  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

این پروژه توسط مرکز بررسی فقهی اصل حسن نیت در قراردادها از نظر مذاهب خمسه۲ ارائه میگردد

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی بررسی فقهی اصل حسن نیت در قراردادها از نظر مذاهب خمسه،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن بررسی فقهی اصل حسن نیت در قراردادها از نظر مذاهب خمسه :

بررسی فقهی اصل حسن نیت در قراردادها از نظر مذاهب خمسه

چکیده

حسن نیت به عنوان یک اصل در حقوق فرانسه در قراردادها و مسئولیت مدنی به کار می رود نفوذ این اصل بر اساس مبانی است که در حقوق اروپایی وجود دارد ودر نظام حقوقی ایران اصل حسن نیت کاملاً اصلی است که از حقوق فرانسه برگرفته می باشد باید گفت که اصل حسن نیت در حقوق ایران نیز کاربرد فراوانی یافته است و آن هم به دلیل نفوذی است که حقوق اروپایی مخصوصاً حقوق فرانسوی در نظام حقوقی ایران دارد. در نظام فقهی، معادل اصل حسن نیت، قاعده احسان می باشد که مبتی بر نیکی و خیرخواهی است و از این اصل می توان برداشت که هر عمل حقوقی و عبادی باید براساس احسان صورت بگیرد. همچنین باید گفت که در رابطه با اداره فضولی غیر در فقه و حقوق مسائل بسیاری در باب احسان مطرح شده است در این پایان نامه سعی شده است به ریشه های فقهی قاعده احسان و تطبیق آن با حسن نیت پرداخته شود.

کلیدواژه: حسن نیت، احسان، اداره فضولی، مسئولیت، قرارداد.

مقدمه

در حقوق ایران،و نیز در حقوق کلیه کشورهای متمدن،اصل لزوم قراردادها به‌عنوان اصلی مسلم پذیرفته شده است.[۱] به موجب این اصل،طرفین قرارداد ملزم‌ به ایفاء تعهدات ناشی از آن بوده و نمی‌توانند از اجرای مفاد قرارداد امتناع نمایند.

مع الوصف در حقوق اروپایی اصلی دیگر به نام«حسن نیت[۲] نیز بر اجرای‌ قراردادها حکومت می‌کند که قانون مدنی ما با الصّراحه از آن نامی به میان‌ نیاورده است.از جمله ماده ۱۱۳۴ قانون مدنی فرانسه مقرر می‌دارد که:«عقودی که‌ وفق مقررات منعقد شده باشند برای طرفین در حکم قانون است.این عقود جز با تراضی طرفین یا جهاتی که قانون اجازه می‌دهد،قابل انفساخ نیست.عقود باید با حسن نیت اجرا شوند».امروزه اصل حسن نیت در حقوق موضوعه این کشور اهمیتی‌ بسیار یافته و نه تنها بر اجرای قراردادها بلکه بر همه روابط قراردادی،از انعقاد تا انحلال آن،حکومت می‌کند.به عبارت دیگر،هرچند قانون مدنی فرانسه مشتمل بر قاعده‌یی خاص در زمینه حسن نیت در مرحله انعقاد قراردادها نیست ولی رویه‌ قضائی،با گسترش دامنهء حکومت بند ۳ ماده یاد شده به این مرحله،حسن نیت را معیار بررسی تمامیت رضایت متعاقدین ساخته و علاوه بر آن،اعمال این اصل را در نحوه‌ انحلال عقود نیز لازم دانسته است.با این وجود پراهمیت‌ترین مرحلهء دخالت حسن نیت‌ در قرارداد،مرحله اجرای آن است.در این مرحله،حسن نیت،در موارد بسیار،اساس‌ ابتنای تعهدات تبعی و نیز مبنای مسئولیت یکی از طرفین قرارداد است.

گفته شد که قانون مدنی ایران از رعایت اصل حسن نیت در اجرای قراردادها صراحتا نام نبرده است.این سکوت موجب گشته است که تعدادی از حقوقدانان،در مباحث مربوط به اثر معاملات و اجرای عقود،از این اصل و آثار آن سخنی به میان‌ نیاورند.[۳] کسانی که به طرح مسأله پرداخته‌اند،هریک از حسن نیت مفهومی خاص‌ را اراده نموده،در خصوص حکومت یا عدم حکومت آن بر قراردادها و نوع آثار و نتایج‌ آن نظرهای متفاوتی ابراز داشته‌اند.به‌عنوان مثال،یکی از اساتید فاضل،با تعریف‌حسن نیت در مفهومی صرفا روانی و شخصی،اظهار نظر نموده‌اند که«در حقوق ما حسن نیت قبول نشده است» ،حال آنکه مؤلف دیگری با تعبیر حسن نیت به«مقصودی‌ که در حین عقد منظور طرفین بوده»[4]،حسن نیت را یکی از اصول حاکم بر قراردادها دانسته است.یکی حسن نیت را،نه عامل بنیانی ایجاد کننده تعهدات بلکه«اماره‌یی نسبی‌ در تشخیص تعهدات»دانسته‌[5]و مؤلف عالیقدری،هرچند دادرس را از استناد مستقیم به«اجرای با حسن نیت»قراردادها ممنوع دانسته اما اثر پنهان این قاعده را در اجرای عقود از مسلمات شمرده‌اند.[۶]

بیان مسئله

حسن نیت یکی از اصول کلی حقوقی است که در پی نفوذ اخلاق در عرصه حقوق موضوعه ظاهر شده است. حسن نیت، از یک سو، عبارت است از اعتقاد خلاف واقع به وجود یک وضعیت حقوقی قاعده مند، و از سوی دیگر، رفتار صادقانه ای است که لازمه اجرای تعهد می باشد. حسن نیت به طور کلی رفتاری است گویای اعتقاد با اراده ای که به ذینفع اجازه می دهد، با رعایت قواعد حقوقی، از خشونت و خشکی قانون رهایی یابد.

عده ای چنین می گویند که حسن نیت معادل امر متعارف، یعنی عرف و عادت است و عده ای دیگر، چنین می اندیشیند که حسن نیت یکی از اصول کلی حقوقی است. به نظر نگارنده حسن نیت یکی از اصول کلی حقوقی است که دارای خصایص کلی و دائمی بودن، انتزاعی و ارزشی بودن می باشد و به درستی از مفاهیم عینی و محسوس و متغیر و قابل عدول، متمایز است، به ویژه اصل حسن نیت با عرف تفاوت دارد. اگرچه باید برای تمیز امر معقول به رفتار اشخاص با حسن نیت توجه نمود. به حسن نیت در اسناد بین المللی نیز به درستی اشاره شده است.

ولی از آنجایی که حسن نیت یک مفهوم برگرفته از حقوق فرانسه می باشد و در حقوق ایران و فقه اسلامی در رابطه با آن نمی توان مصداق مستقلی را یافت به جای آن در تعبیر فقها از قاعده احسان استفاده می شود که به نظر می رسد در هر دوی این موارد دارای یک مفهوم می باشد. هرچند احسان از نظر مفهوم و مبانی تا حدود زیادی با حسن نیت تفاوت دارد ولی در هر صورت باید گفت که بر یک اساس این مسائل بنیان نهاده شده اند.

از جمله مسقطات صمان قهری احسان می باشد. یعنی هرگاه کسی به انگیزه خدمت و احسان به دیگران باعث ضرر دیدن او شود، عمل این شخص تعهدآور نیست.

مستندات قاعده احسان: برای اثبات حجیت احسان در رفع مسئولیت احسان کننده به دو دلیل نقلی و عقلی استناد شده است.

دلیل نقلی: خداوند در سوره توبه عدم مسئولیت احسان کنندگان (محسنین) را چنین توضیح می دهد: «لیس علی الضعفاء و لا علی المرضی و لا علی الذین لایجدون ما ینفقون حرج اذا نصحوا لله و رسوله ما علی المحسنین من سبیل و الله غفور رحیم»، یعنی: بر ناتوانان و بیماران و آنان که توان مالی برای انفاق ندارند حرجی نیست، آن گاه که برای خدا و رسول او نیکو بیندیشد. بر افراد نیکوکار هیچ سبیلی نیست و خداوند آمرزنده مهربان است.

بر اساس ظاهر آیه افرادی که به علت ناتوانی جسمی نمی توانند در جنگ شرکت کنند یا به دلیل ناتوانی مالی، قادر به کمک مالی به جنگجویان نیستند؛ در جهان آخرت مواخذه نمی شوند. فقها بر این باورند که گرچه مراد از «سبیل» در این آیه کیفر اخروی است. ولی عبارت «ما علی المحسنین من سبیل» اطلاق داشته، بیانگر این قاعده کلی است که هرگاه شخصی به انگیزه خدمت و احسان، باعث ضرر دیدن فرد دیگری شود، مورد مواخذه قرار نمی گیرند و مواخذه همچنان که می تواند ناظر به حکم تکلیفی باشد، می تواند ناظر به حکم وضعی نیز باشد و ضامن نبودن محسن، همان عدم مواخذه وضعی و عدم ضمان (مسئولیت) اوست.

دلیل عقلی: عقل مواخذه شخص نیکوکار را نسبت به احسانی که انجام داده، ناروا (قبیح) می داند، زیرا کار خوب شخص نیکوکار مصداق نعمت است و احسان کننده (محسن)، نعمت دهنده (منعم) محسوب می شود و سپاس از منعم هم امری پسندیده نزد خردمندان است؛ همچنان که ناسپاسی از او (کفران نعمت) نزد آنان، کاری زشت و ناپسند (قبیح) است و تردیدی نیست که ضامن دانستن شخص نیکوکار، از آشکارترین نمونه های ناسپاسی از اوست.

برای تحقق احسان دست کم وجود دو رکن ضروری است:

۱- سود رساندن به دیگری: تردیدی نیست که سود رساندن به دیگران، شرط تحقق احسان است؛ اما آیا افزون بر این مفهوم ایجابی، با جلوگیری از آسیب دیدن دیگران نیز که مفهومی است سلبی، احسان تحقق می یابد؟ هرچند برخی با استناد به تبادر بر این باورند که احسان تنها با عنصر سود رسانی تحقق می یابد، اما عمومیت احسان، دفع ضرر را نیز در بر می گیرد، چه این که عدم ضمان در فرض احسان، حکمی است عقلی و استثناناپذیر که تمام مصادیق عرفی احسان را فرامی گیرد.

بر این اساس پاره کردن لباس بیمار توسط پزشک در اقدامات درمانی اورژانسی، تخریب بخشی از ساختمان یا کالاهای یک بنگاه اقتصادی به منظور خاموش کردن آتش، قرار دادن برخی از وسایل منزل برای جلوگیری از سیل گرفتگی منزل و تخریب ماشین برای بیرون کردن سرنشین مصدوم آن، هرچند از مصادیق دفع ضرر هستند، اما احسان به حساب آمده و هیچگونه مسئولیتی متوجه افراد نخواهد بود.

در مواردی هم که احسان به صورت جلب منفعت است، می تواند این سود جویی جنبه عمومی داشته باشد، نظیر فراهم کردن زمینه عبور مردم از رودخانه و آسیب دیدن فردی از آن.[۷]

هرچند برخی بر این باورند که انگیزه تاثیری در رفع مسئولیت محسن ندارد؛ اما به نظر می رسد تنها سود رساندن به دیگران با دور کردن ضرر از آنها در تحقق احسان کافی نبوده، می بایست فاعل این کارها را با انگیزه احسان انجام دهد.

بنابراین هرگاه کسی در مقابل گرفتن دستمزد کاری برای جلب منفعت و یا دفع ضرر از دیگری انجام دهد و عمل او موجب ضرر و زیان آن شخص شود، ضامن خواهد بود. بدین ترتیب اثبات عدم مسئولیت پزشکان به کمک قاعده احسان هنگامی ممکن است که پزشک اقدامات درمانی خود را بدون دستمزد و به قصد احسان انجام داده و بدون اینکه در وظیفه خود کوتاهی کرده باشد، سبب آسیب دیدن بیمار گردد؛ نظیر اقدامات درمانی پزشک سرنشین هواپیما یا قطار برای نجات جان یکی از مسافران.[۸]

بررسی فقهی اصل حسن نیت در قراردادها از نظر مذاهب خمسه
فهرست مطالب

چکیده ۶

بیان مسئله. ۸

اهمیت موضوع. ۱۲

هدفهای تحقیق.. ۱۲

سوالات تحقیق.. ۱۳

سوال اصلی تحقیق.. ۱۳

سوالات تحقیق.. ۱۳

فرضیه ها ۱۳

روش تحقیق.. ۱۳

ابزار گردآوری اطلاعات.. ۱۴

روش تجزیه و تحلیل اطلاعات.. ۱۴

متغیرها ۱۵

فصل اول: ۱۶

کلیات، بیان مفاهیم. ۱۶

مبحث اول: مفهوم حسن نیت.. ۱۷

گفتار اول: مفهوم اصطلاحی حسن نیت.. ۱۷

گفتار دوم: مفهوم فقهی حسن نیت.. ۱۹

مبحث دوم: اصول مرتبط با اصل حسن نیت.. ۲۲

گفتار اول: اصل لزوم. ۲۲

بند اول: مبانی اصل لزوم. ۲۴

الف: مبانی فقهی.. ۲۵

۱: کتاب.. ۲۶

۲: سنت.. ۲۶

۳: بناى عقلا.. ۲۷

۴: اجماع. ۲۷

ب: مبانی قانونی.. ۲۸

گفتار دوم: اصل وفای به عهد. ۲۹

بند اول: وفای به عهد ریشه تعهدات.. ۳۰

بند دوم: مبانی وفای به عهد در قرآن. ۳۵

بند سوم: آیه «تجاره عن تراض» 39

گفتار سوم: اصل صحت.. ۴۰

بند اول: تعریف اصل صحت.. ۴۲

بند دوم: مبانی اصل صحت.. ۴۴

الف: مبانی فقهی.. ۴۵

ب: مبانی قانونی.. ۴۶

فصل دوم: احسان در فقه و حقوق. ۵۰

مبحث اول: جایگاه احسان. ۵۰

گفتار اول: تحلیل احسان در نظر برخی از فقهای اهل تسنن.. ۵۵

گفتار دوم: مستندات احسان. ۶۱

مبحث دوم: نظرات حقوق دانان راجع به ماهیت احسان در اداره فضولی.. ۶۶

گفتار اول: شرایط اداره ۶۷

گفتار دوم: آثار اداره فضولی مال غیر. ۶۹

گفتار سوم: تعهدات مدیر فضولی.. ۶۹

گفتار چهارم: تعهدات مالک… ۷۰

مبحث سوم: نظرات فقیهان در رابطه با احسان. ۷۰

مبحث چهارم: جایگاه احسان در حقوق. ۷۷

گفتار اول: قصد احسان یا اداره برای دیگری.. ۸۰

گفتار دوم: اختلاف نفع شخصی و احسان. ۸۱

گفتار سوم: اثر اشتباه ۸۲

گفتار چهارم: اثر اکراه ۸۳

مبحث پنجم: احسان در حقوق تطبیقی.. ۸۵

فصل سوم: ۹۱

قاعده احسان در قراردادها ۹۱

مبحث اول: قرارداد. ۹۲

گفتار دوم : قرارداد. ۹۵

مبحث دوم: احسان به عنوان یک قاعده ۱۰۱

گفتار اول: قلمرو قاعـــده ۱۰۲

گفتار دوم: مصادیق قاعده ۱۰۳

بند اول: موارد دفع ضرر. ۱۰۳

بند دوم: مورد جلب منفعت.. ۱۰۵

بند چهارم: اقدامهـــای انسان دوستانه ی عمومی.. ۱۰۷

مبحث سوم: نقش حسن نیت در احسان. ۱۰۹

گفتار اول: خیرخواهی رکن معنوی احسان. ۱۰۹

گفتار دوم: حسن نیت رمز تاثیر احسان. ۱۱۰

مبحث چهارم: تاثیر حسن نیت در قراردادها ۱۱۰

نتیجه گیری.. ۱۱۳

منابع و ماخذ. ۱۲۰

منابع فارسی.. ۱۲۰

منابع عربی.. ۱۲۲

منابع لاتین.. ۱۲۴

سایت.. ۱۲۴

---

[۱] . اصل مزبور از مواد ۱۰ و ۲۱۹ قانونی مدنی مستفاد می‌گردد.

[۲] . از جمله حائری شاه باغ، سید علی، شرح قانون مدنی،جلد اول،گنج دانش،۱۳۷۶،ص ۱۹۶ به بعد امامی، سید حسن ، حقوق مدنی، جلد اول،چاپ پنجم،کتابفروشی اسلامیه،۱۳۵۳.

[۳] . جعفری لنگرودی، محمد جعفر، ترمینولوژی حقوق،،ابن سینا،۱۳۴۶،شماره ۱۷۱۶-هرچند که‌ ایشان در تألیفی دیگر(حقوق تعهدات،جلد اول،دانشگاه تهران،۱۳۶۹،شماره ۲۶۵)با تعریفی متفاوت از حسن نیت در مرحله اجرای تعهدات،اظهار داشته‌اند که«حسن نیت بر تعهدات ناشی از عقود سایه انداخته است»

[۴] . عدل(منصور السلطنه)، مصطفی، حقوق مدنی، انتشارات طه، چاپ چهارم، ۱۳۸۸، شماره ۲۵۸.

[۵] . صاحبی، مهدی ، تفسیر قراردادها در حقوق خصوصی،انتشارات ققنوس،۱۳۷۶،ص ۱۷۷.

[۶] . کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی،قواعد عمومی قراردادها،جلد سوم،آثار قرارداد در رابطه دو طرف‌ و نسبت به اشخاص ثالث،انتشارات بهنشر،چاپ اول،۱۳۶۸،شماره ۵۲۶.

[۷] . محقق داماد، سیدمصطفی، فقه پزشکی، انتشارات حقوقی، چاپ دوم، ۱۳۹۱، ص ۱۴۹.

[۸] . محقق داماد، سیدمصطفی، منبع پیشین، ص ۱۵۰.