بررسی ضمانت اجرای تخلف از شرط ترک فعل حقوقی

مقدمه
از مباحث مهمی که در قانون مدنی فصل چهارمِ (شروط در ضمن عقد) بابِ عقود و تعهدات مطرح شده، بحث اقسام شروط واحکام آنهاست. از آنجا که شرط،جزئی از قرار داد است لزوم وفای به کل عقد،شامل آن نیز می شود از این رو این پرسش مطرح می شود که چه ضمانت اجرایی برای امتناع از انجام مفاد شروط وجود دارد بنابراین جهت تبیین سوال اصلی این مقاله، نمای کلی از اقسام واحکام شروط مطرح می گردد[۲] و سپس به تشریح پرسش اصلی این نوشتار می پردازیم.
شروط در ضمن عقد بر سه قسم می باشند: شرط صفت، شرط نتیجه، شرط فعل. در شرط صفت وجود وصف خاصی در دو عوض یا یکی از آن دو در ضمن عقد شرط می شود لذا شرط صفت همواره به وجود صفتی در موضوع معامله مربوط است نه ایجاد آن ،بنابراین شرط صفت الزام پذیر نیست،در نتیجه اثر تخلف از آن تنها خیار فسخ است نه الزام مشروط علیه به ایجاد آن صفت خاص. (ماده ۲۳۵ ق.م)
در شرط نتیجه، تحقق اثر یک عمل حقوقی اعم از آنکه آن عمل عقد باشد یا ایقاع،شرط می گردد در این شرط هم نمی توان مشروط علیه را به انجام آن الزام نمود زیرادر صورت وجود شرایط لازم، شرط نتیجه با تحقق عقد حاصل می شود ودر صورت عدم اجتماع شرایط مزبور، شرط مذکور محقق نمی شود. پس مشروط له نمی تواند به جا آوردن مفاد شرط را از مشروط علیه مطالبه نماید زیرا انجام دادن عملی به عهده مشروط علیه نبوده است در نتیجه اثر تخلف شرط برای مشروط له فقط حق فسخ معامله اصلی است.

منابع:
۱-   آل بحرالعلوم ، محمد ، بلقه الفقهیه، ج۱، مکتبه الصادق، ۱۴۲۰ه ق.
۲-   امامی ، سید حسن، حقوق مدنی ، ج۱، کتاب فروشی اسلامی ،۱۳۷۷.
۳-   امیری قائم مقامی ، عبدالمجید، حقوق تعهدات، ج۲، نشر میزان ،۱۳۷۸.
۴-   انصاری ، شیخ مرتضی ، حقوق مدنی ، ج۵، الهادی ،۱۴۲۰ هـ ق.
۵-   بجنوردی ، سید حسن ، القواعد الفقهیه ، ج۳ ، اسماعیلیان ،۱۳۷۱.
۶-   حکیم، محسن، مستمسک عروه الوثقی، ج ۴، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۱هـ ق.
۷-   خویی، ابوالقاسم، منهاج الصالحین، ج ۲، مدینه العلم، ۱۴۱۰ هـ ق.
۸-   روحانی، سید محمد صادق، فقه الصادق، ج ۱۹، بی تا.
۹-   روحانی، محمد، المرتقی الی الفقه الارقی، ج۱، دارالجلی، ۱۴۲۰ هـ ق.
۱۰-    شریعت اصفهانی، فتح الله بن محمد جواد، نخبه الازهار، العلمیه، ۱۳۹۸ هـ ق.
۱۱-    کاتوزیان، ناصر، عقود معین، ج ۴، انتشار، ۱۳۷۶.
۱۲-    کاتوزیان، ناصر، قواعد عمومی قراردادها، ج ۳، انتشار، ۱۳۷۶.
۱۳-    محقق اصفهانی، محمد جواد، رساله فی تحقیق الحق و الحکم ، حاشیه مکاسب، ج۱، بی جا، بی تا.
۱۴-    محقق داماد، سید مصطفی، قواعد فقه،  سمت، ۱۳۷۶.
۱۵-    محقق نائینی، محمدحسین،منیه الطالب، ج۳، انتشارات جامعه المدرسین،۱۴۲۱ هـ ق.
۱۶-    محقق یزدی طباطبایی، محمد کاظم بن عبدالعظیم، حاشیه مکاسب،بی جا، بی تا.
۱۷-    نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، ج ۲۷، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۷.