اعتباریابی پرسشنامه هوش هیجانی در یک جمعیت دانش آموزی

چکیده

در دهه های اخیر ابعاد جدیدی از هوش به عنوان یکی از توانائیهای شناختی انسان شناسایی و مطرح شده است. یکی از مؤلفه های جدید هوش که توجه شایانی را به خود جلب کرده و پژوهشهای مختلفی را رقم زده است “هوش هیجانی” است که براساس سوابق موجود نخستین بار توسط داروین (۱۸۳۷) مطرح شده است. پس از بررسی های مختلف، جهت سنجش و راه اندازی این نوع هوش ، بار – اون (۱۹۸۸) پرسشنامه ای ۱۱۷ ماده ای با مقیاس لیکرت تهیه کرده و این ابزار در تحقیقات مختلف مورد استفاده واقع شده است. به موازات معرفی این آزمون، مطالعات مختلف اعتباریابی این پرسشنامه در جوامع مختلف انجام شده است که شاخص ترین آن مطالعه اعتباریابی سموعی (۱۳۸۲) بوده که پس از بررسی های مختلف روان سنجی روی مواد پرسشنامه و بررسی روایی سازه آن، تعداد عباراتهای پرسشنامه به ۹۰ سؤال و تحت ۱۵ عامل تقلیل یافت. جهت بررسی ساختار عاملی پرسشنامه در جمعیت دانش آموزی دوره پیش دانشگاهی ناحیه دو یزد، فرم نود سؤالی این پرسشنامه در جمعیت ۵۰۰ نفری اجرا و مورد بررسی قرار گرفت. پس از حذف پرسشنامه های ناقص، پاسخهای توصیفی یا عزت کرانه ای، حجم نمونه مورد بررسی به ۴۷۰ نفر تقیلیل یافت. با بررسی های مختلف که در فصل چهارم ارائه گردید، اهم نتایج به دست آمده به شرح زیر است:
ماتریس همبستگی عبارات و نمره کل نشان داد همبستگی پاسخ ها با هم نسبتاً پایین بوده و از این میان عبارتهای ۱ ، ۳ ، ۱۳ ، ۵۹ ، ۶۵ و ۸۸ دارای ضعیف ترین همبستگی درونی بوده است. در بررسی پایایی کل از توان ۸۵/۰ به دست آمده که ضریب بالایی می‌باشد. در این مرحله عبارتهای ۱، ۳ ، ۶۵ ، ۲۱ ، ۵۴ و ۵۸ دارای همسانی درونی کمتری با سایر سؤالات بوده و از ادامه تحلیل حذف شدند. نتایج به دست آمده از تحلیل پایایی درونی خرده مقیاسها، ضرایب به دست آمده بین مقادیر ۳۷/۰ تا ۶۴/۰ متغیر می باشد. درمقایسه با نتایج تحلیل سموعی (۱۳۸۲)، برخی عبارات از مقیاسهای حل مسأله، استقلال، خودشکوفایی، خودآگاهی هیجانی، خوشبینی، مسئولیت پذیری اجتماعی و همدلی حذف شده است. پس از این، همبستگی همه خرده مقیاسها با نمره کل پرسشنامه دارای ضریب معناداری بوده است. در مرحله پایایی اعتباریابی آزمون ، پس از حذف سؤالات شماره های ۱ ، ۳ ، ۱۳ ، ۵۹ ، ۶۵ ، ۸۸ ، ۲۱ ، ۵۴ و ۵۸ که از مراحل قبلی حذف شده است،‌جهت بررسی روایی سازه از تحلیل مؤلفه های اصلی و چرخش واریماکس استفاده شد که به دلیل همبستگی درونی ضعیف عبارتها و عدم همگرایی بین آنها جهت قرارگرفتن در عوامل مختلف، حتی پس از چرخش، برنامه SPSS از بارگذاری عبارتها تحت عوامل مختلف ناکام ماند که دلایل روشن شناختی مختلفی برای آن در فصل چهارم ارائه شده است.

مقدمه

سالها تصور میشد که هوش افراد ، موفقیت آنان را در زندگی تعیین می کند، مدارس برای ثبت نام دانش آموزان در برنامه های مختلف و همچنین شرکتها و کارفرما پایان برای انتخاب افراد، از آزمون هوش استفاده می کردند. ولی در ده سال اخیر، محققان دریافته اند که هوش بهر، تنها شاخص موفقیت افراد نیست. اکنون هوش هیجانی  است که بعنوان شاخص دیگر موفقیت افراد محسوب می شود. (سموعی،۱۳۸۲).
هوش هیجانی، نوع دیگر باهوش بودن است و شامل درک احساسات خود، برای تصمیم گیری مناسب در زندگی است. هوش هیجانی توانایی کنترل حالتهای اضطراب آور و کنترل واکنش هاست. این به معنی پر انگیزه و امیدوار بودن به کار و رسیدن به اهداف است. بطور کلی، هوش هیجانی یک مهارت اجتماعی است، و شامل همکاری با سایر مردم، کاربرد احساسات در روابط و توانایی رهبری سایر افراد می باشد. (گلمن،۱۹۹۹) .
هم چنین هوش هیجانی، در موفقیت زندگی فردی و اجتماعی انسانها اهمیت دارد. موفقیتهای زندگی حرفه ای ۲۰ درصد به بهره هوشی و ۸۰ درصد به هوش هیجانی بستگی دارد. ( کاظمی، ۱۳۸۵).
لذا یکی از هدفهای عهده هر علم اندازه گیری پدیده های مورد نظر دادن جنبه کمی به آنهاست. وقتی پدیده ای را با اعداد و ارقام نشان میدهم براحتی می توانیم آن را طبقه بندی و قوانینی درباره آن وضع کنیم که در علم روانشناسی اصطلاحاً روان سنجی نامیده می شود. یعنی بهره گیری از آزمونهای روانی برای اندازه گیری تواناییهای ذهنی. (فرجیان۱۳۷۵، گنجی ۱۳۷۰).
به علاوه با ارزیابی هوش هیجانی میتوان میزان موفقیتهای فرد را در زندگی فردی و اجتماعی پیش بینی کرد. (قمرانی و جعفری ۱۳۸۳).
بنابراین با توجه به اهمیت هوش هیجانی در زندگی لزوم دسترسی به ابزار سنجش مناسب در این زمینه وجود دارد که متناسب با فرهنگ و جامعه ایرانی قابل کاربرد باشد. در این زمینه ضمن جستجو در منابع اطلاعاتی پرسشنامه هوش هیجانی بار- اُن  به دلیل جامعیت و سادگی انتخاب گردید.
بیان مسأله
با توجه به اینکه هوش هیجانی بر سلامت حافظه و نیروی عقل، ادراک، معنا بخشی  تجربه ها، داوری صحیح، تصمیم گیری مناسب و رشد روانی- اجتماعی فرد تأثیر چشمگیر میگذارد، لذا افرادی که دارای هوش هیجانی بالایی هستند قدرت بیشتری برای سازگاری با مسائل جدید روزانه دارند. هم چنین هوش هیجانی بالا با برون گرایی، انعطاف پذیری، دلپذیر و با توان بودن، هماهنگ کردن احساسات مختلف، شناسایی این احساسات و تأثیر آنها بر مغز و رفتار همبستگی دارد. در مقابل هوش هیجانی پایین با رفتارهای مسئله ساز درونی، سطح پایین همدلی، ناتوانی در تنظیم خلق و خو، افسرده خویی، اعتیاد به الکل و مواد مخدر، انحرافات جنسی، تخریب دارایی، دزدی و پرخاشگری همراه است. ( قمرانی و جعفری، ۱۳۸۳).
بنابراین هوش هیجانی دارای ابعاد و مؤلفه هایی که ممکن است فرهنگ بسته باشد. به عبارتی تحت تأثیر الگوها و باورهای فردی و جمعی گروههای اجتماعی مختلف، معانی و تعابیر مختلفی از آن استنباط شود. به علاوه هر مشاور و روانشناس بالینی باید با روشهای انتخاب، اجرا، تفسیر نتایج آزمون ها آشنا باشد. اگر آزمون بطور صحیح انتخاب، اجرا و تفسیر شود، می تواند به یافتن راه حلی برای مشکل مراجع، کمک کند. در غیر اینصورت نتیجه ای جز اتلاف وقت و گمراهی مشاور در کمک به مراجع نخواهد داشت. (شفیع آبادی، ۱۳۷۰).

فهرست مطالب

فصل اول: طرح تحقیق
مقدمه    4
بیان مسأله    5
اهمیت و ضرورت تحقیق    6
اهداف پژوهش    7
– هدف کلی    7
– اهداف جزئی    7
سؤالات پژوهش    7
فرضیه های پژوهش    8
تعریف متغیر    8
– تعریف نظری    8
– تعریف عملیاتی    8
فصل دوم: ادبیات و پیشینه تحقیق
مقدمه    10
بخش اول: سوابق نظری    10
تاریخچه طرح هوش هیجانی    10
تعاریف هوش هیجانی    13
خصایصی که هوش عاطفی را می سازند    14
گستره هوش هیجانی    15
هوش هیجانی و توانایی شغلی    15
هوش هیجانی و موفقیت زناشویی    16
هوش هیجانی و اختلال های روانی    16
هوش هیجانی و حافظه    17
هوش هیجانی و آینده    17
آموزش و پرورش و افزایش هوش هیجانی    17
نقش مدرسه در پرورش هوش هیجانی    19
هوش هیجانی از دیدگاه بار-اُن    20
مشخصات هوش هیجانی بار- اُن    21
حیطه های پرسشنامه هوش عاطفی بار-اُن    22
نحوه نمره گذاری پرسشنامه    23
معرفی سئوالات مربوط به هر مقیاس    24
کلید نمره گذاری آزمون هیجان بهر بار-اُن    25
ارزیابی پرسشنامه هوش عاطفی بار-اُن    26
لزوم هنجاریابی پرسشنامه هوش عاطفی بار-اُن    26
بخش دوم: سوابق پژوهشی    27
پژوهش های خارجی    27
پژوهش های داخلی    33
فصل سوم: روش شناختی تحقیق
مقدمه    40
روش تحقیق    40
جامعه تحقیق    40
نمونه تحقیق    40
روش نمونه گیری    41
ابزار پژوهش    41
روش اجرای تحقیق    42
روش های تجزیه و تحلیل داده ها    42
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها
مقدمه    45
۱- ماتریس همبستگی سئوالات آزمون با هم و با نمره کل    46
۲- ماتریس همبستگی خرده مقیاس ها قبل از تحلیل    46
۳- محاسبه پایایی کل آزمون    51
۴- تحلیل پایایی درونی مقیاس های پرسشنامه هوش هیجانی    52
۵- شاخص های توصیفی خرده مقیاس ها و میانگین کل هوش هیجانی    53
۶- ماتریس همبستگی کل خرده مقیاس ها با هم و با نمره کل    54
۷- تحلیل عوامل به روش مؤلفه های اصلی و چرخش واریماکس    54
فرضیه های تحقیق    55
نتیجه نهایی تحلیل پرسشنامه    57
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری
مقدمه    59
مروری بر تحقیق    59
بحث و نتیجه گیری    60
پیشنهادات تحقیق    61
– پیشنهاد به والدین    61
– پیشنهاد به دانش آموزان    62
– پیشنهاد به معلمان    62
– پیشنهاد به مسئولین آموزش و پرورش    62
– پیشنهاد برای تحقیقات آینده    63
محدودیت های تحقیق    63
– محدودیت های تحت کنترل پژوهشگر    63
– محدودیت های خارج از کنترل پژوهشگر    64
منابع و مآخذ    65
منابع فارسی    65
منابع انگلیسی    70
منابع اینترنتی    71
ضمائم    72
معرفی نامه از دانشگاه   
معرفی نامه از آموزش و پرورش   
نمونه ای از پرسشنامه   
نمونه ای از پاسخنامه   
جدول ها و نمودارهای تحقیق   
– ماتریس همبستگی سئوالات آزمون با هم و با نمره کل   
– ماتریس همبستگی خرده مقیاس ها قبل از تحلیل   
– محاسبه پایایی کل آزمون   
– تحلیل پایایی درونی مقیاس های پرسشنامه هوش هیجانی   
– شاخص های توصیفی خرده مقیاس ها و میانگین کل هوش هیجانی   
– ماتریس همبستگی کل خرده مقیاس ها با هم و با نمره کل   
– تحلیل عوامل به روش مؤلفه های اصلی و چرخش واریماکس   
– خلاصه مطالعه سموعی ۱۳۸۲   
مقالات انگلیسی   

منابع و مآخذ

۱- آقایار، سیروس. شریفی درآمدی، پرویز، (۱۳۸۵) هوش هیجانی و کاربرد هوش در قلمرو هیجان، انتشارات سپاهان.
۲- ابراهیمی، بهمن. بی تا، اینترنت.
۳- اسدی، جوانشیر، (۱۳۸۲) بررسی رابطه هوش هیجانی با فرسودگی شغلی و سلامت روان کارکنان ایران خودرو، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته روانشناسی عمومی، دانشگاه علامه طباطبایی.
۴- اسماعیلی، معصومه، (۱۳۸۳) بررسی تأثیر آموزش مولفه های هوش هیجانی بر افزایش سلامت روانی، پایان نامه دکتری تخصصی در رشته مشاوره، دانشگاه علامه طباطبایی.
۵- اعتصامی، (۱۳۸۲) مقایسه نقشهای جنسیتی زنانه، مردانه، آندروژن و رابطه آنها با هوش هیجانی در دانشجویان دختر و پسر دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان.
۶- اکبرزاده، نسرین، (۱۳۸۳) هوش هیجانی، تهران، انتشارات فارابی.
۷- پزشکی، بهناز، (۱۳۸۳) بررسی و مقایسه هوش هیجانی در دختران کم بینا و بینای مقطع متوسطه شهر تهران پایان نامه کارشناسی ارشد.
۸- ترابی، منوچهر، (۱۳۸۲) بررسی رابطه هوش هیجانی و عملکرد مدیران میانی گروه هتلهای هما، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته روانشناسی عمومی دانشگاه علامه طباطبایی.
۹- تیرگری، عبدالحکیم. اصغرنژاد، فرید. بیان زاده، سید اکبر. عابدین، علیرضا، (۱۳۸۳) مقایسه سطوح هوش هیجانی و رضامندی زناشویی و رابطه ساختاری آنها در زوجین ناسازگار و سازگار شهرستان ساری، مجله روانشناسی.
۱۰- جلالی، سید احمد، (۱۳۸۱) هوش هیجانی، فصلنامه تعلیم و تربیت سال هیجدهم شماره ۲و۱.
۱۱- حامدی، رباب، (۱۳۸۲) مقاله: هوش هیجانی، اینترنت.
۱۲- حسینی حسین آبادی، فاطمه، (۱۳۸۳) درباره هوش هیجانی چه میدانید؟، روزنامه همشهری.
۱۳- حکیم جوادی، منصور. اژه ای، جواد، (۱۳۸۳) بررسی رابطه کیفیت دلبستگی و هوش هیجانی در دانش آموزان تیز هوش و عادی، مجله روانشناسی.
۱۴- خدا پناهی، محمدکریم، (۱۳۸۵) انگیزش و هیجان، انتشارات سمت.
۱۵- خشنودی فر، مهرنوش، (۱۳۸۴) هوش هیجانی و تعلیم و تربیت، فصلنامه نو اندیش، شماره چهارم.
۱۶- دهشیری، غلامرضا، (۱۳۸۱) هنجار یابی پرسشنامه بهر هیجانی بار- اُن
(EQ-l) در بین دانشجویان دانشگاه تهران و بررسی ساختار عاملی آن، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته سنجش و اندازه گیری، دانشگاه علامه طباطبایی.
۱۷- دهشیری، غلامرضا، (۱۳۸۳) رابطه هوش هیجانی و مدیریت زمان با استرس شغلی معلمان مقطع متوسطه شهرستان یزد، مرکز تحقیقات آموزش و پرورش استان یزد.
۱۸- ذراتی، ایران. رامین یزدی، امیر. آزاد فلاح، پرویز، (۱۳۸۵) بررسی رابطه هوش هیجانی با سبکهای دلبستگی، مجله روانشناسی.
۱۹- رستمی، نادیا، (۱۳۸۴) بررسی رابطه وضعیت مذهبی هوش هیجانی در دانش آموزان مقطع پیش دانشگاهی شهر تهران در سال تحصیلی ۸۴-۱۳۸۳. مجله روانشناسی.
۲۰- رشتی، مریم، (۱۳۸۵) بررسی رابطه هوش هیجانی با محبوبیت اجتماعی در دانش آموزان دختر و پیش دانشگاهی ناحیه یک آموزش و پرورش یزد، پایان نامه کارشناسی.
۲۱- رضوی، سید حسین، (۱۳۸۴) رابطه هوش هیجانی با رضایت شغلی معلمان زن و مرد، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته روانشناسی مشاوره، شهرستان شورای تحقیقات و آموزش و پرورش استان یزد.
۲۲-رضوی ، سید حسین، (۱۳۸۴) بررسی رابطه هوش هیجانی با رضایت شغلی معلمان زن و مرد شهرستان یزد پایان نامه کارشناسی ارشد رشته روانشناسی مشاوره.
۲۳- زارع، محسن، (۱۳۸۰) مطالعه سهم هوش هیجانی در موفقیت تحصیلی، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته روانشناسی بالینی انستیتو روان پزشکی.
۲۴- سموعی، راحله، (۱۳۸۲) هنجاریابی پرسشنامه هوش هیجانی بار- اُن بر روی دانشجویان دانشگاه اصفهان، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته سنجش و اندازه گیری.
۲۵- سیاروچی، ژوزف. فورگاس، ژوزف. مایر، جان، (۱۳۸۳) هوش عاطفی و زندگی روز‌مره، ترجمه: اصغر نوری امام زاده ای، حبیب الله نصیری. تهران، شهریار.
۲۶- شاره، حسین. اصغر نژاد. یزدان دوست. طباطبایی (۱۳۸۵)بررسی ارتباط مولفه های هوش هیجانی در سبک فرار از منزل در دختران نوجوان مشهد، اینترنت.
۲۷- شولتر، داون، (۱۳۷۸) نظریه های شخصیت، ترجمه: یوسف کریمی، فرهاد جمهری و همکاران، تهران انتشارات ارسباران.
۲۸- عبدی، حمزه، (۱۳۸۴) مقاله هوش هیجانی نشریه ماهنامه آموزشی- تربیتی پیوند شماره ۳۱۴.
۲۹- فرجیان، علی محمد، ( ۱۳۷۵) نرم یابی مقیاس ۳ آزمون هوش کتل در استان یزد، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته سنجش و اندازه گیری.
۳۰- فرقدانی، آزاده، (۱۳۸۳) بررسی رابطه هوش هیجانی و سازگاری اجتماعی دانشجویان دختر و دوره کارشناسی دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی.
۳۱- قمرانی، امیر. جعفری، حمید رضا، ( ۱۳۸۳) مقاله: درآمدی بر هوش هیجانی و نابینایی، اینترنت.
۳۲- کاظمی، حسین، (۱۳۸۵) مقاله: نقش هوش هیجانی در موفقیتهای زندگی، ماهنامه آموزش تربیتی پیوند، شماره ۳۱۸.
۳۳- کدیور، پروین، (۱۳۷۹) روانشناسی تربیتی، تهران، انتشارات سمت.
۳۴- کرتیس، آنتونی جی،(۱۳۸۲) روانشناسی سلامت، ترجمه: دکتر علی فتحی آشتیانی و هادی عظیمی آشتیانی.
۳۵- کیا سالار، سعید، بی تا، اینترنت.
۳۶- گلمن، دانیل، (۱۳۷۹) هوش عاطفی (چاپ اول)، ترجمه: حمید رضا بلوچ، تهران: جیحون.
۳۷- گلمن، دانیل، (۱۳۸۰) هوش هیجانی، ترجمه: نسرین پارسا. تهران : رشد.
۳۸-گنجی، حمزه، (۱۳۷۰) آزمونهای روانی، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی.
۳۹- لواسانی، فتحعلی، (۱۳۸۳) مهارتهای زندگی ( جزوه چاپ نشده) معاونت امور فرهنگی و پیشگیری سازمان بهزیستی کشور، ماهنامه آموزشی- تربیتی پیوند شماره ۳۱۸.
۴۰- مارانی، مرضیه، (۱۳۸۲) هنجار یابی پرسشنامه ویژگیهای هوش عاطفی در بین دانشجویان و دانش آموزان دبیرستان شهر اصفهان، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته علوم تربیتی و روانشناسی.
۴۱- مختاری پور، مرضیه، (۱۳۸۱) مدیریت و رهبری با هوش هیجانی، ماهنامه علمی آموزش در زمینه مدیریت (تدبیر) سال ۱۶ شماره ۱۶۵.
۴۲- مقنی زاده، محمد حسن، (۱۳۸۱) ارتقاء فرهنگ مدرسه بنیادی برای اصلاح مدرسه، سال هیجدهم شماره ۳.
۴۳- منصوری، بهزاد، (۱۳۸۰) هنجاریابی آزمون هوش هیجانی بار- اُن برای دانشجویان دوره کارشناسی ارشد دانشگاههای دولتی مستقر در شهر تهران پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی.
۴۴- نگه دار، طیبه، (۱۳۸۵) بررسی رابطه هوش هیجانی و رضایت زناشویی در زوجین جوان استان یزد، پایان نامه کارشناسی.
۴۵- نیک پور، ریحانه، (۱۳۸۳) مهارتهای زندگی آشنایی با برنامه آموزشی، انتشارات معاونت امور فرهنگی و پیگیری سازمان بهزیستی کشور.
 
منابع انگلیسی

۱- Bar-On,R. (1997). Emontional Quotient Inventory (EQ-i): Technical manual.Multi- Health System.
۲- Bar-On,R. (2000) Emontional and social intelligence: Insights from the Emontional Inventory (EQ-i). In R. Bar-On and J.D.A. Parker (Eds), Handbook of Emontional Franceisco: Jossey- Bass.
۳- Bar-On,R., Brown, J.M.Kirkcaldy, B.D.  & Thome, E.P. (2000). Emontional implications for occupational stress; An application of the Emotional Quotient Personality & Individual Differences, 28(6),1107-1118.
۴- Bar-On,R. Parker J.D.A. (2000). Emontional Quotient Inventory: Youth Technival Manual. Toronto, Canada: Multi-Health System.
۵- Bar-On,R. & Handley, R. (2003). The Bar-On EQ-360: Technical manual. Toronto, canada: Multi- Health System.
۶- Bar-On,R. (2006). The Bar-On Model of emotional-social intelligence (ESI). Psicothema, 18, supl., 13-25.
 
منابع اینترنتی
www. Parsei. com
www.hamshari. org
www. Sid. il
مرکز ارتباطات و مدارک علمی ایران                     www.irandoc. Ae.ir
دانشگاه تهران                                        www.UT.ac.ir
دانشگاه اصفهان                                       www.Tesis.Ui.ac.ir
دانشگاه شیراز                                   www. Shirazu. ac. ir
www. CASEL. org.
سایت بهداشت روانی                            www.divinepsy chology. ory
www.ravantajhiz.ir
www.apa.org/journals/
www.articelefind.com
http://eqi.org/real-ei.htm
http://www.reuvenbaron.org
http:www.eiconsortium.org/measures/mscit.htm
http:www.reuvenbaron.org/bar-on-model/essey.php?!