آشنایی با هنر اصیل ایرانی سفالگری و بررسی نقوش روی سفال

مقدمه

موقعیت جغرافیایی ایران بگونه ای است که همواره مورد سکونت انسانها از هزاران سال پیش از تاریخ قرار گرفته است. نجد ایران مثلثی است بین دو فرورفتگی خلیج فارس در جنوب و دریای خزر در شمال. کوههای مغرب یا سلسله زاگراس از شمال غربی به جنوب شرقی امتداد یافته است و سلسله جبال البرز در قسمت شمالی مثلث مذکور قرار گرفته است.
به شهادت تاریخ و گواهی باستانشناسانی که از سالها قبل از این، در مناطق مختلف و بر روی آثار بجای مانده از ایران باستان کند و کاو می کردند نجدایران از جمله اولیه نواحی سکونت بشر اولیه بوده است. در قسمت داخلی نجد ایران از جمله مناطقی که مورد سکونت قرار گرفته است دشت پهناور خوزستان یا سوزیانای  قدیم است این دشت که در قسمت جنوب غربی قرار گرفته است همان امتداد دشت بین النهرین است.
تحقیقات باستانشناسی نشان داده است که انسان عهد حجر که تازه از کوه فرود آمده و در دشت سکونت گزیده بود بر روی مسیر کمانی شکل اطراف کویر نمک واقع در مرکز ایران ساکن شد. (هزاره پنجم ق.م) از جمله قرارگاههای انسانی بر روی این مسیر سیلک کاشان، قم، ساوه، ری و دامغان است.
بشر اولیه تا زمانی که یکجا نشینی را آغاز نکرد نتوانست به طور مطلوب از صنایع مختلف از جمله سفالگری، کشاورزی، دامداری و غیره بهره لازم را ببرد. اگرچه باستانشناسان، قدیمی ترین ظروف گلی حرارت دیده را به هشت هزار ق.م نسبت می‌دهند و نمونه آن در غار کمربند در نزدیکی بهشهر بدست آمده لیکن سفالهای این دوره ضخیم، کم پخت، شکننده، خشن، قهوه ای رنگ و بدون نقش است و در آن مقدار زیادی علف به عنوان شاموت  بکار رفته است و این نشاندهنده آن است که سفال در این سالها در مرحله ابتدایی پیشرفت خود بوده است و احتمالاً مدت زمان زیادی از استفاده پوسته کاسه ای گیاهان و قطعات سنگی با سطح مقعر به عنوان ظرف نگذشته بوده است.
در مرحله بعد با گذشت زمان و تشکیل دهکده ها و پیشرفت صنایع مختلف بخصوص سفالگری، ظروف سفالی ظریفتر، با ضخامت کمتر و با درجه حرارت بالاتر پخته شدند و کم کم نقوش مختلف با تکامل تدریجی خود بر روی ظروف بکار گرفته شد که این تکامل تدریجی را با بررسی لایه های مختلف تپه های سیلک کاشان، شوش و سایر نقاط می توان مشاهده کرد.

منابع و مآخذ

۱- سفال ایران از دوران پیش از تاریخ تا عصر حاضر، لیلا رفیعی، انتشارات یساولی، ۱۳۷۷.
۲- سفال و سفالگری در ایران از ابتدای نوسنگی تا دوران معاصر، سیف الله کامبخش فرد، انتشارات ققنوس.
۳- تاریخ صنایع ایران، دکتر ج، کریستی ویلسن، ترجمه عبدالله فریار، انتشارات فرهنگسرا.
۴- نقوش زینتی در ایران زمین، جلیل ضیاءپور، انتشارات اداره کل نگارش وزارت فرهنگ و هنر، ۱۳۵۳.
۵- ایران از آغاز تا اسلام، رومن گیرشمن، ترجمه محمدمعین، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۳۶.
۶- شاهکارهای هنر ایران، آرتور اپهام پوپ، اقتباس و نگارش دکتر پرویز ناتل خانلری، موسسه انتشارات فرانکلین.
۷- فصلنامه هنر، شماره ۲۸، بهار ۱۳۷۴.
۸- نقوش برجسته ایلامی، دکتر محمد رحیم صراف، انتشارت جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران، ۱۳۷۲.
۹- دایره المعارف فارسی، دکتر غلامحسین مصاحب، انتشارات فرانکلین، ۱۳۴۵.
۱۰- فن و هنر سفالگری، فائق توحیدی، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، ۱۳۷۹.
۱۱- تاریخ هنر ایران و جهان، فرهاد گشایش، انتشارات عفاف، ۱۳۷۸.