بررسی عوامل موثر در پیشرفت تحصیلی

چکیده
به منظور بررسی سبک اسناد و پیشرفت تحصیلی در دختران و پسران سال سوم دبیرستان ابعاد سه گانه اسناد شامل بعد مکان کنترل (درونی در مقابل بیرونی)، بعد ثبات (پایدار در مقابل ناپایدار) و بعد کلیت (کلی در مقابل جزئی) در دو موقعیت شکست و موفقیت در ۱۲۰ نفر دانش آموز از طریق پرسشنامه سبک اسنادی (ASQ) مورد بررسی قرار گرفتند. نمرات بدست آمده از طریق این پرسشنامه با روش تحلیل واریانس تک متغیره و چند متغیره و رگرسیون مورد تحلیل قرار گرفت نتایج نشان داد که ابعاد سه گانه اسناد بین دختران و پسران در موقعیت شکست و موفقیت تفاوت معنی داری ندارند. رابطه بین ابعاد سه گانه اسناد و پیشرفت تحصیلی نشان داد که بجز بعد درونی – بیرونی در موقعیت شکست، بقیه ابعاد با پیشرفت تحصیلی رابطه معنا داری ندارند. همچنین تنها متغیری که تا حدی می توانستیم از طریق آن تا حدی به پیش بینی تحصیلی دانش آموزان بپردازیم همان بعد درونی –بیرونی در موقعیت شکست بود.
 
فهرست مطالب

فصل اول   
مقدمه   
زمینه و بیان  مسئله    1
اهمیت و ضرئرت پژوهش    4
سئولات پژوهش    5
متغیرهای پژوهش    5
تعاریف مفهومی    6
تعاریف عملیاتی    6
فصل دوم:پیشینهنظری وپژوهشی   
خلاصه فصل    8
اسناد    9
نظریه های اسناد    10
سو گیری های اسناد    23
اسنادهای اصلی    26
ابعاد اسناد    27
اسنادها؛موفقیت وشکست    32
اسناد وجنسیت    35
اسناد وپیشرفت تحصیلی    41
فصل سوم:روش پژوهش   
خلاصه فصل    45
روش تحقیق    46
جامعه اماری وروش نمونه گیری    46
ابزار تحقیق    46
روش نمره گذاری پرسشنامه     50
روش اجرا    51
اعتبار وپایایی پرسشنامه    52
روش آماری    54
فصل چهارم:یافته های پژوهش   
خلاصه فصل    56
یافته های توصیفی    57
یافته های تحلیلی    60
بررسی رابطه ابعاد سه گانه اسنادپس از شکست در دختران وپسران    60
بررسی رابطه ابعاد سه گانه اسناد پس از موفقیت در دختران وپسران    62
بررسی رابطه سبک اسناد با پیشرفت تحصیلی    64
بررسی پیش بینی پیشرفت تحصیلی دانش اموزان در دوجنس دختر وپسربا ابعاد سه گانه اسناد در موفقیت وشکست     68
یافته های دیگر     71
فصل پنجم :بحث ونتیجه گیری    
بحث ونتیجه گیری     75
محدودیت های تحقیق     77
پیشنهادات    77
منابع فارسی    79
منابع انگلیسی    81
پیوست ها   

مقدمه
واکنش دانش آموزان در برابر مدرسه و فعالیتهای کلاسی متفاوت است. این واکنش در برخی با اشتیاق ، در برخی با اکراه و در برخی با امتناع همراه است. از لحاظ مقدار  انرژی که دانش آموزان بکار می‌گیرند، زمینه ای که می‌خواهند کار کنند ویاتداوم در زمینه یا کار مورد نظر بین آنها تفاوت وجود دارد.این تفاوتها به مفهوم انگیزش ارتباط دارد. بنابراین در نظر گرفتن انگیزش در برانگیختن، جهت دادن وتداوم بخشیدن رفتار دانش آموز در فرآیند آموزش و پرورش از اهمیت خاص برخوردار است.اما چه سازه‌هایی در این فرآیند موثرند؟
مطمئناً عوامل زیادی در این زمینه نقش دارد. از جمله این عوامل اسناد می باشد. اسناد به معنی نسبت دادن رفتار خود یا رفتار دیگری به علل مختلف می باشد. نظریه های اسناد نیز بر همین اساس به توضیح و تبیین علل رفتار می پردازند. در حوزه آموزشگاهی، دانش آموزان موفقیت ها و شکست های خود را به عنوان یک پی آمد تحصیلی تفسیر می کنند و جویای علت آن هستند. عمده ترین عواملی که توسط دانش‌آموزان بکار می روند عبارتنداز: توانایی ، کوشش ، شانس و دشواری تکلیف ، همچنین بررسیها نشان می دهد که دانش آموزان ممکن است عوامل نسبت داده شده به عملکرد خود را درونی یا بیرونی، پایدار یا ناپایدار وکلی یا اختصاصی بدانند . در راستای همین تحقیقات آنها علاقمند شده اند که بدانند آیا جنسیت نیز در این موضوع دخالت دارد یا خیر ؟
برخی روش اسنادی دختران و پسران را متفاوت می دانند و علت این تفاوتها را ناشی از فرهنگ می دانند. پژوهش حاضر اسناد را به عنوان یکی از عوامل مهم انگیزش در دو جنس دختر و پسر و پیشرفت تحصیلی را به عنوان موضوعی که متأثر از روش اسناد دانش آموزان می باشد، مورد تحلیل و بررسی قرار می‌دهد.
 
زمینه و بیان مسئله
یکی از عوامل توجیه کننده پیشرفت تحصیلی دانش آموزان که استعداد یکسانی دارند، انگیزش است . به عبارتی در بین دانش آموزان افرادی یافت می شوند که علاقه و انگیزش بیشتری از خودشان نشان می دهند .این علاقه وانگیزش ، پیشرفت آموزشگاهی آنها را توجیه می کند .
انگیزش را می توان بطور کلی نیروی محرک فعالیتهای انسانی و عامل جهت دهنده آن تعریف کرد. به عبارتی انگیزش عامل فعال ساز رفتار انسان می باشد (سیف ،۱۳۷۹).
از عواملی که انگیزش دانش آموزان را تحت تأثیر قرار می دهد این است که دانش آموزان موفقیتها و شکستهای خود را به چه عاملی اسناد می دهند . این موضوع در یکی از نظریه های شناختی مربوط به انگیزش مورد بحث قرار می گیرد که نظریه های
اسناد   نام دارد. مبحث اساسی در این نظریه ها تحلیل علت ومعلولی است که افراد در مورد رفتار خود و رفتار دیگری بکار می برند .به عبارتی انسان می خواهد درباره ساختار علی محیط خویش هرچه بیشتر شناخت پیداکند و بداند رویدادی که اتفاق می افتد به چه انگیزه ای قابل اسناد است (خداپناهی ،۱۳۷۹).
نظریه های اسناد بطور کلی دو موضوع اساسی را مورد بحث قرار می دهند که عبارتند از عوامل علی و ابعاد علیت . عوامل علی بدین معناست که افراد موفقیتها و شکستهای خود را به چه علتی اسناد می دهند .به فرض هایدر  (1958) به نقل از هیوستن و همکاران (۱۹۹۳) به چهار علت کلاسیک توانایی ، کوشش ، دشواری تکلیف و شانس اشاره می کند اما می توان این عوامل علی را از طریق ابعاد نیز مورد بحث قرار داد. مثلاً هایدر به بعد درونی – بیرونی  بودن اشاره می کند . به نظر او استعداد و تلاش از علل دورنی و شانس ودشواری تکلیف از عوامل بیرونی و موقعیتی هستند . واینر  به بعد پایداری و قابلیت کنترل اشاره می کند وتوضیح می دهد که خلق‌وخو و تلاش هر دو ناپایدارند . ولی خلق و خوبه مراتب کمتر از تلاش قابل کنترل است (سابینی ، ۱۹۹۲).کلی  (73-1972) به نقل از لوک بدار  و همکاران (۱۹۹۹) ترجمه گنجی (۱۳۸۰) ابعاد تمایز ، ثبات  و همرائی  (توافق) را بیان می کند.
نوع اسنادی که دانش آموزان به پی آمد تحصیلی خود می دهند با موضوعاتی در ارتباط
 
است که پیشرفت تحصیلی را مورد تأثیر خود قرار می دهد. اسنادهای علی دانش آموزان با انتظارات آنها درباره عملکردهای آینده ، رفتار تحصیلی آینده و حالات عاطفی دانش آموزان در ارتباط می باشد. این تحقیق رابطه دو موضوع جنسیت و پیشرفت تحصیلی را با اسناد مورد بررسی قرار می‌دهد. موضوع جنسیت در تحقیقاتی از جمله دوئک و همکاران(۱۹۷۸) به نقل از کریمی(۱۳۷۵) ، بیر وسلویا (۹۹-۱۹۹۸)ودر ایران توسط افرادی چون احدی(۱۳۷۳) و بیابانگرد(۱۳۷۰) مورد بررسی قرار گرفته است.احدی(۱۳۷۳)نمونه خود را از دانشجویان انتخاب می کند وبیابانگرد فقط بعد کنترل را مورد بررسی قرار می دهد . در صورتی که این تحقیق علاوه بر این که دانش آموزان را به عنوان نمونه تحقیق انتخاب می کند سه بعد مهم اسناد شامل بعد ثبات،بعد مکان کنترل و بعد کلیت را مورد بررسی قرار می دهد. همچنین در مورد رابطه اسناد وپیشرفت تحصیلی نیز تحقیقات زیادی صورت گرفته است.از جمله پترسون و بارات (۱۹۷۸)ولفولک (۱۹۹۳)، وانیر (۱۹۹۴).این تحقیق با توجه به در نظر گرفتن سه بعد مذکور در دو جنس دختر و پسر رابطه اسناد با پیشرفت تحصیلی را مورد بحث قرار خواهد داد.
اهمیت وضرورت پژوهش
از آنجایی که دانش آموزان علت موفقیت و شکست خود را شناسایی می کنند در بررسی علت و معلولی این موفقیتها وشکستها نه تنها به استعداد ، کوشش ، دشواری تکلیف وشانس استناد می کنند همین طور در استنباطهای خود از ابعاد اسنادی از قبیل درونی بودن ، قابلیت کنترل و ثبات نیز استفاده می کنند .از طرفی اسنادها پیشرفت تحصیلی را نیز تحت تأثیر قرار می دهند.متخصصان تعلیم و ترتیب با آگاهی از جوانب مختلف اسناد و رابطه آن با پیشرفت تحصیلی می توانند به دانش آموزان کمک کنند تابه نتایج مفیدی از نظر تحصیلی دست یابند وبه دانش آموزان یاری دهند تابه کشف علل موفقیت وشکست بپردازند واز این طریق عملکرد خود را بهبود بخشند
(کریمی ،۱۳۷۵).
همچنین معلمان می توانند شاگردان را تشویق کنند تا شکست خود را به عواملی ربط دهند که می توان آنها را کنترل کرد. در آن صورت می توان از نتایج زیان آور شکست در دانش آموزان تا حدی پیشگیری کرد(بریج ،۲۰۰۱).
با توجه به نیاز دانش آموزان و مربیان از شیوه های اسناد دهی مطلوب و مناسب و همچنین پیشگیری از نتایج زیان آور پی آمدهای تحصیلی در دانش آموزان ضرورت تحقیق و پژوهش در این زمینه لازم و ضروری به نظر می رسد.
سوالات پژوهش

با توجه به تحقیقات انجام شده در این زمینه مانند بریج (۲۰۰۱) ، هاستون (۱۹۹۴)، بیروسلویا (۹۹-۱۹۹۸)، ولفولک (۱۹۹۳) و تحقیقات انجام شده در ایران چون بیابانگرد (۱۳۷۰) واحدی (۱۳۷۳) ، سوالات زیر به ذهن خطور می کند:
۱-    آیا بین دختران و پسران در ابعاد سه گانه اسناد پس از موفقیت تفاوتی وجود دارد ؟
۲-    آیا بین دختران وپسران در ابعاد سه گانه اسناد پس از شکست تفاوتی وجود دارد؟
۳-    آیا بین نوع اسناد و پیشرفت تحصیلی رابطه ای وجود دارد؟
۴-    کدامیک از ابعاد سه گانه اسناد می تواند پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را تا حدی پیش بینی کند؟
متغیرهای پژوهش
۱-    متغیرهای پیش بین : ابعاد اسناد واسنادهای علی.
۲-    متغیرهای ملاک: پیشرفت تحصیلی.
۳-    متغیرهای تعدیل کننده: جنسیت (دختر وپسر)
۴-    متغیرهای کنترل : سن (میانگین ۵/۱۶ سالگی)، پایه تحصیلی (سال سوم دبیرستان) ، هوش، طبقه اقتصادی و اجتماعی.
 
تعاریف مفهومی
اسنادهای علی : عللی که افراد در برابر رفتار خود یا دیگری استفاده می کنند ، اسنادهای علی نامیده می شود.
ابعاد اسناد:
–    بعد درونی –بیرونی : افراد ممکن است علت رفتار خود و دیگری را به عوامل درونی و بیرونی نسبت بدهند.
–    بعد پایدار-ناپایدار: افراد ممکن است علت رفتار خود ودیگری را به عوامل پایدار یا ناپایدار نسبت بدهند.
–    بعد کلی – اختصاصی : آنچه موجب شکست یا موفقیت شخص شده است تنها در موقعیت خاصی اتفاق افتاده است یا گستره کلی دارد (یعنی در تمام موقعیتهای زندگی اتفاق می افتد).
تعاریف علمیاتی
اسنادهای علی: با توجه به پرسشنامه سبک اسنادی ASQ (پترسون ، سلیگمن ،بایر ،آبرامسون ،متالسکی ،۱۹۸۲) در هر موقعیت اولین سوال ، اسنادهای علی را معین می کند . فرد ممکن است علت رویداد را به عوامل مختلفی اسناد دهد .ولی عمده ترین و مهمترین علت مدنظر می باشد .
ابعاد اسناد: با توجه به پرسشنامه سبک اسنادی نمره فرد در سوال دوم هر موقعیت بعد درونی، بیرونی ، نمره فرد در سوال سوم هر موقعیت بعد پایدار-ناپایدار ونمره فرد در سوال چهارم هر موقعیت بعد کلی-اختصاصی را می سنجند.
پیشرفت تحصیلی: معدل کلی دانش آموزان در ترم گذشته در کل دروس در دو معدل چهارده و بالاتر (برای دانش آموزان با پیشرفت بالا)و پایین تر از چهارده (برای دانش آموزان با پیشرفت پایین)در نظر گرفته می شود.
در فصل بعد ما به بررسی نظریه های مختلف اسناد که در دو بعد اساسی علتها وابعاد اسناد متمرکز می شوند، می پردازیم. همچنین سه بعد مورد نظر در این تحقیق یعنی بعد درونی-بیرونی ، بعد پایدار-ناپایدار وبعد کلی و اختصاصی مورد بحث قرار خواهد گرفت. رابطه اسناد با پیشرفت تحصیلی و جنسیت در تحقیقات زیادی مورد بررسی قرار گرفته است. این تحقیقات نیز در فصل بعدی مورد مقایسه و بررسی قرار خواهد گرفت.
 
فصل دوم : پیشینه نظری و پژوهشی
خلاصه فصل :دراین فصل ابتدا مفهوم اسناد تعریف می شود و سپس به بررسی نظریه های مختلفی که در این زمینه ارائه شده است، می پردازیم . دو مفهوم اساسی که در زمینه اسناد وجود دارد شامل اسنادهای علی و ابعاد علیت توصیف خواهد شد. موفقیت و شکست در حوزه های آموزشگاهی ، جنسیت و پیشرفت تحصیلی از موضوعهای مرتبط با اسناد می باشد که در اینجا مورد بررسی قرار گرفته است.