تعیین موضع قانون گذار ایران، در خصوص رکن مادی قتل عمد

فهرست مطالب
مقدمه    1
کلیات    6
         الف- اهمیت رکن مادی    6
        ب- ماهیت و اجزای تشکیل دهنده رکن مادّی    10
فصل اول: رفتار مرتکب در قتل عمد    18
  مبحث اول: اشکال تحقق رفتار در قتل عمد    21
      گفتار اول: فعل و ترک فعل    21
         1- فعل    22
         2- ترک فعل    29
     گفتار دوم: فعل ناشی از ترک فعل    38
       1- مفهوم فعل ناشی از ترک فعل و موضع دکترین حقوقی    38
       2- تحقق یا عدم تحقق قتل عمد از طریق فعل ناشی از ترک فعل    40
     گفتار سوم: عمل مادی یا غیر مادی    44
      1- عمل مادی    44
      2- عمل غیر مادی    45
      3- سحر(جادو)    52
  مبحث دوم: انواع مداخله در رفتار    56
     گفتار اول: طرق مداخله در رفتار به طور انفرادی    56
       1- مباشرت    57
       2- تسبیب    57
        2-1- تسبیب و مباشرت در فقه    58
    گفتار دوم: طرق مداخله در رفتار به نحو اشتراک    65
      1- ماهیت و شرایط شرکت در قتل عمد    66
     2- اشکال شرکت در قتل عمد    75
        2-1- شرکت در قتل عمد توسط مباشران    75
       2-2- شرکت در قتل توسط مسببان    76
      2-3- اجتماع مسبب و مباشر    77
      2-4- شرکت فاعل و تارک فعل    77
فصل دوم: شرایط و اوضاع و احوال    78
  مبحث اول: وجود انسان زنده دیگر    81
      گفتار اول: آغاز حیات    83
          1- حیات در کتب لغت    84
         2- سقط جنین    84
            2-1- مرحله قبل از ولوج روح    85
           2-2- مرحله بعد از ولوج روح    85
     گفتار دوم: بچه کشی    93
 مبحث دوم: محقون الدم بودن قربانی    97
    گفتار اول: مهدور الدم بودن مطلق    103
         1- سابُّ النبی    103
         2- کافر حربی    104
   گفتار دوم: مهدور الدم بودن نسبی    105
      1- قتل مستحق قصاص    106
     2- قتل در مقام دفاع    106
     3- قتل محارب و باغی    108
     4- قتل زوجه و اجنبی در حال زنا    109
    5- زانی محصن و لائط    110
    6- مرتد    112
فصل سوم: نتیجه و رابطه علیت    125
  مبحث اول: نتیجه    127
      گفتار اول: انواع مرگ    128
           1- مرگ حقیقی    128
           2- نزع    128
           3- مرگ ظاهری    129
           4- کما    130
           5- مرگ مغزی    131
   گفتار دوم: معیار خاتمه حیات    131
        1- معیار توقف اعمال تنفسی    132
       2- معیار مرگ مغزی    133
 مبحث دوم: رابطه علیت    140
   گفتار اول: ننظریه های رایج برای احراز رابطه علیت    145
       1- نظریه شرط ضروری    145
       2- نظریه شرط متعارف    149
       3- نظریه ضمان سبب اقوی    151
       4- نظریه سبب متأخر در وجود    152
      5- نظریه ضمان سبب مقدم در تأثیر    154
  گفتار دوم: تئوری علت مداخله گر    155
      1- عوامل مداخله گر مستقل    158
        1-1- اشخاص ثالث    158
        1-2- درمان پزشکی     159
       1-3- رفتار قربانی    160
       1-4- قوه قاهره    162
نتیجه گیری و پیشنهاد    164
   
مقدمه:
فکر تحقیق پیرامون رکن مادی قتل عمد بعنوان موضوع پایان نامه کارشناسی ارشد ابتدا از سوی استاد محترم راهنما به دانشجویان دوره ی کارشناسی ارشد پیشنهاد شد، نگارنده با توجه به سوالات و ابهاماتی که از درس حقوق جزای اختصاصی یک در مقطع کارشناسی نسبت به موضوع داشتم، شرایط را مهیا دیدم تا ضمن برخورداری از راهنمایی ها و ارشادات دو تن از اساتید ممتاز این حوزه سعی در حل ابهامات ذهنی خویش داشته باشم.
اهمیت حقوق جزای عمومی بلحاظ بیان مسایل عمومی و بنیاد دینی که در بطن خود دارد و انتخاب یکی از چالش برانگیزترین عناوین این حوزه، رکن مادی، و امتزاج آن با مسائل مطرح شده در حوزه حقوق کیفری اختصاصی، قتل عمد، حساسیت و سختی چنین موضوعی را نشان می دهد. نگارنده سختی کار را به جان خرید و در قالب تکلیفی دانشجویی تلاش کرد تا در حد توان یک دانشجوی کارشناسی ارشد، مطالعاتی را در این حوزه انجام دهد.
امتزاج رکن مادی به همراه قتل عمد، در واقع یکی از چالش برانگیزترین حوزه های موجود در رشته ی علوم جنائی از باب سوالات مطرح شده است. بررسی عناصر تشکیل دهنده ی رکن مادی و ابهاماتی که در این زمینه وجود دارد، نیاز به مطالعه ی گسترده را ایجاب می کند.
قتل عمد نه تنها از نظر موضوع، که سلب حیات ازیک انسان زنده است، مهم می باشد. بلکه از نظر عکس العمل شدیدی که وقوع آن در هیات اجتماع به وجود می آورد دارای اهمیت خاصی است. این اهمیت نه تنها در جوامع فعلی، که با دیدن روزنامه و مجلات مختلف بخش اعظم صفحات حوادث اختصاص به بیان همراه با شرح و تفصیل جنایتهای دلخراش و وقایعی که در روز محاکمه اختصاص داده شده است، بلکه در جوامع گذشته نیز مورد توجه بوده است؛ و سنگین ترین مجازات را، که همان اعدام است، دربرداشته است. مثلا در مصر قدیم کلیه قاتلان حتی آنان که با امکان مساعدت با مقتول از یاری وی خودداری کرده و بطور غیر مستقیم سبب قتل   
می شده اند به مجازات اعدام محکوم می گردیدند.
در کنار آنچه که بدان اشاره شد؛ اهمیت لزوم رکن مادی جرم با توجه به نقشی که در ادله ی اثبات کیفری دارد، توجه به رکن مادی قتل عمد را نشان می دهد.
از سوی دیگر علوم جنائی به لحاظ ارتباط مستقیم با اساسی ترین حقوق و آزادیهای مردم، در میان سایر رشته های حقوق، جایگاه کاملا متمایزی دارد. پویائی حقوق کیفری با هدف اجرای عدالت، مستلزم بهره مندی این رشته از حقوق از تجارب سایر کشورها را ایجاب می کند. بدیهی است که هر جامعه ای متناسب با دید غالب خود به پدیده جرم توجه می کند و از لوازم مختلفی جهت بررسی و مطالعه ی آن سود می جوید. لذا توجه به تجارب دیگران لازمه حفظ پویائی و بالندگی حقوق کیفری است. این امر لزوم مطالعه ی تطبیقی را در حقوق کیفری به خوبی نشان می دهد. پروفسور بوآبه در این زمینه بیان می دارد:«حقوق تطبیقی مانند نورافکنی است که از خارج بنای حقوق داخلی را روشن و ریزه کاریهای آن را مجسم می سازد». به همین جهت در این تحقیق یکی از مهمترین جرایمی که در کشورهای مختلف نسبت به آن عکس العمل شدیدی وجود دارد انتخاب شده و قسمت مهمی از ارکان تشکیل دهنده ی آن، رکن مادی، با نگاهی تطبیقی در حقوق انگلیس به عنوان یکی از کشورهای پیشرفته در زمینه ی علوم جنائی مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است.
توجه به این امر ضروری است که رکن مادی در قتل عمد و غیر عمد یکی است و آنچه که باعث تمایز این دو جرم از هم می شود رکن معنوی متفاوت است. بنابراین اگر در مواردی در این تحقیق از واژه قتل استفاده شده است ناشی از یکسان بودن رکن مادی در جرایم سالب تمامیت جسمانی می باشد.

۱. اهداف تحقیق:
در مقایسه با سایر نظام های حقوقی دنیا که معمولا مجازات حبس ابد را بعنوان مجازات قتل عمد مورد توجه قرار داده اند. حقوق ایران به تبعیت از مبنای دینی و فقهی به قصاص قاتل عمد حکم داده است. هدفی که از انتخاب این موضوع مورد توجه بوده است مطالعه ی تطبیقی فرآیند شکل گیری مادی قتل در دو حوزه حقوقی متفاوت می باشد.
این تفاوت هم از حیث مجازات مورد توجه بوه و هم از حیث این امر که در حقوق انگلیس رویه قضائی و عرف نقش اساسی در پویائی و بالندگی حقوق دارد. برخلاف حقوق ایران که مبتنی بر حقوق نوشته است و رویه قضایی، بعنوان قانون گذاری خرد، نقش کم رنگی در تحولات حقوقی ایفا می کند. آنچه که در نظام حقوقی ایران اهمیت فراوان دارد متون خشک قانونی است. بطور کلی هدف اساسی از این تحقیق اولاً واکاوی رکن مادی قتل و سپس بررسی تفاوت و شباهت های موجود در این زمینه در حقوق ایران و انگلیس می باشد.
۲- سؤالات تحقیق:
مهمترین سؤالاتی که این پژوهش در راستای پاسخگویی بدان تدوین شده است،عبارتند از؛
۱- آیا می توان رکن مادی قتل عمد را دارای عناصری دانست؟ یا آنکه رکن مادی صرفاً رفتار مرتکب را شامل می شود؟
۲- آیا رفتار در قتل عمد، صرفاً شامل فعل می باشد یا ترک فعل را نیز می توان باعث آن دانست؟
۳- ماهیت رفتار در قتل عمد چیست؟آیا هر رفتاری به عنوان رکن مادی قتل عمد قابلیت طرح دارد؟آیا می توان وصف غیر مادی را برای تحقق قتل عمد در نظر گرفت؟
۴- انسان به عنوان موضوع قتل عمد، دارای چه ویژگی ها و خصوصیاتی می باشد؟
۵- مرگ، به عنوان نتیجه قتل عمد، از چه زمانی تحقق می یابد؟وچگونه می توان در زمانی که عوامل متعددی در تحقق آن نقش دارند، انتساب نتیجه را مشخص کرد؟
۳. قلمرو تحقیق:
در این تحقیق سعی گردیده است برای تعیین موضع قانون گذار ایران، در خصوص رکن مادی قتل عمد علاوه بر قوانین موجود، آرای شعب دیوان عالی کشور، دکترین حقوقی نیز مورد توجه قرار گیرد. در مباحث تطبیقی نیز سعی شده است با مراجعه مستقیم به کتب انگلیسی به بررسی موضوع تحقیق حاضر پرداخته شود. رویه های قضایی انگلیس را نیز با ذکر آرائی مورد توجه قرار داده شده است.
۴. پیشینه ی پژوهش:
در بین تمام کتب، مقالات و پایان نامه هایی که در زمینه قتل عمد به بررسی پرداخته؛ وجود مطالب مشابه با موضوعات تحقیق ملاحظه می گردد. در مواردی نیز بررسی قتل عمد بعنوان موضوع چند پایان نامه مورد توجه بوده است. اما بررسی و توصیف رکن مادی قتل عمد، آنچنان که در این پژوهش بیان شده است ،پایان نامه یا مقاله ای مشاهده نگردیده است. لازم است اشاره شود که در خصوص رکن مادی جرم و رابطه علیت دو رساله دکتری در دانشکده ی حقوق دانشگاه شهید بهشتی مورد توجه محقق حاضر بوده است.
۵. روش پژوهش:
شیوه انجام پژوهش پیش رو به صورت تحلیلی و توصیفی است که با تحقیق کتابخانه‌ای به فیش برداری و جمع آوری مطالب مورد نیاز پرداخته شده است. در مواردی نیز مراجعه حضوری به دادگاه کیفری استان تهران و مصاحبه با برخی از قضات با تجربه انجام شده است.
فهرست منابع
قرآن کریم
الف- منابع فارسی
الف- ۱- کتب:
۱.    آزمایش،علی.(۱۳۷۷).تقریرات حقوق جزای عمومی،دوره کارشناسی ارشد،جزوه پلی کپی دانشگاه تهران.
۲.    آقائی نیا ،حسین.(۱۳۸۷).تقریرات حقوق جزای عمومی،دوره کارشناسی ارشد،دانشکده علوم قضایی.
۳.    آقائی نیا،حسین.(۱۳۸۴).جرایم علیه اشخاص،تهران:میزان.
۴.    اردبیلی، محمد علی.(۱۳۸۵).حقوق جزای عمومی،جلد ۱،تهران:میزان.
۵.    استفانی،گاتسون و دیگران.(۱۳۷۷).حقوق جزای عمومی،جلد اول،ترجمه حسن دادبان،تهران:انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
۶.    اسکندری،عبدالصاحب.(۱۳۸۰).تأثیر فعل غیر مادی در ماهیت قتل،پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشکده حقوق داشگاه شهید بهشتی.
۷.    اصفهانی،راغب.(بی تا).مفردات الفاظ قرآن،جلد اول،ترجمه سید غلامرضا خسروی حسینی،تهران:کتابفروشی مرتضوی.
۸.    باهری،محمد.(۱۳۸۱).نگرشی بر حقوق جزای عمومی،تهران:رهام.
۹.    براندون،استیو.(۱۳۷۶).مروری بر حقوق انگلستان،ترجمه حسین میر محمد صادقی،تهران:نشر حقوقدان.
۱۰.    پاد،ابراهیم.(۱۳۸۵).حقوق کیفری اختصاصی،تهران:دانشور.
۱۱.    پرادل،ژان.(۱۳۸۶).جرایم علیه اشخاص،ترجمه مجید ادیب،تهران:میزان.
۱۲.    تیبیت، مارک.(۱۳۸۴).فلسفه حقوق،ترجمه حسن رضایی خاوری،مشهد:دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
۱۳.    جبران،مسعود.(۱۳۸۳).فرهنگ الرائد،جلد اول،ترجمه رضا ترابی نژاد،تهران:به نشر.
۱۴.    حائری شاه باغ.(بی تا).شرح قانون مجازات عمومی،تهران:بی نا.
۱۵.    حبیبی،حسن.(۱۳۸۰).مرگ و پیوند اعضا از دیدگاه فقه و حقوق،جلد اول،قم:بوستان کتاب.
۱۶.    حسنی،محمود نجیب.(۱۳۸۵).رابطه سببیت در حقوق کیفری،ترجمه سید علی عباس نیای زارع،مشهد:دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
۱۷.    حسینی، سید محمد.(۱۳۸۳).سیاست جنایی در اسلام و جمهوری اسلامی ایران،تهران:سمت.
۱۸.    خدابخشی،عبدالله.(۱۳۸۴).استقلال و پیوند حقوق مدنی و کیفری،تهران:فکرسازان.
۱۹.    خمینی،روح الله.(۱۳۸۶).تحریر الوسیله،ترجمه محمد باقر موسوی همدانی،جلد چهارم،قم:مؤسسه انتشارات دارالعلم.
۲۰.    دورکیم،امیل.(۱۳۸۱).درباره تقسیم کار اجتماعی،ترجمه باقر پرهام،چاپ دوم،تهران:نشر مرکز.
۲۱.    رزم ساز،بابک.(۱۳۷۹).بررسی فقهی و حقوقی سقط جنین،تهران:خط سوم.
۲۲.    رضایی،حسن.(۱۳۸۲). نقش مقتضیات زمان و مکان در نظام کیفری اسلام.تهران:مروج.
۲۳.    رومیانی،محمد.(۱۳۸۷).بررسی تطبیقی ترک فعل به عنوان عنصر مادی  قتل در حقوق ایران و انگلیس،پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشکده حقوق دانشگاه آزاد اسلامی.
۲۴.    سپهوند،امیرخان.(۱۳۸۶).جرایم علیه اشخاص،تهران:مجد.
۲۵.    شامبیاتی،هوشنگ.(۱۳۷۴).حقوق کیفری اختصاصی،جلد اول،تهران:ویستار.
۲۶.    شاهرودی،سید محمود.(۱۳۷۸).بایسته های فقه جزا،تهران:میزان.
۲۷.    شکری،رضا و سیروس،قادر.(۱۳۸۴).قانون مجازات اسلامی در نظم کنونی،چاپ چهارم،تهران:مهاجر.
۲۸.    شهید ثانی.(۱۳۸۴).شرح لمعه،ترجمه علی شیروانی،چاپ چهارم،قم:دارالعلم.
۲۹.    صادقی،محمد هادی.(۱۳۸۳).جرایم علیه اشخاص،چاپ هفتم،تهران:میزان.
۳۰.    صالحی، محمد خلیل.(۱۳۸۶).بررسی رکن مادی جرم.رساله دکتری دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی.
۳۱.    صانعی، پرویز.(۱۳۸۲).حقوق جزای عمومی(تک جلدی)،تهران:طرح نو.
۳۲.    طاهری نسب،سید یزدالله.(۱۳۸۶).مطالعه تطبیقی رابطه علیت در حقوق کیفری ایران و انگلیس،رساله دکتری دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی.
۳۳.    طباطبایی،محمد حسین.(بی تا).تفسیر المیزان،جلد پنجم،قم:جامعه مدرسین.
۳۴.    عوده،عبد القادر.(۱۳۷۳).حقوق جزای اسلامی،جلد دوم،تهران:میزان.
۳۵.    فلچر،جورج پی.(۱۳۸۴).مفاهیم بنیادین حقوق کیفری،ترجمه سید مهدی سید زاده ثانی.مشهد:دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
۳۶.    فیض، رضا.(۱۳۷۹).مقارنه و تطبیق در حقوق جزای اسلام،چاپ پنجم،تهران:سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
۳۷.    قبله ای خویی،خلیل.(۱۳۸۰).قواعد فقه بخش جزا،تهران:سمت.
۳۸.    قرائتی،حسین.(۱۳۸۳).تفسیر نور،جلد هشتم،تهران:مرکز فرهنگی درسهایی از قران.
۳۹.    قضایی،صمد.(۱۳۶۸).پزشکی قانونی،تهران:دانشگاه تهران.
۴۰.    قیاسی،جلال الدین.(۱۳۷۵).تسبیب در قوانین کیفری،قم:مدین.
۴۱.    کلارکسون ،سی ام.(۱۳۷۱).تحلیل مبانی حقوق جزا،ترجمه حسین میرمحمد صادقی،تهران:معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی شهید بهشتی.
۴۲.    گارو،رنه.(بی تا). مطالعات نظری و عملی در حقوق جزا، ترجمه سید ضیاءالدین نقابت،تهران.
۴۳.    گرجی، ابوالقاسم.(۱۳۸۵).حدود،تعزیرات و قصاص،چاپ دوم،تهران:مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران.
۴۴.    گلدوزیان،ایرج.(۱۳۸۳).حقوق جزای اختصاصی ،چاپ دهم،تهران:انتشارات دانشگاه تهران.
۴۵.    گلدوزیان،ایرج.(۱۳۸۶).بایسته های حقوق جزای عمومی،چاپ چهاردهم،تهران:میزان.
۴۶.    گودرزی،فرامرز.(۱۳۷۷).پزشکی قانونی،جلد اول،مشهد:گوتنبرگ.
۴۷.    گودرزی،فرامرز.کیانی،مهرزاد.(۱۳۸۴).پزشکی قانونی برای دانشجویان حقوق،تهران:سمت.
۴۸.    محسنی،مرتضی.(۱۳۷۵). دوره حقوق جزای عمومی،جلد دوم،تهران:گنج دانش.
۴۹.    محمدی، ابوالحسن.(۱۳۷۴).حقوق کیفری اسلام،ترجمه شرایع الاسلام محقق حلی و مسالک الافهام شهید ثانی،تهران:مرکز نشر دانشگاهی.
۵۰.    مذاکرات وآرای هیأت عمومی دیوان عالی کشور.(۱۳۸۲).جلدهای۱و ۹،تهران:اداره وحدت رویه دیوان عالی کشور.
۵۱.    مرعشی شوشتری،محمد حسن(۱۳۷۹).دیدگاههای نو در حقوق کیفری اسلام،جلد دوم،تهران:میزان.
۵۲.    معین، محمد.(۱۳۸۴).فرهنگ فارسی،چاپ دوم،تهران:راه رشد.
۵۳.    میر محمد صادقی،سید حسین.(۱۳۸۵).جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی،تهران:میزان.
۵۴.    میرمحمد صادقی،حسین.(۱۳۸۶).جرایم علیه اشخاص،تهران:میزان.
۵۵.    میرمحمد صادقی،سید حسین.(۱۳۸۰). تقریرات حقوق جزای عمومی،جزوه پلی کپی دانشگاه امام صادق(ع).
۵۶.    نوربها،رضا.(۱۳۸۷).حقوق جزای عمومی،چاپ بیست و یکم،تهران:گنج دانش.
الف- ۲- مقالات:
۱.    آقابابایی،حسین.(۱۳۷۹).قتل به اعتقاد مهدورالدم بودن،فقه اهل بیت،شماره ۲۲.
۲.    اردبیلی،محمد علی.(     ).سقط جنین در بارداری ناشی از عنف،مجله تحقیقات حقوقی،دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی.
۳.    امامی،مسعود.( ۱۳۸۶).قصاص در سقط عمدی جنین،مجله فقه،شماره ۵۳ پاییز.
۴.    جباری،علی.(۱۳۳۳).توسعه همیشگی قوانین جزایی در مجله کانون وکلا،شماره ۳۷،فروردین و اردیبهشت.
۵.    حسینی،سیدابوالقاسم.(۱۳۸۷).بررسی ابعاد حیات در طول زندگی جنینی،فصلنامه الهیات و حقوق،شماره۲۷.بهار.
۶.    فیض،رضا.(۱۳۸۲).مفهوم کیفر در عرفان ابن عربی،فصلنامه الهیات و حقوق،شماره ۹و۱۰،پاییز و زمستان.
۷.    قپانچی،حسام.(۱۳۸۱).بررسی تطبیقی عنصرفعل درقتل عمد.درنشریه الهیات مشهد.شماره۵۷
۸.    کلانتری،کیومرث.(۱۳۸۳).مجموعه مقالات در تجلیل از دکتر آشوری،عدالت کیفری خصوصی در نظام کیفری ایران،تهران:سمت.
۹.    میرمحمد صادقی،حسین.(۱۳۸۴).مطالعه تطبیقی ترک فعل به عنوان عنصر مادی جرایم علی اشخاص در مجله تحقیقات حقوقی،شماره ۴۳.
ب- منابع عربی
۱.    الجزیری،عبدالرحمن.(     ).الفقه علی مذاهب الاربعه،جلد پنج.
۲.    حسنی،محمود نجیب.(۱۹۹۲).شرح العقوبات اللبنانی،قسم العام،قاهره:دار النهضه العربی.
۳.    الحسنی،هاشم معروف.(۱۴۰۷).المسئولیه الجزائیه فی فقه الجعفریه،بیروت:دار المعارف للمطبوعات.
۴.    حسینی الشیرازی،سید محمد.(۱۴۰۹).الفقه،الطبع الثانیه،الجزء التاسع و ثمانون،بیروت:دارالعلم.
۵.    خویی، ابوالقاسم.(۱۴۲۸).مبانی تکمله المنهاج،مجلد الثانی،قم:مؤسسه الاحیاء الآثار الامام الخویی.
۶.    شهید اول.(۱۴۱۴).الدرس الشرعیه،الجلد الاول،قم:مؤسسه نشر اسلامی.
۷.    طریحی،فخرالدین.(۱۳۹۵).مجمع البحرین،جلد اول،تهران:مکتب المرتضویه.
۸.    فاضل لنکرانی،محمد.(۱۴۲۷).تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله؛القصاص،طبعه الثالثه،قم:المرکز الفقه الائمه الاطهار.
۹.    مروارید،علی اصغر.(۱۴۱۰).سلسله الینابیع الفقهیه،الحدود،بیروت:مؤسسه فقه الشرعیه.
۱۰.    مکارم شیرازی،ناصر.(۱۴۱۸).انوار الفقاهه،کتاب الحدود و التعزیرات،الجلد الاول،قم:مدرسه علی ابن ابیطالب.
۱۱.    نجفی،محمد حسن.(بی تا).جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام،الجزء ،بیروت،دارالاحیاء الترات العربی.
۱۲.    نجفی،محمد حسن.(بی تا).جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام،الجزء الثالث الاربعون،بیروت،دارالاحیاء الترات العربی.
۱۳.    نجفی،محمد حسن.(بی تا).جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام،الجزء الثانی الاربعون،بیروت،دارالاحیاء الترات العربی.
ج- منابع لاتین:
۱- Ashworth,A.Principles of Criminal Law(Oxford University Press.  th ed. 1992)
۲- Clarkson,C.M.V.Understanding Criminal Law(London:Sweet & Maxwell,2005)
۳- Childs,Penny.Nutcases Criminal Law(London:Sweet & Maxwell,2005)
۴-Elliot, Catherine and Franc Quinn Criminal Law(London:Longman 4th ed 2002)
۵-Herring,Jonathan. Criminal Law(London:palgrave macmillan,2002)
۶-Jefferson,Michael. Criminal Law(London: Longman 5th ed 2001)
۷-Norman, Baird. Criminal Law(New York:Routledge.Cavendish, 6th ed,2007)
۸- Smith, J.C and Hogan, B. Criminal Law(Oxford University Press.  th ed)