«چکیده»

در چند دهه اخیر اطلاعات علمی گسترده‌ای در مورد تغذیه با شیر مادر منتشر شده است. تأثیر اعجاب انگیز تغذیه با شیر مادر بر سلامت مادر و کودک، رشد و بقای کودک، کاهش مرگ و میر، ارضای نیازهای عاطفی کودک، احساس امنیت او و نیز صرفه جویی اقتصادی در بعد خانواده و در بعد کشوری، سازمانهای بین‌المللی را بر آن داشته که با مشورت و جلسه‌های متعدد و از راههای گوناگون، برای ترویج تغذیه با شیر مادر تلاش کنند. (۱۱)

سازمان جهانی بهداشت و یونیسف، تغذیه انحصاری شیرخواران با شیر مادر را برای مدت ۶ ماه توصیه می‌کنند. به این معنی که در ۶ ماه اول زندگی، نوزادان فقط از شیر مادر تغذیه شوند و حتی آب و یا مایع دیگری به آنها داده نشود. (۲۱) اما در سراسر جهان تعداد معدودی از نوزادان برای بیش از چند هفته اول به طور انحصاری با شیر مادر تغذیه می‌شوند. (۸۸)

در این پایان نامه، به منظور بررسی عملکرد پزشکان متخصص و ماما در مواجهه با کاهش شیر مادران تحقیق صورت گرفته است. در بررسی آماری با ۲۰۰ پزشک متخصص و ماما در چهار بخش تهران و شهرستان کرج مصاحبه انجام شده است به منظور اینکه مشخص گردد که در جهت افزایش شیر مادران، کدامیک از دو داروی شیرافزا (گیاهی) و یا متوکلوپرامید (شیمیایی) را تجویز می‌کنند و علت چیست؟

بررسی نتایج حاصل از تحقیق نشان داده که کلیّه پزشکان، در درجه اول به موارد طبیعی از جمله تغذیه کامل و کافی مادر شیرده، آرامش روحی و حمایت عاطفی او از طرف خانواده و شیردهی مکرّر نوزاد اشاره نموده اند. ۶۶ درصد پزشکان، قطره گیاهی شیر افزا را توصیه کرده اند، ۵/۱۶ درصد نیز قرص (یا قطره) متوکلوپرامید را تجویز کرده و ۵/۱۵ درصد فقط به رعایت موارد طبیعی مذکور اشاره داشته اند و هیچ دارویی توصیه نکرده اند.

این نتایج در کل بیانگر این است که اکثر پزشکان ترجیح می‌دهند تا حدّ ممکن داروی شیمیایی تجویز نکنند. به جهت بررسی ارتباط دیدگاه پزشکان در زمینه تجویز با تخصص آنها، از روش آماری مجذور خی استفاده شد. نتایج نشان داد که دیدگاه پزشکان در رابطه با تجویز دارو ارتباطی با نوع تخصّص آنها ندارد و صرفنظر از اینکه متخصص اطفال یا متخصص زنان – زایمان و یا ماما باشند، از تجویز داروی شیمیایی تا آنجا که مقدور است، خودداری می‌نمایند و جامعه متخصص کشور ما (صرفنظر از نوع تخصص) در جهت کمک به افزایش شیر مادر، همچنان گرایش بیشتری به فرآورده‌های گیاهی دارند.

«مقدمه»

کلیه سازمانهای مهم ملی و بین‌المللی بهداشت و گروههایی که با تغذیه مادر و کودک سر و کار دارند، تغذیه با شیر مادر را برای نوزادانی که به موقع متولد شده اند[۱]، ‌توصیه می‌کنند. دلیل این امر آن است که شیر مادر بهترین انتخاب برای شیردهی نوزاد است و حاوی حدود ۲۰۰ ماده می‌باشد که توسط غدد شیری در پاسخ به تقاضای نوزاد و مکیدن او تولید می‌شود. (۱۳)

در مهر ماه سال ۱۳۶۹ در محل سازمان ملل متحد، ترویج تغذیه با شیر مادر به عنوان یکی از اهداف مهم به تصویب رسید. سپس در مرداد ماه سال ۱۳۷۰ در ایتالیا برنامه‌ای تدوین گردید مبنی بر اینکه مادران شیرده باید بتوانند تا ۶ ماهگی نوزاد را فقط با شیر خود و بعد به همراه تغذیه کمکی تا ۲ سالگی شیر دهند. (۱۱) در این رابطه، توصیه آکادمی کودکان امریکا این است که نوزادان باید به مدت ۴ تا ۶ ماه فقط از شیر مادر تغذیه شوند. (۱۳)

مطالعات پزشکی فراوان بر روی شیر مادر، نشان داده است که در طی زمان شیردهی، ترکیب شیر لحظه به لحظه تغییر می‌کند. این تغییر متناسب با نیاز نوزاد و به منظور تغذیه ایده‌آل او در جهت رشد و تکامل است و هرگز دو مادر، شیر با کیفیت یکسان تولید نمی‌کنند. (۱۳)

با گذشت زمان و صنعتی شدن جوامع، تعداد قابل توجّهی از مادران، تمایلی به شیردهی ندارند، یا به دلایل مختلف از جمله اشتغال و تحصیل و در نتیجه عدم حضور در منزل به منظور شیردهی و از طرفی به دلیل مشکلات روحی و جسمی، فرزندان از نعمت شیر مادر محروم می‌شوند. (۲۱)

آخرین آمار منتشر شده از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از کل کشور (مهر ماه سال ۱۳۷۹)، نشان می‌دهد که تغذیه انحصاری با شیر مادر تا ۶ ماهگی در کل کشور ۱/۴۴ درصد بوده است. همچنین این رقم در استان تهران (جدا از شهر تهران) ۸/۳۸ درصد می‌باشد. در شهر تهران نیز این بررسی، عدد ۱/۳۸ درصد را نشان می‌دهد که متأسّفانه نتایج مذکور چه در کل کشور و چه در استان تهران و شهر تهران، رضایت بخش نیست و هنوز آگاهی مادران از ضرورت تغذیه انحصاری با شیر مادر کافی نیست. (۲۲)

حل این مشکل نیازمند افزایش آگاهی عمومی خانواده‌ها و نیز بالا بردن دانش تخصصی پزشکان، داروسازان به عنوان مشاور پزشک و راهنمای بیمار،‌ کارشناسان تغذیه و بالاخره ماماها و فراهم آوردن شرایطی برای مادران است که شیر کافی برای شیردهی داشته باشند و بتوانند تغذیه انحصاری کودک را ادامه دهند. به همین منظور تحقیقی صورت گرفت و ۲۰۰ پزشک (۷۶ نفر متخصص اطفال – 92 نفر متخصص زنان – زایمان و ۳۲ نفر ماما) در سطح شهر تهران (شمال – جنوب – شرق و غرب) و کرج بزرگ ملاقات گردیدند، به منظور تعیین اینکه ۱- در مواجهه با مادران شیرده با شیر کم چه پیشنهاد می‌کنند؟ ۲- کدامیک از دو داروی شیرافزا (گیاهی) و متوکلوپرامید (شیمیایی) را جهت افزایش شیر مادران تجویز می‌کنند؟

البته تحقیقاتی در بعضی شهرهای ایران صورت گرفته است از جمله:

تعیین درصد شیرخواران مصرف کننده شیر خشک و عوامل مؤثر در استفاده از آن نزد شیر خواران مناطق شهری و روستایی شهرستان تاکستان از استان قزوین (سال ۱۳۷۷). بررسی عوامل مؤثر بر تغذیه با شیر مادر در مادران مراجعه کننده به مراکز بهداشتی – درمانی شهر تبریز (۷۴-۱۳۷۳).

بررسی طول مدت شیردهی و علل قطع زودرس شیر مادر در زنان ساکن تهران (۱۳۶۸). نیز تحقیقی با عنوان بررسی و شناخت برخی از ویژگیهای بیوشیمیایی شیر مادران ایران و نیز بررسی وضعیت رشد و نقش تغذیه با شیر مادر در کودکان صورت گرفته است.

با بررسی که در مورد انجمن‌های فعّال در کل کشور انجام شد، مشخص گردید که در حال حاضر یک انجمن غیر دولتی (N.G.O) در تهران با نام انجمن حمایت از شیر مادر[۲] مشغول به کار است. البته یک انجمن به نام انجمن تنظیم خانواده[۳] نیز در تهران وجود دارد که به صورت محدود در مورد شیر مادر برنامه دارد. در هیچ شهر دیگری در ایران، انجمن حمایت از شیر مادر تشکیل نشده است. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در بخش بهداشت خانواده[۴] نیز در این زمینه فعالیت دارد.

بررسی علمی شیر مادر و مقایسه آماری داروی متوکلوپرامید و قطره گیاهی شیرافزا در تحریک ترشح شیر
فهرست مطالب

[۱]- Full term

[۲]- «انجمن حمایت از شیر مادر»: تهران – خ ولی عصر – بالاتر از م ولی عصر – کوچه دانش کیان – پلاک ۲۴

[۳]- «انجمن تنظیم خانواده» : تهران – میدان محسنی

[۴]- «وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی»: تهران – خیابان جمهوری – تقاطع حافظ