بررسی تاثیر آموزش مهارت های زندگی بر سازگاری اجتماعی، عزت نفس، پیشرفت تحصیلی و اضطراب

 چکیده:
فرضیات پژوهش

فصل اول:
مقدمه:
بیان مسئله
اهمیت و ضرورت پژوهش
اهداف تحقیق
فرضیه‌های اصلی تحقیق:
فرضیه های فرعی پژوهش:
متغیرهای پژوهش
۱- متغیر مستقل:
۲- متغیرهای وابسته:
۳- متغیرهای مداخله گر (تعدیل کننده):
۴-متغیرهای کنترل:
تعریف عملیاتی مهارت های زندگی:
تعریف عملیاتی سازگاری اجتماعی:
تعریف عملیاتی پیشرفت تحصیلی:
تعریف عملیاتی اضطراب حالت:
تعریف عملیاتی اضطراب صفت:

فصل دوم: (مروری بر پیشینه پژوهش)
مقدمه:
تعریف عزت نفس
شکل گیری عزت نفس:
اهمیت عزت نفس
تفاوت عزت به نفس با اعتماد به نفس:
تفاوت عزت نفس با خویشتن پذیری:
تفاوت عزت نفس با مفهوم خود پنداره:
زمینه های مختلف عزت نفس
عزت نفس کلی:
عوامل موثر در رشد عزت نفس:
تاثیر جنسیت در رشد عزت نفس:
تعریف اضطراب:
نظریه روانکاوی:
نظریه های شناختی اضطراب:
نظریه یادگیری اجتماعی اضطراب:
نظریه های رفتاری اضطراب:
نظریه زیست شناختی اضطراب:
روش های مختلف اندازه گیری اضطراب:
افتراق بین اضطراب حالت و اضطراب صفت:
پیشرفت تحصیلی:
تعریف پیشرفت تحصیلی
دیدگاه های مختلف درباره پیشرفت تحصیلی:
عوامل موثر در پیشرفت تحصیلی:
سازگاری اجتماعی:
عوامل موثر بر سازگاری اجتماعی:
شرایط تحصیلی:
هوش:
گروه همسالان:
نظریه ها و دیدگاه های سازگاری اجتماعی:
دیدگاه روان پویایی:
دیدگاه یادگیری اجتماعی:
دیدگاه تحولی:
دیدگاه زیستی:
دیدگاه اجتماعی- فرهنگی:
ارتباط حیطه های مختلف زندگی فرد با مهارتهای زندگی
ارتباط نظریه های مشاوره با مهارت های زندگی
برنامه آموزش مهارت های زندگی:
خود توانمندسازی از طریق آموزش مهارت های زندگی
طبقه بندی مهارت های زندگی
۱-مهارت های بین فردی/ روابط انسانی:
۲-مهارت های حل مسئله/ تصمیم گیری:
مهارت های مربوط به سلامت جسمانی/ حفظ سلامتی:
اهمیت آموزش مهارت های زندگی در مدارس:
پیشینه تحقیقات پژوهش

فصل سوم:
(روش و تحقیق)
اهمیت آموزش مهارت های زندگی در مدارس:
پیشینه تحقیقات پژوهش
جامعه آماری:
ابزارهای تحقیق:
آزمون عزت نفس کوپراسمیت
آزمون اضطراب- حالت- صفت (STAI)
مقیاس رفتار سازگارانه وایلند
چگونگی اجرای آزمونها
نحوه اجرای آزمایش
نحوه اجرای آزمایش:
روش های آماری پژوهش:
روش های آماری توصیفی:
روشهای آمار استنباطی:

فصل چهارم: ندارد

فصل پنجم:
مقدمه:
تبیین یافته های آماری
فرضیه (۱)
فرضیه (۲):
فرضیه (۳):
فرضیه ۴:
فرضیه ۵:
تبیین یافته های جانبی
بحث ونتیجه گیری کلی:
مشکلات و محدودیت های پژوهش
پیشنهادات:
منابع و ماخذ

چکیده:
هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی تاثیر آموزش مهارت های زندگی بر عزت نفس، سازگاری اجتماعی، پیشرفت تحصیلی، اضطراب حالت و اضطراب صفت دانش آموزان دختر سال اول دوره دبیرستان است.

فرضیات پژوهش عبارتند از:
۱- گذراندن درس مهارت های زندگی، عزت نفس دانش آموزان را افزایش می دهد.
۲- گذراندن درس مهارت های زندگی، سازگاری اجتماعی دانش آموزان را سبب می‌شود.
۳- گذراندن درس مهارت های زندگی، موجب پیشرفت تحصیلی دانش آموزان می‌شود.
۴- گذراندن درس مهارت های زندگی، سطح اضطراب حالت دانش آموزان را کاهش می دهد.
۵- گذراندن درس مهارت های زندگی، سطح اضطراب صفت دانش آموزان را کاهش می دهد.
به همین منظور از بین ۳۶۰ نفر دانش آموز دختر سال اول دوره دبیرستان، ۶۰ نفر دانش آموز، بطور تصادفی، انتخاب شدند. سپس با آرایش تصادفی به دو گروه آزمایشی و کنترل تقسیم شدند.
پس از این که، پیش در گروه آزمایشی و کنترل اجراء شد. گروه آزمایشی، آموزش مهارت های زندگی را به مدت ۱۶ هفته و هفته ای یک جلسه دریافت نمود. پس از اتمام دوره آموزش، پس آزمون در دو گروه آزمایشی و کنترل اجرا گردید.

نتایج پژوهش حاضر به شرح زیر است:
۱- پس از گذراندن درس مهارت های زندگی، عزت نفس دانش آموزان، بطور معنادار افزایش پیدا کرده است.
۲- پس از گذراندن درس مهارت های زندگی، سازگاری اجتماعی دانش آموزان بطور معنادار افزایش پیدا کرده است.
۳- پس از گذراندن درس مهارت های زندگی، پیشرفت تحصیلی دانش آموزان بطور معنادار بیشتر شده است.
۴- پس از گذراندن درس مهارت های زندگی، سطح اضطراب حالت دانش آموزان بطور معنادار کاهش پیدا کرده است.
۵- پس از گذراندن درس مهارت های زندگی، سطح اضطراب صفت دانش آموزان بطور معنادار کاهش پیدا کرده است.
۶- بین وضعیت اشتغال پدران با اضطراب حالت و عزت نفس دانش آموزان ارتباط معنادار وجود دارد.
۷- بین سطح تحصیلات والدین با عزت نفس دانش آموزان ارتباط معنادار وجود دارد.
۸- بین ترتیب تولد دانش ، اضطراب حالت، اضطراب صفت و عزت نفس دانش آموزان ارتباط معنادار وجود دارد.

مقدمه:
زندگی بشر تحت تاثیر تغییرات وسیع صنعتی، اجتماعی، فرهنگی، دچار تحول شده است. شمار زیادی از افراد قادر نیستند بین محرکهای متنوع بیرونی ونیروهای متعارض درونی توازون ایجادکنند ودر فرایند رشد موزون و همه جانبه که همانا هدف اصلی تعالی انسان است، دچار مشکل می شوند. بدیهی است که کودکان ونوجوانان به سبب بی تجربگی و نا آگاهی از مهارتهای بازدارنده و تسهیل کننده، اصلاحی، بیشتر در معرض آسیبهای جدی درونی و اجتماعی هستند. دانش آموزانی که مهارتهای مقابله با موقعیتهای تنش زا را ندارند، به نوعی مقهور آنها خواهند شد و بدین ترتیب مستعد اختلالات روانی، عاطفی، افسردگی، اضطراب و احتمالاً مصرف مواد مخدر و رفتارهای ضد اجتماعی خواهند شد این دانش آموزان در فرایند تصمیم گیری نیز دچار مشکل می‌شوند.
بنابراین با توجه به نقش مهم مدارس در تامین بهداشت روانی دانش آموزان، برنامه آموزش مهارتهای زندگی، روش موثری در جهت رشد شخصیت سالم دانش آموزان و تامین بهداشت روانی دانش آموزان است.
آموزش مهارتهای زندگی، نوعی کوشش است که در سایه آن نوجوانان ترغیب می شوند تا خلاقیت خود را به کار گیرند و به طور خود جوش راههای موثر را برای حل تعارضات و مشکلات زندگی خود بیابند.
به نظر می رسد آموزش مهارت‌های زندگی گام موثری در این جهت باشد که استعدادها و توانمندیهای دانش آموزان بکار گرفته شود تا خود فعالانه سر نوشت خویش را بدست گیرند و انتخاب گر باشند. ضمناً فرایند خود باوری در نوجوانان مسیر درست خود را طی کرده و نوجوان ضمن استفاده درست از مهارت ها، مسئولیت اعمال و احساسات خود را می پذیرد و مهارتهای لازم را برای اتخاذ تصمیم های مهم زندگی کسب می کند.

بیان مسئله
کودکان و نوجوانان به دلیل تجربه ناکافی وعدم آگاهی از مهارتهای لازم از جمله آسیب پذیرترین قشر از اقشار اجتماعی هستند و به رغم انرژی واستعدادهای بالقوه و سرشار، آنها از چگونگی بکار بردن توانمندیهای خود در مواجهه با مسائل و مشکلات زندگی آگاه نیستند.
آموزش و پرورش بهترین بستر برای ارائه این آگاهی به نوجوانان است. بنظر می رسد آموزش مهارتهای زندگی می تواند توانمندی افراد را برای مقابله موفق با چالشهای زندگی، افزایش دهد. عزت نفس آنها را بالا ببرد و به آنها یاد بدهد که چطور بتوانند خشم خود را مهار نموده و برای برخورد با ناکامیها روش درستی را اتخاذ نمایند دانش آموزان می توانند با استفاده از مهارت حل مساله تصمیمات مهم زندگی را بگیرند ومشکلات خود را درست تحلیل نمایند.
به همین جهت با توجه به اهمیت موضوع، سازمان بهداشت جهانی (WHO) به منظور افزاش سطح بهداشت روانی و پیشگیری از آسیبهای روانی – اجتماعی، برنامه‏ای تحت عنوان آموزش مهارتهای زندگی تدارک دیده و در سال (۱۹۹۳) در یونیسف «صندوق کودکان سازمان ملل متحد»  پیشنهاد کرد. از آن سال به بعد، این برنامه در بسیاری از کشورها مورد آزمایش واجرا قرار گرفته است (سازمان بهداشت جهانی، ترجمه نوری قاسم آبادی، محمد خانی،۱۳۷۷). در این ارتباط تحقیقات نشان داده اند که فشارهای ناشی از مسائل روز مره، برای افرادی که دارای عزت نفس بالا هستند و از سیستم حمایتی خوبی برخوردارند کمتر است. بنابراین به نظر می رسد با استفاده از آموزش مهارتهای لازم میتوان حس کنترل درونی را فعال نموده و حالت خود کار آمدی و عزت نفس را تقویت نمود. با آموزش همین مهارت و در نتیجه افزایش سطح عزت نفس و کاهش تاثیرات منفی استرسهای روزمره، می توان به سلامت روان فرد کمک کرد.
کودکان در فرآیند رشد و بالندگی خود، مهارتهای ارتباطی و نحوه مقابله با چالشهای زندگی را یاد می گیرند. این آموزش بصورت الگو برداری از طریق خانواده، مدرسه، جامعه و حتی دوستان، به شکل غیر منظم و اتفاقی فرا گرفته می‌شود. به نظر می رسد فرزندان خانواده های توانمند (از نظر بکارگیری مهارتهای مقابله ای) در بکارگیری مهارتهای مقابله ای مثبت، موفق ترند و بر عکس فرزندان فاقد و والدین توانمند از این امر محروم می‌باشند. بدیهی است که نهاد آموزش و پرورش بعنوان یکی از نهادهای زیربنایی جامعه می تواند در این خصوص نقش مهم و ارزنده ای را ایفا نماید. کشورهای توسعه یافته مدتها است در این ارتباط اقدام موثر داشته اند و به دنبال تحقیقات گسترده آموزش مهارت‌های زندگی به صورت رسمی و مدون در برنامه ریزی آموزشی آنان گنجانیده شده است. در کشور ایران نیز در سالهای اخیر آموزش مهارتهای زندگی در برخی مدارس به صورت مقدماتی (ضعیف از نظر محتوی) به اجرا درآمده است.
۱- همچنین به نظر می رسد که انجام پژوهشهای متعدد به ویژه به صورت آزمایشی توجه مسئولین را بدین امر مهم معطوف می‌کند.

اهمیت و ضرورت پژوهش
با شیوع روز افزون ابتلا به انواع اختلالات روانی در سطح جهان از یک طرف و اهمیت جهانی مفهوم بهداشت روانی از طرف دیگر، روز به روز لزوم انجام تحقیقات گسترده و متنوع و اهمیت و نقش آن در زندگی فردی و اجتماعی آشکارتر می شود. اساس پیشگیری اولیه همانا آموزش است. مطالعات نشانگر این امر است که آموزش مهارت های مقابله ای، سطح بهداشت روانی کودکان و نوجوانان را ارتقاء می بخشد.
سه عامل مرتبط با مصرف مشروبات الکلی و مواد مخدر عبارتند از عزت نفس ضعیف، ناتوانی در بیان احساسات و فقدان مهارتهای ارتباطی، همچنین پژوهش ها نشان داده‌اند که بین خود کار آمدی ضعیف و مصرف سیگار و الکل، مصرف مواد مخدر، رفتارهای مخاطره آمیز و ضعف عملکرد شناختی رابطه معناداری وجود دارد. مطالعان نشان داده اند که ارتقا مهارت های مقابله‌ای و توانایی های روانی اجتماعی در بهبود زندگی بسیار موثر است. توانایی های روانی- اجتماعی عبارتند از آن گروه توانایی هایی که فرد را برای مقابله موثر و پرداختن به کشمکش ها و موقعیت های زندگی یاری می کنند. این تواناییها فرد را قادر می سازند تا در رابطه با سایر انسانها، جامعه و فرهنگ مثبت و سازگارانه عمل کند و سلامت روانی فرد را تأمین می‌کنند.‌(کلینکه، ترجمه محمدخانی،۱۳۸۰)
براساس تحیقیات مهمترین و موثرترین دوره سنی جهت آموزش پیشگیرانه دوره نوجوانی است، لذا با توجه به مطالب فوق و اهمیت و نقش ارزنده آموزش مهارتهای زندگی بر عزت نفس افراد بخصوص نوجوانان و با توجه به تاثیر مثبت برنامه های پیشگیرانه در مدارس، پژوهش حاضر به بررسی تاثیر آموزش مهارت های زندگی، بر عزت نفس، سازگاری اجتماعی، پیشرفت تحصیلی، اضطراب حالت و اضطراب صفت دانش آموزان سال اول دوری دبیرستان می پردازد. و همچنین رابطه اشتغال پدران، سطح تحصیلات والدین و ترتیب تولد دانش آموزان با عزت نفس، سازگاری اجتماعی، پیشرفت تحصیلی، اضطراب حالت و اضطراب صفت آنها نیز در این پژوهش مورد بررسی قرار می گیرند.

اهداف تحقیق
هدف کلی این تحقیق، گردآوری اطلاعات در مورد اثرات آموزش مهارتهای زندگی بر عزت نفس و وضعیت رفتاری نوجوانان است. همچنین نشان دادن درستی این نظریه است که استفاده از آموزش مهارت‌های زندگی سبب پرورش مهارت‌های روانی، اجتماعی و رفتاری می گردد، زیرا افراد بالغ برای حضور در صحنه روابط بین فردی، مدرسه، محل کار و به طور کلی اجتماع به این مهارتها نیاز دارند.

فرضیه‌های اصلی تحقیق:
در جامعه دانش آموزان دختر در سال اول دوره دبیرستان در شهرستان کرج:
۱- گذراندن درس مهارت های زندگی، عزت نفس دانش آموزان را افزایش می دهد.
۲- گذراندن درس مهارت های زندگی، سازگاری اجتماعی دانش آموزان را سبب می شود.
۳- گذران درس مهارت های زندگی، موجب پیشرفت تحصیلی دانش آموزان می شود.
۴- گذراندن درس مهارت های زندگی سطح اضطراب حالت دانش آموزان را کاهش می دهد.
۵- گذراندن درس مهارت های زندگی، سطح اضطراب صفت دانش آموزان را کاهش می دهد.

فرضیه های فرعی پژوهش:
در جامعه دانش آموزان دختر سال اول دوره دبیرستان در شهرستان کرج
۱- بین وضعیت اشتغال پدران و عزت نفس دانش آموزان، رابطه وجود دارد.
۲- بین وضعیت اشتغال پدران و سازگاری اجتماعی دانش آموزان، رابطه وجود دارد.
۳- بین وضعیت اشتغال پدران و پیشرفت تحصیل دانش آموزان رابطه وجود دارد.
۴- بین وضعیت اشتغال پدران و اضطراب حالت دانش آموزان، رابطه وجود دارد.
۵- بین وضعیت اشتغال پدران و اضطراب صفت دانش آموزان، رابطه وجود دارد.
۶- بین سطح تحصیلات والدین و عزت نفس دانش آموزان، رابطه وجود دارد.
۷- بین سطح تحصیلات والدین و سازگاری اجتماعی دانش آموزان، رابطه وجود دارد.
۸- بین سطح تحصیلات والدین و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان رابطه وجود دارد.
۹- بین سطح تحصیلات والدین و سطح اضطراب حالت دانش آموزان رابطه وجود دارد.
۱۰-بین سطح تحصیلات والدین و سطح اضطراب صفت دانش آموزان رابطه وجود دارد.
و . . .

پیشنهادات:
۱-    پیشنهاد می شود که برنامه آموزش مهارت های زندگی به عنوان روش موثر پیشگیری اولیه، جهت بهتر نمودن عملکرد تحصیل دانش آموزان و نیز تعاملات مثبت اجتماعی به عنوان یک درس مهم و پایدار دوره های مختلف تحصیلی اعم از دبستان، راهنمایی و دبیرستان تدریس شود.
۲-    آموزش مهارت های زندگی در مدرسه توسط مشاوران مجرب و کارآزمون صورت گیرد که خود اعتقادی به موثر بودن این برنامه داشته باشد. و ضمناً کلاسهای آموزش این مهارت ها به صورت فعال و کارگاهی اداره شود تا دانش آموزان، ضمن شناخت نسبت به تاثیر آموزش ها، خود با رغبت در این جلسات آموزشی حاضر گردند.
۳-    باتوجه به بررسی های انجام شده نسبت به تحقیقات انجام شده، پیشنهاد می شود که تاثیر آموزش مهارت های زندگی بر ناهنجاری رفتاری، فرار دختران از منزل، فرار دانش آموزان از مدرسه، کاهش سوء مصرف مواد مخدر، افسردگی، اضطراب و وسواس، مورد بررسی قرار گیرد.
۴-    انجام پژوهش های مشابه در بافت های مختلف فرهنگی، اجتماعی و در شهرستان های دیگر با موقعیت های مختلف جغرافیایی نیز پیشنهاد می گردد.

منابع و ماخذ:
فهرست منابع فارسی
۱.    ادبی ، راضیه ( ۱۳۷۹ ) ، بررسی رابطه پایگاه هویت و سلامت روانی در اوایل و اواسط نوجوانی پایان نامه ارشد ، روانشناسی بالینی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبحشی
۲.    استورا . اچ . ب ( ۱۹۹۱ ) ، تنیدگی یا استرس ، ترجمه رادستان ، پریرخ ( ۱۳۷۷ ) ، چاپ اول ، تهران انتشارات رشد .
۳.    انصاری ، پروین ( ۱۳۷۴ ) ، بررسی رابطه سلامت روانی و نگرش های مذهبی بین دانشجویان ۲۰ تا ۳۰ ساله ، پایان نامه ارشد ، روان شناسی دانشگاه رودهن
۴.    بنی جمالی ، شکوه السادات ( ۱۳۷۳ ) ، بهداشت روانی و عقب ماندگی ذهنی ، تهران نشر نی
۵.    حسینی ، سید ابوالقاسم ( ۱۳۶۰ ) ، اصول بهداشت روانی ، چاپ اول مشهد ، انتشارات دانشگاه مشهد
۶.    خدا رحیمی ، سیامک ( ۱۳۷۴ ) ، مفهوم سلامت روان شناختی ، چاپ اول مشهد ، انتشارات جاودان فرد
۷.    سازمان بهداشت جهانی ، برنامه آموزش مهارت های زندگی ، ترجمه نوری قاسم آبادی ، ربابه ، محمد خانی ( پروانه ) ( ۱۳۷۷ ) ، تهران واحد بهداشت و روان و پیشگیری از سوء مصرف مواد سازمان بهداشت جهانی
۸.    شاملو ، سعید ( ۱۳۷۸ ) ، بهداشت روانی ، چاپ ۱۳ ، تهران ، انتشارات رشد
۹.    شعاری نژاد ، علی اکبر ( ۱۳۷۱ ( درآمدری در روانشناسی انسان ) ، تهران ، انتشارات آزاده
۱۰.    شفیع آبادی ، عبدالله ، ناصری ، غلامرضا ( ۱۳۷۱ ) نظریه های مشاوره و روان درمانی ، تهران ، مرکز نشر دانشگاهی
۱۱.    شفیع آبادی ، عبدالله ، ناصری ، غلامرضا ( ۱۳۷۱ ) ، راهنمایی و مشاوره شغلی و نظریه های انتخاب شغل ، تهران ، انتشارات رشد
۱۲.    شولتز ، دوان ، روانشناسی کمال ، ترجمه : خوشدل ، گیتی ( ۱۳۶۹ ) ، تهران ، نشر نی
۱۳.    طارمیان ، فرهاد ( ۱۳۷۸ ) ، سوء مصرف مواد مخدر در نوجوانان ، چاپ اول تهران، انتشارات تربیت
۱۴.    طارمیان ، فرهاد ( ۱۳۷۸ ) ، مهارت های زندگی تعاریف و مبانی نظری ، ( مجله ژرفای تربیت ، سال اول ، شماره ۴ )
۱۵.    طارمیان ، فرهاد ( ۱۳۷۸ ) مهارت های زندگی ( چاپ دوم ، تهران ، انتشارات تربیت)
۱۶.    نجات ، حمید ( ۱۳۷۸ ) ، سلامت روانی از دیدگاه ایس ، فصلنامه علمی ، پژوهش اصول بهداشت روانی ، سال اول ، شماره ۴
۱۷.    ولی زاده ، علیرضا ، ۱۳۸۱

فهرست منابع انگلیسی
۱.    Botvin. G.J.Kantor.L.W ( 2000 ) . “Perrenting alcohol and Tabaccouse.
۲.    Crnin.M.E.(1996 ). “Life skills curricula for stadents with learning disabilities”. Journal of learning disabilitis.
۳.    Darden . C . A : “Ginter. E .J ( 1996 ) . “Life skills development scale- adolescence from”. Journal health counseling.
۴.    Darden.C.A : Gazda .G M ( 1996 ). “Life skills and mental health counseling”. Journal of mental counseling.
۵.    Ginter.E.J ( 1999 ) . “David K.Brooks contribution to the developmentally based life skill approach”. Journal of mental health counseling.
۶.    Klingman. A ( 1998 ). “Psyehological education : studying adolescents interests from their own perspective”. Journal of Adolescence.
۷.    Miller.M: Namm .G .D (2001) . “asing group miccussions to improve solial problem solving and learninf”. Journal of Edoucation
۸.    Nastasia.B ( 1998 ) . “A model for mental heahth programming inschool communities : introduction to the mini-series’. Journal of school psychology review .
۹.    Quatman.T: watson.C.M( 2001 ) . “Gender differences in adolescent self-esteem : An exploration of domains” journal of genetic psychology.
۱۰.    Schogiel . D.R ( 1998 ) . “Empowerment education for individuals with serious mental illness. “ Journal social narsing mental health services.
۱۱.    Weist.M.D.(2001) .”Toward a public mental health promotoom and intervention syuth”. Journal of school health .
۱۲.    Wotld health organization ( who) ( 1997 ). “The lifr skills education project Geneva. Who Technical report series.