بررسی فرهنگ تحلیلی موضوعی آثار منثور شیخ احمد جامی

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

 بررسی فرهنگ تحلیلی موضوعی آثار منثور شیخ احمد جامی دارای ۲۸۵ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد بررسی فرهنگ تحلیلی موضوعی آثار منثور شیخ احمد جامی  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

این پروژه توسط مرکز بررسی فرهنگ تحلیلی موضوعی آثار منثور شیخ احمد جامی۲ ارائه میگردد

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی بررسی فرهنگ تحلیلی موضوعی آثار منثور شیخ احمد جامی،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن بررسی فرهنگ تحلیلی موضوعی آثار منثور شیخ احمد جامی :

بررسی فرهنگ تحلیلی موضوعی آثار منثور شیخ احمد جامی

پیشینه­ی تحقیق:

با نگاهی کوتاه به تاریخچه­ی فرهنگ نویسی در زبان فارسی، می­بینیم که تا روزگار معاصر، فرهنگ­ها جنبه‌ی عام داشته؛ یعنی به یک مقوله یا صنف، دسته و رشته­ی خاصّی اختصاص ندارند. با گسترش دامنه­ی دانش­ها، تکنیک­ها و هنرها، امروزه فرهنگ­های اختصاصی در هر رشته از علوم تهیّه شده است؛ به طوری که بعضی از لغات و اصطلاحات خاصّ آن رشته را در لغت نامه­های معمولی نمی­توان یافت .

متون عرفانی نیز از این تخصّص­گرایی دور نمانده و تاکنون فرهنگ­های متفاوتی در این زمینه به رشته­ی تحریر درآمده است که برخی از آنان به صورت عمومی، بعضی اصطلاحات عرفان و تصوّف را مختصر یا مفصّل شرح داده­اند و برخی از آن­ها درباره­ی اصطلاحات و تعبیرات یک اثر خاص یا یک نویسنده­ی خاص نگارش یافته است. در ذیل به برخی از آن­ها اشاره می‌شود:

۱- شرح اصطلاحات تصوّف تألیف سیّد صادق گوهرین (۱۰ جلد)

۲- فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، سیّد جعفر سجّادی (۱ جلد)

۳- فرهنگ نوربخش، جواد نوربخش (۸ جلد)

۴- فرهنگ اصطلاحات عرفانی، منوچهر دانش­پژوه (۱ جلد)

۵- تبیین اصطلاحات و واژه­های غزلیات عرفانی، احمد حبیبیان (۱جلد)

۶- مفهوم و معانی اصطلاحات عرفانی، حسین علی اکبر قوچانی (۱ جلد)

۷- فرهنگ اصطلاحات استعاری صوفیه ، شرف الدّین حسینی ابن الفتی تبریزی(قرن هشم) (۱جلد)

۸- فرهنگ قیاسی عشق و عرفان، مهشید مشیری (۱ جلد)

۹- شناخت شاخص­های عرفانی( مجموعه­ی سه رساله از مولانا محمّد طبسی، فخرالدّین عراقی و ملّا حسین فیض کاشانی) (۱ جلد)

۱۰- فرهنگ اصطلاحات عرفان و تصوّف عبدالرزّاق کاشانی، ترجمه محمّد علی مودود لاری (۱ جلد)

۱۱- فرهنگ اصطلاحات عرفانی ابن عربی، گل بابا سعیدی (۱ جلد)

۱۲- فرهنگ واژگانی ادبی – عرفانی، جمعی از مؤلفان (۱ جلد)

۱۳- فرهنگ اصطلاحات عرفان اسلامی، جمعی از پژوهشگران (۱ جلد)

۱۴- فرهنگ اصطلاحات عرفانی محیی الدّین عربی، ترجمه­ی قاسم میرآخوری و حیدر شجاعی (۱ جلد)

با سیری کوتاه در این آثار، خواهیم دید که همه­ی آن­ها کاملاً تخصّصی بوده و برخی مربوط به آثار منثور و برخی نیز مربوط به آثار منظوم می­باشند و یا برخی بسیار مفصّل و کامل به شرح اصطلاحات و لغات پرداخته، ولی برخی خیلی کوتاه و مجمل به توضیح واژگان پرداخته و البتّه برخی تنها به آوردن معادل­های انگلیسی آن­ها اکتفا کرده­اند. در هر صورت می­توان از همه­ی آن­ها به عنوان فرهنگ­های تخصّصی عرفان و تصوّف یاد کرد.

ضرورت و انگیزه­های تحقیق:

به گمان بنده، برای آشنایی دقیق و کامل با تمام جوانب افکار و اندیشه­های یک صاحب اثر، ضروری است که فرهنگی خاص برای آثار او نوشته شود، چون اثر هر نویسنده یا شاعر در عین تشابه با آثار معاصرانش، تفاوت­های زبانی و فکری نیز با آن­ها دارد و این ضرورت در متون نثر عرفانی بیش از بیش جلوه­گر می­باشد.

با توجّه به این نکات و همچنین جایگاه عرفانی، ادبی، علمی و اجتماعی شیخ بزرگوار احمد جامی نامقی و تأثیر و جایگاه ممتاز این عارف شهیر در خطّه­ی پاک و عارف پرور تربت جام و تعلّق خاطر این مرید نوآموز به این عارف پاک طنیت و ادای دِین به عنوان هم­ولایتی ایشان و نیز پیشنهاد آگاهانه و دلسوزانه­ی استاد بزرگوار جناب آقای دکتر خواجه­ایم، انگیزه­هایی شد تا در مسیر نگارش فرهنگی تحلیلی از اصطلاحات عرفانی آثار منثور ژنده پیل احمد جامی نامقی گام بردارم.

روش تحقیق:

روش کار در این تحقیق به شیوه­ی کتابخانه­ای است. ابتدا پس از مطالعه­ی اجمالی آثار شیخ احمد جام، پنجاه وشش واژه و اصطلاح عرفانی از آثار این عارف ژنده پیل استخراج و هر یک به عنوان یک مدخل در نظر گرفته شد. با توافق استاد محترم راهنما، چند تن از عارفان و صوفیان پیش و پس از احمد جام انتخاب گردید؛ از جمله خواجه عبدالله انصاری، احمد غزّالی، عین القضّات همدانی، ابوالقاسم قشیری و عزّالدّین کاشانی، سپس هر واژه و اصطلاح در آثار این عارفان جستجو گردید؛ در هر مورد، نظر و دیدگاه نویسندگان آن، مورد بررسی و شناخت قرار گرفت و در ادامه، نظر شیخ احمد جام نیز از آثار وی استخراج و سپس در بیشتر موارد به نوعی مقایسه و نتیجه­گیری پرداخته شد. در ضمن در تعریف لغوی و اصطلاحی واژگان از نظرات بزرگان دیگری بجز افراد مذکور نیز استفاده شد تا اثر از ارزش و عمق بیشتری برخوردار گردد. در بعضی از مدخل­ها، مطلبی ذکر نشده و فقط به مدخل دیگری ارجاع داده شده است. دلیل این کار، این است که در آثار احمد جام، مدخل­هایی مانند درویش و صوفی، جذبه و کشش، حقیقت و شریعت و… با هم و در کنار هم آمده و شیخ به نوعی مقایسه پرداخته است؛ به این دلیل، ما آن دو را از یکدیگر جدا کرده و در یک مدخل که در ترتیب حروف الفبا پیش­تر قرار می­گیرد، کامل توضیح داده­ایم و در مدخل دیگر فقط مطلب را به مدخل پیشین ارجاع داده­ایم.

ناگفته نماند که کار در زمینه­ی آثار منثور عرفانی احمد جام، بسیار گسترده و مستلزم وقت طولانی بود و نیز به دلیل عدم دسترسی به همه­ی آثار این عارف شهیر با موافقت استاد محترم راهنما، این جستجو و تفحّص در چهار اثر شیخ بزرگوار شامل مفتاح النجات، انس‌التّائبین، روضه المذنبین و سراج السّائرین انجام گرفت.

ساختار پایان نامه:

پایان­نامه­ی حاضر علاوه بر پیش گفتار، شامل دو فصل کلّی است که در فصل اوّل، زندگی نامه، آثار، ویژگی­های نثر در سده­ی پنجم و ششم هجری و مشرب عرفانی و… را در برمی­گیرد. در فصل دوم، پنجاه و شش اصطلاح عرفانی که از آثار شیخ احمد استخراج، به ترتیب حروف الفبا تنظیم و مرتّب شده و در پایان هم بررسی فرهنگ تحلیلی موضوعی آثار منثور شیخ احمد جامی
فهرست منابع و مآخذ ذکر شده است.

امید است که این اثر با وجود کاستی­ها و عیب­ها توانسته باشد گامی هر چند کوتاه در راه شناخت جایگاه عارف جلیل القدر شیخ احمد جام و آثار وی برداشته باشد؛ لذا با اعتذار تمام، امیدوارم عذر نگارنده از جهت نقایص احتمالی، مسموع واقع افتد.

بررسی فرهنگ تحلیلی موضوعی آثار منثور شیخ احمد جامی
فهرست علایم اختصاری:

بی نا= بدون ناشر

بی تا= بدون تاریخ

بی جا= بدون جای انتشار

ج= جلد

در مورد سوره­های قرآن= شماره­ی سوره/شماره­ی آیه

نامقی الف=انس التائبین

نامقی ب= سراج السائرین

ر.ک: رجوع کنید به

ه.ش = هجری شمسی

ه.ج = هجری قمری

همان= شماره­ی پیش از این مأخذ

[…..]= مطالب داخل کروشه، به متن اصلی اضافه شده است.

باسمه تعالی

ستاره­ای بدرخشید:

شیخ الاسلام معین الدّین ابونصر احمدبن ابوالحسن احمد معروف به «ژنده پیل» و «شیخ جام»از عارفان نیمه ی دوم سده ی پنجم و نیمه ی نخست سده ی ششم، به سال ۴۴۰ هـ . ق ( ۳۹۸ هـ .ش) در روستای نامق از توابع ترشیز( کاشمر) در خراسان دیده به جهان گشود.

نام و نسب:

سلسله نسب وی به جریر بن عبدالله بجلی صحابی معروف می رسد. کنیه ی او ابونصر بود که به مناسبت نام یکی از فرزندانش اختیار کرده است. لقب های وی عبارت اند از:« شیخ الاسلام، قدوه الابدال، شهاب الدین، قطب الاوتاد، سلطان الاولیا، معین المله و الدین ، پیر جام و ژنده پیل» ( فاضل، ۱۳۸۲: ۳۷) . در باب شهرت او به « ژنده پیل » باید گفت: لفظ «ژنده» ( با فتح اول) در زبان فارسی به معنی بزرگ، مهیب، عظیم، شگرف، با صلابت و کلان است، و از این رهگذر دور نیست که شیخ احمد را یا به جهت ظاهری یعنی بلند بالایی، زورمندی و درشتی جثه و اندام، یا از نظر عظمت و والایی درجه و مقامش در راهبری راهروان از جهت معنوی و عرفانی، و یا شاید به لحاظ این که در پند و نصیحت و تذکیر سالکان و روندگان طریقت و تصفیه و تهذیب و ارشاد نابسامانان، بسیار سختگیر و بی مهابا بوده است، به این اسم ملقب شده است. گفته شده که اجدادش از عشیره بجیله در روزگار پیشین به ایران کوچ کرده بودند و ابوالحسن، پدر احمد، در نامق سکونت اختیار کرد. به همین سبب وی و به مناسبت زادگاهش « نامق» او را نامقی و پس از انتقال به « جام» او را نامقی جامی خواندند. ( ر. ک: همان: ۳۸) [۱]

رحمت را به دو نوع تقسیم کرده اند:

۱- امتناعیّه- همان رحمتی که همه چیز را فرا گرفته است.

۲-وجوبیّه – همان رحمت موعودی که مخصوص پرهیزگاران است.

اما تعریف شیخ از « رحمت » با تعریف دیگر صوفیّه از این اصطلاح تفاوت دارد. شیخ ابتدا رحمت را در مقابل مصیبت قرار می دهد و می گوید: « فرق میان مصیبت و رحمت بسیار است و اغلب خلق، رحمت به مصیبت برگفته اند و مصیبت به رحمت بر گفت اند»( جامی نامقی، ب، ۱۳۶۸: ۱۰۷) او

ابتدا مصیبت را از نگاه مردمان این گونه تعریف می کند که « کسی را زیان دنیا اوفتد و عزیزی را فرمان حق رسد، مردمان این را مصیبت گویند» ( همان) در حالی که شیخ این را رحمت می داند و مصیبت واقعی را از نظر اهل تحقیق شامل: برگشتن از اسلام ، شکستن توبه، حرام خوری، زنا، دزدی و خیانت و مانند آن می داند. او یاد آور می شود که اگر انسان حوادثی را مانند مرگ عزیزان و نزدیکان و غارت مال، آتش سوزی، بیماری، آفت و … قضای خداوند بداند و به آن، رضا بدهد، همه ی آنها رحمت خواهد شد. چنان که خداوند فرمود: و بشر الصابرین . الذین اذا اصابتهم مصیبه قالوا انا الیه راجعون، اولئک علیهم صلوات من ربهم و رحمه و اولئک هم المهتدون ( سوره دوم، ۵۷-۱۵۵) چنان که گفتیم شیخ احمد جام سعی نکرده است تا چون مشایخ دیگر «رحمت» را با جملاتی مغلق و دشوار بیان کند بلکه او بیشتر سعی کرده تا برای آن مصداق ها و مثالهای فراوان و عینی بیاورد تا معنای این اصطلاح در ذهن مردم عادّی و متوسّط روشن تر شود. او با استفاده از حکایت های متعدد تلاش می کند معنای غلطی که از مصیبت و رحمت در ذهن مردم روزگارش جای گرفته، برطرف کند. « اکنون عقلا و علما و مشایخ ما چنین شده اند ! که چنین مصیبت را خیر و برکت نام کرده اند و این دیگر نوع که رحمت است، مصیبت نام کرده اند» ( همان: ۱۰۹) او به شنوندگان و خوانندگان سخن خویش چنین سفارش می کند: « اگر به قول خدای و قول رسول ایمان داری چون کاری پیش آید از محنت و مصیبت، هم آن کن که خدای عزّ وجل فرموده است؛ بگوی:« انا لله و انا الله راجعون» (سوره دوم، ۱۵۶) تا مؤمن به حقیقت باشی و همه ی مصیبت تو، رحمت باشد و همه ی محنت تو رحمت شود» ( همان: ۱۱۰)

روح:

به فتح اول در لغت به معنی راحت، آسایش، صفا، نسیم، بوی خوش و شادی و رحمت است (گوهرین،۱۳۸۰: ۶/۸۰) و به ضمّ اول جان، رحمت و قرآن و نام جبرئیل (ع) است و نیز عبارت از روح انسانی است که مدرک معانی و معلّم علوم ربانی است. اما روح در اصطلاح متصوّفه « لطیفه انسانی مجرد است و در اصطلاح اطبّا، بخار لطیفی است که در قلب به وجود می آید و قابلیّت قوّه ی حیات و نفس و حرکت دارد و آن را در اصطلاح « خود» ( نفس) نامند و دل یا قلب در میان آن دو یعنی « روح و نفس» واقع است که مُدرک کلیّات و جزئیّات است. حکما فرقی میان قلب و روح نمی گذارند و هر دو را نفس ناطقه خوانند» ( سعیدی، ۱۳۸۳: ۳-۳۱۲).

عین القضات در شرح روح کاملا محتاطانه عمل می کند و می گوید: « در شرع رخصت نیست که شرح گویند روح را …و در شرح آن خوض کردن حرام است به طریق التفضیل، اما اگر گویند به طریق مجمل روا بود» (همدانی،۱۳۷۷، ۲/۱۵۳) او در باب تصرّف روح بر بدن و قالب معتقد است که دین تصرّف مانند تصرّف انسان در قلم است اما تصرّف ما بر قلم به اختیار ما وابسته است ولی تصرّف روح در بدن، قهری است نه طبیعی واختیاری.

بررسی فرهنگ تحلیلی موضوعی آثار منثور شیخ احمد جامی
فهرست مطالب

عنوان صفحه

چکیده­ی فارسی

پیش گفتار………………………………………………………………………………………….. ۷-۱

نشانه­های اختصاری………………………………………………………………………………… ۸

فصل اوّل: زندگی و مشرب عرفانی احمد………………………………………………….. ۳۵-۹

یادداشت­ها………………………………………………………………………………………. ۳۸-۳۶

فصل دوم: مدخل­ها …………………………………………………………………………… ۲۷۱-۳۹

ابدال……………………………………………………………………………………………….. ۴۳-۴۰

احسان…………………………………………………………………………………………….. ۴۶-۴۴

اخلاص…………………………………………………………………………………………… ۵۱-۴۷

ادب……………………………………………………………………………………………….. ۵۸-۵۲

بیداری…………………………………………………………………………………………….. ۶۱-۵۹

پیر………………………………………………………………………………………………….. ۶۶-۶۲

تقوی………………………………………………………………………………………………. ۷۰-۶۷

تفویض……………………………………………………………………………………………. ۷۳-۷۱

توبه………………………………………………………………………………………………… ۷۹-۷۴

توحید……………………………………………………………………………………………… ۸۵-۸۰

توفیق………………………………………………………………………………………………. ۸۷-۸۶

توکّل ……………………………………………………………………………………………… ۹۳-۸۸

جذبه………………………………………………………………………………………………. ۹۷-۹۴

حال ……………………………………………………………………………………………… ۱۰۲-۹۸

حرص…………………………………………………………………………………………… ۱۰۶-۱۰۳

حقیقت ………………………………………………………………………………………… ۱۱۰-۱۰۷

حیرت…………………………………………………………………………………………… ۱۱۲-۱۱۱

خانقاه ………………………………………………………………………………………….. ۱۱۶-۱۱۳

خوف……………………………………………………………………………………………. ۱۲۱-۱۱۷

درویش…………………………………………………………………………………………. ۱۲۶-۱۲۲

دنیا ……………………………………………………………………………………………… ۱۳۰-۱۲۷

دولت ………………………………………………………………………………………….. ۱۳۲-۱۳۱

رجا………………………………………………………………………………………………. ۱۳۶-۱۳۳

رحمت………………………………………………………………………………………….. ۱۳۸-۱۳۷

روح……………………………………………………………………………………………… ۱۴۱-۱۳۹

ریاضت…………………………………………………………………………………………. ۱۴۲-۱۴۴

زهد……………………………………………………………………………………………… ۱۵۱-۱۴۵

سرّ (اسرار)…………………………………………………………………………………….. ۱۵۵-۱۵۲

سماع……………………………………………………………………………………………. ۱۶۲-۱۵۶

شریعت……………………………………………………………………………………………… ۱۶۳

شکر……………………………………………………………………………………………… ۱۶۷-۱۶۴

صبر……………………………………………………………………………………………… ۱۷۳-۱۶۸

صوفی……………………………………………………………………………………………….. ۱۷۴

طاعت…………………………………………………………………………………………… ۱۷۷-۱۷۴

طلب…………………………………………………………………………………………….. ۱۸۱-۱۷۸

عشق ……………………………………………………………………………………………. ۱۸۷-۱۸۲

عقل …………………………………………………………………………………………….. ۱۹۰-۱۸۸

علم ……………………………………………………………………………………………… ۱۹۸-۱۹۱

فقر………………………………………………………………………………………………. ۲۰۳-۱۹۹

قناعت…………………………………………………………………………………………… ۲۰۷-۲۰۴

کرامت …………………………………………………………………………………………. ۲۱۴-۲۰۸

کشش……………………………………………………………………………………………….. ۲۱۵

مؤمن…………………………………………………………………………………………….. ۲۱۸-۲۱۵

مجاهدت ………………………………………………………………………………………. ۲۲۲-۲۱۹

محبّت…………………………………………………………………………………………… ۲۲۹-۲۲۳

مرید……………………………………………………………………………………………… ۲۳۵-۲۳۰

معرفت………………………………………………………………………………………….. ۲۴۲-۲۳۶

ناز……………………………………………………………………………………………….. ۲۴۶-۲۴۳

نصیحت ……………………………………………………………………………………….. ۲۴۹-۲۴۷

نفس ……………………………………………………………………………………………. ۲۵۳-۲۵۰

نیاز…………………………………………………………………………………………………… ۲۵۴

وجد ……………………………………………………………………………………………. ۲۵۸-۲۵۴

وقت…………………………………………………………………………………………….. ۲۶۳-۲۵۹

همّت………………………………………………………………………………………………… ۲۶۴

هوی…………………………………………………………………………………………….. ۲۶۶-۲۶۴

یقین……………………………………………………………………………………………… ۲۷۱-۲۶۷

بررسی فرهنگ تحلیلی موضوعی آثار منثور شیخ احمد جامی
فهرست منابع و مآخذ………………………………………………………………………. ۲۷۵-۲۷۲

چکیده­ی انگلیسی