بررسی هنر سفال و سفالگری

پیشگفتار
با توجه به رشته تحصیلی اینجانب که درزمینه سفال گری است و تمام هم و غم خود رابرای آموختن این هنر و صنعت دیرینه فلات ایران قرار داده ام و از هر لحاظ این هنردارای گستردگی فراوان است و مطمئناٌ با انجام یک تحقیق و مطالعه چند کتاب نمی توان حتّی اندکی از این هنر و صنعت را بیان کرد و اینجانب در این تحقیق کوچک سعی کرده ام تا اندازه ی به تمام مطالب اشاره داشته باشم هر چند کوتاه و مختصر امّا در حدّی باشد به کسی که مطالعه می کند این امکان بدهد تا آمادگی ذهنی را در مورد  این هنر به وجود آورد البتّه شایان ذکراست که منظور از شخصی است بدون اطلاعات قبلی ومطالعه شما حضرت عالی برای برآورد موفقّیت این بنده حقیر در انجام این امر است. به امید مقبول واقع شدن این مطلب. در راستای این تحقیق به بازدید از ۲ کارگاه سفال گری پرداخته و مطالبی را جمع آوری کرده ام که البتّه، با دلایلی که در متن بازدید ذکر شده کوتاه مختصر است وسعی کرده ام در متن اصلی مطالب را به گونه ای سلیس تر بیان کنم وپیوستگی مطلب را از دست ندهم و دور از ذهن نیست که کتب خوانده شده بر روی نگارش و بیان مطلب از طرف من بنده تأثیر داشته باتشکر.
 
تعاریف
لغت «سفال» (Pottery) که امروزه به هر مصنوع ساخته شده از هر نوع خاکی هم قابل اطلاق است، از لحاظ فنی عبارت است ازآن دسته از آثار، اشیاء، ظروف و محصولاتی که با «خاک های ثانویه» که شاخص ترین آن «خاک رس» است، ساخته می شود.
واژه «سرامیک» (Ceramic) که مشتق از کلمه «کراموس» (Keramos) یونانی است از لحاظ معنا «لوله ای از گل پخته» را مفهوم می سازد و از نظر فنی عبارت است از کلیه فرآورده هایی که با «خاک های اولیه» که شاخص ترین آن «خاک کائولین» یا «خاک سفید» است، ساخته می شود.
به هر حال سفالگری یکی از قدیمی ترین صنایع بشری است و جالب آن است که بدانیم، سفال در واقع حاصل استفاده از «چهارعنصر» یا «عوامل اربعه» یعنی آب، خاک، باد وآتش است و در تمامی تمدن های شناخته شده جهان، سفال یکی از صنایع، حرفه ها و هنرهای مطرح و سفالگری عرصه ای برای بروز خلاقیت هنری گروهی از صنعتگران و هنرمندان آن بوده است.
امروزه سفال، سرامیک و کاشی، جزیی از دانش وسیع و گسترده سرامیک است و در تمامی کشورهای جهان از پایگاه و منزلت مناسبی برخورداراست.
 
تاریخچه سفال، سرامیک و کاشی در جهان
به اعتقاد برخی از پژوهشگران و به پشتوانه ظروف و نمونه های به دست آمده از کاوش های باستان شناسی، زادگاه سفالگری، ایران بوده و از این کشور به دیگر نقاط جهان راه یافته است. نمونه های به دست آمده توسط «رمان گیرشمن» – باستان شناس معروع فرانسوی- در حفریات بختیاری که مربوط به ده هزار سال ق.م. است قدمت سفالگری در کشورمان را مشخص می سازد. اشیاء مذکور تماماٌ بدون استفاده از چرخ سفالگری ساخته شده و بررسی ها نشان می دهد که در آن زمان، سفال سازان از کوره پخت سفال نیز بی اطلاع بوده اند و احتمالاً ظروف گلین تولیدی را کنار همان آتشی که برای پخت گوشت شکار مهیا می کردند، می پختند. به هر حال سفال، سرامیک و کاشی که امروزه یکی از مصالح ضروری ساختمان نیز می باشد، از هزاران سال پیش به صورت ابتدایی وحتی بدون استفاده از کوره پخت تهیه می شده است.
در ۶۰۰۰سال ق.م. نخستین نشانه پیدایش کوره پخت در سفال سازی دیده می شود چرا که، ظروف سفالینی که از آن دوره باقیمانده تا حدودی «آتش خوار»است.
چرخ سفالگری هم یکی از قدیمی ترین ماشین هایی است که بشر شناخته است و آثار و مدارک نشان می دهد، اولین چرخ سفالگری در مصر باستان ساخته شده است. قدمت چرخ سفالگری چینی نیزبه چندین هزار سال پیش می رسد. چنان که ایرانی ها و یونانیان نیز چرخ سفالگری را قبل از میلاد مورد استفاده قرار می دادند.
در روزگاران گذشته، سفال، سرامیک وکاشی بیشتر برای تزیین معابد، آرامگاه ها، خانه ها، پیاده روها، کلیساها وشهرها به کار برده می شد. مقبره «ملکه سبا» در شهر«اور» (Aure) از شهرهای سومر با سفالینه ها و سرامیک هایی به شکل برگ که با طلا و صدف زینت یافته بود، ساخته شده است و از نخستین ثراره ق. م. تا سده شانزدهم میلادی در مکزیک باستان و آمریکایی مرکزی، این نوع سفال وسرامیک تزیینی در سطح مجسمه ها، زینت آلات و جواهرات با تکه هایی از طلا ونقره به کار برده   می شده است.

منابع و مواخذ :
عنوان کتاب     نام و نام خانوادگی نویسنده     سال نشر     نام انتشارات
فن و هنر سفالگری     فائق توحیدی     تابستان ۸۴     سازمان مطالعه و تدوین کتب
            علوم انسانی
سفال و سرامیک سازی     دکتر حسین یاوری     پاییز ۸۴     ایران شناسی
لعابهاوپوششهای شیشه‌ای     ریچارد اپلر – داگلاس اپلر    1382     نشر دانش‌ایران –
   انجمن تولیدکنندگان کاشی ‌و سرامیک ایران